Hesablama nəzəriyyəsi (ing. Computational Theory) — riyaziyyat və kompüter elmlərinin bir sahəsidir və hesablama anlayışının əsaslarını, hesablama cihazlarının (məsələn, Türinq maşınları) nəzəri modelini, hesablama prosesinin gücünü və məhdudiyyətlərini öyrənir. Bu nəzəriyyə, hansı problemlərin həll oluna biləcəyini və hansıların mümkün olmadığını müəyyən edir və hesablama mürəkkəbliyi kimi mövzuları əhatə edir.
Hesablama nəzəriyyəsinin əsas bölmələri mövcuddur.
Əsas bölmələri
| ]- Formal dillər və avtomatlar nəzəriyyəsi
- Formal dillər, riyazi olaraq dilin sintaksisini və semantikasını müəyyən edən nəzəri modelləri araşdırır. Bu sahə, dilin hansı qaydalara əsasən formalaşdığını təhlil edir.
- Avtomatlar nəzəriyyəsi isə sadə hesablama modellərindən başlayaraq, daha mürəkkəb modellər yaratmağa imkan verən avtomatları tədqiq edir. Məsələn, sonlu avtomatlar, yığın avtomatları və Türinq maşınları.
- Türinq maşınları və hesablana bilmə nəzəriyyəsi
- Alan Türinqin təklif etdiyi Türinq maşını, hesablama nəzəriyyəsində universal hesablama modelidir. Bu model hesablana bilən funksiyaları müəyyən edir və bir məsələnin həll oluna bilib-bilməyəcəyini təhlil edir.
- Hesablama mürəkkəbliyi nəzəriyyəsi
- Bu nəzəriyyə hansı problemlərin nə dərəcədə resurslarla (vaxt və yaddaş) həll olunacağını müəyyənləşdirir.
- Məsələn, P (polinomial vaxtda həll olunan məsələlər) və NP (teyidi polinomial vaxtda edilə bilən məsələlər) sinifləri arasındakı fərqi öyrənir. NP-həlli çətin və ya həlli mümkün olmayan məsələlər də bu sahəyə daxildir.
- Alqoritm və mürəkkəblik sinifləri
- Hesablama nəzəriyyəsində mürəkkəblik sinifləri (məsələn, P, NP, NP-tam, NP-mürəkkəb və s.) müxtəlif problemlərin həll mürəkkəbliyinə görə təsnif olunur.
Hesablama nəzəriyyəsi kompüter elmlərinin nəzəri əsaslarını təşkil edir və real həyatda alqoritmlərin, kriptoqrafiyanın və maşın öyrənmənin inkişafında mühüm rol oynayır.
İstinadlar
| ]- Gödel, Kurt. [Gödel (1946)] // ; və b. (redaktorlar ). Kurt Gödel Publications 1938–1974 Volume II. II. New York, USA: Oxford University Press. 1990. 144ff. ISBN .
To be more precise: a function of integers is computable in any formal system containing arithmetic if and only if it is computable in arithmetic, where a function f is called computable in S if there is in S a computable term representing f.
(NB. This volume also includes the 1946 paper by Kurt Gödel (with commentary by Charles Parsons at pp. 144ff.). This 1990 edition has the cited footnote added by Gödel on p. 150 (which had also been added to Gödel's reprint in ).) - . "Computability Theory and Applications: The Art of Classical Computability" (PDF). Department of Mathematics. . 22 dekabr 2011. 30 iyun 2022 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 23 avqust 2017.
- . "Renaming recursion theory". FOM email list. 28 avqust 1998. 1 mart 2022 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 9 yanvar 2006.
- . "On non-computable functions". Bell System Technical Journal. 41 (3). may 1962: 877–884. doi:10.1002/j.1538-7305.1962.tb00480.x.
- . Introduction to Metamathematics. . 1952. 300, 376. ISBN .
- . "What is computability theory?". FOM email list. 24 avqust 1998. 18 dekabr 2021 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 9 yanvar 2006.
- . "Is it Recursive, Computable or Decidable?". 15 fevral 2004. 7 avqust 2022 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 22 mart 2018.
Ədəbiyyat
| ]- Bakalavr səviyyəli mətnlər
- . Computability Theory. Chapman & Hall/CRC. 2004. ISBN .
- . Hilbert's Tenth Problem. MIT Press. 1993. ISBN .
- Təkmilləşdirilmiş mətnlər
- Jain, Sanjay; ; Royer, James S.; . Systems that learn: an introduction to learning theory (2nd). Bradford Book / MIT Press. 1999. ISBN . LCCN 98-34861.
- Lerman, Manuel. Degrees of unsolvability. Perspectives in Mathematical Logic. Springer-Verlag. 1983. ISBN .
- Nies, André. Computability and Randomness. Oxford University Press. 2009. ISBN .
- . Classical Recursion Theory. North-Holland. 1989. ISBN .
- . Classical Recursion Theory. II. Elsevier. 1999. ISBN .
- Sorğu sənədləri və kolleksiyalar
- . Elements of Recursion Theory // (redaktor). Handbook of Mathematical Logic. . 1977. 527–566. ISBN .
- Tədqiqat sənədləri və kolleksiyalar
- Burgin, Mark; Klinger, Allen. "Experience, Generations, and Limits in Machine Learning". Theoretical Computer Science. 317 (1–3). 2004: 71–91. doi:10.1016/j.tcs.2003.12.005.
- "Three theorems on recursive enumeration: I. Decomposition, II. Maximal Set, III. Enumeration without repetition". The Journal of Symbolic Logic. 23 (3). 1958: 309–316. doi:10.2307/2964290. JSTOR 2964290.
- . "Language Identification in the Limit" (PDF). Information and Control. 10 (5). 1967: 447–474. doi:10.1016/s0019-9958(67)91165-5.
- "Semirecursive sets and positive reducibility". Transactions of the American Mathematical Society. 137 (2). 1968: 420–436. doi:10.1090/S0002-9947-1968-0220595-7. JSTOR 1994957.
- ; . "The upper semi-lattice of degrees of recursive unsolvability". Annals of Mathematics. Series 2. 59 (3). 1954: 379–407. doi:10.2307/1969708. JSTOR 1969708.
- "The lattice of recursively enumerable sets". The Journal of Symbolic Logic. 21. 1956: 215–220. doi:10.1017/S002248120008525X.
- . "Recursive unsolvability of a problem of Thue". Journal of Symbolic Logic. 12 (1). 1947: 1–11. doi:10.2307/2267170. JSTOR 2267170. Reprinted in Davis, 1965.
Xarici keçidlər
| ]- Association for Symbolic Logic homepage
- Computability in Europe homepage Arxivləşdirilib 2011-02-17 at the Wayback Machine
- Webpage on Recursion Theory Course at Graduate Level with approximately 100 pages of lecture notes
- German language lecture notes on inductive inference
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Vikipediya azad ensiklopediya Hesablama nezeriyyesi ing Computational Theory riyaziyyat ve komputer elmlerinin bir sahesidir ve hesablama anlayisinin esaslarini hesablama cihazlarinin meselen Turinq masinlari nezeri modelini hesablama prosesinin gucunu ve mehdudiyyetlerini oyrenir Bu nezeriyye hansi problemlerin hell oluna bileceyini ve hansilarin mumkun olmadigini mueyyen edir ve hesablama murekkebliyi kimi movzulari ehate edir Hesablama nezeriyyesinin esas bolmeleri movcuddur Esas bolmeleri span Formal diller ve avtomatlar nezeriyyesi Formal diller riyazi olaraq dilin sintaksisini ve semantikasini mueyyen eden nezeri modelleri arasdirir Bu sahe dilin hansi qaydalara esasen formalasdigini tehlil edir Avtomatlar nezeriyyesi ise sade hesablama modellerinden baslayaraq daha murekkeb modeller yaratmaga imkan veren avtomatlari tedqiq edir Meselen sonlu avtomatlar yigin avtomatlari ve Turinq masinlari Turinq masinlari ve hesablana bilme nezeriyyesi Alan Turinqin teklif etdiyi Turinq masini hesablama nezeriyyesinde universal hesablama modelidir Bu model hesablana bilen funksiyalari mueyyen edir ve bir meselenin hell oluna bilib bilmeyeceyini tehlil edir Hesablama murekkebliyi nezeriyyesi Bu nezeriyye hansi problemlerin ne derecede resurslarla vaxt ve yaddas hell olunacagini mueyyenlesdirir Meselen P polinomial vaxtda hell olunan meseleler ve NP teyidi polinomial vaxtda edile bilen meseleler sinifleri arasindaki ferqi oyrenir NP helli cetin ve ya helli mumkun olmayan meseleler de bu saheye daxildir Alqoritm ve murekkeblik sinifleri Hesablama nezeriyyesinde murekkeblik sinifleri meselen P NP NP tam NP murekkeb ve s muxtelif problemlerin hell murekkebliyine gore tesnif olunur Hesablama nezeriyyesi komputer elmlerinin nezeri esaslarini teskil edir ve real heyatda alqoritmlerin kriptoqrafiyanin ve masin oyrenmenin inkisafinda muhum rol oynayir Istinadlar span Godel Kurt Godel 1946 ve b redaktorlar Kurt Godel Publications 1938 1974 Volume II II New York USA Oxford University Press 1990 144ff ISBN 978 0 19 514721 6 To be more precise a function of integers is computable in any formal system containing arithmetic if and only if it is computable in arithmetic where a function f is called computable in S if there is in S a computable term representing f NB This volume also includes the 1946 paper by Kurt Godel with commentary by Charles Parsons at pp 144ff This 1990 edition has the cited footnote added by Godel on p 150 which had also been added to Godel s reprint in Computability Theory and Applications The Art of Classical Computability PDF Department of Mathematics 22 dekabr 2011 30 iyun 2022 tarixinde arxivlesdirilib PDF Istifade tarixi 23 avqust 2017 Renaming recursion theory FOM email list 28 avqust 1998 1 mart 2022 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 9 yanvar 2006 On non computable functions Bell System Technical Journal 41 3 may 1962 877 884 doi 10 1002 j 1538 7305 1962 tb00480 x Introduction to Metamathematics 1952 300 376 ISBN 0 7204 2103 9 What is computability theory FOM email list 24 avqust 1998 18 dekabr 2021 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 9 yanvar 2006 Is it Recursive Computable or Decidable 15 fevral 2004 7 avqust 2022 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 22 mart 2018 Edebiyyat span Bakalavr seviyyeli metnler Computability Theory Chapman amp Hall CRC 2004 ISBN 1 58488 237 9 Hilbert s Tenth Problem MIT Press 1993 ISBN 0 262 13295 8 Tekmillesdirilmis metnlerJain Sanjay Royer James S Systems that learn an introduction to learning theory 2nd Bradford Book MIT Press 1999 ISBN 0 262 10077 0 LCCN 98 34861 Lerman Manuel Degrees of unsolvability Perspectives in Mathematical Logic Springer Verlag 1983 ISBN 3 540 12155 2 Nies Andre Computability and Randomness Oxford University Press 2009 ISBN 978 0 19 923076 1 Classical Recursion Theory North Holland 1989 ISBN 0 444 87295 7 Classical Recursion Theory II Elsevier 1999 ISBN 0 444 50205 X Sorgu senedleri ve kolleksiyalar Elements of Recursion Theory redaktor Handbook of Mathematical Logic 1977 527 566 ISBN 0 7204 2285 X Tedqiqat senedleri ve kolleksiyalarBurgin Mark Klinger Allen Experience Generations and Limits in Machine Learning Theoretical Computer Science 317 1 3 2004 71 91 doi 10 1016 j tcs 2003 12 005 Three theorems on recursive enumeration I Decomposition II Maximal Set III Enumeration without repetition The Journal of Symbolic Logic 23 3 1958 309 316 doi 10 2307 2964290 JSTOR 2964290 Language Identification in the Limit PDF Information and Control 10 5 1967 447 474 doi 10 1016 s0019 9958 67 91165 5 Semirecursive sets and positive reducibility Transactions of the American Mathematical Society 137 2 1968 420 436 doi 10 1090 S0002 9947 1968 0220595 7 JSTOR 1994957 The upper semi lattice of degrees of recursive unsolvability Annals of Mathematics Series 2 59 3 1954 379 407 doi 10 2307 1969708 JSTOR 1969708 The lattice of recursively enumerable sets The Journal of Symbolic Logic 21 1956 215 220 doi 10 1017 S002248120008525X Recursive unsolvability of a problem of Thue Journal of Symbolic Logic 12 1 1947 1 11 doi 10 2307 2267170 JSTOR 2267170 Reprinted in Davis 1965 Xarici kecidler span Vikianbarda Hesablama nezeriyyesi ile elaqeli mediafayllar var Association for Symbolic Logic homepage Computability in Europe homepage Arxivlesdirilib 2011 02 17 at the Wayback Machine Webpage on Recursion Theory Course at Graduate Level with approximately 100 pages of lecture notes German language lecture notes on inductive inferenceInformatikaCihazSxem lovhesi Periferiya qurgulari Inteqral sxem Cip uzerinde sistem Yasil hesablama Elektron dizaynin avtomatlasdirilmasi Cihazin suretlendirilmesiKomputer sistemlerinin teskiliKomputerin arxitekturasi Gomulu sistemlerSebekelerSebeke arxitekturasi Verilenlerin oturulmesi protokollari Sebeke avadanligi Sebeke planlayicisiProqram teminatinin teskiliInterpretator Araliq proqram teminati Virtual masin Emeliyyat sistemiNezeriyye veProqramlasdirma paradiqmasi Proqramlasdirma dili Kompilyator Modellesdirme dili Freymvork Inteqrasiya olunmus inkisaf muhiti Proqram konfiqurasiyasinin idare edilmesi Proqram kitabxanasi RepozitoriyaProqram teminati tertibatiNezaret axini Proqram teminati prosesi Teleblerin tehlili Proqram dizayni Proqram teminati muhendisliyi Proqramlasdirma komandasi Aciq menbeli proqram teminatiAlqoritmler nezeriyyesiHesablama modeli Formal diller Avtomatlasdirma nezeriyyesi Hesablama nezeriyyesi Hesablama murekkebliyi nezeriyyesi Mentiq SemantikaAlqoritmlerAlqoritmin dizayni Alqoritmin analizi Alqoritmik semerelilik Tesadufi alqoritm Hesablama hendesesiHesablama riyaziyyatiDiskret riyaziyyat Ehtimal Statistika Riyazi proqram teminati Informasiya nezeriyyesi Riyazi analiz Ededi analiz Nezeri informatikaInformasiya sistemiVerilenler bazasi idareetme sistemleri Komputer melumatlarinin saxlanmasi Muessise melumat sistemi Cografi informasiya sistemi Qerar qebuledici destek sistemi sistemi Multimedia verilenler bazasi Data mining Elektron kitabxana Komputer platformasi Reqemsal marketinq Umumdunya horumcek toru Informasiya axtarisiKibertehlukesizlikKriptoqrafiya Formal metodlar Mudaxilenin askarlanmasi sistemi Sebeke tehlukesizliyi Informasiya tehlukesizliyi Tetbiq tehlukesizliyiInsan komputer qarsiliqli elaqesiQarsiliqli tesir dizayni Sosial hesablama Her yerde hesablama VizualizasiyaParalel hesablamaSuni intellektTebii dilin emali Komputer gorunusu Avtomatlasdirilmis planlasdirma Optimallasdirma Idareetme nezeriyyesi Suni intellekt felsefesiMasin oyrenmesiQrafikaAnimasiya Render Qrafik prosessor Virtual realliqTetbiqi hesablamaElektron ticaret Hesablama fizikasi Reqemsal senet Kibermuharibe Elektron secki Videooyunlar Metn prosessoru Emeliyyat arasdirmasi Komputer destekli telimKateqoriya Esaslari Vikianbar Normativ yoxlamaMicrosoft 111142201 NKC ph678150 Kateqoriya Informatika
