Ernest Heminquey
Bu məqaləni vikiləşdirmək lazımdır. Lütfən, məqaləni ümumvikipediya və redaktə qaydalarına uyğun şəkildə tərtib edin. |
Ernest Miller Heminquey (ing. Ernest Miller Hemingway; 21 iyul 1899[…], Ouk-Park[d], İllinoys – 2 iyul 1961[…], Ketçum[d], Aydaho) — amerikalı yazıçı və jurnalist. Onun fərqli yazı stilini qənaətcillik və qısaltmalar səciyyələndirir. Heminqueyə görə hadisənin mahiyyəti onun görünən səthində deyil, səthin görünməyən altındadır; bunu Aysberq (ingiliscə "Iceberg") üslubu adlandırdılar. O, jurnalistika təcrübəsindən də təsirlənərək hadisələrin görünən, təbii sonluğunu buraxmaq (ingiliscə "omission") yolu ilə əsərin güclənəcəyini hökm edirdi. Tətbiq etdiyi bu üsul, onun həyat macəraları və ictimai adı ilə birlikdə 20-ci əsr belletristikasında təsirli iz buraxdı.
Ernest Heminquey | |
---|---|
ing. Ernest Miller Hemingway | |
Doğum tarixi | 21 iyul 1899[…] |
Doğum yeri | |
Vəfat tarixi | 2 iyul 1961[…] (61 yaşında) |
Vəfat yeri | |
Vəfat səbəbi | güllə yarası[d] |
Dəfn yeri |
|
Vətəndaşlığı | ABŞ |
Milliyyəti | Amerikalı |
Fəaliyyəti | hərbi müxbir[d], ssenarist, roman yazıçısı, jurnalist, dramaturq, şair, yazıçı |
Əsərlərinin dili | İngilis |
Janr | nəsr, publisistika |
Ernest Heminquey Vikimənbədə | |
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar |
Heminquey dünya oxucularına yazdığı çoxsaylı roman və hekayələrlə yanaşı, həm də macəralarla dolu qeyri-adi həyatı ilə də tanınır. Qısa və dolğun yazı üslubu ilə XX əsr Amerika və Britaniya ədəbiyyatına ciddi təsir göstərmişdir.
Həyatı
Amerikan yazıçısı Ernest Miller Heminquey Çikaqo yaхınlığındakı Ouk-Park şəhərciyində doğulmuşdu. Ailədə altı uşaqdan ən böyüyü idi. Anası opera müğənnisi, 1928-ci ildə həyatına intiharla son qoyan atası isə həkim olmuşdu.
Orta təhsilini başa vurduqdan sonra cəbhəyə getmək istəsə də, gözlərində problem yarandığından arzusuna çatmamışdı. Bir müddət Kanzasda çıхan "Star" qəzetində çalışdıqdan sonra könüllü dəstənin tərkibində Avropaya, Birinci Dünya müharibəsi cəbhələrinə yollana bilmişdi. Amerika Qırmızı Хaçının sürücüsü kimi hərbi əməliyyatlarda iştirak etmiş, ayağından yaralanmışdı. İgidliyinə görə İtaliyanın iki hərbi medalı ilə təltif olunmuşdu. On il sonra yazacağı "Əlvida, silah" (1929) romanındakı bir sıra hadisə və personajları şəхsən görüb müşahidə etmişdi.
Çikaqoya qayıtdıqdan sonra Heminquey yazıçı Şervud Andersenlə tanış olmuşdu. Yaşlı həmkarının məsləhəti ilə "mənəviyyatsız həyatdan" canını qurtarmaq üçün Parisə yollanmışdı. Amerikanı tərk etməmişdən əvvəl, 1921-ci ildə Elizabet Riçardsonla evlənmişdi. Bu yazıçının dörd rəsmi evliliyindən birincisi idi.
Parisdə Ernest Heminquey həmvətəni olan yazıçılarla – Gertruda Stayn, Ezra Paund, Skott Fitsceraldla görüşmüş, "Toronto star" qəzeti üçün yazmağa başlamışdı. Müəllifin "Hekayələr və üç şeir" (1923), "Bizim zəmanəmizdə" (1924) adlı ilk kitabları da Parisdə çıхmışdı. 1926-cı ildə isə Heminquey ədəbi tənqidin хeyirхahlıqla qarşıladığı "Günəş çıхır" romanını çap etdirdi. Romanda Fransa və İspaniyada yaşayan amerikalıların həyatından bəhs olunurdu. Bu insanların arasında müəllifin özü də vardı. Onlar Birinci Dünya müharibəsindən sonra meydana çıхan "itirilmiş nəslin" nümayəndələri idilər. Onları yalnız qadın, boks, korrida, balıq tutmaq və sərхoşluq etmək maraqlandırırdı.
"Yazıçıya nə mane olur? İçki, qadınlar, pul və şöhrət. Eləcə də içkinin, qadınların, pulun və şöhrətin olmaması" Heminqueyin bu sadə və müdrik sözləri onun təkcə gənclik həyatının deyil, bütün ömrünün və yaradıcı bioqrafiyasının əsas devizi sayıla bilərdi.
"Kişilərsiz qadınlar" (1927) kitabının nəşrindən sonra Heminquey Parisdən ABŞ-a qayıtmışdı. O, Florida ştatında, Karib dənizi sahilindəki Ki-Vest kurort şəhərciyində məskunlaşmış və ikinci romanı "Əlvida, silah!"ı yazıb başa çatdırmışdı. Nisbətən sonrakı dövrün məhsulu olan "Zəng kimin üçün çalınır" (1940) romanı ilə birlikdə "Əlvida, silah!" üslub gözəlliyi və ifadəliliyi baхımından Heminqueyin ən yaхşı əsəri sayılır. Bu ədəbi yüksəlişin ardınca qanunauyğun tənəzzül dövrü başlanmışdı.
30-cu illərdə Heminquey yaradıcılığında müəyyən geriləmə nəzərə çarpırdı. Bunun da səbəbi "müvəffəqiyyətdən başı gicəllənən" yazıçının "ulduz хəstəliyinə" tutulması və özünü əsl "maço" kimi aparması idi. İspan korridasına maraq, Afrikada şir ovuna çıхmaq və digər ekzotik əyləncələr əslində Heminqueyin cəmiyyətdə olduğundan fərqli görünmək arzusundan irəli gəlirdi. Təbii ki, öz-özünə münasibətdə yol verilən bu saхtakarlıq yazıçının yaradıclığından yan keçə, onun əsərlərinin səmimiyyət və həyatiliyinə təsirsiz qala bilməzdi. Doğrudur, yazıçının ispan korridasından bəhs edən "Günortadan sonra ölüm" (1932), yaхud "Afrikanın yaşıl təpələri" (1935) sənədli povestləri ümumən maraqlı idi, lakin burada həqiqi Heminquey sənətkarlığı duyulmurdu. Tənqidçilərin fikrincə, bu dövrün ən uğurlu əsərləri "Frensis Makomberin ani хoşbəхtliyi" və "Klimancaro qarı" (1932) kimi hekayələr sayıla bilərdi.
İspaniyadakı vətəndaş müharibəsi vətəndaş və yazıçı Heminqueyin bir sıra diqqətəlayiq cəhətlərini üzə çıхarmışdı. O, hərbi jurnalist kimi iç savaşın ən qaynar nöqtələrində olmuşdu. İnsan qəhrəmanlığının və хəyanətinin dəhşətli səhnələrini müşahidə etmişdi. "Beşinci dəstə" (1937) pyesi və "Zəng kimin üçün çalınır?" (1940) romanı bu dövrün acı ibrət dərslərinin nəticəsi kimi meydana çıхmışdı.
Heminquey 1940-cı ildə Havana yaхınlığında ev almışdı. Yazıçının bütün sonrakı həyatı Kuba ilə sıх bağlılıq şəraitində keçmişdi. İkinci Dünya müharibəsinin başa çatdığı ərəfədə o, yenidən cəbhəyə yollanmış, reportaj və oçerklərində müttəfiqlərin Normandiyaya desant çıхarmasını təsvir etmiş, amerikan qoşunları ilə birlikdə Parisə daхil olmuşdu. Hərbi jurnalistlərlə bağlı Cenevrə konvensiyasının tələblərini pozduğuna görə Heminquey hərbi tribunal qarşısında dayanmaq təhlükəsi ilə üzləşmişdi. Lakin bu, yazıçının qəhrəmanlıq və rəşadətinə görə Bürünc Хaç medalı ilə təltif edilməsinə mane ola bilməmişdi.
On illik fasilədən sonra 1950-ci ildə Heminquey "Çayın o tayında, ağacların kölgəsində" romanını oхucuların mühakiməsinə vermişdi. Hadisələrin İkinci Dünya müharibəsi dövründə İtaliyada cərəyan etdiyi roman birmənalı şəkildə uğursuz əsər kimi qarşılanmışdı. Hətta müəllifin ünvanına parodiya və felyetonlar da yazılmışdı. Əsərlərinin məziyyət və üstünlüklərini hamıdan yaхşı bilən Heminquey haqlı iradları sükutla qarşılamışdı.
Biabırçı uğursuzluğun əvəzini yazıçı iki il sonra "Layf" jurnalında dərc etdirdiyi "Qoca və dəniz" povesti ilə çıхdı. "İnsanı məhv etmək olar, amma məğlub etmək mümkün deyildir" – əsərin əsas leytmotivi müəllifin bu qanadlı ifadəsində öz əksini tapmışdı. İnsanın gücünə, iradəsinə, dözümünə və əbədiyyət sevgisinə ehtiraslı himn olan bu əsər heç kimi laqeyd buraхmadı. Növbəti il "Qoca və dəniz" Pulitser mükafatına layiq görüldü, Ernest Heminquey itirilmiş yazıçı nüfuzunu bərpa etdi. Yenidən milyonların sevimli müəllifinə çevrildi.
Ernest Heminqueyin 1950 ci illərdə yazmış olduğu "Paris, həyat üçün bayramdır" və ya "Mütəhərrik bayram" avtobioqrafik əsəri onun Paris həyatından, dövrünün gärkəmli adamları ilə görüşlərindən, Parisin füsünkar gözəlliyindən bəhs edir.
"Paris, həyat üçün bayramdır. Əgər gəncliyində Parisdə olmaq xoşbəxtliyinə nail olmusansa, onda onu ömür boyu qəlbində gəzdirirsən, harasa getmək istəsən belə, Paris həyatının hakimidir"
— Paris, həyat üçün bayramdır, Ernest Heminquey
"Paris əbədidir, və hər kəs, kim orada yaşayıbsa onu özünəməxsus şəkildə xatırlayır. Biz hər zaman ora qayıdırıq, kimliyimizdən və onun nəqədər dəyişməsindən, ona yetişməyin nəqədər çətin və asand olmasından asılı olmayaraq. Paris buna layiqdir və sən ona nə vermisənsə, artıqlaması ilı geri alırsan. O keçmiş kasıb və xoşbəxt olduğumuz günlərdə də Pais belə idi."
— Paris, həyat üçün bayramdır, Paris əbədidir, Ernest Heminquey
Ernest Heminquey "Totonto star" qəzetinin xarici müxbri kimi 1921 ci ildə Parisə gələrək 1926 cı ilədək orada yaşayır. Burada o, Gertrud Stein, Ezro Paundla tanış olur, və onların təsirindən ilhamlanaraq yazıçı olmaq qərarına gəlir. 1956 cı ildə Heminquey Parisin Riç hotelinin zirzəmisindən uzun illər qoyub getmiş olduğu çemodanını tapır. Onun içindən əldə etdiyi Paris həyatından bəhs edən gündəliyi üzərində işləyir. Lakin kitab onun ölüündən sonra dördüncü arvadı Mri Velş Heminqueyin səyi nəticə 1964 cü ildə işıq üzü görür.
Kitabın əksər səhifələri Frensis Skott Fitsceralda həsr olunmuşdur. Burada o, Frensis Skott Fitsceraldın davranışının, həyat tərzinin təsvirinə geniş yer vermişdir.
"Günaşırı və ya iki gün sonra Skott öz kitabını mənə gətirdi. Kitabın üzlüyü alabəzək idi, yadımdadır, mənə onun belə aldadıcı, zövqsüz, sürüşkən olması narahat edici gəlirdi. O, ən pis elmi-fantastik romanın üzlüyünə oxşayırdı. Skott məndən bunlara fikir verməməyimi xahiş etdi: bu əsərin süjetində mühüm rol oynayan Lonq-Aylend şossesindəki reklam lövhəsinin təhrikidir. O, dedi ki, əvvəlcə bu üzlük onun xoşuna gəlirdi, amma indi yox. Oxumaqdan qabaq mən bu üzlüyü çıxartdım. Kitabı oxuduqdan sonra, anladım ki, Skott özünü necə aparmasından və nə etməsindən asılı olmayaraq, mən anlamalıyam ki, bu bir xəstəlikdir, ona kömək etməli və ona yaxşı bir dost olmağa çalışmalıyam. Onun çox, lap çox, tanıdığımdan da çox yaxşı dostları vardı. Və gərəkli olub olmamağımdan asılı olmayaraq mən özümü də onların sırasına aid etdim. Əgər o,"Böyük Qetsbi" kimi belə bir möhtəşəm kitab yaza bilibsə, mən heç şübhə etmirəm o, bundan da yaxşısını yaza bilər. O vaxt mən Zelda ilə hələ tanış deyildim və buna görə də hər şeyin dəhşətli dərəcədə onun əleyhinə olmasını bilmirdim. Zelda Skottu onun işinə belə qısqanırdı… Skott qəti qərara gəlmişdir ki, daha içki məclislərinə getməsin, hər gün gimnastika ilə məşqul olsun və mütəmadi olaraq işləsin. O işləməyə başlamışdır, təzəcə düzəlirdi ki, Zelda şikayətlənirdiki ona darıxdırıcıdır və onu növbəti içki məclisinə dartıb aparırdı."
— Paris, həyat üçün bayramdır, Kərkəslər qənimətlərini bölüşmürlər, Ernest Heminquey
Ədəbiyyat sahəsində Nobel mükafatı ayrı-ayrı əsərlərə görə verilməsə də, heç şübhəsiz, "Qoca və dəniz" povesti İsveç Akademiyası üçün 1954-cü il nominantlarının siyahısından məhz Ernest Heminqueyin seçilməsində ciddi stimul oldu. Bu mükafatın preambulasında da öz əksini tapmışdı. Heminquey ədəbiyyat Nobelinə ""Qoca və dəniz" povestində bir daha nümayiş etdirdiyi təhkiyə ustalığına, habelə müasir nəsrə göstərdiyi təsirə görə" layiq görülmüşdü.
İsveç Akademiyasının üzvü Anders Esterlinq təqdimat nitqində "zəmanəmizin ən görkəmli yazıçılarından biri" adlandırdığı Heminqueyin yaradıcılığı haqqında əsasən "Qoca və dəniz"in timsalında danışmışdı.
Heminquey səhhətində yaranmış problemlər ucbatından mərasimə qatıla bilməmişdi. Onun Nobel mühazirəsini iştirakçılara İsveçdəki ABŞ səfiri Con Kebot təqdim etmişdi. Laureat burada son dərəcə mürəkkəb proses olan ədəbi yaradıcılığın anatomiyasını açmağa çalışmışdı.
Həyatının son illərində Heminquey tez-tez depressiyadan əziyyət çəkirdi. 1960-cı ildə depressiya və ciddi əqli pozuntu diaqnozu ilə Minnesota ştatındakı Mayo klinikasına yerləşdirilmişdi. Sonradan aşkarlandığı kimi, həkimlər düzgün müalicə apara bilməmişdilər. Nəticədə yazıçı daha dərin ümidsizliyə qapılmışdı. Bundan sonra heç vaхt yaza bilməyəcəyinə özünü inandıran Ernest Heminquey dərin ruhi sarsıntı içərisində ov tüfəngindən atəş açaraq intihar etmişdi. Maraqlıdır ki, yazıçının babası və atası da həyatlarına intiharla son qoymuşdular.
Heminqueyin bir sıra əsərləri ilk dəfə onun ölümündən sonra çap olunmuşdu. Lakin 20-ci illər Paris həyatı ilə bağlı "Həmişə səninlə olan bayram" adlı хatirələri istisna olunmaq şərti ilə qalan əsərlər milyonların tanıdığı və sevdiyi sənətkarın portretinə yeni heç bir cizgi əlavə edə bilməmişdi.
Heminquey yazı yazanda qələm, kağız və yazı makinasından istifadə edib. Yazıçı bu haqda deyib: "Yazı yazmağa başlayanda səndəki həvəs oxucuya ötürülməyə bilər. Belə vaxtlarda yazı makinası daha faydalıdır, çünki istifadəsi daha rahatdır və əyləncəlidir. Makina ilə yazanda səhvləri rahat görmək olur".
Ernest Heminquey yaradıcılığı həm sağlığında, həm də ölümündən sonra diqqət mərkəzində olmuş, davamlı mübahisə və polemika mövzusuna çevrilmişdi. Onun haqqında təriflər də deyilmiş, yazıçını məhdudluqda, üslub bəsitliyində, mövzu kasadlığında, təkrarçılıqda günahlandırmağa cəhdlər də göstərilmişdi. Lakin Heminquey bu gün də dünya miqyasında çoх tanınan, tərcümə olunan və oхunan amerika müəlliflərindən biri olaraq qalmaqdadır. Yazıçının "Qoca və dəniz" povesti, ""Əlvida, silah", "Klimancaro qarları" habelə bir sıra digər əsərləri azərbaycan dilinə də tərcümə edilmişdir.
Əsərləri
- "Yaz selləri" (The Torrents of Spring) (1926)
- "Günəş də qalxır" (1926)
- "Silahlara əlvida" (1929)
- "Olmaq ya olmamaq" (1937)
- "Zənglər kimin üçün çalır" (1940)
- "Çay içrə ağaclara sarı" (1950)
- "Qoca və dəniz" (1952) (Pulitser mükafatı, Nobel mükafatı)
Ölümündən sonra nəşr edilmiş romanları:
- "Okeanda adalar" (1970)
- "Cənnət bağları" (1986)
- "İlk baxışdan doğru" (1999)
- "Kilimancaro ətəklərində" (2005)
Filmoqrafiya
- Qoca və dəniz (film, 1958) / The Old Man and the Sea
İstinadlar
Bu məqalədəki istinadlar müvafiq istinad şablonları ilə göstərilməlidir. |
- ↑ Bibliothèque nationale de France BnF identifikatoru: açıq məlumat platforması — 2011.
- ↑ Encyclopædia Britannica
- ↑ Internet Broadway Database — 2000.
- ↑ Almaniya Milli Kitabxanası, Berlin Dövlət Kitabxanası, Bavariya Dövlət Kitabxanası və b. Record #118549030 // Ümumi tənzimləmə nəzarəti (GND) — 2012—2016.
- ↑ https://www.hemingwaybirthplace.com/
- ↑ https://www.ocregister.com/2015/08/12/ernest-hemingways-idaho-house-listed-on-national-register-of-historic-places/
- https://www.forbes.com/sites/jimclash/2016/09/02/homage-visit-to-ernest-hemingways-idaho-grave-unsettles/
- ↑ Paris, ein Fest fürs Leben, Ernest Hemingway, 5. Aufgabe April 2012, ISBN 9783498030087 (alm.)
- [1]
- Paris, həyat üçün bayramdır, Paris əbədidir, Ernest Heminquey (rus.)
- Paris, həyat üçün bayramdır, Kərkəslər qənimətlərini bölüşmürlər, Ernest Heminquey (rus.)