fbpx
Wikipedia

Şərq fəlsəfəsi

Avqust 02, 2021

Şərq fəlsəfəsi – dünya fəlsəfəsinin qiymətli tarixi səhifəsi, əsas bünövrələrindən biri. Qədim yunan fəlsəfəsi ilə eyni dövrdə yarandığı güman edilir.

Şərq peripatetizmi

Aristotelçilik ideyalarının Şərq dünyasında təməli qoyulduqdan sonra İslam bölgəsi fəlsəfəsi formalaşmağa başladı. Peripatetizimin hərfi mənası "gəziçərək öyrənənlər"dir. Aristotelin məktəbinin yerləşdiyi yerdə çox gözəl bağ vardı və Aristotel bu bağda gəzişərək mühazirələrini deyirdi . Elə buradan da Aristotelin ideya davamçıları gəzişərək öyrənənlər adlandırılmışdır. Bu fəlsəfi ideyalar Şərq dünyasında məşşailik adı ilə tanınırdı. Qədim dövrlərdə Qərb ölkələrinin fəlsəfəsindən fərqli olaraq Şərq fəlsəfəsi öz diqqətini insan probleminə və təbiət elmlərinə yönəltmişdi, həmçinin dinlə qarşılıqlı əlaqədə inkişaf etmişdir.

Şərq fəlsəfəsində ənənəvi- liyə meyl daha güclü idi. Qərbdən fərqli olaraq Şərqdə fəlsəfə, poeziya və musiqi ayrılmaz vəhdət təşkil edir, “səma iradəsi” problemi xüsusi yer tutur, dünyada olan hər şeyin, o cümlədən insanın da “səma iradəsinə tabe olması fikri irəli sürülürdü.

Şərq peripatetik filosofları Antik fəlsəfəsinin təsiri altınqa qalaraq bu fəlsəfi ideyaları İslam dinin ehkamları ilə uzlaşdırmağa çalışırdılar. Bu metodun təməlini qoyanlar və onu davam etdirənlər çox və ya az dərəcədə bu məsələlərlə məşğul olduğundan onlar fərqli cəbhələrə ayrılırdılar.

Şərq Peripatetiklərindən Əl-Kindinin, Fərabinin, İbn Sinanın, Bəhmənyarın, İbn Rüşdün və s.-lərinin adlarını çəkmək mümkündür. Onu da qeyd etmək lazımdır ki, bu dövrün xüsusiyyətinə uyğun olaraq bütün elmlər fəlsəfə ilə iç-içə öyrənildiyindən adlarını çəkdiyimiz filosoflar digər elm sahələrində böyük tədqiqatçı alimlər olmuşlar. Şərq peripatetik irsinin Azərbaycanda da böyük nümayəndələri yetişmişdir. Əbülhəsən Bəhmənyar Mərzban məşhur filosof İbn Sinanın sevimli tələbələrindən olmuş, həm də onun fəlsəfi irsinin bilavasitə davamçısı olmuşdur. Digər Azərbaycan filosofu Nəsrəddin Tusi də bu fəlsəfi məktəbin məşhur simalarındandır.

İşraqilik

Işraqilik fəlsəfi təliminin banisi azərbaycanlı filosof Şihabəddin Sührəvərdi əl-Məqtul hesab edilir (h.599/m.1155 – h.587/m.1191). Əsl adı Əbu-l Fütuh Yəhya b. Həbəş b. Əmirəkdir.

Əsərləri:

  • Həyakilu-n Nur
  • Pərtəvnamə (farsa dilində)
  • Əlvah-i imadiyyə
  • Təlvihat

Mahiyyəti etibarı ilə işraqilik məşşailikdən və yeni əflatunçuluqdan qaynaqlanır. işraqilərə görə həqiqətin bilgisi mənəvi kamillik, qəlbə gələn işraq yolu ilə əldə edilir. Bütün nurlar Nurlar nuru olan Nur əl-Ənvardan süzülür. Bu nur Tanrının özüdür. insan nura sahib ola bilirsə, o var olan hər şeyə və hətta əşyalara da hökm edə, onları dəyişdirə bilər. İnsan kəşf yolu ilə tədricən zülmətdən nura yüksəlir. İşraqilərə görə insanın bədəni maddidir və bütün maddi olanlar zülmətdir. ruh bədəndən fərqli olaraq mücərrəd bir varlıqdır. ruh Sührəvərdiyə görə nurdur. o nurani bir cövhərdir və ölümə məhkum deyil. Nurlar nuru olan Nur əl-Ənvar heç nəyə ehtiyacı olmayan ilkin səbəb, bütün nurların özündən ayrıldığı nur, Vacib olan varlıqdır.

Şihabəddin Sührəvərdinin elm aləminə hələlik 52 əsriməlumdur ki, bunlardan 15-i sufizmə, 13-ü peripatetizmə, 8-i işraqiliyə və digər 16-ı müxtəlif mövzulara həsr olunmuşdur. Filosofun fəlsəfi görüşləri (İşraq fəlsəfəsi) sufizmlə peripatetizm arasında orta mövqedə dayanır. Əslində İşraqilik fəlsəfəsi bu iki təlimin müqayisəli təhlinindən doğan, son nəticə olaraq zühur edən , yalnız Sührəvərdiyə məxsus yeni fəlsəfi sistemdir.

Hegel Şərq təfəkkürünü fəlsəfi fikrin aşağı səviyyəsi hesab edirdi. O göstərirdi ki. Şərq xalqlarının fəlsəfəsi müşahidə mərhələsindədir, ona görə də dünya fəlsəfəsinə layiqli bir şey verə bilməmişdir.

Sufizm

Ərəb dilindən hərfi mənada təsəvvüf sözündən qaynaqlanaraq, "yun paltar geyinmək" deməkdir. İslamiyyətin ilk çağlarında Mədinədə kimsəsiz və toplu halda yaşayan, özünü ancaq dinə və Quran elmlərinə həsr edən və Məhəmməd peyğəmbərin də çox hörmət etdiyi camaata "Suffə əhli" deyilirdi.

Təsəvvüfün ümumdünya mistisizmi ilə oxşar əlamətləri olsa da təsəvvüf özünün bütün tərəfləri ilə islamidir.

İslamın yayılması ilə Xilafət ölkələrində daha çox mistik təlim kimi özünü biruzə verən sufizm bütün inanan möminləri "mənəvi kamillik" yoluna dəvət edirdi. Təsəvvüfün başlanğıcı şəriət, sonu həqiqətdir. Mənəvi kamillik yoluna qədəm qoyaraq təsəvvüfə baş vuran insan bir çox hal və məqamlardan keçməli, Tanrıya qovuşmaq yolunda ruhunu inkişaf etdirməli, maddi olan bədənini tərbiyə etməli, nəfsini və şəhvət hissini boğmalıdır. Ruhi inkişaf mərtəbəsində yüksələn sufi bütün mənfur xislətlərdən xilas olaraq Tanrı dərgahına ucalmaq kimi şərəfli bir məqama çataraq həqiqətin bilgisinə vaqif olur.

Tanınmış sufilərdən Yunus Əmrə, Rəbiə əl-Ədəviyyə, Mövlana Cəlaləddin Rumi, Cüneyd əl-Bağdadi, Bəyazid Bistami Əbunəcib Sührəvərdi və s. ləri məşhurdur.

Orta əsr Şərq fəlsəfəsi

Fəlsəfi fikir orta əsrlərdə Şərq ölkələrində də geniş surətdə inkişaf etmişdir. Bizansda görkəmli filosof İoann Damaskin fəlsəfənin 6 mühüm tərifini vermişdir:

  1. fəlsəfə varlığın təbiəti haqqında bilikdir;
  2. fəlsəfə ilahi və bəşəri işlər, yəni bütün gözə görünən və görünməyənlər haqqında bilikdir;
  3. fəlsəfə ölümdə məşqlərdən ibarətdir;
  4. fəlsəfə Allaha oxşamaqdan ibarətdir;
  5. fəlsəfə bütün elm və incəsənətin başlanğıcıdır;
  6. fəlsəfə hikmətsevərlikdən ibarətdir.

Həqiqi hikmət isə Allaha məhəbbət olduğundan, məhz o, əsil fəlsəfədən ibarətdir.

Şərq fəlsəfəsində geniş şöhrət tapmış mütəfəkkirlərdən Farabini, İbn Sinanı, İbn Rüşdü xüsusilə qeyd etmək olar. Farabini ikinci Aristotel adlandırırdılar. O, idrak nəzəriyyəsi məsələlərindən danışarkən elmi ən böyük idrak vasitəsi adlandırmışdır. Onun fikrincə, elmlər nəzəri (məntiq və təbiət elmləri və metafizika) və əməli (etika və siyasət) elmlərə bölünürlər. O, məntiqi zəkanın əsası kimi qeyd etmişdir. Onun fikrincə, məntiq insan idrakının prinsiplərini izah etdiyi kimi, etika da insanın davranış qaydalarını göstərməlidir. Şərq aləmində Farabinin davamşısı, öz dövrünün ensklopediyası, filosof və həkimlərin "knyaz"ı adlandırılan Buxaralı İbn-Sina olmuşdur. Onun fikrincə, dünya əbədi və məhvedilməzdir, onun heç nədən yaradılması ideyası cəfəngiyyatdan başqa bir şey deyildir. Onun fəlsəfəsinin ən orijinal hissəsi varlıq haqqında təlimdən ibarətdir. İbn Sina iki varlığı nəzərdən keçirir: zəruri varlıq və mümkün varlıq.

Zəruri varlıq şəksiz varlıq olmaq etibarı ilə mənəvi mahiyyətdir. Mümkün varlıq isə maddi dünyadır. Onların arasındakı daimi əlaqə, təbiətlə ruhun əlaqəsinə oxşayır.

Azərbaycanda fəlsəfi fikrin inkişafı

Azərbaycanda da fəlsəfi fikir şərq ideyasında meydana gəlib inkişaf etmişdir. Fəlsəfənin əsas sahəsi olan idealizm tuturdu. XI-əsrdə Azərbaycanda fəlsəfənin inkişafı Ə.Bəhmənyarın adı ilə bağlıdır. Onun bir sıra qiymətli əsərləri olmuşdur. Bunların içərisində "Təhsil kitabı" mühüm yer tutur. O, varlığı vacib və mümkün olmaqla iki yerə bölünür. O, əqli idrakı şeylərin mahiyyətini aşkara çıxaran ən yüksək idrak növü adlandırılmışdır. O, məntiqi həm elm, həm də idrak sənəti baxımından qiymətləndirmiş və onun vəzifələrinə geniş yer vermişdir. XII əsrdə Azərbaycanda fəlsəfi fikrin nümayəndələrindən biri Nizami Gəncəvi olmuşdur. O, idealist xarakterli olub, varlığın 4 ünsürdən ibarət olduğunu göstərmişdir (torpaq, su, hava, atəş). Onun fikrincə, Allah dünyanı ilahi hökm ilə yaratmışdır. Onun dediyinə görə kainat həm yuxarıdan aşağıya, həm də aşağıdan yuxarıya doğru qurulmuşdur. Birinci hal Allahın yaradıcılıq işi ilə, ikinci hal isə peyğəmbərin meracı ilə əlaqədardır.

XIII əsrdə yaşamış Azərbaycanın ən görkəmli ensiklopedik zəkalı alimi, filosofu Nəsrəddin Tusinin fəlsəfi görüşləri fikir tarixində mühüm yer tutur. Onun 30-dan çox əsəri olmuşdur. "Əxlaqi Nasiri" əsəri xüsusilə mühüm yer tutur. Nəsrəddin Tusi varlığa yüksək qiymət verərək onu zəruri və mümkün varlıq olmaqla iki yerə bölmüşdür. Onun fikrincə, zərurı varlıq Allah, mümkün varlıq isə gerçək aləmdir. O "Əxlaqi Nasiri" əsərində əxlaqın saflaşdırılmasına həsr etmişdir. O, cəmiyyətlə insan və insanla cəmiyyət arasındakı münasibətləri də qeyd etmişdir.

Ədəbiyyat

  • Şərq fəlsəfəsi (IX-XII), (Tərtibçi Z.C. Məmmədov) // Bakı:Bakı Dövlət universiteti nəşriyyatı, 1999, 304 səh.
  • Adil Əsədov. Fəlsəfə tarixindən etüdlər: İdeal və reallıq arasında ziddiyyət və onun Qərb, rus və Şərq təfəkküründə həll imkankarı. Bakı: Təknur, 2007. – 116s.
  • Uill Dürant. Fəlsəfi hekayətlər: dünya fəlsəfəsinin ən görkəmli nümayəndələrinin həyat və baxışları. Azərbaycan dilinə tərcümə edən - fəlsəfə elmləri doktioru Adil Əsədov. Bakı: Zəkioğlu, 2006.
  • Gunnar Skirbekk, Nils Gilye. Fəlsəfə tarixi. Azərbaycan dilinə tərcümə edən - fəlsəfə elmləri doktioru Adil Əsədov. Bakı: Zəkioğlu, 2007.

Həmçinin bax

   Fəlsəfə ilə əlaqədar bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin.

Avqust 02, 2021
şərq, fəlsəfəsi, məqalənin, bəzi, məlumatlarının, mənbəsi, göstərilməmişdir, daha, ətraflı, məlumat, üçün, məqalənin, müzakirə, səhifəsinə, baxa, məqaləyə, uyğun, formada, mənbələr, əlavə, edib, vikipediyanı, zənginləşdirə, bilərsiniz, avqust, 2021, dünya, fəl. Bu meqalenin bezi melumatlarinin menbesi gosterilmemisdir Daha etrafli melumat ucun meqalenin muzakire sehifesine baxa ve meqaleye uygun formada menbeler elave edib Vikipediyani zenginlesdire bilersiniz avqust 2021 Serq felsefesi dunya felsefesinin qiymetli tarixi sehifesi esas bunovrelerinden biri Qedim yunan felsefesi ile eyni dovrde yarandigi guman edilir Mundericat 1 Serq peripatetizmi 1 1 Israqilik 1 2 Sufizm 2 Orta esr Serq felsefesi 3 Azerbaycanda felsefi fikrin inkisafi 4 Edebiyyat 5 Hemcinin baxSerq peripatetizmi RedakteAristotelcilik ideyalarinin Serq dunyasinda temeli qoyulduqdan sonra Islam bolgesi felsefesi formalasmaga basladi Peripatetizimin herfi menasi gezicerek oyrenenler dir Aristotelin mektebinin yerlesdiyi yerde cox gozel bag vardi ve Aristotel bu bagda geziserek muhazirelerini deyirdi Ele buradan da Aristotelin ideya davamcilari geziserek oyrenenler adlandirilmisdir Bu felsefi ideyalar Serq dunyasinda messailik adi ile taninirdi Qedim dovrlerde Qerb olkelerinin felsefesinden ferqli olaraq Serq felsefesi oz diqqetini insan problemine ve tebiet elmlerine yoneltmisdi hemcinin dinle qarsiliqli elaqede inkisaf etmisdir Serq felsefesinde enenevi liye meyl daha guclu idi Qerbden ferqli olaraq Serqde felsefe poeziya ve musiqi ayrilmaz vehdet teskil edir sema iradesi problemi xususi yer tutur dunyada olan her seyin o cumleden insanin da sema iradesine tabe olmasi fikri ireli surulurdu Serq peripatetik filosoflari Antik felsefesinin tesiri altinqa qalaraq bu felsefi ideyalari Islam dinin ehkamlari ile uzlasdirmaga calisirdilar Bu metodun temelini qoyanlar ve onu davam etdirenler cox ve ya az derecede bu meselelerle mesgul oldugundan onlar ferqli cebhelere ayrilirdilar Serq Peripatetiklerinden El Kindinin Ferabinin Ibn Sinanin Behmenyarin Ibn Rusdun ve s lerinin adlarini cekmek mumkundur Onu da qeyd etmek lazimdir ki bu dovrun xususiyyetine uygun olaraq butun elmler felsefe ile ic ice oyrenildiyinden adlarini cekdiyimiz filosoflar diger elm sahelerinde boyuk tedqiqatci alimler olmuslar Serq peripatetik irsinin Azerbaycanda da boyuk numayendeleri yetismisdir Ebulhesen Behmenyar Merzban meshur filosof Ibn Sinanin sevimli telebelerinden olmus hem de onun felsefi irsinin bilavasite davamcisi olmusdur Diger Azerbaycan filosofu Nesreddin Tusi de bu felsefi mektebin meshur simalarindandir Israqilik Redakte Israqilik felsefi teliminin banisi azerbaycanli filosof Sihabeddin Suhreverdi el Meqtul hesab edilir h 599 m 1155 h 587 m 1191 Esl adi Ebu l Futuh Yehya b Hebes b Emirekdir Eserleri Heyakilu n Nur Pertevname farsa dilinde Elvah i imadiyye TelvihatMahiyyeti etibari ile israqilik messailikden ve yeni eflatunculuqdan qaynaqlanir israqilere gore heqiqetin bilgisi menevi kamillik qelbe gelen israq yolu ile elde edilir Butun nurlar Nurlar nuru olan Nur el Envardan suzulur Bu nur Tanrinin ozudur insan nura sahib ola bilirse o var olan her seye ve hetta esyalara da hokm ede onlari deyisdire biler Insan kesf yolu ile tedricen zulmetden nura yukselir Israqilere gore insanin bedeni maddidir ve butun maddi olanlar zulmetdir ruh bedenden ferqli olaraq mucerred bir varliqdir ruh Suhreverdiye gore nurdur o nurani bir covherdir ve olume mehkum deyil Nurlar nuru olan Nur el Envar hec neye ehtiyaci olmayan ilkin sebeb butun nurlarin ozunden ayrildigi nur Vacib olan varliqdir Sihabeddin Suhreverdinin elm alemine helelik 52 esrimelumdur ki bunlardan 15 i sufizme 13 u peripatetizme 8 i israqiliye ve diger 16 i muxtelif movzulara hesr olunmusdur Filosofun felsefi gorusleri Israq felsefesi sufizmle peripatetizm arasinda orta movqede dayanir Eslinde Israqilik felsefesi bu iki telimin muqayiseli tehlininden dogan son netice olaraq zuhur eden yalniz Suhreverdiye mexsus yeni felsefi sistemdir Hegel Serq tefekkurunu felsefi fikrin asagi seviyyesi hesab edirdi O gosterirdi ki Serq xalqlarinin felsefesi musahide merhelesindedir ona gore de dunya felsefesine layiqli bir sey vere bilmemisdir Sufizm Redakte Ereb dilinden herfi menada tesevvuf sozunden qaynaqlanaraq yun paltar geyinmek demekdir Islamiyyetin ilk caglarinda Medinede kimsesiz ve toplu halda yasayan ozunu ancaq dine ve Quran elmlerine hesr eden ve Mehemmed peygemberin de cox hormet etdiyi camaata Suffe ehli deyilirdi Tesevvufun umumdunya mistisizmi ile oxsar elametleri olsa da tesevvuf ozunun butun terefleri ile islamidir Islamin yayilmasi ile Xilafet olkelerinde daha cox mistik telim kimi ozunu biruze veren sufizm butun inanan mominleri menevi kamillik yoluna devet edirdi Tesevvufun baslangici seriet sonu heqiqetdir Menevi kamillik yoluna qedem qoyaraq tesevvufe bas vuran insan bir cox hal ve meqamlardan kecmeli Tanriya qovusmaq yolunda ruhunu inkisaf etdirmeli maddi olan bedenini terbiye etmeli nefsini ve sehvet hissini bogmalidir Ruhi inkisaf mertebesinde yukselen sufi butun menfur xisletlerden xilas olaraq Tanri dergahina ucalmaq kimi serefli bir meqama cataraq heqiqetin bilgisine vaqif olur Taninmis sufilerden Yunus Emre Rebie el Edeviyye Movlana Celaleddin Rumi Cuneyd el Bagdadi Beyazid Bistami Ebunecib Suhreverdi ve s leri meshurdur Orta esr Serq felsefesi RedakteFelsefi fikir orta esrlerde Serq olkelerinde de genis suretde inkisaf etmisdir Bizansda gorkemli filosof Ioann Damaskin felsefenin 6 muhum terifini vermisdir felsefe varligin tebieti haqqinda bilikdir felsefe ilahi ve beseri isler yeni butun goze gorunen ve gorunmeyenler haqqinda bilikdir felsefe olumde mesqlerden ibaretdir felsefe Allaha oxsamaqdan ibaretdir felsefe butun elm ve incesenetin baslangicidir felsefe hikmetseverlikden ibaretdir Heqiqi hikmet ise Allaha mehebbet oldugundan mehz o esil felsefeden ibaretdir Serq felsefesinde genis sohret tapmis mutefekkirlerden Farabini Ibn Sinani Ibn Rusdu xususile qeyd etmek olar Farabini ikinci Aristotel adlandirirdilar O idrak nezeriyyesi meselelerinden danisarken elmi en boyuk idrak vasitesi adlandirmisdir Onun fikrince elmler nezeri mentiq ve tebiet elmleri ve metafizika ve emeli etika ve siyaset elmlere bolunurler O mentiqi zekanin esasi kimi qeyd etmisdir Onun fikrince mentiq insan idrakinin prinsiplerini izah etdiyi kimi etika da insanin davranis qaydalarini gostermelidir Serq aleminde Farabinin davamsisi oz dovrunun ensklopediyasi filosof ve hekimlerin knyaz i adlandirilan Buxarali Ibn Sina olmusdur Onun fikrince dunya ebedi ve mehvedilmezdir onun hec neden yaradilmasi ideyasi cefengiyyatdan basqa bir sey deyildir Onun felsefesinin en orijinal hissesi varliq haqqinda telimden ibaretdir Ibn Sina iki varligi nezerden kecirir zeruri varliq ve mumkun varliq Zeruri varliq seksiz varliq olmaq etibari ile menevi mahiyyetdir Mumkun varliq ise maddi dunyadir Onlarin arasindaki daimi elaqe tebietle ruhun elaqesine oxsayir Azerbaycanda felsefi fikrin inkisafi RedakteAzerbaycanda da felsefi fikir serq ideyasinda meydana gelib inkisaf etmisdir Felsefenin esas sahesi olan idealizm tuturdu XI esrde Azerbaycanda felsefenin inkisafi E Behmenyarin adi ile baglidir Onun bir sira qiymetli eserleri olmusdur Bunlarin icerisinde Tehsil kitabi muhum yer tutur O varligi vacib ve mumkun olmaqla iki yere bolunur O eqli idraki seylerin mahiyyetini askara cixaran en yuksek idrak novu adlandirilmisdir O mentiqi hem elm hem de idrak seneti baximindan qiymetlendirmis ve onun vezifelerine genis yer vermisdir XII esrde Azerbaycanda felsefi fikrin numayendelerinden biri Nizami Gencevi olmusdur O idealist xarakterli olub varligin 4 unsurden ibaret oldugunu gostermisdir torpaq su hava ates Onun fikrince Allah dunyani ilahi hokm ile yaratmisdir Onun dediyine gore kainat hem yuxaridan asagiya hem de asagidan yuxariya dogru qurulmusdur Birinci hal Allahin yaradiciliq isi ile ikinci hal ise peygemberin meraci ile elaqedardir XIII esrde yasamis Azerbaycanin en gorkemli ensiklopedik zekali alimi filosofu Nesreddin Tusinin felsefi gorusleri fikir tarixinde muhum yer tutur Onun 30 dan cox eseri olmusdur Exlaqi Nasiri eseri xususile muhum yer tutur Nesreddin Tusi varliga yuksek qiymet vererek onu zeruri ve mumkun varliq olmaqla iki yere bolmusdur Onun fikrince zeruri varliq Allah mumkun varliq ise gercek alemdir O Exlaqi Nasiri eserinde exlaqin saflasdirilmasina hesr etmisdir O cemiyyetle insan ve insanla cemiyyet arasindaki munasibetleri de qeyd etmisdir Edebiyyat RedakteSerq felsefesi IX XII Tertibci Z C Memmedov Baki Baki Dovlet universiteti nesriyyati 1999 304 seh Adil Esedov Felsefe tarixinden etudler Ideal ve realliq arasinda ziddiyyet ve onun Qerb rus ve Serq tefekkurunde hell imkankari Baki Teknur 2007 116s Uill Durant Felsefi hekayetler dunya felsefesinin en gorkemli numayendelerinin heyat ve baxislari Azerbaycan diline tercume eden felsefe elmleri doktioru Adil Esedov Baki Zekioglu 2006 Gunnar Skirbekk Nils Gilye Felsefe tarixi Azerbaycan diline tercume eden felsefe elmleri doktioru Adil Esedov Baki Zekioglu 2007 Hemcinin bax RedakteFelsefe Islam felsefesi Felsefe tarixi Qedim yunan felsefesi Qedim Cin felsefesi Qedim Serq felsefesi Azerbaycan felsefesi Felsefe ile elaqedar bu meqale qaralama halindadir Meqaleni redakte ederek Vikipediyani zenginlesdirin Menbe https az wikipedia org w index php title Serq felsefesi amp oldid 4667021, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.