fbpx
Wikipedia

Şadlı eli

Avqust 12, 2021

Şadlı eli — Azərbaycan xalqının tarixində önəmli rol oynamış qurumlardan biridir. Soy-kökü haqqında müxtəlif mülahizələr var. Bəzi tarixçilər bu eli türk, bəziləri isə kürd əsilli sayırlar.

Elin tarixi

Prof. F. Cəlilov qeyd edir ki, Şadılı tayfalarından bəhs edən tarixi qaynaqlar həm məkan, həm də zaman baxımından olduqca genişdir. Belə ki, ilk dəfə şumer mətnində şad sözü, Asur və Urartu qaynağında görünən şad, şadılı sözləri məkan baxımından Urmu gölü hövzəsi və İrəvan mahalına aiddirsə, sonrakı tarixi mənbələrdə şad sözünə Orxon abidələrində və Çin qaynaqlarında rast gəlmək olur. Monqol baş komandanının 1221-ci ildə Yantszı (müasir Pekin) qərargahına gələn Çjao Xun adlı çin elçisinin "Monqol-tatarların bütöv təsviri" (Men-da Bey-lu) adlı əsəri bu cümlələrlə başlanır:

"Tatarlar ilk dəfə kidan torpaqlarının quzey-batısında yerləşən ərazilərdə yüksəldilər. Tatarlar şato budun konfederasiyasından qopan ayrıca boylardır. Bu səbəbdən bir neçə nəsil ərzində (onlar barədə) məlumat yox idi. Onlar üç qoldur: qara, ağ və qaba tatarlar"

— Mенда Бейлу. M. 1975, səh 45.

Çin mənbələrində Dəmirçi (Temuçin) ləqəbi ilə tanıdılan Çingiz xanın da qaratatar soyundan olduğu göstərilir. Ağ tatarlar isə Azərbaycanın digər bölgələrində olduğu kimi, İrəvan mahalında da şad, ağ hun və başqa boylarla ilgili iz qoymuşlar.

Miladdan sonra VII əsrdə Fərqanədə əski Usunların ərazisində yaşayan Şato tayfaları bir əsr sonra artıq Yanmin əyalətini tutaraq Barkul gölü ətrafında yerləşmiş, daha sonralar Şensi, Qansu və Şansi əyalətlərinə köçmüş, sonrakı əsrlərdə isə Quzey Çini zəbt etmişlər . Vaxtilə qədim Azərbaycan torpaqlarından Türküstana köç edən şad (şato) tayfalarının artıq X əsrdə Çinin quzeyində müstəqil bəyliyi olmuşdur.

Orta əsrlərdə Quzey və Güney Qafqazda şadılı və şatırlı tayfalarının varlığı və Osmanlı dönəmində şatırlı əşirətinin Karaman və Aydın sancağında da yaşadığı məlumdur. Vedibasar bölgəsində şadılı boyunun tarixi çox qədm çağlara aiddir. Urmu hövzəsində isə şatırlı tayfalarının tarixi miladdan öncə VIII əsrə aiddir. Belə ki, Şatir-araqa (Şatiraraya da oxunur) və Şatiru adlı bölgələr barədə e.ə. 777-ci və 780-ci illərə aid urartu dilində yazılmış tarixi qaynaqlar vardır. Həmin ərazilərdə Şattera adlı bölgəni isə eyni əsrə aid asur qaynağı da təsdiq edir .

Şadılı, Şatırlı tayfalarının adı qədim şadlı boyu ilə bağlıdır, şadlı sözü isə qədim türk dilində titul bildirən şad sözündən yaranmışdır. Bu titulu qədim çağlarda türk dövlətində bölgə, qoşun başçısı və canişin olan, hökmdar oğlu daşıyırdı. Elə ki, şahzadə bölgə və qoşun başçısı təyin olundu, onun adına şad titulu qoşulurdu. Orxon abidələrində belə cümlələr var:

1) İki oğluma yabğu (və) şad adı verdim.
2) Yeddi yüz kişini (döyüşə) aparanın böyüyü Şad
idi. 3) Arxasınca şadapit bəylər .

Tarixdə belə adverməni İrəvan mahalında görürük. Miladdan öncə VIII-VII əsrlərdə bütöv İrəvan mahalını da sınırları içinə alan Quzey və güney Azərbaycan torpaqlarında at oynadan və İrəvanın yaxınlığındakı Qəmərlidə izi qalan qədim saqa – qamər tayfalarının hücumundan qorxan Asur çarı Aşşurbanipalın VII əsrin ortalarında Marduk tanrıya həsr etdiyi mətndə deyilir:

"Mən (Tuqdammenin) gücünü dağıdacağam, öz belindən gələn və ona varis təyin edilən oğlu Sandakşatrunu yenəcəyəm."

Qamər elbəyi Tuğdamlı varisi olan oğlunu şad titulu ilə görəvləndirmiş, asur mirzəsi də onu Sandak-Şat (ru) kimi qələmə almışdır. Sandak sözü isə bizə səlcuq sultanı Alp Arslanın türkmən atlı qüvvələrinə 1068 – ci ildə komandan olan Sandak bəyin adından tanışdır. Bu asur olayından min il sonra Xəzər xaqanlarının Ərməniyyə üzərinə göndərdiyi qoşunların başında biz yenə də Şad titullu xaqan oğullarını görünür.

Miladdan öncə XIII əsrdə Dəclə sahilində Urraxinaş (Urratinaş) ölkəsi çarının oğlu da (Şadi-Teşub) adı daşıyırdı . Qədim türklərlə bağlı şad titulu şumer mətnində də vardır. Şumerli elçinin sarayda Aratta elbəyinin Şatammu ilə gənəşdiyi barədə verdiyi məlumat III minilin son rübünə aid olduğu üçün şad sözünün ən qədim nümunəsi hesab olunur. Assur – Urartu mətnləri isə I minildə qeydə aldıqları şad titulu və şad, şadlı tayfalarından bəhs edir. Bu qaynaqlarda adı keçən Pirişati m.ö. 820 – ci ildə qızıl tayfalarının yaşadığı Qızılbund bölgəsinin bəyidir. "Mucmil at – tavarix" əsərində onun adaşı Pirşad isə Feridunun vəziridir.

Elin dili

1-Azərbaycanca 2-Kürdcə 3-Türkcə 4-Farsca 5-Dərsimcə (zazaca) danışan şadlılar var. Şadılıların Anadoluya gələn ən büyük qrupu Bingöl elinə bağlı Kiği elçəsinə Gırı Qakvin ətəklərinə dolanmış və bu yerdə yerləşməyə çalışmışlar. Bu dəfə də o bölgəyə o tarixdə hakim olan erməni hücumuna uğramış və el rəisləri Bağın qalasında zindana atılmışdılar. Ancaq o tarixlərdə o bölgəyə yaxın və bugündə Elazığ eli Karakoçan elçəsinə bağlı Dəlikan kəndini quran və yerləşən Seyid Nuri Camaləddin (xalq arasında Camal Abdal olaraq bilinən zat) tərəfindən qurtarılan Şadılılar Camal Abdala iqrar verib talibi-ziyarətçisi olmuşdular.

Şadılılarla ilgili bilgilərdə bunların Anadoludaki ən büyük el boyların olduqlari və Türkiyənin bir çox elinə dağılmışlar.

Anadoludakı Şadili elinin tarixçəsi

Artıq Kiği bölgəsinə yerləşməsində əngəl qalmayan şadılılar bu bölgədə bir çox yerləşim birimi qurub buraya yerləşmişlər, bu yerləşim birimlərindən biridə Bilican kəndidir. Daha sonraları bu yörədən ayrılıb başqa yörələrə gedən xalqa da Bilicanlılar deyilmişdir. Əsasən bu insanlar bir-birinə bağlı Şahdili eli qolundandırlar. Şahdililrin Seyid Nuri Camaləddinə iqrar vermələri də kəndilərini möcizatı ilə Bağın zindanlarından qurtarmaları səbəbiylədir o tarixdən bu yana Şadılılar Camal Abdala biat edib talib olmuşdılar. Bu bilgilər tamamən Seyid Camal {Camal Abdalın} səcərəsinə dayalıdır. Bu səcərə Camal Abdal ın türbəsinin və ocaq evinin olduğu Dəlikanda kəndidədir. Həmin səcərə Səlcuqlu İmperatoru Əlaaddin Keyqubad tərəfindən da tuğrası ilə möhrlənərək təsdiq edilmişdir. Bilicanlılar daha sonraları çeşitli nədənlərlə bir qisim xalq Bilican kəndindən köç edərək başqa bölgələrə gidip yərləşmişlərdir Karayaprak köyüdə bunun bir örnəğidir. Anadolu Ələvi ocaklarının Xorasandan gəliş yollarının Sürməli Çuxur-Araz boyları olduğu kəsinləşir. Bu şu deməkdir ki, Malazgiritdən öncə Şadılılar Anadoluya gəlmişlərdir. Şadılı kəndləri bugün Anadoluda olanları aşağı yuxarı bunlardır: Tuncəli-Malazgirtdə Muhundu, Canik, Kırzi, Dırban, Hivədan, İsnis kəndləri, Ərzincan-Ilıç’ta Kırzi köyü Tərcan’da Kəşan komu,Sivas-Kangal’da Yəllicə köyü,Varto bölgəsində Şahdəli adıyla tanınan bir elin Şadılı kökənindən olduğu və Ələvi inancında bulunduğu bölgə tarihində anlatılmaktadır. Əlazığ,Tuncəli,Bingöl və Diyarbakır bölgələrində isə Kubathan, Okçiyan, Kimsoran, Cunan, Zimtək oymaqları və doğrudan doğruya Şadılı adını taşıyan bir oymak vardır.Bu son oymak Kiğıya bağlı Yazıcıoğullarının korumasında 60 kəndlik bir yerləşim durumundadır. Azərbaycan Şadılılarının bir kəsimi daha sonraları Irak bölgəsinə gitmişlər və oralarda yərləşmişlərdir. Irak Səlçuklularının ünlü atabəki Səlahaddin Əyubi də bu soydandır . Ancak Səlahəddin Əyyubinin aslında bu oymağın qurucusu Şadinin deyil də daha sonraki Şadi `nin torunu olduğu da tarihlər nədəniylədə kəsindir.

Şadilərin bağli olduğu Pir Camal Abdal həzrətləri türbəsi

Səlcuqlu dönəmində 1160-1230-cu illər arasında yaşadığı təxmin edilməktədir. Pir Camal Abdal Orta Asyadan Anadoluya gələn Yəsəvi şeyxlərindən biridir. Anlatılan rəvayətlərə görə Mövlanə Cəlaləddin Ruminin babası Bahaəddin Vələd lə birliktə Bəlh yörəsindən kalkarak öncə Ərzincan'a daha sonra, Pir Camal Abdalla eyni oymakdan olan Okçu Yusuf və qardaşları Həmzə, Bahadır, Çakabəy, Kızıl və Şəvti ilə birlikdə bugünkü Okçular kəndinə gəldiyi və buraya yerləşmələrinə isə Sultan Əlaaddin Keyqubadın aracılık etdiyi, razılıq verdiyi söylənir. Pir Camal Abdalın Üçbudak kəndindəki ev qalıntısından qalan izlərə hələ rast gəlmək mümkündür.(Osmanlı, sonra da Türkiyə dövlətınin qaynaqlarına görə) Karakoçan elçəsinin şimal şərqindəə olan Üçbudak kəndində dəfn edilib. Məzarı son illərdə mərmər bir sənduqə içinə qoyulub. Bu mərmər sənquqənin ətrafı dəmir bir qəfəslə hasarlanıb. Camal Abdal Ocağı Elazığ Karakoçanda Madran ilə Dəlikan kəndlərinin arasında qərar tutur.( Ələvi qaynaqlarına görə) İki türbə vardır. Büyük Camal Abdal və Küçük Camal Abdal türbələri. Şadılı elinin bir bölümü bu ocağın ziyarətçisidir. Camal Abdal Ocağı Dədələrinin mürşidləri isə Ağuiçən Ocağı Dədələridir. Tunceli ili Mazgirt elçəsində olan Qızılqala kəndində də bu ocağa mənsub Dədə ailələri yaşayır. Camal Abdal, Dərviş Camal və Seyyid Nuri Camaləddinin eyni olduğu olduğu ifadə edilməkdədir.

İstinadlar

  1. F. Cəlilov – Azər xalqı, II nəşri, Bakı, 2006, səh 66
  2. Mенда Бейлу. M. 1975, səh 49
  3. Н.В.Арутюнян, Топонимика Урарту, Ереван, 1985, səh 240 – 241
  4. DTS, səh 519
  5. АВИИУ – И.M.Дьяконов. Ассиро-Вавилонские источники по истории Урарту. "Вестник Древней Истории", №2-3, 1951, səh №78.
  6. АВИИУ – И.M.Дьяконов. Ассиро-Вавилонские источники по истории Урарту. "Вестник Древней Истории", №2-3, 1951, səh 10

Xarici keçidlər

  • [1][ölü keçid]

Avqust 12, 2021
şadlı, azərbaycan, xalqının, tarixində, önəmli, oynamış, qurumlardan, biridir, kökü, haqqında, müxtəlif, mülahizələr, bəzi, tarixçilər, türk, bəziləri, isə, kürd, əsilli, sayırlar, mündəricat, elin, tarixi, elin, dili, anadoludakı, şadili, elinin, tarixçəsi, ş. Sadli eli Azerbaycan xalqinin tarixinde onemli rol oynamis qurumlardan biridir Soy koku haqqinda muxtelif mulahizeler var Bezi tarixciler bu eli turk bezileri ise kurd esilli sayirlar Mundericat 1 Elin tarixi 2 Elin dili 3 Anadoludaki Sadili elinin tarixcesi 4 Sadilerin bagli oldugu Pir Camal Abdal hezretleri turbesi 5 Istinadlar 6 Xarici kecidlerElin tarixi RedakteProf F Celilov qeyd edir ki Sadili tayfalarindan behs eden tarixi qaynaqlar hem mekan hem de zaman baximindan olduqca genisdir Bele ki ilk defe sumer metninde sad sozu Asur ve Urartu qaynaginda gorunen sad sadili sozleri mekan baximindan Urmu golu hovzesi ve Irevan mahalina aiddirse sonraki tarixi menbelerde sad sozune Orxon abidelerinde ve Cin qaynaqlarinda rast gelmek olur 1 Monqol bas komandaninin 1221 ci ilde Yantszi muasir Pekin qerargahina gelen Cjao Xun adli cin elcisinin Monqol tatarlarin butov tesviri Men da Bey lu adli eseri bu cumlelerle baslanir Tatarlar ilk defe kidan torpaqlarinin quzey batisinda yerlesen erazilerde yukseldiler Tatarlar sato budun konfederasiyasindan qopan ayrica boylardir Bu sebebden bir nece nesil erzinde onlar barede melumat yox idi Onlar uc qoldur qara ag ve qaba tatarlar Menda Bejlu M 1975 seh 45 Cin menbelerinde Demirci Temucin leqebi ile tanidilan Cingiz xanin da qaratatar soyundan oldugu gosterilir Ag tatarlar ise Azerbaycanin diger bolgelerinde oldugu kimi Irevan mahalinda da sad ag hun ve basqa boylarla ilgili iz qoymuslar Miladdan sonra VII esrde Ferqanede eski Usunlarin erazisinde yasayan Sato tayfalari bir esr sonra artiq Yanmin eyaletini tutaraq Barkul golu etrafinda yerlesmis daha sonralar Sensi Qansu ve Sansi eyaletlerine kocmus sonraki esrlerde ise Quzey Cini zebt etmisler 2 Vaxtile qedim Azerbaycan torpaqlarindan Turkustana koc eden sad sato tayfalarinin artiq X esrde Cinin quzeyinde musteqil beyliyi olmusdur Orta esrlerde Quzey ve Guney Qafqazda sadili ve satirli tayfalarinin varligi ve Osmanli doneminde satirli esiretinin Karaman ve Aydin sancaginda da yasadigi melumdur Vedibasar bolgesinde sadili boyunun tarixi cox qedm caglara aiddir Urmu hovzesinde ise satirli tayfalarinin tarixi miladdan once VIII esre aiddir Bele ki Satir araqa Satiraraya da oxunur ve Satiru adli bolgeler barede e e 777 ci ve 780 ci illere aid urartu dilinde yazilmis tarixi qaynaqlar vardir Hemin erazilerde Sattera adli bolgeni ise eyni esre aid asur qaynagi da tesdiq edir 3 Sadili Satirli tayfalarinin adi qedim sadli boyu ile baglidir sadli sozu ise qedim turk dilinde titul bildiren sad sozunden yaranmisdir Bu titulu qedim caglarda turk dovletinde bolge qosun bascisi ve canisin olan hokmdar oglu dasiyirdi Ele ki sahzade bolge ve qosun bascisi teyin olundu onun adina sad titulu qosulurdu Orxon abidelerinde bele cumleler var 1 Iki ogluma yabgu ve sad adi verdim 2 Yeddi yuz kisini doyuse aparanin boyuyu Sad idi 3 Arxasinca sadapit beyler 4 Tarixde bele advermeni Irevan mahalinda goruruk Miladdan once VIII VII esrlerde butov Irevan mahalini da sinirlari icine alan Quzey ve guney Azerbaycan torpaqlarinda at oynadan ve Irevanin yaxinligindaki Qemerlide izi qalan qedim saqa qamer tayfalarinin hucumundan qorxan Asur cari Assurbanipalin VII esrin ortalarinda Marduk tanriya hesr etdiyi metnde deyilir Men Tuqdammenin gucunu dagidacagam oz belinden gelen ve ona varis teyin edilen oglu Sandaksatrunu yeneceyem 5 Qamer elbeyi Tugdamli varisi olan oglunu sad titulu ile gorevlendirmis asur mirzesi de onu Sandak Sat ru kimi qeleme almisdir Sandak sozu ise bize selcuq sultani Alp Arslanin turkmen atli quvvelerine 1068 ci ilde komandan olan Sandak beyin adindan tanisdir Bu asur olayindan min il sonra Xezer xaqanlarinin Ermeniyye uzerine gonderdiyi qosunlarin basinda biz yene de Sad titullu xaqan ogullarini gorunur Miladdan once XIII esrde Decle sahilinde Urraxinas Urratinas olkesi carinin oglu da Sadi Tesub adi dasiyirdi 6 Qedim turklerle bagli sad titulu sumer metninde de vardir Sumerli elcinin sarayda Aratta elbeyinin Satammu ile genesdiyi barede verdiyi melumat III minilin son rubune aid oldugu ucun sad sozunun en qedim numunesi hesab olunur Assur Urartu metnleri ise I minilde qeyde aldiqlari sad titulu ve sad sadli tayfalarindan behs edir Bu qaynaqlarda adi kecen Pirisati m o 820 ci ilde qizil tayfalarinin yasadigi Qizilbund bolgesinin beyidir Mucmil at tavarix eserinde onun adasi Pirsad ise Feridunun veziridir Elin dili Redakte1 Azerbaycanca 2 Kurdce 3 Turkce 4 Farsca 5 Dersimce zazaca danisan sadlilar var Sadililarin Anadoluya gelen en buyuk qrupu Bingol eline bagli Kigi elcesine Giri Qakvin eteklerine dolanmis ve bu yerde yerlesmeye calismislar Bu defe de o bolgeye o tarixde hakim olan ermeni hucumuna ugramis ve el reisleri Bagin qalasinda zindana atilmisdilar Ancaq o tarixlerde o bolgeye yaxin ve bugunde Elazig eli Karakocan elcesine bagli Delikan kendini quran ve yerlesen Seyid Nuri Camaleddin xalq arasinda Camal Abdal olaraq bilinen zat terefinden qurtarilan Sadililar Camal Abdala iqrar verib talibi ziyaretcisi olmusdular Sadililarla ilgili bilgilerde bunlarin Anadoludaki en buyuk el boylarin olduqlari ve Turkiyenin bir cox eline dagilmislar Anadoludaki Sadili elinin tarixcesi RedakteArtiq Kigi bolgesine yerlesmesinde engel qalmayan sadililar bu bolgede bir cox yerlesim birimi qurub buraya yerlesmisler bu yerlesim birimlerinden biride Bilican kendidir Daha sonralari bu yoreden ayrilib basqa yorelere geden xalqa da Bilicanlilar deyilmisdir Esasen bu insanlar bir birine bagli Sahdili eli qolundandirlar Sahdililrin Seyid Nuri Camaleddine iqrar vermeleri de kendilerini mocizati ile Bagin zindanlarindan qurtarmalari sebebiyledir o tarixden bu yana Sadililar Camal Abdala biat edib talib olmusdilar Bu bilgiler tamamen Seyid Camal Camal Abdalin seceresine dayalidir Bu secere Camal Abdal in turbesinin ve ocaq evinin oldugu Delikanda kendidedir Hemin secere Selcuqlu Imperatoru Elaaddin Keyqubad terefinden da tugrasi ile mohrlenerek tesdiq edilmisdir Bilicanlilar daha sonralari cesitli nedenlerle bir qisim xalq Bilican kendinden koc ederek basqa bolgelere gidip yerlesmislerdir Karayaprak koyude bunun bir ornegidir Anadolu Elevi ocaklarinin Xorasandan gelis yollarinin Surmeli Cuxur Araz boylari oldugu kesinlesir Bu su demekdir ki Malazgiritden once Sadililar Anadoluya gelmislerdir Sadili kendleri bugun Anadoluda olanlari asagi yuxari bunlardir Tunceli Malazgirtde Muhundu Canik Kirzi Dirban Hivedan Isnis kendleri Erzincan Ilic ta Kirzi koyu Tercan da Kesan komu Sivas Kangal da Yellice koyu Varto bolgesinde Sahdeli adiyla taninan bir elin Sadili kokeninden oldugu ve Elevi inancinda bulundugu bolge tarihinde anlatilmaktadir Elazig Tunceli Bingol ve Diyarbakir bolgelerinde ise Kubathan Okciyan Kimsoran Cunan Zimtek oymaqlari ve dogrudan dogruya Sadili adini tasiyan bir oymak vardir Bu son oymak Kigiya bagli Yaziciogullarinin korumasinda 60 kendlik bir yerlesim durumundadir Azerbaycan Sadililarinin bir kesimi daha sonralari Irak bolgesine gitmisler ve oralarda yerlesmislerdir Irak Selcuklularinin unlu atabeki Selahaddin Eyubi de bu soydandir Ancak Selaheddin Eyyubinin aslinda bu oymagin qurucusu Sadinin deyil de daha sonraki Sadi nin torunu oldugu da tarihler nedeniylede kesindir Sadilerin bagli oldugu Pir Camal Abdal hezretleri turbesi RedakteSelcuqlu doneminde 1160 1230 cu iller arasinda yasadigi texmin edilmektedir Pir Camal Abdal Orta Asyadan Anadoluya gelen Yesevi seyxlerinden biridir Anlatilan revayetlere gore Movlane Celaleddin Ruminin babasi Bahaeddin Veled le birlikte Belh yoresinden kalkarak once Erzincan a daha sonra Pir Camal Abdalla eyni oymakdan olan Okcu Yusuf ve qardaslari Hemze Bahadir Cakabey Kizil ve Sevti ile birlikde bugunku Okcular kendine geldiyi ve buraya yerlesmelerine ise Sultan Elaaddin Keyqubadin aracilik etdiyi raziliq verdiyi soylenir Pir Camal Abdalin Ucbudak kendindeki ev qalintisindan qalan izlere hele rast gelmek mumkundur Osmanli sonra da Turkiye dovletinin qaynaqlarina gore Karakocan elcesinin simal serqindee olan Ucbudak kendinde defn edilib Mezari son illerde mermer bir senduqe icine qoyulub Bu mermer senquqenin etrafi demir bir qefesle hasarlanib Camal Abdal Ocagi Elazig Karakocanda Madran ile Delikan kendlerinin arasinda qerar tutur Elevi qaynaqlarina gore Iki turbe vardir Buyuk Camal Abdal ve Kucuk Camal Abdal turbeleri Sadili elinin bir bolumu bu ocagin ziyaretcisidir Camal Abdal Ocagi Dedelerinin mursidleri ise Aguicen Ocagi Dedeleridir Tunceli ili Mazgirt elcesinde olan Qizilqala kendinde de bu ocaga mensub Dede aileleri yasayir Camal Abdal Dervis Camal ve Seyyid Nuri Camaleddinin eyni oldugu oldugu ifade edilmekdedir Istinadlar Redakte F Celilov Azer xalqi II nesri Baki 2006 seh 66 Menda Bejlu M 1975 seh 49 N V Arutyunyan Toponimika Urartu Erevan 1985 seh 240 241 DTS seh 519 AVIIU I M Dyakonov Assiro Vavilonskie istochniki po istorii Urartu Vestnik Drevnej Istorii 2 3 1951 seh 78 AVIIU I M Dyakonov Assiro Vavilonskie istochniki po istorii Urartu Vestnik Drevnej Istorii 2 3 1951 seh 10Xarici kecidler Redakte 1 olu kecid Menbe https az wikipedia org w index php title Sadli eli amp oldid 5712762, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.