Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin Baş Qərərgahının General-kvartmeystr İdarəsinin Kəşfiyyat və Əks-kəşfiyyat Bölməsi, Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti ərazisində dövlət əleyhinə təxribatların qarşısını almaq, düşmənin casusluq fəaliyyətini aşkarlamaq, ölkənin maraqlarına uyğun məlumatların toplanması işlərini həyata keçirmək üçün yaradılmış kəşfiyyat, əks-kəşfiyyat və təhlükəsizlik qurumları.Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin dövlət müstəqilliyinin qorunması, ərazi bütövlüyünün təmin edilməsi üçün ölkənin hərbi və daxili işlər nazirliklərinin üzərinə böyük vəzifələr düşürdü.
Yaradılması
Azərbaycan Xalq CümhuriyyətiParlamenti 1919-cu ilin fevralın 25-də "Hərbi nazirliyin ştatları haqqında" qanun qəbul etdi. Qanunda Hərbi nazirliyin 38 istiqamət üzrə ştatları təsdiq edilmişdi. Nazirliyin general-kvartirmeyster idarəsinin nəzdində kəşfiyyat və əks-kəşfiyyat idarəsinin də yaradılması nəzərdə tutulmuşdu.
1919-cu ilin martın 28-də hərbi nazir, general-leytenant Səməd bəy Mehmandarovun əmri ilə Azərbaycan Ordusu Baş Qərərgahının general-kvartirmeyster idarəsində kəşfiyyat və əks-kəşfiyyat bölməsi yaradıldı. General-kvartirmeyster idarəsinin tapşırıqlar üzrə ober-zabiti, kornet (Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti dövründə süvari hissələrdə ilk zabit rütbəsi) Ağalarov kəşfiyyat və əks-kəşfiyyat bölməsinin rəisi təyin edildi. Bölməyə 28 ştat vahidi verilmişdi: rəis, onun köməkçisi, kargüzar, 23 nəfər əməliyyat işçisi. Bölmənin rəisi alay komandiri, köməkçilərinin vəzifəsi isə batalyon komandiri vəzifəsinə bərabər tutulurdu. İlk vaxtlar bölmədə 12 nəfər xidmət edirdi.
Fəaliyyəti
Yeni fəaliyyətə başlamış bölmə ölkədə kəşfiyyat və əks-kəşfiyyatın təminatına məsuliyyət daşıyırdı. Bolşeviklər, erməni-daşnak casusları, denikinçilər və s. barədə toplanmış əməliyyat məlumatları Hərbi Nazirliyin rəhbərliyinə, eləcə də Azərbaycan Hökumətinə təqdim olunurdu. Həmin məlumatlar ölkənin müxtəlif ərazilərini, hərbi birləşmələrin dislokasiya yerlərini əhatə edirdi.
Əməliyyatlar
Bölmənin əməkdaşları martda xüsusi əməliyyat planı əsasənda Azərbaycan Ordusuna xidmət edən 15 nəfər denikinçinin casusluq fəaliyyətini ifşa etmişdilər. Həmin ayda daha bir casus şəbəkəsinin üstü açılmışdı. Əks-kəşfiyyatçılar Gəncədə Smislova soyadlı qadın həbs etmişdilər. Araşdırma nəticəsində bəlli olmuşdu ki, Baş Qərərgahın əməkdaşı Çernişov , onun həyat yoldaşı və 10 nəfər şəxs Cümhuriyyət əleyhinə iş aparırlar. Çenişovun evində axtarış zamanı Azərbaycanda ictimai-siyası və iqtisadi vəziyyətlə baölı gizli bolşevik təşkilatının fəaliyyəti, Azərbaycan ordusunun vəziyyəti barədə Denikinə ünvanlanmış çoxlu sayda agentura materialları tapılmışdı. 1919-cu ilin martında hərbi nazir Səməd bəy Mehmandarov casus təşkilatının üzvlərinin tutulması barədə daxili işlər naziri Xəlil bəy XasməmmədovaGəncə şəhərindən Bakıya məktub göndərmişdi. 1919-cu ilin aprelin 5-də Azərbaycan ordusununBakıya gəlişi üçün müəyyən hazırlıq işləri görülməsi tələb olunurdu. Milli Ordunun paytaxta gəlişi ilə bağlı təxribatların törədiləcəuyi ilə bağlı ilkin məlumatlar var idi. Azərbaycan ordusunun baş Qərərgah rəisi Süleyman bəy SulkeviçinAzərbaycan qoşunlarının GəncədənBakıya gəlməsi ilə əlaqədar əks-kəşfiyyat işinin təşkilinə dair daxili işlər nazirinin əks-kəşfiyyat işinin təşkilinə dair müavini Sadıq bəy Ağabəyova məktubuna əsasən, əks-kəşfiyyat bölməsinin əməkdaşı yasavul Yusupov Daxili İşlər Nazirliyinin cinayət-axtarış bölməsinin əməkdaşları ilə birlikdə bu vəzifəni yerinə yetirmək üçün Bakıya ezam edilmişdi. Əks-kəşfiyyat işinin düzgün təşkili, yasavul Yusubovun və axtarış bölməsinin qarşılıqlı fəaliyyəti nəticəsində Azərbaycan milli hərbi hissələri Bakıya heç bir narahatlıq olmadan daxil olmuşdular. Bölmənin kəşfiyyatçıları da öz işlərni yüksək səviyyədə qurmağa çalışırdılar. Hərbi nazir Səməd bəy MehmandarovAzərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Nazirlər Şurasının sədrinə 2 aprel, 1919-cu il, 1556 saylı məlumatında kəşfiyyatın vəzifələrini belə şərh edirdi:
Düşmən haqqında mümkün olan məlumatları toplamaq, xaricdə hərbi agentura yaratmaq...
Baş Qərərgahın kəşfiyyat və əks-kəşfiyyat bölməsi və diplomatik orqanlar
Tiflisdəki səfirliyə hərbi attaşe vəzifəsinə təyin olunan polkovnik Məmməd bəy Əliyev həm də kəşfiyyatçı funksiyasını yerinə yetirirdi. Baş Qərərgahdan ona şifrteleqram vasitəsilə müxtəlif tapşırıqlar verilirdi. Məmməd bəy ƏliyevinTiflisdən göndərdiyi əməliyyat məlumatları olduqca qiymətli idi. Ermənistandakı diplomatik nümayəndəlikdə hərbi attaşe vəzifəsində çalışan olmadığından,orada da bu işlərin təşkili Məmməd bəy Əliyevə tapşırılmış, bu işdə Gürcüstan rəsmiləri ilə birgə çalışması əmr edilmişdi. Aydın məsələdir ki, bu kəşfiyyat işləri daşnak Ermənistanının pozuculuq fəaliyyətinə qarşı yönəlmişdi. Bir sıra olduqca mühüm məlumatlar isə Baş Qərərgaha məxfi qriflə birbaşa Ermənistandan ötürülürdü. Bu məlumatlar "Şahzadə Məmməd" imzası ilə verilirdi. Baş qərərgahın general-kvartirmeysteri idarəsinin kəşfiyyatçı zabitləri ölkənin xarici işlər nazirliyi ilə də geniş əlaqə saxlayəırdılar. İdarənin əməkdaşları məxfi kargüzarlıq və şifrləmənin sirlərini xarici işlər nazirliyinin diplomatiya şöbəsinin kargüzarlıq və şifrləmə bölməsinin əməkdaşlarına öyrədirdilər. Xarici İşlər Nazirliyi qonşu respublikalardakı diplomatik nümayəndəliklər vasitəsilə əldə etdikləri məlumatları Baş Qərərgaha göndərirdilər. "Tam məxfi" qrifi ilə Ermənistandan, Cənub-qərbi Qafqaz respublikasında, eləcə də həmin illər ingilislərin əlində olan Batumdakı vəziyyət barədə Xarici İşlər Nazirliyinə göndərilən təhlil xarakterli materiallar həm də Baş Qərərgaha göndərilirdi. Baş Qərərgahda həmçinin, kəşfiyyatçılar vasitəsilə topladığı materialları tanışlıq üçün Xarici İşlər Nazirliyinə göndərirdi. Azərbaycan kəşfiyyatçısı Mullayevin Şimali Qafqaza xidməti ezamiyyətinin nəcitələri barədə onun 5 səhifəlik geniş və ətraflı "tam məxfi" məlumat-arayışı ilə diplomatlar da tanış olmuşdular. Praporşik Qaraşarovun Qarabağ və Zəngəzurda vəziyyət barədə verdiyi raportlar həm Baş Qərrəgah, həm də Xarici İşlər Nazirliyi tərəfindən rəğbətlə qarşılanmışdı. Baş Qərərgahın general-kvartirmeyyster idarəsinin rəisi Karqaleteli və baş adyutant ştabs-tormistr Takanayevin Ermənistanda siyasi vəziyyət haqqında 2 saylı agentura məlumatına əsasən hazırladıqları geniş və ətraflı təhlil xarakterli arayış da Xarici İşlər Nazirliyində çalışan diplomatları məlumatlandırmaq məqsədi daşıyırdı. Diplomatik nümayəndə Məmməd Təkinskinin Ermənistan qoşunları, səfərbərlik, ölkədə ərzaq təminatı, orada yaşayan azərbaycanlıların vəziyyəti və s. Barədə İrəvandan göndərdiyi şifrteleqramlarla, həm də, baş Qərərgahın kəşfiyyatçıları tanış olmuşdular. Hərbi nazir Səməd bəy Mehmandarov və Baş Qərərgah rəisi Süleyman bəy Sulkeviç 1919-cu il, noyabrın 5-də Xarici İşlər Nazirliyinə göndərdikləri məktubda yazırdılar:
Bizim hökümətimiz ErmənistanınBakıdakı diplomatik missiyasında hərbi attaşe vəzifəsinin təsis olunması təklifini rədd etmişdirş Əldə edilmiş məlumatlara görə, bu missiyanın üzvlərinin çoxu zabitlərdən ibarətdir, onlardan birini isə, “missiya qərərgahının rəisi” adlandırırlar. Bunları deməklə, Ermənistan xarici işlər nazirliyinin bu cür hərəkətinə qarçı nə kimi qərar qəbul edilməsi barədə məlumat verməyinizi xahiş edirik.
ErmənistanınBakıdakı diplomatik missiyası heyətinin əksəriyyətinin hərbiçilərdən təşkil edilməsi Azərbaycan cüsusi xidmət orqanlarının, xüsusilə də kəşfiyyat və əks-kəşfiyyat işçilərinin səyi nəticəsində öyrənilmişdi. Bu, beynəlxalq normalra zidd olduğundan Azərbaycan hökuməti ErmənistanınBakıdakı diplomatik missiyasında hərbi attaşe vəzifəsinbin təsis edilməsinə icazə verməmişdi.
Ləğvi
Baş Qərərəgahın general-kvartirmeyster idarəsininn kəşfiyyat və əks-kəşfiyyat bölməsi fəaliyyətini 1919-cu il, iyunun 11-dək davam etdirmişdir. Həmin gün ölkədə ancaq əks-kəşfiyyatın təminatı ilə məşğul olacaq qurum- Əks-inqilabla Mübarizə Təşkilatı (ƏMT) yaradılmış, kəşfiyyat işi isə geenral-kvartirmeyster idarəsinin tərkibində saxlanılmışdır. Əks-kəşfiyyatla məşğul olan şəxslər də ƏMT-nin sərəncamına verilmişdi. Göstərilən dəyişikliklərə baxmayaraq, hərbi nazirliyin kəşfiyyat bölməsi ilə ƏMT sıx əməkdaşlıq edirdilər. 1919-ci il, martın 2-də hərbi nazir Səməd bəy Mehmandarovun məxfi əmri əsasında nazirliyin müvafiq qurumlarında struktur dəyişikliyi aparılmış, Baş Qərərgahla onun idaərsinin birləşdirilməsi nəticəsində Azərbaycan ordusunun qərərəgahı yaradılmışdı. Yeni yaradılmış Azərbaycan ordusu qərərəgahının ştat strukturunda kəşfiyyat -əməliyyat bölməsi də nəzərdə tutulmuşdu. Bakı Möhkəmləndirilmiş Rayonunun qərərgah rəisi polkovnik İrza bəy Hacibəylinski ordu qərərgahı general-kvartirmeyster idarəsinin kəşfiyyat-əməliyyat bölməsinin rəisi təyin edilmişdi.
kəşfiyyat, əks, kəşfiyyat, bölməsi, azərbaycan, xalq, cümhuriyyətinin, baş, qərərgahının, general, kvartmeystr, idarəsinin, kəşfiyyat, əks, kəşfiyyat, bölməsi, azərbaycan, xalq, cümhuriyyəti, ərazisində, dövlət, əleyhinə, təxribatların, qarşısını, almaq, düşmə. Azerbaycan Xalq Cumhuriyyetinin Bas Qerergahinin General kvartmeystr Idaresinin Kesfiyyat ve Eks kesfiyyat Bolmesi Azerbaycan Xalq Cumhuriyyeti erazisinde dovlet eleyhine texribatlarin qarsisini almaq dusmenin casusluq fealiyyetini askarlamaq olkenin maraqlarina uygun melumatlarin toplanmasi islerini heyata kecirmek ucun yaradilmis kesfiyyat eks kesfiyyat ve tehlukesizlik qurumlari 1 2 3 Azerbaycan Xalq Cumhuriyyetinin dovlet musteqilliyinin qorunmasi erazi butovluyunun temin edilmesi ucun olkenin herbi ve daxili isler nazirliklerinin uzerine boyuk vezifeler dusurdu Mundericat 1 Yaradilmasi 2 Strukturu 3 Fealiyyeti 3 1 Emeliyyatlar 4 Bas Qerergahin kesfiyyat ve eks kesfiyyat bolmesi ve diplomatik orqanlar 5 Legvi 6 Menbe 6 1 Istinadlar 7 Hemcinin baxYaradilmasi RedakteAzerbaycan Xalq Cumhuriyyeti Parlamenti 1919 cu ilin fevralin 25 de Herbi nazirliyin statlari haqqinda qanun qebul etdi Qanunda Herbi nazirliyin 38 istiqamet uzre statlari tesdiq edilmisdi Nazirliyin general kvartirmeyster idaresinin nezdinde kesfiyyat ve eks kesfiyyat idaresinin de yaradilmasi nezerde tutulmusdu 2 Azerbaycan Xalq Cumhuriyyetinin Bas Qerergah Reisi Suleyman bey SulkevicStrukturu Redakte1919 cu ilin martin 28 de herbi nazir general leytenant Semed bey Mehmandarovun emri ile Azerbaycan Ordusu Bas Qerergahinin general kvartirmeyster idaresinde kesfiyyat ve eks kesfiyyat bolmesi yaradildi General kvartirmeyster idaresinin tapsiriqlar uzre ober zabiti kornet Azerbaycan Xalq Cumhuriyyeti dovrunde suvari hisselerde ilk zabit rutbesi Agalarov kesfiyyat ve eks kesfiyyat bolmesinin reisi teyin edildi Bolmeye 28 stat vahidi verilmisdi reis onun komekcisi karguzar 23 nefer emeliyyat iscisi Bolmenin reisi alay komandiri komekcilerinin vezifesi ise batalyon komandiri vezifesine beraber tutulurdu Ilk vaxtlar bolmede 12 nefer xidmet edirdi 2 Fealiyyeti RedakteYeni fealiyyete baslamis bolme olkede kesfiyyat ve eks kesfiyyatin teminatina mesuliyyet dasiyirdi Bolsevikler ermeni dasnak casuslari denikinciler ve s barede toplanmis emeliyyat melumatlari Herbi Nazirliyin rehberliyine elece de Azerbaycan Hokumetine teqdim olunurdu Hemin melumatlar olkenin muxtelif erazilerini herbi birlesmelerin dislokasiya yerlerini ehate edirdi 2 Emeliyyatlar Redakte Bolmenin emekdaslari martda xususi emeliyyat plani esasenda Azerbaycan Ordusuna xidmet eden 15 nefer denikincinin casusluq fealiyyetini ifsa etmisdiler Hemin ayda daha bir casus sebekesinin ustu acilmisdi Eks kesfiyyatcilar Gencede Smislova soyadli qadin hebs etmisdiler Arasdirma neticesinde belli olmusdu ki Bas Qerergahin emekdasi Cernisov onun heyat yoldasi ve 10 nefer sexs Cumhuriyyet eleyhine is aparirlar Cenisovun evinde axtaris zamani Azerbaycanda ictimai siyasi ve iqtisadi veziyyetle baoli gizli bolsevik teskilatinin fealiyyeti Azerbaycan ordusunun veziyyeti barede Denikine unvanlanmis coxlu sayda agentura materiallari tapilmisdi 1919 cu ilin martinda herbi nazir Semed bey Mehmandarov casus teskilatinin uzvlerinin tutulmasi barede daxili isler naziri Xelil bey Xasmemmedova Gence seherinden Bakiya mektub gondermisdi 1919 cu ilin aprelin 5 de Azerbaycan ordusunun Bakiya gelisi ucun mueyyen hazirliq isleri gorulmesi teleb olunurdu Milli Ordunun paytaxta gelisi ile bagli texribatlarin toredileceuyi ile bagli ilkin melumatlar var idi Azerbaycan ordusunun bas Qerergah reisi Suleyman bey Sulkevicin Azerbaycan qosunlarinin Genceden Bakiya gelmesi ile elaqedar eks kesfiyyat isinin teskiline dair daxili isler nazirinin eks kesfiyyat isinin teskiline dair muavini Sadiq bey Agabeyova mektubuna esasen eks kesfiyyat bolmesinin emekdasi yasavul Yusupov Daxili Isler Nazirliyinin cinayet axtaris bolmesinin emekdaslari ile birlikde bu vezifeni yerine yetirmek ucun Bakiya ezam edilmisdi Eks kesfiyyat isinin duzgun teskili yasavul Yusubovun ve axtaris bolmesinin qarsiliqli fealiyyeti neticesinde Azerbaycan milli herbi hisseleri Bakiya hec bir narahatliq olmadan daxil olmusdular Bolmenin kesfiyyatcilari da oz islerni yuksek seviyyede qurmaga calisirdilar Herbi nazir Semed bey Mehmandarov Azerbaycan Xalq Cumhuriyyeti Nazirler Surasinin sedrine 2 aprel 1919 cu il 1556 sayli melumatinda kesfiyyatin vezifelerini bele serh edirdi 3 Dusmen haqqinda mumkun olan melumatlari toplamaq xaricde herbi agentura yaratmaq Xelil bey XasmemmedovBas Qerergahin kesfiyyat ve eks kesfiyyat bolmesi ve diplomatik orqanlar RedakteTiflisdeki sefirliye herbi attase vezifesine teyin olunan polkovnik Memmed bey Eliyev hem de kesfiyyatci funksiyasini yerine yetirirdi Bas Qerergahdan ona sifrteleqram vasitesile muxtelif tapsiriqlar verilirdi Memmed bey Eliyevin Tiflisden gonderdiyi emeliyyat melumatlari olduqca qiymetli idi Ermenistandaki diplomatik numayendelikde herbi attase vezifesinde calisan olmadigindan orada da bu islerin teskili Memmed bey Eliyeve tapsirilmis bu isde Gurcustan resmileri ile birge calismasi emr edilmisdi Aydin meseledir ki bu kesfiyyat isleri dasnak Ermenistaninin pozuculuq fealiyyetine qarsi yonelmisdi Bir sira olduqca muhum melumatlar ise Bas Qerergaha mexfi qrifle birbasa Ermenistandan oturulurdu Bu melumatlar Sahzade Memmed imzasi ile verilirdi Bas qerergahin general kvartirmeysteri idaresinin kesfiyyatci zabitleri olkenin xarici isler nazirliyi ile de genis elaqe saxlayeirdilar Idarenin emekdaslari mexfi karguzarliq ve sifrlemenin sirlerini xarici isler nazirliyinin diplomatiya sobesinin karguzarliq ve sifrleme bolmesinin emekdaslarina oyredirdiler Xarici Isler Nazirliyi qonsu respublikalardaki diplomatik numayendelikler vasitesile elde etdikleri melumatlari Bas Qerergaha gonderirdiler Tam mexfi qrifi ile Ermenistandan Cenub qerbi Qafqaz respublikasinda elece de hemin iller ingilislerin elinde olan Batumdaki veziyyet barede Xarici Isler Nazirliyine gonderilen tehlil xarakterli materiallar hem de Bas Qerergaha gonderilirdi Bas Qerergahda hemcinin kesfiyyatcilar vasitesile topladigi materiallari tanisliq ucun Xarici Isler Nazirliyine gonderirdi Azerbaycan kesfiyyatcisi Mullayevin Simali Qafqaza xidmeti ezamiyyetinin neciteleri barede onun 5 sehifelik genis ve etrafli tam mexfi melumat arayisi ile diplomatlar da tanis olmusdular Praporsik Qarasarovun Qarabag ve Zengezurda veziyyet barede verdiyi raportlar hem Bas Qerregah hem de Xarici Isler Nazirliyi terefinden regbetle qarsilanmisdi Bas Qerergahin general kvartirmeyyster idaresinin reisi Karqaleteli ve bas adyutant stabs tormistr Takanayevin Ermenistanda siyasi veziyyet haqqinda 2 sayli agentura melumatina esasen hazirladiqlari genis ve etrafli tehlil xarakterli arayis da Xarici Isler Nazirliyinde calisan diplomatlari melumatlandirmaq meqsedi dasiyirdi Diplomatik numayende Memmed Tekinskinin Ermenistan qosunlari seferberlik olkede erzaq teminati orada yasayan azerbaycanlilarin veziyyeti ve s Barede Irevandan gonderdiyi sifrteleqramlarla hem de bas Qerergahin kesfiyyatcilari tanis olmusdular Herbi nazir Semed bey Mehmandarov ve Bas Qerergah reisi Suleyman bey Sulkevic 1919 cu il noyabrin 5 de Xarici Isler Nazirliyine gonderdikleri mektubda yazirdilar 1 Bizim hokumetimiz Ermenistanin Bakidaki diplomatik missiyasinda herbi attase vezifesinin tesis olunmasi teklifini redd etmisdirs Elde edilmis melumatlara gore bu missiyanin uzvlerinin coxu zabitlerden ibaretdir onlardan birini ise missiya qerergahinin reisi adlandirirlar Bunlari demekle Ermenistan xarici isler nazirliyinin bu cur hereketine qarci ne kimi qerar qebul edilmesi barede melumat vermeyinizi xahis edirik Ermenistanin Bakidaki diplomatik missiyasi heyetinin ekseriyyetinin herbicilerden teskil edilmesi Azerbaycan cususi xidmet orqanlarinin xususile de kesfiyyat ve eks kesfiyyat iscilerinin seyi neticesinde oyrenilmisdi Bu beynelxalq normalra zidd oldugundan Azerbaycan hokumeti Ermenistanin Bakidaki diplomatik missiyasinda herbi attase vezifesinbin tesis edilmesine icaze vermemisdi Legvi RedakteBas Qereregahin general kvartirmeyster idaresininn kesfiyyat ve eks kesfiyyat bolmesi fealiyyetini 1919 cu il iyunun 11 dek davam etdirmisdir Hemin gun olkede ancaq eks kesfiyyatin teminati ile mesgul olacaq qurum Eks inqilabla Mubarize Teskilati EMT yaradilmis kesfiyyat isi ise geenral kvartirmeyster idaresinin terkibinde saxlanilmisdir Eks kesfiyyatla mesgul olan sexsler de EMT nin serencamina verilmisdi Gosterilen deyisikliklere baxmayaraq herbi nazirliyin kesfiyyat bolmesi ile EMT six emekdasliq edirdiler 1919 ci il martin 2 de herbi nazir Semed bey Mehmandarovun mexfi emri esasinda nazirliyin muvafiq qurumlarinda struktur deyisikliyi aparilmis Bas Qerergahla onun idaersinin birlesdirilmesi neticesinde Azerbaycan ordusunun qereregahi yaradilmisdi Yeni yaradilmis Azerbaycan ordusu qereregahinin stat strukturunda kesfiyyat emeliyyat bolmesi de nezerde tutulmusdu Baki Mohkemlendirilmis Rayonunun qerergah reisi polkovnik Irza bey Hacibeylinski ordu qerergahi general kvartirmeyster idaresinin kesfiyyat emeliyyat bolmesinin reisi teyin edilmisdi 2 Menbe RedakteAzerbaycan Xalq Cumhuriyyeti Ensiklopediyasi Azerbaycan Xalq Cumhuriyyetinin xususi xidmet ve tehlukesizlik orqanlari maddesi Istinadlar Redakte 1 2 Ataxan Pasayev Acilmamis sehifelerin izi ile Baki 2001 1 2 3 4 5 Elsad Qoca Azerbaycan tehlukesizlik ve xususi xidmet orqanlari 1918 1920 Baki 2000 1 2 Elsad Qoca Tariximiz taleyimiz Baki 2001Hemcinin bax RedakteAzerbaycan Xalq Cumhuriyyeti Azerbaycan Xalq Cumhuriyyetinin xususi xidmet ve tehlukesizlik orqanlariMenbe https az wikipedia org w index php title Kesfiyyat ve Eks kesfiyyat Bolmesi AXC amp oldid 5967022, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,
ne axtarsan burda
, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.
