Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Xəlil bəy Xasməmmədov (tam adı: Xəlil bəy Hacıbaba oğlu Xasməmmədov, mühacirətdə: Halil Has Mehmet Gürgören; 25 oktyabr 1873, Yelizavetpol – 11 avqust 1945, İstanbul) — Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin görkəmli siyasi və dövlət xadimi. 1918-ci ildə Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin ədliyyə və daxili işlər naziri.
| Xəlil bəy Xasməmmədov | |
|---|---|
| Xəlil bəy Hacıbaba oğlu Xasməhəmmədov | |
 | |
  | |
| 24 dekabr 1919 – 1 aprel 1920 | |
| Əvvəlki | Teymur bəy Makinski (vəzifə bərpa edilib) |
| Sonrakı | vəzifə ləğv olunub |
| 6 oktyabr 1918 – 7 dekabr 1918 | |
| Əvvəlki | Fətəli xan Xoyski |
| Sonrakı | Teymur bəy Makinski |
| 28 may 1918 – 17 iyun 1918 | |
| Əvvəlki | vəzifə təsis edilib |
| Sonrakı | Fətəli xan Xoyski |
| |
| 26 dekabr 1918 – 14 mart 1919 | |
| Əvvəlki | Behbud xan Cavanşir |
| Sonrakı | Nəsib bəy Yusifbəyli |
| Şəxsi məlumatlar | |
| Doğum tarixi | 25 oktyabr 1873 |
| Doğum yeri | |
| Vəfat tarixi | 11 avqust 1945 (71 yaşında) |
| Vəfat yeri | |
| Dəfn yeri | |
| Partiya |
|
| Təhsili |
|
| Fəaliyyəti | diplomat, siyasətçi |
| Elmi fəaliyyəti | |
| Elm sahəsi | siyasət, diplomatiya |
| | |
 | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Həyatı
Xəlil bəy Xasməmmədov 1873-cü ildə Gəncədə anadan olmuşdur. Gəncə klassik gimnaziyasında orta təhsil almışdır O, Moskva Universitetinin hüquq fakültəsini (1895) bitirib müstəntiq işləmişdir.
Fəaliyyəti
Yekaterinodar (indiki Krasnodar) və Yelizavetpol (Gəncə) dairə məhkəmələrində işləmişdir.
Yelizavetpol quberniyasından 2-ci Dövlət dumasına deputat seçilmişdir (1907). Xəlil bəy Xasməmmədov Fətəli xan Xoyski ilə birlikdə Dumanın milli-dini bərabərlik komissiyasının, Dumanın ikinci şöbəsinin və beş komissiyasının üzvü olmuş, xalq azadlığı partiyasını təmsil etmişdir. Özlərini "solların gənc tatar partiyasına" aid edən Xoyski və Xasməmmədov fraksiyanın proqramını "Varlılar və zadəganlar üçün" nəzərdə tutulduğundan, tam şəkildə qəbul etmirdilər. Xasməmmədov Dumanın müsəlman fraksiyasının iclasında amnistiya məsələsini qaldırmış və onun qanunvericilik yolu ilə keçirilməsini təklif etmişdi. "İttifaqi-müslimin" təşkilatının din və hüquq komissiyalarının üzvü olmuşdur.
3-cü Dövlət dumasında (1907–1912) Xasməmmədov Azərbaycanı təmsil edən yeganə deputat idi. O, Dumanın imperatora müraciət hazırlanması, sorğular, köçürmə işi, məhkəmə islahatı üzrə komissiyalannın üzvü idi. Xəlil bəy Xasməmmədov Qafqaz müsəlmanlarının mənafeyini müdafiə edərək Duma deputatlarına bəyan etmişdi ki, "dövlətimizin siyasi quruluşunun bu və ya başqa ciir adlanması qətiyyən vacib deyil, bu siyasi quruluşun tələbatımızı, istəklərimizi yerinə yetirməyə qadir olan məzmunu bizim üçün daha vacibdir". Xasməmmədov Dumanın iki illik fəaliyyəti dövründə müsəlmanların hüquqlarının imperiyanın əsas əhalisi ilə bərabərləşdirilməsi, onların maarifiənməsi, rifahının yüksəldilməsi üçün heç bir iş görülmədiyini Duma üzvlərinin nəzərinə çatdırmış, kəndlilərin torpaq azlığından əziyyət çəkdiyini vurğulamışdır.
Xasməmmədov Dumanın bütün fəaliyyəti dövründə müxtəlif sorğular və məsələlər üzrə (ədalətli idarəçilik, yerli əhaliyə torpaq verilməsi, xalq təhsili, hərbi mükəlləfıyyət, seçki, dini etiqad, zemstvə idarələrinin tətbiqi, yerli məhkəmənin dəyişdirilməsi və s.) çıxış etmişdir. Xalq təhsili məsələləri barədə çıxışlarında Xasməmmədov ibtidai məktəbdə ana dilində təhsili müdafiə etsə də, "dövlət dilini bilməyi zəruri" sayırdı. Xasməmmədov Zaqafqaziya (Qori) seminariyası Azərbaycan şöbəsinin Yelizavetpola (Gəncəyə) köçürülməsi və onun müstəqil seminariyaya çevrilməsi barədə Xalq Maarifi Nazirliyi qarşısında vəsatət qaldırmışdı. O, 1911 il noyabrın 30-da hərbi mükəlləfıyyət barədə qanun layihəsi üzrə çıxış edərkən hərbi mükəlləfiyyətin müsəlmanlara da şamil olunmasını tələb etmişdi.
Xasməmmədov Yelizavetpol şəhər bələdiyyə rəisi (1913–1917) işləmişdir. Fevral inqilabından (1917) sonra Gəncədə "Türk Ədəmi-Mərkəziyyət" partiyasının yaradıcılarından biri, 1917 ildə keçirilmiş Qafqaz (Bakı, aprel) və Ümumrusiya (Moskva, May) müsəlmanları qurultaylarının iştirakçısı olmuşdur. "Müsavat" partiyasının birinci qurultayında (Bakı, 1917, 26–31 oktyabr) Mərkəzi Komitənin üzvü seçilmişdir. Xasməmmədov Azərbaycan milli hərəkatının rəhbərlərindən biri, Yelizavetpol Qəza İcraiyyə Komitəsinin sədri, Zaqafqaziya komissarlığında Dövlət nəzarəti komissarı, Zaqafqaziya seyminin, Zaqafqaziya Demokratik Federativ Respublikasının süqutundan (1918, 26 may) sonra Azərbaycan Milli şurasının (1918, 27 may) üzvü olmuşdur. O, 1918 ildə keçirilməsi nəzərdə tutulan İstanbul konfransına göndərilən Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti nümayəndə heyətinə daxil idi.
Xəlil bəy bütün həyatı boyu "Azərbaycana muxtariyyət" amalı uğrunda mübarizə aparmış, onun ictimai-siyasi fəaliyyətinin ən coşqun dövrü Azərbaycan Cümhuriyyətinin təşəkkülü və dirçəlişi ilə bağlı idi. Şərqdə ilk demokratik respublika olan Azərbaycan Cümhuriyyətində ədliyyə sisteminin fəaliyyətinə xüsusi əhəmiyyət verilərək, Ədliyyə Nazirliyi Cümhuriyyətin yaradılması ilə bir gündə 1918-ci il may ayının 28-də təsis edilmiş, Xəlil bəy Xasməmmədov ilk ədliyyə naziri təyin olunmuşdur
X. Xasməmmədov Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin 1-ci hökumət kabinəsində ədliyyə naziri, 2-ci kabinədə əvvəlcə portfelsiz nazir, 1918 il 6 oktyabr kabinədaxili dəyişikliklərdən sonra ədliyyə naziri, 3-cü kabinədə daxili işlər naziri, 5-ci kabinədə ədliyyə naziri vəzifələrində çalışmışdır. "Müsavat" partiyasından Azərbaycan Parlamentinin üzvü idi. Xəlil bəy Xasməmmədov Azərbaycan nümayəndə heyətinin tərkibində Cənubi Qafqaz respublikaları konfransında (1919, aprel-iyun) iştirak etmişdir.
Xasməmmədov 1920 ilin aprelində Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin Türkiyədə səfiri təyin olunmuşdu. Aprel işğalından (1920) sonra Azərbaycana qayıtmamış, İstanbulda yaşamış, coşğun siyasi-publisistik fəaliyyət göstərmiş, "Yeni Qafqasya" (1923–1927), "Azəri-türk" (1928–31), "Odlu yurd" (1920–1930), "Azərbaycan yurd bilgisi" (1932-ci ildən nəşr olunub) jurnallarında, Parisdə fransızca çıxan "Prometey" (1929–38), rusca "Kavkaz" (1932–1938), Berlində Azərbaycan türkcəsində nəşr edilən "İstiqlal" (1932–1934) və "Qurtuluş" (1934–1938) qəzet və jurnallarında siyasi məzmunlu məqalələr dərc etdirmişdir.
Xasməmmədov Azərbaycan Milli Mərkəzinin (1924, İstanbul) Mərkəzi Komitəsinin və "Müsavat" partiyası xarici bürosunun (İstanbulda fəaliyyət göstərirdi) 3 nəfərdən (Məhəmməd Əmin Rəsulzadə — sədr, Mirzə Bala Məmmədzadə — katib və Xəlil bəy Xasməmmədov — xəzinədar) ibarət rəyasət heyətinin üzvü idi. 1930-cu illərin əvvəlində Milli Mərkəz və Xarici Büro daxilindəki ixtilafların dərinləşməsi Azərbaycan siyasi mühacirətinin parçalanması ilə nəticələndi. Mustafa bəy Vəkilov, Şəfi bəy Rüstəmbəyli və digərləri ilə birlikdə Xasməmmədov M. Ə. RəsuIzadəyə qarşı müxalif mövqedə dayanırdı. Sovet hökumətinin təzyiqi ilə Məhəmməd Əmin Rəsulzadə Türkiyəni tərk etdikdən. sonra Xəlil bəy, Şəfi bəy Rüstəmbəyli və başqalarının Avropadakı mərkəzdən göstəriş almadan, müstəqil fəaliyyət göstərmək meyli gücləndi. Nəticədə, Milli Müsavat Xalq Partiyasının konfransında (avqust 1936, Varşava) Xəlil bəy Xasməmmədov partiya sıralarından xaric edilmişdi.
Azərbaycanın bütün Qafqazın türk-müsəlman xalqlan ilə sıx birliyinin qızğın tərəfdarı olan Xasməmmədov Azərbaycan və şimali Qafqaz mühacirləri tərəfındən yaradılmış "Azərbaycan-Dağlılar birliyi" adlanan qurumun ilk sədri seçilmişdi. 1942-ci ilin yazında Almaniyanın Xarici işlər Nazirliyi xətti ilə Berlinə görüşə dəvət edilmiş tanınmış Qafqaz siyasi mühacirləri sırasında Xəlil bəy Xasməmmədov da olmuşdur.
O dövrdə daxili işlər orqanları hərbi nazirlik, təhlükəsizlik və xüsusi xidmət orqanları ilə sıx əlaqəli şəkildə fəaliyyət göstərirdi. Bunun da əsas səbəblərindən biri o idi ki, Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti hökumətinə qarşı işləyən əks qüvvələrin xeyli hissəsi milli ordunun və digər qurumların tərkibində əsgər, çavuş, zabit, polis və s. vəzifələr daşıyırdılar. Ona görə də hökumətin əleyhinə planlaşdırılan hər hansı bir təxribatın qarşısını almaq üçün belə birgə fəaliyyət zəruri idi.
Ömrünün qalan illərini İstanbulda yaşamış Xəlil bəy 1945-ci il avqustun 11-də xərçəng xəstəliyindən vəfat edib və bir gün sonra Əhməd bəy Ağaoğlunun məzarının yanında, Fəriköy məzarlığında dəfn edilib.
İstinadlar
- Xasməmmədov, Xəlil bəy // Çex Milli Hakimiyyət Məlumat bazası.
- Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Ensiklopediyası, II cild, "Lider nəşriyyat", Bakı-2004, səh.19
- . 2017-07-10 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-06-16.
- . 2008-05-04 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2008-09-15.
- Dilqəm Əhməd. "Xəlil bəy nə zaman vəfat edib?". teleqraf.com. 11 İyun 2019. 2020-01-30 tarixində . İstifadə tarixi: 2022-06-18.
Ədəbiyyat
- Musa Qasımlı, Bahar Muradova, Vasif Qafarov. Azərbaycan parlamentarizmi tarixi. 2 cilddə. I cild. Bakı, 2018.
- İbrahimli X., Azərbaycan siyasi mühacirəti, B., 1997;
- Seyidzadə D., Azərbaycan XX əsrin əvvəllərində: müstəqilliyə aparan yollar, B., 1998;
- Oruclu M. R., Azərbaycanda və mühacirətdə Müsavat Partiyasının fəaliyyəti (1911–1992), B., 2001;
- Сеидзаде Д. Б., Азербаиджаниские депутаты в Гасударственно Думе России, Б., 1991.
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Xelil bey Xasmemmedov tam adi Xelil bey Hacibaba oglu Xasmemmedov muhaciretde Halil Has Mehmet Gurgoren 25 oktyabr 1873 Yelizavetpol 11 avqust 1945 Istanbul Azerbaycan Xalq Cumhuriyyetinin gorkemli siyasi ve dovlet xadimi 1918 ci ilde Azerbaycan Xalq Cumhuriyyetinin edliyye ve daxili isler naziri Xelil bey XasmemmedovXelil bey Hacibaba oglu XasmehemmedovAzerbaycan Xalq Cumhuriyyetinin Edliyye naziri24 dekabr 1919 1 aprel 1920EvvelkiTeymur bey Makinski vezife berpa edilib Sonrakivezife legv olunub6 oktyabr 1918 7 dekabr 1918EvvelkiFeteli xan XoyskiSonrakiTeymur bey Makinski28 may 1918 17 iyun 1918Evvelkivezife tesis edilibSonrakiFeteli xan XoyskiAzerbaycan Xalq Cumhuriyyetinin 3 cu Daxili Isler Naziri26 dekabr 1918 14 mart 1919EvvelkiBehbud xan CavansirSonrakiNesib bey YusifbeyliSexsi melumatlarDogum tarixi 25 oktyabr 1873 1873 10 25 Dogum yeri Yelizavetpol Yelizavetpol quberniyasi Rusiya imperiyasiVefat tarixi 11 avqust 1945 1945 08 11 71 yasinda Vefat yeri Istanbul Istanbul ili TurkiyeDefn yeri Ferikoy mezarligiPartiya Musavat Partiyasi 1917 Turk Edemi Merkeziyyet Firqesi 1917 1917 Ittifaqi el MusliminTehsili Moskva Dovlet Universitetinin Huquq fakultesi d 1895 Gence Kisi GimnaziyasiFealiyyeti diplomat siyasetciElmi fealiyyetiElm sahesi siyaset diplomatiya Vikianbarda elaqeli mediafayllarHeyatiXelil bey Xasmemmedov 1873 cu ilde Gencede anadan olmusdur Gence klassik gimnaziyasinda orta tehsil almisdir O Moskva Universitetinin huquq fakultesini 1895 bitirib mustentiq islemisdir FealiyyetiYekaterinodar indiki Krasnodar ve Yelizavetpol Gence daire mehkemelerinde islemisdir Gence Muselman Xeyriyye Cemiyyetinin Idare Heyeti Tam merkezde Xelil bey Yelizavetpol quberniyasindan 2 ci Dovlet dumasina deputat secilmisdir 1907 Xelil bey Xasmemmedov Feteli xan Xoyski ile birlikde Dumanin milli dini beraberlik komissiyasinin Dumanin ikinci sobesinin ve bes komissiyasinin uzvu olmus xalq azadligi partiyasini temsil etmisdir Ozlerini sollarin genc tatar partiyasina aid eden Xoyski ve Xasmemmedov fraksiyanin proqramini Varlilar ve zadeganlar ucun nezerde tutuldugundan tam sekilde qebul etmirdiler Xasmemmedov Dumanin muselman fraksiyasinin iclasinda amnistiya meselesini qaldirmis ve onun qanunvericilik yolu ile kecirilmesini teklif etmisdi Ittifaqi muslimin teskilatinin din ve huquq komissiyalarinin uzvu olmusdur Xelil bey Xasmemmedov sagda eylesib Rusiya Dumasinin muselman deputatlari ile 1907 3 cu Dovlet dumasinda 1907 1912 Xasmemmedov Azerbaycani temsil eden yegane deputat idi O Dumanin imperatora muraciet hazirlanmasi sorgular kocurme isi mehkeme islahati uzre komissiyalannin uzvu idi Xelil bey Xasmemmedov Qafqaz muselmanlarinin menafeyini mudafie ederek Duma deputatlarina beyan etmisdi ki dovletimizin siyasi qurulusunun bu ve ya basqa ciir adlanmasi qetiyyen vacib deyil bu siyasi qurulusun telebatimizi isteklerimizi yerine yetirmeye qadir olan mezmunu bizim ucun daha vacibdir Xasmemmedov Dumanin iki illik fealiyyeti dovrunde muselmanlarin huquqlarinin imperiyanin esas ehalisi ile beraberlesdirilmesi onlarin maarifienmesi rifahinin yukseldilmesi ucun hec bir is gorulmediyini Duma uzvlerinin nezerine catdirmis kendlilerin torpaq azligindan eziyyet cekdiyini vurgulamisdir Xasmemmedov Dumanin butun fealiyyeti dovrunde muxtelif sorgular ve meseleler uzre edaletli idarecilik yerli ehaliye torpaq verilmesi xalq tehsili herbi mukellefiyyet secki dini etiqad zemstve idarelerinin tetbiqi yerli mehkemenin deyisdirilmesi ve s cixis etmisdir Xalq tehsili meseleleri barede cixislarinda Xasmemmedov ibtidai mektebde ana dilinde tehsili mudafie etse de dovlet dilini bilmeyi zeruri sayirdi Xasmemmedov Zaqafqaziya Qori seminariyasi Azerbaycan sobesinin Yelizavetpola Genceye kocurulmesi ve onun musteqil seminariyaya cevrilmesi barede Xalq Maarifi Nazirliyi qarsisinda vesatet qaldirmisdi O 1911 il noyabrin 30 da herbi mukellefiyyet barede qanun layihesi uzre cixis ederken herbi mukellefiyyetin muselmanlara da samil olunmasini teleb etmisdi Xasmemmedov Yelizavetpol seher belediyye reisi 1913 1917 islemisdir Fevral inqilabindan 1917 sonra Gencede Turk Edemi Merkeziyyet partiyasinin yaradicilarindan biri 1917 ilde kecirilmis Qafqaz Baki aprel ve Umumrusiya Moskva May muselmanlari qurultaylarinin istirakcisi olmusdur Musavat partiyasinin birinci qurultayinda Baki 1917 26 31 oktyabr Merkezi Komitenin uzvu secilmisdir Xasmemmedov Azerbaycan milli herekatinin rehberlerinden biri Yelizavetpol Qeza Icraiyye Komitesinin sedri Zaqafqaziya komissarliginda Dovlet nezareti komissari Zaqafqaziya seyminin Zaqafqaziya Demokratik Federativ Respublikasinin suqutundan 1918 26 may sonra Azerbaycan Milli surasinin 1918 27 may uzvu olmusdur O 1918 ilde kecirilmesi nezerde tutulan Istanbul konfransina gonderilen Azerbaycan Xalq Cumhuriyyeti numayende heyetine daxil idi Xelil bey butun heyati boyu Azerbaycana muxtariyyet amali ugrunda mubarize aparmis onun ictimai siyasi fealiyyetinin en cosqun dovru Azerbaycan Cumhuriyyetinin tesekkulu ve dircelisi ile bagli idi Serqde ilk demokratik respublika olan Azerbaycan Cumhuriyyetinde edliyye sisteminin fealiyyetine xususi ehemiyyet verilerek Edliyye Nazirliyi Cumhuriyyetin yaradilmasi ile bir gunde 1918 ci il may ayinin 28 de tesis edilmis Xelil bey Xasmemmedov ilk edliyye naziri teyin olunmusdur X Xasmemmedov Azerbaycan Xalq Cumhuriyyetinin 1 ci hokumet kabinesinde edliyye naziri 2 ci kabinede evvelce portfelsiz nazir 1918 il 6 oktyabr kabinedaxili deyisikliklerden sonra edliyye naziri 3 cu kabinede daxili isler naziri 5 ci kabinede edliyye naziri vezifelerinde calismisdir Musavat partiyasindan Azerbaycan Parlamentinin uzvu idi Xelil bey Xasmemmedov Azerbaycan numayende heyetinin terkibinde Cenubi Qafqaz respublikalari konfransinda 1919 aprel iyun istirak etmisdir Xasmemmedov 1920 ilin aprelinde Azerbaycan Xalq Cumhuriyyetinin Turkiyede sefiri teyin olunmusdu Aprel isgalindan 1920 sonra Azerbaycana qayitmamis Istanbulda yasamis cosgun siyasi publisistik fealiyyet gostermis Yeni Qafqasya 1923 1927 Azeri turk 1928 31 Odlu yurd 1920 1930 Azerbaycan yurd bilgisi 1932 ci ilden nesr olunub jurnallarinda Parisde fransizca cixan Prometey 1929 38 rusca Kavkaz 1932 1938 Berlinde Azerbaycan turkcesinde nesr edilen Istiqlal 1932 1934 ve Qurtulus 1934 1938 qezet ve jurnallarinda siyasi mezmunlu meqaleler derc etdirmisdir Xasmemmedov Azerbaycan Milli Merkezinin 1924 Istanbul Merkezi Komitesinin ve Musavat partiyasi xarici burosunun Istanbulda fealiyyet gosterirdi 3 neferden Mehemmed Emin Resulzade sedr Mirze Bala Memmedzade katib ve Xelil bey Xasmemmedov xezinedar ibaret reyaset heyetinin uzvu idi 1930 cu illerin evvelinde Milli Merkez ve Xarici Buro daxilindeki ixtilaflarin derinlesmesi Azerbaycan siyasi muhaciretinin parcalanmasi ile neticelendi Mustafa bey Vekilov Sefi bey Rustembeyli ve digerleri ile birlikde Xasmemmedov M E ResuIzadeye qarsi muxalif movqede dayanirdi Sovet hokumetinin tezyiqi ile Mehemmed Emin Resulzade Turkiyeni terk etdikden sonra Xelil bey Sefi bey Rustembeyli ve basqalarinin Avropadaki merkezden gosteris almadan musteqil fealiyyet gostermek meyli guclendi Neticede Milli Musavat Xalq Partiyasinin konfransinda avqust 1936 Varsava Xelil bey Xasmemmedov partiya siralarindan xaric edilmisdi Xelil bey Xasmemmedov solda Azerbaycan siyasi muhacirleri Nagi bey Seyxzamanli ve Mesedi Eli Refioglu ile birge Istanbul 1945 ci il Azerbaycanin butun Qafqazin turk muselman xalqlan ile six birliyinin qizgin terefdari olan Xasmemmedov Azerbaycan ve simali Qafqaz muhacirleri terefinden yaradilmis Azerbaycan Daglilar birliyi adlanan qurumun ilk sedri secilmisdi 1942 ci ilin yazinda Almaniyanin Xarici isler Nazirliyi xetti ile Berline goruse devet edilmis taninmis Qafqaz siyasi muhacirleri sirasinda Xelil bey Xasmemmedov da olmusdur O dovrde daxili isler orqanlari herbi nazirlik tehlukesizlik ve xususi xidmet orqanlari ile six elaqeli sekilde fealiyyet gosterirdi Bunun da esas sebeblerinden biri o idi ki Azerbaycan Xalq Cumhuriyyeti hokumetine qarsi isleyen eks quvvelerin xeyli hissesi milli ordunun ve diger qurumlarin terkibinde esger cavus zabit polis ve s vezifeler dasiyirdilar Ona gore de hokumetin eleyhine planlasdirilan her hansi bir texribatin qarsisini almaq ucun bele birge fealiyyet zeruri idi Omrunun qalan illerini Istanbulda yasamis Xelil bey 1945 ci il avqustun 11 de xerceng xesteliyinden vefat edib ve bir gun sonra Ehmed bey Agaoglunun mezarinin yaninda Ferikoy mezarliginda defn edilib IstinadlarXasmemmedov Xelil bey Cex Milli Hakimiyyet Melumat bazasi Azerbaycan Xalq Cumhuriyyeti Ensiklopediyasi II cild Lider nesriyyat Baki 2004 seh 19 2017 07 10 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2011 06 16 2008 05 04 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2008 09 15 Dilqem Ehmed Xelil bey ne zaman vefat edib teleqraf com 11 Iyun 2019 2020 01 30 tarixinde Istifade tarixi 2022 06 18 Edebiyyat Musa Qasimli Bahar Muradova Vasif Qafarov Azerbaycan parlamentarizmi tarixi 2 cildde I cild Baki 2018 Ibrahimli X Azerbaycan siyasi muhacireti B 1997 Seyidzade D Azerbaycan XX esrin evvellerinde musteqilliye aparan yollar B 1998 Oruclu M R Azerbaycanda ve muhaciretde Musavat Partiyasinin fealiyyeti 1911 1992 B 2001 Seidzade D B Azerbaidzhaniskie deputaty v Gasudarstvenno Dume Rossii B 1991 Hemcinin baxAzerbaycan Xalq Cumhuriyyeti