fbpx
Wikipedia

Biocoğrafiya

Avqust 06, 2021

Biocoğrafiya – Yer kürəsində müxətəlif biosenozların, həmçinin heyvan, bitki, göbələk və mikroorqanizmlərin (növ, cins və b. taksonomik kateqoriyaların) yayılması və paylanması qanunauyğunluqları haqqında elm. Biocoğrafiya biosfer haqqında elmlərdən biri olub tərkibinə zoocoğrafiya və botaniki coğrafiya (fitocoğrafiya) daxildir.

Yerin zoocoğrafiyası

Biocoğrafiyanın müxtəlif bölmələrində orqanizm və biosenozların coğrafi problemləri öyrənilir. Belə ki, aeroloji biocoğrafiya müxtəlif növlərin yayılmasını, areal daxilində onların paylanmasını öyrənərək əldə olunan nəticələrə əsasən xəritələr tərtib edilir. Regional biocoğrafiya floristik və faunistik rayonlaşdırma ilə məşğul olur. Ekoloji biocoğrafiya biokütləni, bioloji məhsuldarlığı tədqiq edir. Biocoğrafiya bitki örtüyü və heyvanat aləminin mühafizəsi və səmərəli istifadəsi, mədəni fitosenozların yaradılması, heyvan və bitkilərin iqlimləşdirilməsi üzrə aparılan işlərin nəzəri əsası hesab olunur.

Biocoğrafiya "Ümumi yerşünaslığın" tərkib hissəsi olub, yer qabığının müxtəlif komponentlərini öyrənən geomorfologiya, iqlimşünaslıq, hidrologiya, okeanologiya, biologiya, tarixi geologiya ilə sıx əlaqəyə malikdir. Ayrı-ayrı orqanizmlərin, bitki örtüyü və heyvanat aləmini təşkil edən qrupların yayılma qanunauyğunluqlarını ətraflı araşdırmaq məqsədilə relyefin, iqlimin, su, hava və Yer qabığının orqanizmlərin həyatında rolunu müəyyən etmədən planetdə biosenozun coğrafi yayılma qanunlarını əsaslandırmaq mümkün olmazdı.

Digər elmlərlə müqayisədə biocoğrafiya cavan olsa da keçən az vaxt ərzində artıq elmdə və tədrisdə əhəmiyyətli dərəcədə öz yerini tutmuşdur. Biocoğrafiya coğrafiya, biologiya və ekologiya elmlərinin nailiyyətlərini özündə əks etdirməklə canlıların yayılması, inkişafı və ətraf mühitlə qarşılıqlı əlaqələri haqqında elmi və praktiki baxımdan əhəmiyyətli məlumatlar toplusundan ibarətdir.

Biocoğrafiyanın məqsədi

 
Avropanın biocoğrafi regionları.

Biocoğrafiyanın əsas məqsədi orqanizmlərin morfologiyasını, sistematikasını və fiziologiyasını öyrənməkdən ibarət olmayıb, biosferin ayrı-ayrı hissələrində orqanizmlərin coğrafi yayılma qanunauyğunluqlarını araşdırmaqla yanaşı, bitki örtüyü və heyvanat aləminin ayrı-ayrı fərdlərinin ətraf mühitlə qarşılıqlı əlaqələrini tədqiq etməkdən ibarətdir. Belə yanaşma yeni ümumi biocoğrafi qanunauyğunluqların aşkar edilməsinə imkan yaradır. Yalnız biocoğrafi tədqiqat metodları coğrafi məhsuldarlıq, planetdə canlı maddələrin ümumi kütləsi, orqanizmlərin və onların qruplarının müasir yayılma səbəbləri, qurunun biocoğrafi bölgüsü prinsipləri, biocoğrafi regionların sərhədlərinin təyini, biotik münasibətlərin coğrafi xüsusiyyətləri, müxtəlif coğrafi şəraitdə biom və biotaya antropogen təsir kimi problemləri tədqiq etməyə imkan verər.

Göstərilən nəzəri məsələlərlə yanaşı biocoğrafiyanın elmi-praktiki baxımdan böyük ekoloji-iqtisadi əhəmiyyətə malik tətbiqi sahələri də mövcuddur. Aşağıda göstərilən praktiki məsələlərin həllində biocoğrafiya həlledici rol oynasa da müxtəlif profilli mütəxəssislərin iştirakı çox vacibdir:

Müəyyən coğrafi şəraitdə növlərin populyasiyalarının həyat qanununa əsaslanan bitki və heyvan ehtiyatlarından səmərəli istifadə; insanlarda yaranmış xəstəlikləri törədən canlı təbiət amillərini təhlil edib araşdırmaqla insan sağlamlığı uğrunda mübarəzənin təşkili; kifayət qədər vaxta qənaət etməyə və iqtisadi səmərəyə malik növlərin quruluşuna, dinamikasına və tərkibinə əsaslanan indikatorluq xüsusiyyətindən axtarış-kəşfiyyat işlərində istifadə; dağ-mədən işləri prosesində pozulmuş sahələrin rekultivasiyası; zərərli heyvanlarla və alaq bitkiləri ilə mübarizə aparmaqla təbii və süni qruplarda məhsuldarlığın artırılması; sahələrin, meşələrin və bağların yüksək məhsuldarlığa malik olmaları üçün praktiki baxımdan səmərəli təkliflərin hazırlanması və tətbiqi; ayrı-ayrı növ və qrupların qorunub saxlanmamsı məqsədilə təbiəti mühafizənin təşkili biocoğrafiyanın əsas problemləridir.

Biocoğrafiya – orqanizm qruplarının və onların ayrı-ayrı komponentlərinin coğrafi yayılması və məskunlaşması haqqında elmdir. Başqa sözlə – biocoğrafiya planetin bitki örtüyü və heyvanlar aləmini öyrənməklə yanaşı, növlərin və orqanizmlərin digər taksonomik kateqoriyalarının coğrafi yayılma qanunauyğunluqlarını tədqiq edir. Biocoğrafiya – əhatə dairəsi ildən-ilə genişlənən sədd elmlərindən biridir. Onun əsas məqsədi coğrafiya, ekologiya və biologiya arasındakı əlaqələri elmi əsaslarla izah etməkdən ibarətdir. Elmdə biokimya-biologiyanı kimya, geokimya-geologiyanı kimya, geofizika-geologiyanı fizika ilə əlaqələndirən sədd fənləri mövcuddur. Biocoğrafiya əsasən orqanizmlərin qruplarını və coğrafi yayılmasını öyrəndiyindən iki əsas elm sahəsinin – coğrafiya (coğrafi yayılma) və biologiya – (orqanizmlərin yayılması) birliyində formalaşır.

Biocoğrafiya, bir tərəfdən Yerin relyef formaları haqqında elm sahəsi olan – geomorfologiya, quru və okean suları ilə məşğul olan – hidrologiya, dünyanın iqlimi haqqında elm olan – iqlimşünaslıqla, torpaq haqqında elm sahəsi olan – torpaqşünaslıqla əlaqəyə malik olduğu üçün ümumi fiziki coğrafiyanı, digər tərəfdən orqanizmlər ekologiyası, sistematikası və fiziologiyası ilə əlaqəyə malik olduğundan biologiyanın bir çox sahələrini özündə birləşdirir.

Beləki, biocoğrafiyanı biologiyanın bir hissəsi kimi - coğrafi biologiyaya (orqanizmlərin coğrafi yayılmasını tədqiq edən hissə) və bioloji coğrafiyaya (müəyyən ərazi və akvatoriyanın bitki və heyvanat aləmini tədqiq edən hissə) ayırmaq elmi baxımdan əsassızdır. Biocoğrafiya iki elm sahəsini sərhəddini birləşdirən və bu elm sahələrini elmi və ekoloji baxımdan əlaqələndirən sədd fənnidir. Müxtəlif coğrafi regionların bitki örtüyü və heyvanat aləmini, fauna və florasını tədqiq etdiyi üçün regional biocoğrafiya regional coğrafiya elminə lazımı materiallar verir. Bu baxımdan biocoğrafiya dünyanın və regionların fiziki coğrafiyasının tədqiqində əsaslı rol oynayır.

Biologiya elmlərindən biocoğrafiyaya qismən yaxın olanı ekologiya və biosenologiyadır. Ekologiya - biocoğrafiyanın əsas istiqamətini müəyyən edən elm sahələrindən biri olub, orqanizmlərlə mühitin qarşılıqlı münasibətini tədqiq edir. Biocoğrafiyanın mühitlə orqanizmlər arasındakı mübadilənin gedişini araşdıran sahəsi ekoloji biocoğrafiya adlanır. Biocoğrafiyanın bu bölməsində orqanizmlərin Yer kürəsinin müxtəlif regionlarında ətraf mühit amillərinin təsiri nəticəsində bir-birindən fərqli xüsusiyyətləri öyrənilir. Biosenologiya-biocoğrafiyaya qrupların dinamikası və quruluşu haqqında məlumatlar verən orqanizmlər qrupları haqqında elmdir. Alınan bu məlumatlar əsasında biocoğrafiya qrupların coğrafi müxtəlifliyini təhlil edir, onların coğrafi yayılma qanunauyğunluqlarını müəyyənləşdirir.

Biocoğrafiyanın praktiki əhəmiyyəti

Biocoğrafiya çoxsahəli praktiki əhəmiyyətə malikdir. Təbii bitki örtüyü və heyvanat aləmi kimi qiymətli sərvətlərdən biocoğrafi biliklərə malik olmadan səmərəli istifadə etmək mümkün deyildir. İnsan həyatının normal inkişafının əsas təminatçılarından olan bitki və heyvanlar Yer kürəsində qeyri-bərabər paylanmamışdır. Müxtəlif regionlarda yayılmış bitki və heyvan xammal olduğu üçün onlardan istifadə coğrafi və bioloji baxımdan əlverişli şəraitdə olmalıdır. Bu xammaldan istifadə normasını bilmədən onun plansız istismarı xammal bazasının korlanmasına, hətta biokütlənin tamamilə məhv olmasına səbəb ola bilər. Əhəmiyyətli bitki və heyvanların coğrafi paylanmasını, onların illik dinamikasını, regionlar üzrə sayını və istifadə dövrünün dəvamiyyət müddətini bilmədən onlardan səmərəli istifadə etmək olmaz.

Hazırda bir çox bitki və heyvan növləri azaldığından onlar nadir və nəsli kəsilməkdə olan növlər kimi Beynəlxalq Qırmızı kitaba daxil edilmişdir.

Çoxlu miqdarda bitki və heyvan növləri nizamsız istifadə nəticəsində dünyadan silinib. Belə halların təkrar olunmaması üçün onların mühafizəsini təşkil etmək günün əsas tələbidir. Bu məqsədlə nadir heyvanların ovlanması, nadir bitkilərin yığılması qadağan edilmiş, biocoğrafi qanuna əsaslanan optimal şəraitin saxlanması təşkil edilmiş, yırtıcı heyvanların artımına nəzarət qoyulmuş və orqanizmlərin areal daxilində normal inkişafını təmin etmək üçün dövlət səviyyəsində müxtəlif qərarlar qəbul edilmişdir.

Biocoğrafi biliklər tətbiq etmədən insan sağlamlığı uğrunda mübarizə aparmaq mümkün deyil.

Həmçinin bax

Xarici keçid

  • Biocoğrafiya

İstinadlar

  1. Məmmədov Q.Ş. Xəlilov M.Y. Ekoloqların məlumat kitabı. "Elm" nəşriyyatı. Bakı: 2003. 516 s.

Avqust 06, 2021
biocoğrafiya, kürəsində, müxətəlif, biosenozların, həmçinin, heyvan, bitki, göbələk, mikroorqanizmlərin, növ, cins, taksonomik, kateqoriyaların, yayılması, paylanması, qanunauyğunluqları, haqqında, biosfer, haqqında, elmlərdən, biri, olub, tərkibinə, zoocoğraf. Biocografiya Yer kuresinde muxetelif biosenozlarin hemcinin heyvan bitki gobelek ve mikroorqanizmlerin nov cins ve b taksonomik kateqoriyalarin yayilmasi ve paylanmasi qanunauygunluqlari haqqinda elm Biocografiya biosfer haqqinda elmlerden biri olub terkibine zoocografiya ve botaniki cografiya fitocografiya daxildir Yerin zoocografiyasi Biocografiyanin muxtelif bolmelerinde orqanizm ve biosenozlarin cografi problemleri oyrenilir Bele ki aeroloji biocografiya muxtelif novlerin yayilmasini areal daxilinde onlarin paylanmasini oyrenerek elde olunan neticelere esasen xeriteler tertib edilir Regional biocografiya floristik ve faunistik rayonlasdirma ile mesgul olur Ekoloji biocografiya biokutleni bioloji mehsuldarligi tedqiq edir Biocografiya bitki ortuyu ve heyvanat aleminin muhafizesi ve semereli istifadesi medeni fitosenozlarin yaradilmasi heyvan ve bitkilerin iqlimlesdirilmesi uzre aparilan islerin nezeri esasi hesab olunur 1 Biocografiya Umumi yersunasligin terkib hissesi olub yer qabiginin muxtelif komponentlerini oyrenen geomorfologiya iqlimsunasliq hidrologiya okeanologiya biologiya tarixi geologiya ile six elaqeye malikdir Ayri ayri orqanizmlerin bitki ortuyu ve heyvanat alemini teskil eden qruplarin yayilma qanunauygunluqlarini etrafli arasdirmaq meqsedile relyefin iqlimin su hava ve Yer qabiginin orqanizmlerin heyatinda rolunu mueyyen etmeden planetde biosenozun cografi yayilma qanunlarini esaslandirmaq mumkun olmazdi Diger elmlerle muqayisede biocografiya cavan olsa da kecen az vaxt erzinde artiq elmde ve tedrisde ehemiyyetli derecede oz yerini tutmusdur Biocografiya cografiya biologiya ve ekologiya elmlerinin nailiyyetlerini ozunde eks etdirmekle canlilarin yayilmasi inkisafi ve etraf muhitle qarsiliqli elaqeleri haqqinda elmi ve praktiki baximdan ehemiyyetli melumatlar toplusundan ibaretdir Mundericat 1 Biocografiyanin meqsedi 2 Biocografiyanin praktiki ehemiyyeti 3 Hemcinin bax 4 Xarici kecid 5 IstinadlarBiocografiyanin meqsedi Redakte Avropanin biocografi regionlari Biocografiyanin esas meqsedi orqanizmlerin morfologiyasini sistematikasini ve fiziologiyasini oyrenmekden ibaret olmayib biosferin ayri ayri hisselerinde orqanizmlerin cografi yayilma qanunauygunluqlarini arasdirmaqla yanasi bitki ortuyu ve heyvanat aleminin ayri ayri ferdlerinin etraf muhitle qarsiliqli elaqelerini tedqiq etmekden ibaretdir Bele yanasma yeni umumi biocografi qanunauygunluqlarin askar edilmesine imkan yaradir Yalniz biocografi tedqiqat metodlari cografi mehsuldarliq planetde canli maddelerin umumi kutlesi orqanizmlerin ve onlarin qruplarinin muasir yayilma sebebleri qurunun biocografi bolgusu prinsipleri biocografi regionlarin serhedlerinin teyini biotik munasibetlerin cografi xususiyyetleri muxtelif cografi seraitde biom ve biotaya antropogen tesir kimi problemleri tedqiq etmeye imkan verer Gosterilen nezeri meselelerle yanasi biocografiyanin elmi praktiki baximdan boyuk ekoloji iqtisadi ehemiyyete malik tetbiqi saheleri de movcuddur Asagida gosterilen praktiki meselelerin hellinde biocografiya helledici rol oynasa da muxtelif profilli mutexessislerin istiraki cox vacibdir Mueyyen cografi seraitde novlerin populyasiyalarinin heyat qanununa esaslanan bitki ve heyvan ehtiyatlarindan semereli istifade insanlarda yaranmis xestelikleri toreden canli tebiet amillerini tehlil edib arasdirmaqla insan saglamligi ugrunda mubarezenin teskili kifayet qeder vaxta qenaet etmeye ve iqtisadi semereye malik novlerin qurulusuna dinamikasina ve terkibine esaslanan indikatorluq xususiyyetinden axtaris kesfiyyat islerinde istifade dag meden isleri prosesinde pozulmus sahelerin rekultivasiyasi zererli heyvanlarla ve alaq bitkileri ile mubarize aparmaqla tebii ve suni qruplarda mehsuldarligin artirilmasi sahelerin meselerin ve baglarin yuksek mehsuldarliga malik olmalari ucun praktiki baximdan semereli tekliflerin hazirlanmasi ve tetbiqi ayri ayri nov ve qruplarin qorunub saxlanmamsi meqsedile tebieti muhafizenin teskili biocografiyanin esas problemleridir Biocografiya orqanizm qruplarinin ve onlarin ayri ayri komponentlerinin cografi yayilmasi ve meskunlasmasi haqqinda elmdir Basqa sozle biocografiya planetin bitki ortuyu ve heyvanlar alemini oyrenmekle yanasi novlerin ve orqanizmlerin diger taksonomik kateqoriyalarinin cografi yayilma qanunauygunluqlarini tedqiq edir Biocografiya ehate dairesi ilden ile genislenen sedd elmlerinden biridir Onun esas meqsedi cografiya ekologiya ve biologiya arasindaki elaqeleri elmi esaslarla izah etmekden ibaretdir Elmde biokimya biologiyani kimya geokimya geologiyani kimya geofizika geologiyani fizika ile elaqelendiren sedd fenleri movcuddur Biocografiya esasen orqanizmlerin qruplarini ve cografi yayilmasini oyrendiyinden iki esas elm sahesinin cografiya cografi yayilma ve biologiya orqanizmlerin yayilmasi birliyinde formalasir Biocografiya bir terefden Yerin relyef formalari haqqinda elm sahesi olan geomorfologiya quru ve okean sulari ile mesgul olan hidrologiya dunyanin iqlimi haqqinda elm olan iqlimsunasliqla torpaq haqqinda elm sahesi olan torpaqsunasliqla elaqeye malik oldugu ucun umumi fiziki cografiyani diger terefden orqanizmler ekologiyasi sistematikasi ve fiziologiyasi ile elaqeye malik oldugundan biologiyanin bir cox sahelerini ozunde birlesdirir Beleki biocografiyani biologiyanin bir hissesi kimi cografi biologiyaya orqanizmlerin cografi yayilmasini tedqiq eden hisse ve bioloji cografiyaya mueyyen erazi ve akvatoriyanin bitki ve heyvanat alemini tedqiq eden hisse ayirmaq elmi baximdan esassizdir Biocografiya iki elm sahesini serheddini birlesdiren ve bu elm sahelerini elmi ve ekoloji baximdan elaqelendiren sedd fennidir Muxtelif cografi regionlarin bitki ortuyu ve heyvanat alemini fauna ve florasini tedqiq etdiyi ucun regional biocografiya regional cografiya elmine lazimi materiallar verir Bu baximdan biocografiya dunyanin ve regionlarin fiziki cografiyasinin tedqiqinde esasli rol oynayir Biologiya elmlerinden biocografiyaya qismen yaxin olani ekologiya ve biosenologiyadir Ekologiya biocografiyanin esas istiqametini mueyyen eden elm sahelerinden biri olub orqanizmlerle muhitin qarsiliqli munasibetini tedqiq edir Biocografiyanin muhitle orqanizmler arasindaki mubadilenin gedisini arasdiran sahesi ekoloji biocografiya adlanir Biocografiyanin bu bolmesinde orqanizmlerin Yer kuresinin muxtelif regionlarinda etraf muhit amillerinin tesiri neticesinde bir birinden ferqli xususiyyetleri oyrenilir Biosenologiya biocografiyaya qruplarin dinamikasi ve qurulusu haqqinda melumatlar veren orqanizmler qruplari haqqinda elmdir Alinan bu melumatlar esasinda biocografiya qruplarin cografi muxtelifliyini tehlil edir onlarin cografi yayilma qanunauygunluqlarini mueyyenlesdirir Biocografiyanin praktiki ehemiyyeti RedakteBiocografiya coxsaheli praktiki ehemiyyete malikdir Tebii bitki ortuyu ve heyvanat alemi kimi qiymetli servetlerden biocografi biliklere malik olmadan semereli istifade etmek mumkun deyildir Insan heyatinin normal inkisafinin esas teminatcilarindan olan bitki ve heyvanlar Yer kuresinde qeyri beraber paylanmamisdir Muxtelif regionlarda yayilmis bitki ve heyvan xammal oldugu ucun onlardan istifade cografi ve bioloji baximdan elverisli seraitde olmalidir Bu xammaldan istifade normasini bilmeden onun plansiz istismari xammal bazasinin korlanmasina hetta biokutlenin tamamile mehv olmasina sebeb ola biler Ehemiyyetli bitki ve heyvanlarin cografi paylanmasini onlarin illik dinamikasini regionlar uzre sayini ve istifade dovrunun devamiyyet muddetini bilmeden onlardan semereli istifade etmek olmaz Hazirda bir cox bitki ve heyvan novleri azaldigindan onlar nadir ve nesli kesilmekde olan novler kimi Beynelxalq Qirmizi kitaba daxil edilmisdir Coxlu miqdarda bitki ve heyvan novleri nizamsiz istifade neticesinde dunyadan silinib Bele hallarin tekrar olunmamasi ucun onlarin muhafizesini teskil etmek gunun esas telebidir Bu meqsedle nadir heyvanlarin ovlanmasi nadir bitkilerin yigilmasi qadagan edilmis biocografi qanuna esaslanan optimal seraitin saxlanmasi teskil edilmis yirtici heyvanlarin artimina nezaret qoyulmus ve orqanizmlerin areal daxilinde normal inkisafini temin etmek ucun dovlet seviyyesinde muxtelif qerarlar qebul edilmisdir Biocografi bilikler tetbiq etmeden insan saglamligi ugrunda mubarize aparmaq mumkun deyil Hemcinin bax RedakteCografiya BiologiyaXarici kecid RedakteBiocografiyaIstinadlar Redakte Memmedov Q S Xelilov M Y Ekoloqlarin melumat kitabi Elm nesriyyati Baki 2003 516 s Menbe https az wikipedia org w index php title Biocografiya amp oldid 5097918, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.