Epikür paradoksu (ing. Epicurean paradox) — şər problemi ilə bağlı məntiqi dilemmadır və adətən Epiküra aid edilir. Paradoks eyni zamanda hər şeyi bilən, hər şeyə qadir və tamamilə xeyirxah olan bir tanrının mövcudluğuna qarşı irəli sürülür.
Paradoks
| ]Epikürun irəli sürdüyü paradoksun məntiqi Tanrının üç mümkün xüsusiyyətini — hər şeyə qadirlik, hər şeyi bilmə və tam xeyirxahlıq (yəni tam güc, bilik və xeyirxahlıq) — bir-biri ilə cütləşdirir. İddia olunur ki, bu xüsusiyyətlərdən hər hansı iki xüsusiyyət doğru olduqda, üçüncüsü də eyni anda doğru ola bilməz; bu isə paradoksu bir çevirir. Paradoks həmçinin belə bir nəticə irəli sürür ki, əgər bu xüsusiyyətlərdən hər hansı birinin doğru olması məntiqsizdirsə, onda hər üç xüsusiyyətə malik bir tanrının mövcudluğu da mümkün deyil. Xüsusiyyətlərin cütləri və onların yarada biləcəyi mümkün ziddiyyətlər aşağıdakılardır:
- Əgər Tanrı hər şeyi bilir və hər şeyə qadirdirsə, onda bütün şəri bilir və onu aradan qaldırmaq gücünə malikdir. Lakin bunu etmirsə, o zaman tam xeyirxah deyil.
- Əgər Tanrı hər şeyə qadir və tam xeyirxahdırsa, şəri aradan qaldırmaq gücünə malikdir və bunu istəməlidir. Əgər etmirsə, deməli şər haqqında biliyi məhduddur və bu halda hər şeyi bilən deyil.
- Əgər Tanrı hər şeyi bilən və tam xeyirxahdırsa, mövcud olan bütün şəri bilir və onu dəyişdirmək istəyir. Lakin bunu etmirsə, deməli bunu etməyə qadir deyil və bu halda hər şeyə qadir deyil.
Epikürçülükdə Tanrı
| ]Epikur ateist deyildi, baxmayaraq ki, o, insan işləri ilə maraqlanan Tanrı ideyasını rədd edirdi; Epikürçülük tərəfdarları Tanrının ümumiyyətlə mövcud olmadığını iddia etmirdilər. Onun dövründə ali, xoşbəxt və mübarək Tanrı anlayışı geniş yayılmışdı, lakin Epikur bu təsəvvürü rədd edirdi, çünki dünyadakı bütün problemlərlə maraqlanmağın Tanrı üçün çox ağır bir yük olacağını düşünürdü. Bu səbəbdən Epikürçülük belə bir mövqe irəli sürürdü ki, tanrılar insanların varlığı haqqında məlumata malik deyil və insanlara qarşı xüsusi bir məhəbbət bəsləmirlər; onlar sadəcə olaraq insanların yaxınlaşmağa çalışa biləcəyi mənəvi ideallar rolunu oynayırlar. Epikür tanrıların bəşəriyyətin rifahı ilə maraqlana bilməyəcəyi qənaətinə məhz şər problemini — yəni yer üzündəki əzabların mövcudluğunu — müşahidə etməklə gəlmişdi.
Aid edilməsi və variantlar
| ]
Epikürun bu arqumentin müəllifi olduğunu təsdiqləyən heç bir mətn mövcud deyil. Buna görə də, bu arqument skeptik məktəbi arasında məşhur olsa da, mümkündür ki, Epikür paradoksu ona səhvən aid edilib. Xüsusilə bu arqumenti xristian mövqeyindən tənqid edərkən, Epiküru ateist hesab etdiyi üçün onu bu fikirin müəllifi kimi təqdim etmiş ola bilər. Alman alimi Reynhold F. Qlay hesab edir ki, bu arqumenti Epikürçu olmayan və ya Epikürçuluğa qarşı olan akademik bir mənbədən qaynaqlanır. Bu qorunub saxlanmış ən qədim versiyası skeptik filosof əsərlərində yer alır.
1863-cü ildə nəşr olunmuş The Philosophy of Necessity adlı kitabında Epiküru mənbə göstərmədən aşağıdakı sitatı ona aid edir:
| Tanrı şəri aradan qaldırmaq istəyir, lakin buna qadir deyilmi? O halda o, hər şeyə qadir deyil. Qadirdir, lakin istəmir? O halda o, bədxahdır. Həm qadirdir, həm də istəyir? O halda şər niyə mövcuddur? |
N. A. Nikolson 1864-cü ildə yazdığı Philosophical Papers əsərində “məşhur sualları” Epiküra aid edir və bu zaman Yumun daha əvvəl ifadə etdiyi sözlərdən istifadə edir. Yumun ifadəsi onun 1779-cu ildə ölümündən sonra nəşr olunmuş məşhur əsərinin onuncu kitabında yer alır. Filonun nitqi “Epikürun qədim sualları hələ də cavabsız qalır” sözləri ilə başlayır. Yum bu sitatı Pyer Beylin nüfuzlu əsərindən götürmüşdür; Beyl isə istinad edərək bu sualları Epiküra aid edir. Bu aid etmə Laktansın De Ira Dei əsərinin 13-cü fəslində yer alır və orada heç bir mənbə göstərilmir.
Yum belə nəticə çıxarır:
| [Tanrının] qüdrəti sonsuzdur: istədiyi hər şey həyata keçirilir. Lakin nə insan, nə də başqa hər hansı bir canlı xoşbəxtdir. Deməli, o, sizin xoşbəxtliyinizi istəmir. Onun müdrikliyi sonsuzdur: hər hansı bir məqsəd üçün vasitə seçərkən heç vaxt səhv etmir; lakin təbiətin gedişi insan və ya heyvan xoşbəxtliyinə ziddir: deməli, bu məqsəd üçün qurulmayıb. İnsan biliyinin bütün tarixi boyunca bundan daha dəqiq və yanılmaz nəticələr yoxdur. Elə isə hansı nöqtədə sizin xeyirxahlığınız və mərhəmətiniz insanın xeyirxahlığı və mərhəmətini xatırladır? |
İstinadlar
| ]- Tooley, Michael, The Problem of Evil // Zalta, Edward N. (redaktor), The Stanford Encyclopedia of Philosophy (Winter 2021), Metaphysics Research Lab, Stanford University, 2021, İstifadə tarixi: 11 dekabr 2023
- "Epicurus | Internet Encyclopedia of Philosophy" (ingilis). İstifadə tarixi: 11 dekabr 2023.
- P. McBrayer, Justin. The Blackwell companion to the problem of evil (ingilis). Malden, MA: Wiley Blackwell. 2013.
- Glei, Reinhold. "Et invidus et inbecillus. Das angebliche Epikurfragment bei Laktanz, de ira dei 13,20–21". Vigiliae Christianae. 42 (1). 1988: 47–58. doi:10.2307/1584470. JSTOR 1584470.
Ədəbiyyat
| ]- Mark Joseph Larrimore, (2001), The Problem of Evil, pp. xix-xxi. Wiley-Blackwell
- Mark Joseph Larrimore, The Problem of Evil: a reader, Blackwell (2001), pp. xx.
- Reinhold F. Glei, Et invidus et inbecillus. Das angebliche Epikurfragment bei Laktanz, De ira dei 13,20-21, in: Vigiliae Christianae 42 (1988), pp. 47-58
- Sexto Empírico, Outlines of Pyrrhonism, 175: "those who firmly maintain that god exists will be forced into impiety; for if they say that he [god] takes care of everything, they will be saying that god is the cause of evils, while if they say that he takes care of some things only or even nothing, they will be forced to say that he is either malevolent or weak"
- Lucius Caecilius Firmianus Lactantius (1532). Divinae institutiones. VII. [S.l.: s.n.]
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Vikipediya azad ensiklopediya Epikur paradoksu ing Epicurean paradox ser problemi ile bagli mentiqi dilemmadir ve adeten Epikura aid edilir Paradoks eyni zamanda her seyi bilen her seye qadir ve tamamile xeyirxah olan bir tanrinin movcudluguna qarsi ireli surulur Paradoks span Epikurun ireli surduyu paradoksun mentiqi Tanrinin uc mumkun xususiyyetini her seye qadirlik her seyi bilme ve tam xeyirxahliq yeni tam guc bilik ve xeyirxahliq bir biri ile cutlesdirir Iddia olunur ki bu xususiyyetlerden her hansi iki xususiyyet dogru olduqda ucuncusu de eyni anda dogru ola bilmez bu ise paradoksu bir cevirir Paradoks hemcinin bele bir netice ireli surur ki eger bu xususiyyetlerden her hansi birinin dogru olmasi mentiqsizdirse onda her uc xususiyyete malik bir tanrinin movcudlugu da mumkun deyil Xususiyyetlerin cutleri ve onlarin yarada bileceyi mumkun ziddiyyetler asagidakilardir Eger Tanri her seyi bilir ve her seye qadirdirse onda butun seri bilir ve onu aradan qaldirmaq gucune malikdir Lakin bunu etmirse o zaman tam xeyirxah deyil Eger Tanri her seye qadir ve tam xeyirxahdirsa seri aradan qaldirmaq gucune malikdir ve bunu istemelidir Eger etmirse demeli ser haqqinda biliyi mehduddur ve bu halda her seyi bilen deyil Eger Tanri her seyi bilen ve tam xeyirxahdirsa movcud olan butun seri bilir ve onu deyisdirmek isteyir Lakin bunu etmirse demeli bunu etmeye qadir deyil ve bu halda her seye qadir deyil Epikurculukde Tanri span Epikur ateist deyildi baxmayaraq ki o insan isleri ile maraqlanan Tanri ideyasini redd edirdi Epikurculuk terefdarlari Tanrinin umumiyyetle movcud olmadigini iddia etmirdiler Onun dovrunde ali xosbext ve mubarek Tanri anlayisi genis yayilmisdi lakin Epikur bu tesevvuru redd edirdi cunki dunyadaki butun problemlerle maraqlanmagin Tanri ucun cox agir bir yuk olacagini dusunurdu Bu sebebden Epikurculuk bele bir movqe ireli sururdu ki tanrilar insanlarin varligi haqqinda melumata malik deyil ve insanlara qarsi xususi bir mehebbet beslemirler onlar sadece olaraq insanlarin yaxinlasmaga calisa bileceyi menevi ideallar rolunu oynayirlar Epikur tanrilarin beseriyyetin rifahi ile maraqlana bilmeyeceyi qenaetine mehz ser problemini yeni yer uzundeki ezablarin movcudlugunu musahide etmekle gelmisdi Aid edilmesi ve variantlar span Paradoksun Epikura aid edildiyi halda onun esl muellifi ola biler Epikurun bu arqumentin muellifi oldugunu tesdiqleyen hec bir metn movcud deyil Buna gore de bu arqument skeptik mektebi arasinda meshur olsa da mumkundur ki Epikur paradoksu ona sehven aid edilib Xususile bu arqumenti xristian movqeyinden tenqid ederken Epikuru ateist hesab etdiyi ucun onu bu fikirin muellifi kimi teqdim etmis ola biler Alman alimi Reynhold F Qlay hesab edir ki bu arqumenti Epikurcu olmayan ve ya Epikurculuga qarsi olan akademik bir menbeden qaynaqlanir Bu qorunub saxlanmis en qedim versiyasi skeptik filosof eserlerinde yer alir 1863 cu ilde nesr olunmus The Philosophy of Necessity adli kitabinda Epikuru menbe gostermeden asagidaki sitati ona aid edir Tanri seri aradan qaldirmaq isteyir lakin buna qadir deyilmi O halda o her seye qadir deyil Qadirdir lakin istemir O halda o bedxahdir Hem qadirdir hem de isteyir O halda ser niye movcuddur N A Nikolson 1864 cu ilde yazdigi Philosophical Papers eserinde meshur suallari Epikura aid edir ve bu zaman Yumun daha evvel ifade etdiyi sozlerden istifade edir Yumun ifadesi onun 1779 cu ilde olumunden sonra nesr olunmus meshur eserinin onuncu kitabinda yer alir Filonun nitqi Epikurun qedim suallari hele de cavabsiz qalir sozleri ile baslayir Yum bu sitati Pyer Beylin nufuzlu eserinden goturmusdur Beyl ise istinad ederek bu suallari Epikura aid edir Bu aid etme Laktansin De Ira Dei eserinin 13 cu feslinde yer alir ve orada hec bir menbe gosterilmir Yum bele netice cixarir Tanrinin qudreti sonsuzdur istediyi her sey heyata kecirilir Lakin ne insan ne de basqa her hansi bir canli xosbextdir Demeli o sizin xosbextliyinizi istemir Onun mudrikliyi sonsuzdur her hansi bir meqsed ucun vasite secerken hec vaxt sehv etmir lakin tebietin gedisi insan ve ya heyvan xosbextliyine ziddir demeli bu meqsed ucun qurulmayib Insan biliyinin butun tarixi boyunca bundan daha deqiq ve yanilmaz neticeler yoxdur Ele ise hansi noqtede sizin xeyirxahliginiz ve merhemetiniz insanin xeyirxahligi ve merhemetini xatirladir Istinadlar span Tooley Michael The Problem of Evil Zalta Edward N redaktor The Stanford Encyclopedia of Philosophy Winter 2021 Metaphysics Research Lab Stanford University 2021 Istifade tarixi 11 dekabr 2023 Epicurus Internet Encyclopedia of Philosophy ingilis Istifade tarixi 11 dekabr 2023 P McBrayer Justin The Blackwell companion to the problem of evil ingilis Malden MA Wiley Blackwell 2013 Glei Reinhold Et invidus et inbecillus Das angebliche Epikurfragment bei Laktanz de ira dei 13 20 21 Vigiliae Christianae 42 1 1988 47 58 doi 10 2307 1584470 JSTOR 1584470 Edebiyyat span Mark Joseph Larrimore 2001 The Problem of Evil pp xix xxi Wiley Blackwell Mark Joseph Larrimore The Problem of Evil a reader Blackwell 2001 pp xx Reinhold F Glei Et invidus et inbecillus Das angebliche Epikurfragment bei Laktanz De ira dei 13 20 21 in Vigiliae Christianae 42 1988 pp 47 58 Sexto Empirico Outlines of Pyrrhonism 175 those who firmly maintain that god exists will be forced into impiety for if they say that he god takes care of everything they will be saying that god is the cause of evils while if they say that he takes care of some things only or even nothing they will be forced to say that he is either malevolent or weak Lucius Caecilius Firmianus Lactantius 1532 Divinae institutiones VII S l s n ParadokslarFelsefiTehlil Buridan korpusu Yuxu arqumenti EpikurMentiqiBerber paradoksu Lotereya paradoksu Olbers paradoksuIqtisadiBertran Leontyev paradoksu Lukas paradoksu Resurs leneti Deyer paradoksuQerar nezeriyyesiYasil paradoks Tolerantliq paradoksuKateqoriya Kateqoriyalar ParadokslarEpikurculukTeologiyaDin felsefesi