Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Okean (yun. Ωκεανός, qədim yunanlarda tanrının adı, (köhn. azərb). aqyanus), köhnə mənbələrdə Mühit — Dünyanın bir hissəsini təşkil edən, materiklər arasında yerləşən, suyun sirkulyasiya sisteminə və digər spesifik xüsusiyyətlərə malik olan böyük su obyekti. Tərkibinə okean və dənizlərin daxil olduğu Dünya Okeanının səthinin sahəsi Yer səthinin 71 %-ə yaxın hissəsini (361,900,000 km2) təşkil edir. Okeanları okeanologiya elmi öyrənir. Okeanların dibinin relyefi mürəkkəb və müxtəlifdir. Okeanın dərinliyini əvvəllər lotla ölçürdülər. Sonralar isə exolotla ölçməyə başladılar. Ən müasir cihaz isə exoqrafdır. Suda dərinliyi bərabər olan nöqtələri birləşdirən xətlərə izobat deyilir.
Dünya okeanını ən çox öyrənən 1872–1874-cü illərdə Çellencer adında ingilis gəmisi olub.
Beynəlxalq Hidroqrafiya Təşkilatının 2000-ci il qərarına əsasən 60 dərəcə cənub paralelindən Antarktikaya qədər olan sular Cənub okeanı adlandırıldı.
Dünya Okeanı 5 okeana ayrılır, bunlar Sakit okean, Atlantik okeanı, Hind okeanı, Cənub okeanı və Şimal Buzlu okeanıdır. Bunlardan ən isti sulu Hind okeanı, ən soyuq sulu isə Şimal buzlu okeanıdır.
Geomorofloji termin
Okean materiklərlə əhatə olunması ilə əlaqədar olaraq onun səthi üzərində iqlim şəraitinin müxtəlifliyinə, səthi və dərinlik axınlarının yaranmasına səbəb olan müstəqil atmosfer sirkulyasiyası sisteminə və bunun sayəsində hidroloji, hidrokimyəvi və bioloji xüsusiyyətlərinin üfüqi və şaquli paylanma sisteminə malikdir.
Dünya Okeanı
Tərkibinə okean və dənizlərin daxil olduğu Dünya Okeanını səthinin sahəsi Yer səthinin 71 %-ə yaxın hissəsini (361,900,000 m²) təşkil edir. Okeanları okeanologiya elmi öyrənir. Okeanların dibinin relyefi mürəkkəb və müxtəlifdir. Okeanın dərinliyini əvvəllər lotla ölçürdülər. Sonralar isə exolotla ölçdülər. Ən müasir cihaz isə exoqrafdır. Suda dərinliyi bərabər olan nöqtələri birləşdirən xətlərə izobat deyilir. Okeanları okeanologiya elmi öyrənir. Okeanların dibinin relyefi mürəkkəb və müxtəlifdir. Okeanın dərinliyini əvvəllər lotla ölçürdülər. Sonralar isə exolotla ölçməyə başladılar. Ən müasir cihaz isə . Suda dərinliyi bərabər olan nöqtələri birləşdirən xətlərə deyilir.
Dünya okeanını ən çox öyrənən 1872–1874-cü illərdə Çellencer adında ingilis gəmisi olub.
Okeanın stratifikasiyası
Ağırlıq qüvvəsi sahəsində okeanın dəniz suyunun sıxılması nəticəsində bölünməsinə okeanın stratifikasiyası deyilir. Okeanın istilik balansı (Hs) əsasən buxarlanma istiliyi, effektiv şüalanma və turbulent istiliyi cəmindən ibarətdir. Istilik balansının illik qiyməti 100 kkal/sm² bərabərdir.
Okeanın su balansı
Okenın su balansı adətən yağıntıların və buxarlanmanın fərqi ilə müəyyən olunur, yəni: P – E Ümumiyyətlə dünya okeanında bu fərq mənfi kəmiyyətdir. Hesablamalara görə P ≈ 4.12 və E ≈ 4.53 * 1020 q/il və fərq 0.41*1020 q/il. Bu kəmiyyət E kəmiyyətinin 9 %-ni təşkil edir. P – E kəmiyyətinin illik qiyməti +200 q/sm2–dan 150 q/sm2 arasında tərəddüd edir.
Okeanın ümumi sirkulyasiyası
Okean üzərində hava hərəkətlərini müstəvi və zaman miqyasında iki qrupa bölmək olar:
- Kiçik və mezomiqyaslı hərəkətlər
- İrimiqyaslı hərəkətlər
Kiçik və mezomiqyaslı hərəkətlər
Kiçik miqyaslı hərəkətlərə aiddir:
- Turbulent hərəkətləri
- Naziklaylı şaquli mikrostruktur hərəkətlə
- Akustik dalğalar
- Səth üzərində mövcud olan kapilyar dalğalar
- Səth üzərində olan qravitasiya dalğaları
Meandr
Okean və dənizlərdə əsas su axınından ayrılan eninə dalğalara meandr deyilir. Həmin dalğaların uzunluğu 300–400 km bəzi hallarda 500 km bərabər olur, yayılma sürəti 6–10 sm/s. Meandrların yaranmasına səbəb şırnak axınlarının baroklin dayanıqsızlığıdır. Mezomiqyaslı hərəkətlərə aiddir:
- daxili qravitasiya dalğaları
- inersion tərəddüdlər
- axın
İrimiqyaslı atmosfer hərəkətlərinə aiddir:
- Atmosfer sinoptik hərəəkətlərin yaratdığı həyəcanlanmalar
- Okean suyunun üst qatlarında yaranan axınlar (kvazi stasionar axınlar)
- Okeanda sakit termoxal axınlar
Okeanlar
| Okean | Sahəsi (km2) (%) | Həcmi (km3) (%) | Çökəkliyin adı (m) |
|---|---|---|---|
| Sakit okean | 168,723,000 km246.6% | 669,880,000 km3 50.1% | Marian çökəkliyi (11022 m) |
| Atlantik okeanı | 85,133,000 km223.5% | 310,410,900 km3 23.3% | Puyerto-Riko (8742 m) |
| Hind okeanı | 70,560,000 km219.5% | 264,000,000 km3 19.8% | Zond çökəkliyi(7729m) |
| Cənub okean | 21,960,000 km26.1% | 71,800,000 km3 5.4% | Cənubi Sandviç çökəkliyi (7235) |
| Şimal Buzlu okeanı | 15,558,000 km24.3% | 18,750,000 km3 1.4% | Qrenlandiya çökəkliyi (5527m), Nansen (5449 m). |
| Bütün Okean→ | 361,900,000 km² 100% | 1,335,000,000 km³ 100% | Çökəkliklər ↑ |
Okeanların sahəsi və okeanların ən dərin yerləri
| Okean | Sahəsi (km2) (%) | Həcmi (km3) (%) | Çökəkliyin adı (m) |
|---|---|---|---|
| Sakit okean | 168,723,000 km246.6% | 669,880,000 km3 50.1% | Marian çökəkliyi (11022 m) |
| Atlantik okeanı | 85,133,000 km223.5% | 310,410,900 km3 23.3% | Puyerto-Riko (8742 m) |
| Hind okeanı | 70,560,000 km219.5% | 264,000,000 km3 19.8% | Zond çökəkliyi(7729m) |
| Cənub okean | 21,960,000 km26.1% | 71,800,000 km3 5.4% | Cənubi Sandviç çökəkliyi (7235) |
| Şimal Buzlu okeanı | 15,558,000 km24.3% | 18,750,000 km3 1.4% | Qrenlandiya çökəkliyi (5527m), Nansen (5449 m). |
| Bütün Okean→ | 361,900,000 km² 100% | 1,335,000,000 km³ 100% | Çökəkliklər ↑ |
Həmçinin bax
İstinadlar
- Sultan-Məcid Qənizadə. Azərbaycanca-rusca lüğət (Татарско-русский словарь). 1904. səh. 5. 2019-04-12 at the Wayback Machine . Archived from the original on 2019-04-12. İstifadə tarixi: 2020-06-21.
- https://www.azleks.az/online-dictionary/m%C3%BChit?s=18 2022-03-27 at the Wayback Machine mühit. okean
- Okean // Geomorfoloji terminlərin izahlı lüğəti. Bakı: "Elm". 2012. səh. 177. ISBN .
- Хргиан А.А. Физика атмосферы. М. 1986–328 с
- Монин А.С. Введение в теорию климата. Л.1982–246с
- Q. K. Gül "Meteorologiya və iqlimşünaslıq" BAKI-1960
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu adin diger istifade formalari ucun bax Okean yun Wkeanos qedim yunanlarda tanrinin adi kohn azerb aqyanus kohne menbelerde Muhit Dunyanin bir hissesini teskil eden materikler arasinda yerlesen suyun sirkulyasiya sistemine ve diger spesifik xususiyyetlere malik olan boyuk su obyekti Terkibine okean ve denizlerin daxil oldugu Dunya Okeaninin sethinin sahesi Yer sethinin 71 e yaxin hissesini 361 900 000 km2 teskil edir Okeanlari okeanologiya elmi oyrenir Okeanlarin dibinin relyefi murekkeb ve muxtelifdir Okeanin derinliyini evveller lotla olcurduler Sonralar ise exolotla olcmeye basladilar En muasir cihaz ise exoqrafdir Suda derinliyi beraber olan noqteleri birlesdiren xetlere izobat deyilir Dunya okeanini en cox oyrenen 1872 1874 cu illerde Cellencer adinda ingilis gemisi olub Beynelxalq Hidroqrafiya Teskilatinin 2000 ci il qerarina esasen 60 derece cenub paralelinden Antarktikaya qeder olan sular Cenub okeani adlandirildi Dunya Okeani 5 okeana ayrilir bunlar Sakit okean Atlantik okeani Hind okeani Cenub okeani ve Simal Buzlu okeanidir Bunlardan en isti sulu Hind okeani en soyuq sulu ise Simal buzlu okeanidir Geomorofloji terminOkean materiklerle ehate olunmasi ile elaqedar olaraq onun sethi uzerinde iqlim seraitinin muxtelifliyine sethi ve derinlik axinlarinin yaranmasina sebeb olan musteqil atmosfer sirkulyasiyasi sistemine ve bunun sayesinde hidroloji hidrokimyevi ve bioloji xususiyyetlerinin ufuqi ve saquli paylanma sistemine malikdir Dunya OkeaniOkeanlar Terkibine okean ve denizlerin daxil oldugu Dunya Okeanini sethinin sahesi Yer sethinin 71 e yaxin hissesini 361 900 000 m teskil edir Okeanlari okeanologiya elmi oyrenir Okeanlarin dibinin relyefi murekkeb ve muxtelifdir Okeanin derinliyini evveller lotla olcurduler Sonralar ise exolotla olcduler En muasir cihaz ise exoqrafdir Suda derinliyi beraber olan noqteleri birlesdiren xetlere izobat deyilir Okeanlari okeanologiya elmi oyrenir Okeanlarin dibinin relyefi murekkeb ve muxtelifdir Okeanin derinliyini evveller lotla olcurduler Sonralar ise exolotla olcmeye basladilar En muasir cihaz ise Suda derinliyi beraber olan noqteleri birlesdiren xetlere deyilir Dunya okeanini en cox oyrenen 1872 1874 cu illerde Cellencer adinda ingilis gemisi olub Okeanin stratifikasiyasiAgirliq quvvesi sahesinde okeanin deniz suyunun sixilmasi neticesinde bolunmesine okeanin stratifikasiyasi deyilir Okeanin istilik balansi Hs esasen buxarlanma istiliyi effektiv sualanma ve turbulent istiliyi ceminden ibaretdir Istilik balansinin illik qiymeti 100 kkal sm beraberdir Okeanin su balansiOkenin su balansi adeten yagintilarin ve buxarlanmanin ferqi ile mueyyen olunur yeni P E Umumiyyetle dunya okeaninda bu ferq menfi kemiyyetdir Hesablamalara gore P 4 12 ve E 4 53 1020 q il ve ferq 0 41 1020 q il Bu kemiyyet E kemiyyetinin 9 ni teskil edir P E kemiyyetinin illik qiymeti 200 q sm2 dan 150 q sm2 arasinda tereddud edir Okeanin umumi sirkulyasiyasiOkean uzerinde hava hereketlerini mustevi ve zaman miqyasinda iki qrupa bolmek olar Kicik ve mezomiqyasli hereketlerIrimiqyasli hereketlerKicik ve mezomiqyasli hereketler Kicik miqyasli hereketlere aiddir Turbulent hereketleri Naziklayli saquli mikrostruktur hereketle Akustik dalgalar Seth uzerinde movcud olan kapilyar dalgalar Seth uzerinde olan qravitasiya dalgalariMeandr Okean ve denizlerde esas su axinindan ayrilan enine dalgalara meandr deyilir Hemin dalgalarin uzunlugu 300 400 km bezi hallarda 500 km beraber olur yayilma sureti 6 10 sm s Meandrlarin yaranmasina sebeb sirnak axinlarinin baroklin dayaniqsizligidir Mezomiqyasli hereketlere aiddir daxili qravitasiya dalgalari inersion tereddudler axin Irimiqyasli atmosfer hereketlerine aiddir Sinoptik hereketler Atmosfer sinoptik hereeketlerin yaratdigi heyecanlanmalarMovsumi tereddudler esasen musson axinlari Okean suyunun ust qatlarinda yaranan axinlar kvazi stasionar axinlar Okeanda sakit termoxal axinlarOkeanlarOkean Sahesi km2 Hecmi km3 Cokekliyin adi m Sakit okean 168 723 000 km246 6 669 880 000 km3 50 1 Marian cokekliyi 11022 m Atlantik okeani 85 133 000 km223 5 310 410 900 km3 23 3 Puyerto Riko 8742 m Hind okeani 70 560 000 km219 5 264 000 000 km3 19 8 Zond cokekliyi 7729m Cenub okean 21 960 000 km26 1 71 800 000 km3 5 4 Cenubi Sandvic cokekliyi 7235 Simal Buzlu okeani 15 558 000 km24 3 18 750 000 km3 1 4 Qrenlandiya cokekliyi 5527m Nansen 5449 m Butun Okean 361 900 000 km 100 1 335 000 000 km 100 Cokeklikler Okeanlarin sahesi ve okeanlarin en derin yerleriOkean Sahesi km2 Hecmi km3 Cokekliyin adi m Sakit okean 168 723 000 km246 6 669 880 000 km3 50 1 Marian cokekliyi 11022 m Atlantik okeani 85 133 000 km223 5 310 410 900 km3 23 3 Puyerto Riko 8742 m Hind okeani 70 560 000 km219 5 264 000 000 km3 19 8 Zond cokekliyi 7729m Cenub okean 21 960 000 km26 1 71 800 000 km3 5 4 Cenubi Sandvic cokekliyi 7235 Simal Buzlu okeani 15 558 000 km24 3 18 750 000 km3 1 4 Qrenlandiya cokekliyi 5527m Nansen 5449 m Butun Okean 361 900 000 km 100 1 335 000 000 km 100 Cokeklikler Hemcinin baxGeoloji proseslerIstinadlarSultan Mecid Qenizade Azerbaycanca rusca luget Tatarsko russkij slovar 1904 seh 5 2019 04 12 at the Wayback Machine Archived from the original on 2019 04 12 Istifade tarixi 2020 06 21 https www azleks az online dictionary m C3 BChit s 18 2022 03 27 at the Wayback Machine muhit okean Okean Geomorfoloji terminlerin izahli lugeti Baki Elm 2012 seh 177 ISBN 978 9952 453 14 0 Hrgian A A Fizika atmosfery M 1986 328 s Monin A S Vvedenie v teoriyu klimata L 1982 246s Q K Gul Meteorologiya ve iqlimsunasliq BAKI 1960