Azərbaycanca
Deutsch
Lietuvos
සිංහල
Türkçe
Українська
Qarsəddin Xəlil bəy Zeynəddin Qaraca bəy oğlu Zülqədər (osman. غرس الدين خليل بك, türk. Garseddin Halil Bey; v. 1386, Qəhrəmanmaraş) — türkman Zülqədəroğulları bəyliyinin 1353-cü ildən 1386-cı ilə qədər hakimiyyətdə olmuş ikinci hökmdarı.
| Qarsəddin Xəlil bəy Zülqədər | |
|---|---|
| ərəb. غرس الدين خليل بك | |
| 1353/1355 – 1386 | |
| Əvvəlki | Zeynəddin Qaraca bəy |
| Sonrakı | Sülü Şaban bəy |
| Şəxsi məlumatlar | |
| Vəfat tarixi | 1386 |
| Vəfat yeri | Maraş və Antep arasında yerləşən yaylaq |
| Dəfn yeri | qəsri |
| Fəaliyyəti | monarx |
| Atası | Zeynəddin Qaraca bəy Zülqədər |
| Uşaqları | Nasirəddin Məhəmməd bəy Həmzə (mübahisəli) |
O, Zülqədəroğulları sülaləsinin qurucusu olan atası Zeynəddin Qaraca bəyin dövründə hərbi əməliyyatlarda fəal iştirak etmişdir. Xəlil bəy atasının ölümündən sonra mübarizəni davam etdirmiş və Zülqədəroğulları bəyliyinin nüfuzunu daha da genişləndirmişdir. O, Məmlük sultanlığı ilə toqquşaraq dövlətin Zülqədəroğulları bəyliyi arasında olan gərginliyin artmasına səbəb olmuşdur. Xəlil bəyin Məmlüklərin şimal sərhədində həyata keçirdiyi basqınlar Məmlük sultanı tərəfindən Zülqədəroğulları sülaləsində ixtilaf yaratmağa təhrik etmişdir. Xəlil bəy Ramazanoğulları və ilə birləşərək Ərətna bəyliyi və Məmlük sultanlığına qarşı ittifaqlar qurmuş, nəticədə bir neçə qələbə əldə etmişdir. Sultan Bərkuk Xəlil bəyin Məmlüklər tərəfindən Harput yaxınlığında yerləşən ərazilərin hakimi kimk tanınmaq istəyən qardaşı Səriməddin İbrahimi Xəlil bəyi öldürməyə təhrik etmişdir. Qarsəddin Xəlil bəy pusquda öldürülmüş və onun yerinə digər qardaşı Sülü Şaban bəy keçmişdir.
Erkən həyatı
Qarsəddin Xəlil bəy Məmlüklər tərəfindən regionun bir hissəsini idarə etmək hüququ verilmiş yerli türkman bəylərindən biri Zeynəddin Qaraca bəyin oğlu idi. Qaraca bəy Elxanlılar dövlətindən ayrılaraq türk-monqol zabiti Ərətna tərəfindən idarə olunan Ərətna bəyliyinin Mərkəzi və Şərqi Anadoluda ortaya çıxdığı dövrdə Zülqədəroğulları bəyliyini qurmuşdur.Məmlük sultanı Nəsrəddin Məhəmməd 1337-ci ildə Qaraca bəyi "Türkmanların əmiri" və Maraşdan Əlbistana qədər uzanan torpaqların kimi tanımışdır. Başqa bir lokal hökmdar – Taraqlı Xəlil bəy ibn Tarafi, daha əvvəl Ərətna bəyliyindən Əlbistanı ələ keçirmişdi. Bu, Qaraca bəyin siyasi mövcudluğuna təhdid yaratdığına görə Qaraca bəy öz oğlu Qarsəddin Xəlil bəyi Taraqlı Xəlil bəyə qarşı hücum rəhbərliyinə göndərmişdi. Əlbistan 1335-ci və ya 1337-ci ildə Zülqədəroğulları bəyliyi tərəfindən ələ keçirilmiş, Taraqlı Xəlil bəy məğlub edilmişdir. Beləliklə, Əlbistan dövlətin süqutuna qədər Zülqədəroğulları bəyliyinin paytaxtı olmuşdur.
Zülqədəroğulları–Məmlüklər münasibətləri Qaraca bəyin Hələb valisi ilə əlaqələri ilə sıx bağlı idi. Hələb valisi vəzifəsinə Arqunşahın təyin edilməsi illərdir gərgin olan münasibətləri düzəltmişdi. Buna baxmayaraq, tezliklə Qaraca bəyin Məmlüklərlə münasibətləri yenidən pisləşmişdi. 1347-ci ildə Qahirədə Əbu Məali Həsən hakimiyyətə gəlmiş və 1348-ci ilin martında Qaraca bəyin rəqibi Əriktayı yenidən Hələb valisi təyin etmişdir. Qaraca bəy bunu sultanın düşmənçilik əlaməti kimi qiymətləndirmişdi. O, Məmlük sultanlığında tez-tez hakimiyyət dəyişikliyi və çevrilişlər səbəbindən yaranan qeyri-sabitlikdən istifadə edərək əsl müstəqilliyə nail olmaq üçün yaxşı fürsət əldə etmişdir. 1349-cu ildə Qaraca bəyin müttəfiqi Arqunşahın öldürülməsi onun Məmlüklərə qarşı nifrətini daha da artırmışdı. O, tərəddüd etmədən Suriyada Qahirəyə qarşı bütün üsyanlara qoşulmağa başlamışdır.
1348-ci ildə Qaraca özünü məktublarında özünü "Məlik əz-Zahir" adlandırırdı. Həmçinin, həmin il qələbələrindən cəsarət alan Qaraca bəy "Məlik əl-Qahir" kimi öz müstəqilliyini elan etmişdir. 1352-ci ilin avqustunda Suriyada özünü sultan elan etmişdir, Qaraca bəy də bu üsyana qatılmış və məğlub etmişdir.Dəməşq valisi Arqun Kamil Qaraca bəyi cəzalandırmaq üçün Əlbistana yollanmışdır. Onun rəhbərliyi altında 10–25 min nəfər qoşundan ibarət Məmlük ordusu və Zülqədəroğullarına düşmən olan türkmanlar var idi. Məmlük ordusu Əlbistanı ələ keçirmiş, şəhəri və ətraf kəndləri yandırmışdır. Məmlük koalisiyasına qarşı dura bilməyəcəyini anlayan Qaraca bəy Düldül dağına çəkilmişdir. O, dağın ətəyində və aşırımında iyirmi gün Məmlük koalisiyası ilə toqquşmuşdur, lakin nəticədə məğlub olaraq döyüş meydanından qaçmışdır. Onun iki oğlu, o cümlədən varisi Qarsəddin Xəlil bəy 20 nəfər əsgəri ilə birlikdə Məmlük qüvvələrinə qarşı müqavimət göstərməyə çalışmış, lakin məğlub olaraq əsir alınmışdılar.
1353-cü ildə Kayseridə Qaraca bəy Ərətna hökmdarı I Qiyasəddin Məhəmməd bəyin sarayında sığınacaq tapmışdır. Məmlüklərin tələbi ilə o, zəncirlənərək 22 sentyabr 1353-cü ildə Hələbə göndərilmiş və buna görə Məhəmməd bəyə 500 min dinar ödənilmişdir. Qaraca bəyin oğullarından biri bədəvi lideri Cabbar ibn Müənna ilə Hələbə hücum edərək atasını xilas etmək üçün razılaşmışdı. Bu cəhd uğursuz olmuş və döyüşdə 700 nəfər həlak olmuşdur. Bu, sultan Salehi daha da qəzəbləndirmişdir. O, Qaraca bəyin Qahirəyə köçürülməsini tələb etmişdir. onu şəxsən danlamış və Qahirə qalasında həbs etmişdir. Qaraca bəy 48 gün həbsdə qaldıqdan sonra, 11 dekabr 1353-cü ildə işgəncə ilə öldürülmüşdür. Onun cəsədi üç gün ərzində asılı vəziyyətdə qalmışdır.
Hakimiyyəti
İqtidara yüksəlişi
Qaraca bəyin ölümündən sonra Xəlil bəy Məmlüklər tərəfindən yeni hökmdar kimi tanınmamışdı. 10 iyun 1354-cü ildə Ramazanoğulları bəyliyinin hökmdarı Ramazan bəy Qahirəyə Məmlük sultanı üçün min at hədiyyə ilə getmiş və Qaraca bəyin torpaqlarını idarə etmək hüququ istəmişdir. Məmlüklər Ramazan bəyi "Türkmanların əmiri" kimi tanımışdılar. Çukurovada Üçok tayfa konfederasiyasına rəhbərlik edən Ramazanoğulları bəyləri Zülqədəroğulları bəyləri və Xəlil bəyin təsiri altında olan qonşu Bozox tayfa konfederasiyasının üzərində hakimiyyətlərini qura bilməmişdilər. Ramazanoğulları bəylərinin gücünü möhkəmləndirə bilmədiyi və Zülqədəroğulları bəyləri ilə Ramazanoğulları bəyləri arasında toqquşma ehtimalı ortaya çıxdığı aydınlaşan zaman Məmlüklər 1355-ci ildə Xəlil bəyi Zülqədəroğulları bəyliyinin yeni hökmdarı kimi tanımışdılar.
Xəlil bəy öz hakimiyyəti dövründə Zülqədəroğulları bəyliyinin sərhədlərini genişləndirmiş, Məmlüklər və Ərətna bəyliyi ilə tez-tez qarşılıqlı əlaqədə olmuşdur. Xəlil bəyin atası kimi müstəqil olmaq və nüfuzunu artırmaq arzusu Zülqədəroğulları–Məmlüklər münasibətlərini gərginləşdirmişdir. Nəticədə, Xəlil bəyin nəzarətində olan ərazilər Maraş, , , Divriği, Malatya, Harput, , Amid və ibarət idi.
Ərətna ilə mübarizə
Xəlil bəy Ərətna bəyliyində Ərətna bəyin oğullarının hakimiyyəti bölüşdüyü dövrün qarışıqlıqdan istifadə etmişdi. 1352-ci və ya 1353-cü ildə, hökmdar kimi tanınmazdan əvvəl, Xəlil bəy Zülqədəroğulları bəyliyinin torpaqlarını Fərat dəhlizinə doğru genişləndirməyə və atasına edilən xəyanətə görə qisas almağa çalışmışdır. Buna görə Xəlil bəy Malatya və Zamantu qalasını ələ keçirməyə cəhd göstərmişdir. O, Ərətna bəyliyinə hücum edərək Harput və Besnini ələ keçirmiş, bəyliyin sərhədlərini Zamantı çayına qədər genişləndirmişdir. 1360-cı ildə başqa bir türkman bəyi olan Ömər Malatyanı ələ keçirmişdi, lakin həmin il Ömər vəfat etmişdir. Onun ölümündən sonra Xəlil bəy Malatyanı ələ keçirmək qərarına gəlmişdir, lakin şəhər sakinləri Malatyanı Məmlüklərə təhvil vermişdilər. Buna baxmayaraq, Xəlil bəy Zamantunu ələ keçirmiş və onu Zülqədəroğulları bəyliyinin əsas ərazisi kimi anneksasiya etmişdir.
Bu, Xəlil bəy ilə Məmlüklər arasında münasibətlərin pozulmasına səbəb olmuşdur. Zülqədəroğulları bəyliyi Hələbə basqınlar etməyə başlamış və Malatyanın valisi Antepə kömək çağırmışdır, lakin Məmlük ordusu məğlub olaraq Hələbə geri çəkilməli olmuşdur. Bu qələbədən sonra Xəlil bəy Malatyanı mühasirəyə almışdır. Malatyanın müdafiəçi qüvvələrinə kömək etməyə gəlməyinə baxmayaraq, Xəlil bəy Malatyanın yeni valisi Əsəndəmir Tazini məğlub etmişdir. Malatyanı xilas etmək üçün sultan Suriya qoşunlarını Hələb valisi Qutluboğanın komandanlığı altında toplamaq məcburiyyətində qalmışdır. Zülqədəroğulları bəyliyinə qarşı yeni ekspedisiya haqqında məlumat alan Xəlil bəy Əlbistana qayıtmağa məcbur olmuşdur.
1364-cü ildə Ərətnaoğulları monqol tayfa başçıları Babuk və Dövlət tərəfindən basqına məruz qalmışdı. Mehmed Ərətnaoğlu Məmlük sultanından kömək istəmişdi, çünki o, tayfa başçılarına təkbaşına qarşı dura bilmirdi. Məmlük qoşunları yürüşdə olab zaman Xəlil bəy fürsətdən istifadə edərək Harputu mühasirəyə almışdır. Vali Ələddin Məlikşah şəhəri saxlaya bilməmişdir və Xəlil bəy Harputu fəth etmişdir. Harputda mövqeyini möhkəmləndirən Xəlil bəy Malatyaya yenidən təhdid olmuş və Ərətna bəyliyinə basqınlar etmişdir. Bu vəziyyətə görə Məmlüklər Xəlil bəyə qarşı yeni ekspedisiya təşkil etməyə başlamışdır. Hələbin valisi Seyfəddin Gürcü 1366-cı ilin mayında Suriyada qurulmuş ordu ilə Harputa yaxınlaşmış, lakin dörd ay davam edən uğursuz mühasirədən sonra Məmlük qoşunları Hələbə qayıtmışdır. Məmlük qüvvələri çəkildikdən sonra Xəlil bəy sultana üzr məktubu göndərmək qərarına gəlmişdir. Əfv cavabı və saraya gəlmək dəvəti alan Xəlil bəy Qahirəyə getmişdir. Harputu qaytarmaq vədini verən Xəlil bəy şərəfli xalat və hökmdar mövqeyinin tanınması zəmanəti almışdır, lakin Zülqədəroğulları bəyliyinin ərazilərinə qayıtdıqdan sonra Xəlil öz vədini yerinə yetirməmiş və Harputu qaytarmamışdır. Qahirədə Zülqədəroğulları bəyliyinə yeni ekspedisiyaya hazırlaşmağa başlanmışdır. Şeyxlər Aydəmir və Əsəndəmirin komandanlığı altında ordu 1366-cı ilin sonunda Harputa yaxınlaşmışdır. Xəlil bəy belə böyük bir orduya qarşı dura bilməmiş və şəhəri təhvil vermişdir. Xəlil bəy həbs olunmuş və Hələbə göndərilmişdir, lakin tezliklə sultanın əmri ilə azad edilmişdir.
On il sonra Xəlil bəy Harputu yenidən fəth etmişdir. Bununla əlaqədar olaraq, Məmlük sultanı 1378-ci ildə Mübarəkşahın komandanlığı altında Hələbdən Zülqədəroğulları bəyliyinə ekspedisiya təşkil etmişdir. Mübarəkşah döyüş meydanında öldürülmüş və Malatyanın valisi Xəttat Yalbuğa Xəlil bəy tərəfindən məğlub edilmişdir.
Məmlüklər ilə mübarizə
Xəlil bəy Ərətnaoğulları və Məmlüklərə qarşı müharibəsində Ramazanoğulları bəyliyinin dəstəyindən istifadə edirdi. Birlikdə Hələbə və Suriyanın şimal rayonlarına hücum edən bəylərin qoşunları Malatyanı ələ keçirə bilməmişdi, lakin 1379-cu ilin fevralında Hələbin valisi Teymurbayın rəhbərlik etdiyi Məmlük ordusu Yumurtalıqda Xəlil bəy və Ramazanoğulları tərəfindən tamamilə məğlub edilmişdir.
1379-cu ilin sonunda Məmlüklər Dəməşqin valisi Baydəmir Xarəzminin komandanlığı altında başqa bir hərbi kampaniya təşkil etmişdilər. Bərkuk bəzi şəhərlərə yeni valilər təyin etmiş və bütün Suriya naiblərinə Xəlil bəyə qarşı mübarizə aparmaq üçün qoşunlarını gətirməyi əmr etmişdir. Həmçinin, Bərkuk verdiyi fərman ilə Xəlil bəyi vəzifəsindən azad edərək Əlbistana Malatyanın valisi Altunboğanı təyin etmişdir, Malatyaya isə Altunboğanın yerinə valisi Teymurbuğa Mintaş təyin olunmuşdur, lakin bu təyinatlar sadəcə de-yure olaraq qalmışdır və orduya Böyük Həciv Şögen rəhbərlik etmişdir. Birəcik valisi Sudun Muzəffəri və Malatyanın valisi Mintaş ordunun sıralarına qoşulmuşdular. Zülqədəroğulları ordusu Maraş yaxınlığında böyük qələbə qazanmışdır. Mintaş yaralanmış, Həciv Şögen döyüş meydanında həlak olmuş, Əlbistana çata bilməyən və oranın valisi təyin edilmiş Altunbuğa isə digər komandirlərlə birlikdə Hələbə qaçmışdır. Ramazanoğulları bəyliyi ilə birlikdə Xəlil bəy irəliləmiş, onu ilhaq etmiş və Hələbin ətrafını talan etmişdir.
Bərkuk 1381-ci ildə yeni ekspedisiya təşkil etmişdir və bu ekspedisiyada bütün Suriya naibləri iştirak etmişdir. Hələbə Dəməşq valisi Aşıq Teymur Mərdani, Hələb valisi İnal Yusuli, Həma valisi Daşteymur Qasımi, Safed valisi Daşteymur Əlai, Tərabülüs əş-Şam valisi Gümüşbuğa Yalbuğavi öz qoşunları ilə gəlmişdilər. Ordunun sıralarına Bozdoğanoğlu Ziyanülmülkün komandanlığı altında türkmanlar, ərəb və kürd qəbilələri də qoşulmuşdular. Çağdaş tarixçi bu nəhəng ordunun Antep vasitəsilə hərəkət etdiyini müşahidə etmişdir. Ordu 3 iyul 1381-ci ildə Maraşa yaxınlaşmışdır.
Xəlil bəyin qardaşı Sülü Şaban bəy şəhər yaxınlığında sərt yamaclar arasında pusquda dayanmışdı. Məmlük ordusu yaxınlaşan zaman dəstəsi ilə gözlənilməz bir hücum edərək kürd lideri Şərəfəddin Xəzərbanını əsir almışdır. 6 iyulda qanlı döyüş baş vermiş, bu döyüşdə Məmlük ordusu qələbə qazanmış və Maraşı ələ keçirmişdir. Sülü Şaban bəy Əlbistana çəkilmiş, lakin onu saxlaya bilməmişdir və ardınca Fərat çayını keçərək Xəlil tərəfindən möhkəmləndirilmiş Harputa çatmışdır, lakin Xəlil bəy Malatyaya qaçmışdır. Məmlük ordusu bir ay Əlbistanda qaldıqdan sonra Xəlil bəyin ardınca Malatyaya yönəlmişdir, lakin Fərat çayını keçə bilməmiş və bir müddət sonra Hələbə qayıtmışdılar.
Zülqədəroğulları bəylərinin məğlubiyyəti Ramazanoğulları bəyliyinin hökmdarı İbrahim bəyi Kozan valisi Tarıntay ilə əlaqə qurmağa sövq etmişdir. Onun vasitəsilə İbrahim bəy Zülqədəroğulları bəyliyinə yardım etdiyinə görə üzr istəmişdir. Məğlub olmuş və müttəfiqlərdən məhrum qalmış Xəlil bəy və Sülü Şaban Məmlük komandirlərinə tabe olmağa razılıqlarını bildirən məktub göndərmişdilər, lakin Zülqədəroğulları bəylərinin Məmlüklərə tabeliyi müvəqqəti olmuşdur. Zülqədəroğulları bəyliyi iki əsas şəhəri – Maraş və Əlbistanı itirmişdi, buralara vali kimi Ələddin Altunbuğa təyin edilmişdi və Xəlil bəy Harputda yaşamağa məcbur olmuşdur. Məmlük ordusu gedən kimi Zülqədəroğulları bəyləri Nur silsiləsi və Amik vadisi ətrafında köçəri türkman başçılarının dəstəyi ilə Hələbə yenidən hücum etmişdir. Şəhəri türkman hücumlarından qorumaq üçün 1382-ci ilin aprelində şəhərin valisi Yelbuğa Nəsiri ordusu ilə dağlara qalxmışdır.
Qazi Bürhanəddin ilə əlaqələr
1382-ci ilin sonunda keçmiş sultan lehinə taxtdan imtina etmişdir. Bu, sultanlıqda üsyanlara səbəb olmuşdur ki, Suriyada üsyanlar xüsusilə qanlı idi. Bərkuk tərəfindən Əlbistana vali təyin edilmiş Ələddin Altunbuğa Zülqədəroğulları bəyliyinin əhalisinin dəstəyi ilə fəth etməyə çalışmışdı, çünki bir çox valilər Bərkuka qarşı düşmən münasibət bəsləyirdilər, lakin şəhər sakinlərinin müqaviməti səbəbindən o, Əlbistana qayıtmalı olmuşdur. Daha sonra Altunbuğa Birəcikdə Hələb valisi Yalbuğa Nəsiri tərəfindən hücuma məruz qalmış və Qazi Bürhanəddinin sarayına sığınmışdır. Altunboğanın yerinə Əlbistan valisi kimi şeyx Əli Qəzvini təyin edilmişdir.
Bu dövrdə Ərətna bəyliyində Qazi Bürhanəddin Əhməd Ərətnaoğulları sülaləsinə son qoyaraq Anadolunun mərkəzində ən güclü dövlət yaratmışdır. Taxta çıxdıqdan sonra Qazi Bürhanəddin Zülqədəroğulları bəyliyi ilə dostluq münasibətləri qurmaq qərarına gəlmişdir. O, öz oğlu və varisi Nasirəddin Mehmed bəyi Qazi Bürhanəddinin qızı Xədicə xatun ilə evləndirmişdir. Xəlil bəyi Qazi Bürhanəddin ilə ittifaq bağlamağa müttəfiqə olan kəskin ehtiyac vadar etmişdi. Xəlil bəy ilə Qazi Bürhanəddin arasında münasibətlər qarşılıqlı köməyə əsaslanırdı. Qazi Bürhanəddinin hakimiyyətinin ilk illərində bəzi Zülqədəroğulları türkmanları onun xidmətində idi. Xəlil bəy hətta qardaşı Osmanı Qazi Bürhanəddinə bir valinin üsyanını yatırmaqda kömək etmək üçün göndərmişdi. Osman bir müddət Qazi Bürhanəddinin sarayında qalmışdır. Mənbələrdə Osman Qazi Bürhanəddinin rəqibləri tərəfindən təşkil edilən sui-qəsd cəhdində iştirakçı kimi qeyd olunur. Osmanın ikinci dəfə Qazi Bürhanəddinə qarşı hərəkətlərdə şübhəli bilinməsi halı Amasya valisinin Qomanat qalasının inşası zamanı hücumu ilə bağlı olmuşdur. Qazi Bürhanəddin ilə Xəlil bəyin dostluq münasibətləri Qazi Bürhanəddinin Osmanı cəzalandırmamasına və 1383-cü ildə onu Xəlil bəyin yanına, Harputa göndərməsinə səbəb olmuşdur. Digər sui-qəsd iştirakçıları işgəncələrə məruz qalaraq edam edilmişdir.
Qazi Bürhanəddindən başqa, Xəlil bəy digər qonşulardan da dəstək axtarırdı. Xəlil bəy Məmlüklərin əlinə keçmiş Zülqədəroğulları şəhərlərini geri qaytarmaq istəyirdi. Bunun üçün o, yenidən Ramazanoğulları ilə dostluq münasibətləri qurmuşdur. İki qonşu hökmdarın dəstəyini alan Xəlil bəy 1384-cü ilin əvvəlində Maraş və Əlbistana hücum etmişdir. Hələb valisi Yalbuğa hücumdan xəbər tutan kimi Maraşa getmiş və Xəlil bəyi məğlub etmişdir. Qazi Bürhanəddinin dəstəyi ilə Xəlil bəy şimala çəkilmiş, Darəndə və Divriği rayonlarını qarət etməyə başlamışdır. Yalbuğa Nəsiri dərhal Darəndəyə yönəlmiş, 6 iyul 1384-cü ildə Xəlil bəyi məğlub etmişdir. O, düşərgəsini və mal-qarasını tərk edərək döyüş meydanından qaçmışdır.
Sui-qəsdi
Məmlüklər Zülqədəroğulları sarayında daxili ailə ixtilaflarından istifadə etmişdilər. Daimi məğlubiyyətlər qardaşlar arasında parçalanmaya səbəb olmuşdur. İbrahim, Osman və İsa Məmlüklərin tərəfinə keçmişdilər. 4 aprel 1385-ci ildə Sülü Şaban bəy Hələb valisinin yanına gəlmişdir.
Tezliklə, sultan Xəlil bəydən qurtulmaq qərarına gəlmişdir. O, türkman komandirlərindən biri və Xəlil bəyin qardaşı olan Səriməddin İbrahim Yağmuroğluna Xəlili öldürməyi tapşırmışdır. İbrahim saha əvvəl Məmlüklərdən Harputun hakimi kimi tanınmaq məqsədilə Qahirəyə getmişdi. 1386-cı il aprelin əvvəlində Hələbdən yola çıxan İbrahim Yağmuroğlu Antep ilə Maraş arasında yerləşən yaylaqda Xəlil ilə görüşə getmişdir, lakin başqa bir versiyaya görə, bu hadisə Harputda baş vermişdir. Razılaşmaya əsasən, onlar təkbətək görüşməli idilər, buna görə Xəlil bəy öz qvardiyasını kənarda qoymuşdur, İbrahim isə öz adamlarını əvvəlcədən pusquda gizlətmişdi. Xəlil bəy yaxınlaşan zaman onlar ona hücum edərək öldürmüşdülər. Onlar Xəlil bəyin kəlləsini kəsmiş və tezliklə geri çəkilmişdilər. Öldürülən Xəlil bəy təxminən altmış yaşında idi. Onun ailəsinin bir neçə üzvü də onunla birlikdə öldürülmüşdür. Tarixi qeydlərə görə, Xəlil bəyin məzarı qəsrinin ətəyində Məlik qazinin türbəsi yaxınlığında yerləşirdi.
Ailəsi
Xəlil bəyin 2 və ya 3 oğlu var idi. Onlar Nasirəddin Mehmed bəy, və Həmzə idi, lakin Həmzənin əslində, Əlinin oğlu olduğunu qeyd edən mənbələr mövcuddur. Əli Əlbistan valisi, Mehmed isə bəyliyin beşinci hökmdarı olmuşdur. Atalarının hakimiyyəti dövründə Mehmed və Əli Bərkukdan Hələb ətrafında torpaq almışdılar. Buna baxmayaraq, verilən torpaqların sadəcə fəxri rütbə olması, yoxsa hansısa xidmət qarşılığında verilməsi naməlumdur.
Qeydlər
- Xəlil bəyin qatili müxtəlif mənbələrdə fərqli adlarla xatırlanır. Bu variantlara İbrahimdən başqa Yağmur, Xamur, Ömər və Umur aiddir.
Mənbə
İstinadlar
- Venzke, 2017
- Kaya, 2014. səh. 88
- Oberling, 1995. səh. 573–574
- Har-El, 1995. səh. 40
- Yinanç, 1988. səh. 9—10
- Kaya, 2014. səh. 86–88
- Sinclair, 1987. səh. 518
- Yinanç, 1988. səh. 15
- Uzunçarşılı, 1969. səh. 170
- Yinanç, 1988. səh. 15—16
- Merçil, 1991. səh. 291
- Merçil, 1991. səh. 313
- Alıç, 2020. səh. 85
- Yinanç, 1988. səh. 17
- Yinanç, 1988. səh. 17—18
- Uzunçarşılı, 1969
- Yinanç, 1994
- Yinanç, 1988. səh. 8—19
- Yinanç, 1988. səh. 18
- Alıç, 2020. səh. 85–86
- Yinanç, 1988. səh. 18–19
- Alıç, 2020. səh. 86
- Alıç, 2020. səh. 86–87
- Özaydın, 2001. səh. 74–75
- Mordtmann-Ménage, 1991
- Yinanç, 1988. səh. 19—20
- Yinanç, 1988. səh. 20
- Yinanç, 1988. səh. 20—21
- Yinanç, 1988. səh. 22
- Yinanç, 1988. səh. 22–23
- Yinanç, 1988. səh. 24
- Yinanç, 1988. səh. 24–25
- Yinanç, 1988. səh. 25
- Yinanç, 1988. səh. 26–27
- Yinanç, 1988. səh. 27
- Venzke, 2000. səh. 467
- von Zambaur, 1927. səh. 159
- Venzke, 2000. səh. 412
Ədəbiyyat
- . Dulkadir oğulları // Anadolu beylikleri ve Akkoyunlu, Karakoyunlu devletleri. An.: Türk Tarih Kurumu Basımevi. 1969. 169–175. (türk.)
- Alıç, Samet. "Memlûkler Tarafından Katledilen Dulkadir Emirleri" [The Dulkadir's Emirs Killed by the Mamluks]. The Journal of Selcuk University Social Sciences Institute (türk) (43). 2020: 83–94. İstifadə tarixi: 19 March 2023.
- Har-El, Shai. Struggle for Domination in the Middle East: The Ottoman-Mamluk War, 1485-91. E.J. Brill. 1995. ISBN . İstifadə tarixi: 19 March 2023.
- Kaya, Abdullah. "Dulkadirli Beyliği'nin Eratnalılar ile Münasebetleri" [Relations between Dulkadirli Beylik and the Eretnids]. Mustafa Kemal University Journal of Graduate School of Social Sciences (türk). 11 (25). 2014: 81–97. İstifadə tarixi: 20 March 2023.
- Merçil, Erdoğan. Müslüman-Türk devletleri tarihi [A history of Muslim-Turkish states] (türk). Turkish Historical Society Press. 1991.
- Johannes Heinrich Mordtmann-V. L. Ménage. Ḏh̲u 'l-Ḳadr // Encyclopaedia of Islam, Second Edition. II. Leiden: . edited by B. Lewis; J. Schacht & Ch. Pellat. Assisted by J. Burton-Page, C. Dumont and V. L. Ménage. 1991. 239–240.
- Sinclair, Thomas Alan. Eastern Turkey An Architectural and Archaeological Survey. II. Pindar Press. 1987.
- Venzke, Margaret L. "The Case of a Dulgadir-Mamluk Iqṭāʿ: A Re-Assessment of the Dulgadir Principality and Its Position within the Ottoman-Mamluk Rivalry". Journal of the Economic and Social History of the Orient. 43 (3). 2000: 399–474. doi:10.1163/156852000511349. JSTOR 3632448. İstifadə tarixi: 22 March 2023.
- Venzke, Margaret L. Dulkadir // Encyclopaedia of Islam (3rd ed.). Brill Online. 2017. ISSN 1873-9830.
- von Zambaur, Eduard Karl Max. Manuel de généalogie et de chronologie pour l'histoire de l'Islam avec 20 tableaux généalogiques hors texte et 5 cartes [Handbook of genealogy and chronology for the history of Islam: with 20 additional genealogical tables and 5 maps] (fransız). H. Lafaire. 1927. İstifadə tarixi: 20 March 2023.
- Oberling, Pierre. Ḏu'l-Qadr // (redaktor). Encyclopædia Iranica, Volume VII/6: Drugs–Ebn al-Aṯir. London and New York: Routledge & Kegan Paul. 1995. 573–574. ISBN .
- Yinanç, Refet. Dulkadir Beyliği (türk). Ankara: Turkish Historical Society Press. 1988.
- Yinanç R. Dulkadiroğulları // . 9. 1994. (türk.)
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Vikipediyada bu texelluslu muxtelif sexsler haqqinda meqaleler var bax Zulqeder Qarseddin Xelil bey Zeyneddin Qaraca bey oglu Zulqeder osman غرس الدين خليل بك turk Garseddin Halil Bey v 1386 Qehremanmaras turkman Zulqederogullari beyliyinin 1353 cu ilden 1386 ci ile qeder hakimiyyetde olmus ikinci hokmdari Qarseddin Xelil bey Zulqederereb غرس الدين خليل بك Zulqederogullari beyi1353 1355 1386EvvelkiZeyneddin Qaraca beySonrakiSulu Saban beySexsi melumatlarVefat tarixi 1386Vefat yeri Maras ve Antep arasinda yerlesen yaylaqDefn yeri qesriFealiyyeti monarxAtasi Zeyneddin Qaraca bey ZulqederUsaqlari Nasireddin Mehemmed bey Hemze mubahiseli O Zulqederogullari sulalesinin qurucusu olan atasi Zeyneddin Qaraca beyin dovrunde herbi emeliyyatlarda feal istirak etmisdir Xelil bey atasinin olumunden sonra mubarizeni davam etdirmis ve Zulqederogullari beyliyinin nufuzunu daha da genislendirmisdir O Memluk sultanligi ile toqqusaraq dovletin Zulqederogullari beyliyi arasinda olan gerginliyin artmasina sebeb olmusdur Xelil beyin Memluklerin simal serhedinde heyata kecirdiyi basqinlar Memluk sultani terefinden Zulqederogullari sulalesinde ixtilaf yaratmaga tehrik etmisdir Xelil bey Ramazanogullari ve ile birleserek Eretna beyliyi ve Memluk sultanligina qarsi ittifaqlar qurmus neticede bir nece qelebe elde etmisdir Sultan Berkuk Xelil beyin Memlukler terefinden Harput yaxinliginda yerlesen erazilerin hakimi kimk taninmaq isteyen qardasi Serimeddin Ibrahimi Xelil beyi oldurmeye tehrik etmisdir Qarseddin Xelil bey pusquda oldurulmus ve onun yerine diger qardasi Sulu Saban bey kecmisdir Erken heyatiQarseddin Xelil bey Memlukler terefinden regionun bir hissesini idare etmek huququ verilmis yerli turkman beylerinden biri Zeyneddin Qaraca beyin oglu idi Qaraca bey Elxanlilar dovletinden ayrilaraq turk monqol zabiti Eretna terefinden idare olunan Eretna beyliyinin Merkezi ve Serqi Anadoluda ortaya cixdigi dovrde Zulqederogullari beyliyini qurmusdur Memluk sultani Nesreddin Mehemmed 1337 ci ilde Qaraca beyi Turkmanlarin emiri ve Marasdan Elbistana qeder uzanan torpaqlarin kimi tanimisdir Basqa bir lokal hokmdar Taraqli Xelil bey ibn Tarafi daha evvel Eretna beyliyinden Elbistani ele kecirmisdi Bu Qaraca beyin siyasi movcudluguna tehdid yaratdigina gore Qaraca bey oz oglu Qarseddin Xelil beyi Taraqli Xelil beye qarsi hucum rehberliyine gondermisdi Elbistan 1335 ci ve ya 1337 ci ilde Zulqederogullari beyliyi terefinden ele kecirilmis Taraqli Xelil bey meglub edilmisdir Belelikle Elbistan dovletin suqutuna qeder Zulqederogullari beyliyinin paytaxti olmusdur Zulqederogullari beyliyinden evvel Anadolunun cenubu ve Suriyanin simali Zulqederogullari Memlukler munasibetleri Qaraca beyin Heleb valisi ile elaqeleri ile six bagli idi Heleb valisi vezifesine Arqunsahin teyin edilmesi illerdir gergin olan munasibetleri duzeltmisdi Buna baxmayaraq tezlikle Qaraca beyin Memluklerle munasibetleri yeniden pislesmisdi 1347 ci ilde Qahirede Ebu Meali Hesen hakimiyyete gelmis ve 1348 ci ilin martinda Qaraca beyin reqibi Eriktayi yeniden Heleb valisi teyin etmisdir Qaraca bey bunu sultanin dusmencilik elameti kimi qiymetlendirmisdi O Memluk sultanliginda tez tez hakimiyyet deyisikliyi ve cevrilisler sebebinden yaranan qeyri sabitlikden istifade ederek esl musteqilliye nail olmaq ucun yaxsi furset elde etmisdir 1349 cu ilde Qaraca beyin muttefiqi Arqunsahin oldurulmesi onun Memluklere qarsi nifretini daha da artirmisdi O tereddud etmeden Suriyada Qahireye qarsi butun usyanlara qosulmaga baslamisdir 1348 ci ilde Qaraca ozunu mektublarinda ozunu Melik ez Zahir adlandirirdi Hemcinin hemin il qelebelerinden cesaret alan Qaraca bey Melik el Qahir kimi oz musteqilliyini elan etmisdir 1352 ci ilin avqustunda Suriyada ozunu sultan elan etmisdir Qaraca bey de bu usyana qatilmis ve meglub etmisdir Demesq valisi Arqun Kamil Qaraca beyi cezalandirmaq ucun Elbistana yollanmisdir Onun rehberliyi altinda 10 25 min nefer qosundan ibaret Memluk ordusu ve Zulqederogullarina dusmen olan turkmanlar var idi Memluk ordusu Elbistani ele kecirmis seheri ve etraf kendleri yandirmisdir Memluk koalisiyasina qarsi dura bilmeyeceyini anlayan Qaraca bey Duldul dagina cekilmisdir O dagin eteyinde ve asiriminda iyirmi gun Memluk koalisiyasi ile toqqusmusdur lakin neticede meglub olaraq doyus meydanindan qacmisdir Onun iki oglu o cumleden varisi Qarseddin Xelil bey 20 nefer esgeri ile birlikde Memluk quvvelerine qarsi muqavimet gostermeye calismis lakin meglub olaraq esir alinmisdilar 1353 cu ilde Kayseride Qaraca bey Eretna hokmdari I Qiyaseddin Mehemmed beyin sarayinda siginacaq tapmisdir Memluklerin telebi ile o zencirlenerek 22 sentyabr 1353 cu ilde Helebe gonderilmis ve buna gore Mehemmed beye 500 min dinar odenilmisdir Qaraca beyin ogullarindan biri bedevi lideri Cabbar ibn Muenna ile Helebe hucum ederek atasini xilas etmek ucun razilasmisdi Bu cehd ugursuz olmus ve doyusde 700 nefer helak olmusdur Bu sultan Salehi daha da qezeblendirmisdir O Qaraca beyin Qahireye kocurulmesini teleb etmisdir onu sexsen danlamis ve Qahire qalasinda hebs etmisdir Qaraca bey 48 gun hebsde qaldiqdan sonra 11 dekabr 1353 cu ilde isgence ile oldurulmusdur Onun cesedi uc gun erzinde asili veziyyetde qalmisdir HakimiyyetiIqtidara yukselisi Qaraca beyin olumunden sonra Xelil bey Memlukler terefinden yeni hokmdar kimi taninmamisdi 10 iyun 1354 cu ilde Ramazanogullari beyliyinin hokmdari Ramazan bey Qahireye Memluk sultani ucun min at hediyye ile getmis ve Qaraca beyin torpaqlarini idare etmek huququ istemisdir Memlukler Ramazan beyi Turkmanlarin emiri kimi tanimisdilar Cukurovada Ucok tayfa konfederasiyasina rehberlik eden Ramazanogullari beyleri Zulqederogullari beyleri ve Xelil beyin tesiri altinda olan qonsu Bozox tayfa konfederasiyasinin uzerinde hakimiyyetlerini qura bilmemisdiler Ramazanogullari beylerinin gucunu mohkemlendire bilmediyi ve Zulqederogullari beyleri ile Ramazanogullari beyleri arasinda toqqusma ehtimali ortaya cixdigi aydinlasan zaman Memlukler 1355 ci ilde Xelil beyi Zulqederogullari beyliyinin yeni hokmdari kimi tanimisdilar Xelil bey oz hakimiyyeti dovrunde Zulqederogullari beyliyinin serhedlerini genislendirmis Memlukler ve Eretna beyliyi ile tez tez qarsiliqli elaqede olmusdur Xelil beyin atasi kimi musteqil olmaq ve nufuzunu artirmaq arzusu Zulqederogullari Memlukler munasibetlerini gerginlesdirmisdir Neticede Xelil beyin nezaretinde olan eraziler Maras Divrigi Malatya Harput Amid ve ibaret idi Eretna ile mubarize Xelil bey Eretna beyliyinde Eretna beyin ogullarinin hakimiyyeti bolusduyu dovrun qarisiqliqdan istifade etmisdi 1352 ci ve ya 1353 cu ilde hokmdar kimi taninmazdan evvel Xelil bey Zulqederogullari beyliyinin torpaqlarini Ferat dehlizine dogru genislendirmeye ve atasina edilen xeyanete gore qisas almaga calismisdir Buna gore Xelil bey Malatya ve Zamantu qalasini ele kecirmeye cehd gostermisdir O Eretna beyliyine hucum ederek Harput ve Besnini ele kecirmis beyliyin serhedlerini Zamanti cayina qeder genislendirmisdir 1360 ci ilde basqa bir turkman beyi olan Omer Malatyani ele kecirmisdi lakin hemin il Omer vefat etmisdir Onun olumunden sonra Xelil bey Malatyani ele kecirmek qerarina gelmisdir lakin seher sakinleri Malatyani Memluklere tehvil vermisdiler Buna baxmayaraq Xelil bey Zamantunu ele kecirmis ve onu Zulqederogullari beyliyinin esas erazisi kimi anneksasiya etmisdir Bu Xelil bey ile Memlukler arasinda munasibetlerin pozulmasina sebeb olmusdur Zulqederogullari beyliyi Helebe basqinlar etmeye baslamis ve Malatyanin valisi Antepe komek cagirmisdir lakin Memluk ordusu meglub olaraq Helebe geri cekilmeli olmusdur Bu qelebeden sonra Xelil bey Malatyani muhasireye almisdir Malatyanin mudafieci quvvelerine komek etmeye gelmeyine baxmayaraq Xelil bey Malatyanin yeni valisi Esendemir Tazini meglub etmisdir Malatyani xilas etmek ucun sultan Suriya qosunlarini Heleb valisi Qutluboganin komandanligi altinda toplamaq mecburiyyetinde qalmisdir Zulqederogullari beyliyine qarsi yeni ekspedisiya haqqinda melumat alan Xelil bey Elbistana qayitmaga mecbur olmusdur 1364 cu ilde Eretnaogullari monqol tayfa bascilari Babuk ve Dovlet terefinden basqina meruz qalmisdi Mehmed Eretnaoglu Memluk sultanindan komek istemisdi cunki o tayfa bascilarina tekbasina qarsi dura bilmirdi Memluk qosunlari yurusde olab zaman Xelil bey fursetden istifade ederek Harputu muhasireye almisdir Vali Eleddin Meliksah seheri saxlaya bilmemisdir ve Xelil bey Harputu feth etmisdir Harputda movqeyini mohkemlendiren Xelil bey Malatyaya yeniden tehdid olmus ve Eretna beyliyine basqinlar etmisdir Bu veziyyete gore Memlukler Xelil beye qarsi yeni ekspedisiya teskil etmeye baslamisdir Helebin valisi Seyfeddin Gurcu 1366 ci ilin mayinda Suriyada qurulmus ordu ile Harputa yaxinlasmis lakin dord ay davam eden ugursuz muhasireden sonra Memluk qosunlari Helebe qayitmisdir Memluk quvveleri cekildikden sonra Xelil bey sultana uzr mektubu gondermek qerarina gelmisdir Efv cavabi ve saraya gelmek deveti alan Xelil bey Qahireye getmisdir Harputu qaytarmaq vedini veren Xelil bey serefli xalat ve hokmdar movqeyinin taninmasi zemaneti almisdir lakin Zulqederogullari beyliyinin erazilerine qayitdiqdan sonra Xelil oz vedini yerine yetirmemis ve Harputu qaytarmamisdir Qahirede Zulqederogullari beyliyine yeni ekspedisiyaya hazirlasmaga baslanmisdir Seyxler Aydemir ve Esendemirin komandanligi altinda ordu 1366 ci ilin sonunda Harputa yaxinlasmisdir Xelil bey bele boyuk bir orduya qarsi dura bilmemis ve seheri tehvil vermisdir Xelil bey hebs olunmus ve Helebe gonderilmisdir lakin tezlikle sultanin emri ile azad edilmisdir On il sonra Xelil bey Harputu yeniden feth etmisdir Bununla elaqedar olaraq Memluk sultani 1378 ci ilde Mubareksahin komandanligi altinda Helebden Zulqederogullari beyliyine ekspedisiya teskil etmisdir Mubareksah doyus meydaninda oldurulmus ve Malatyanin valisi Xettat Yalbuga Xelil bey terefinden meglub edilmisdir Memlukler ile mubarize Xelil bey Eretnaogullari ve Memluklere qarsi muharibesinde Ramazanogullari beyliyinin desteyinden istifade edirdi Birlikde Helebe ve Suriyanin simal rayonlarina hucum eden beylerin qosunlari Malatyani ele kecire bilmemisdi lakin 1379 cu ilin fevralinda Helebin valisi Teymurbayin rehberlik etdiyi Memluk ordusu Yumurtaliqda Xelil bey ve Ramazanogullari terefinden tamamile meglub edilmisdir 1379 cu ilin sonunda Memlukler Demesqin valisi Baydemir Xarezminin komandanligi altinda basqa bir herbi kampaniya teskil etmisdiler Berkuk bezi seherlere yeni valiler teyin etmis ve butun Suriya naiblerine Xelil beye qarsi mubarize aparmaq ucun qosunlarini getirmeyi emr etmisdir Hemcinin Berkuk verdiyi ferman ile Xelil beyi vezifesinden azad ederek Elbistana Malatyanin valisi Altunbogani teyin etmisdir Malatyaya ise Altunboganin yerine valisi Teymurbuga Mintas teyin olunmusdur lakin bu teyinatlar sadece de yure olaraq qalmisdir ve orduya Boyuk Heciv Sogen rehberlik etmisdir Birecik valisi Sudun Muzefferi ve Malatyanin valisi Mintas ordunun siralarina qosulmusdular Zulqederogullari ordusu Maras yaxinliginda boyuk qelebe qazanmisdir Mintas yaralanmis Heciv Sogen doyus meydaninda helak olmus Elbistana cata bilmeyen ve oranin valisi teyin edilmis Altunbuga ise diger komandirlerle birlikde Helebe qacmisdir Ramazanogullari beyliyi ile birlikde Xelil bey irelilemis onu ilhaq etmis ve Helebin etrafini talan etmisdir Berkuk 1381 ci ilde yeni ekspedisiya teskil etmisdir ve bu ekspedisiyada butun Suriya naibleri istirak etmisdir Helebe Demesq valisi Asiq Teymur Merdani Heleb valisi Inal Yusuli Hema valisi Dasteymur Qasimi Safed valisi Dasteymur Elai Terabulus es Sam valisi Gumusbuga Yalbugavi oz qosunlari ile gelmisdiler Ordunun siralarina Bozdoganoglu Ziyanulmulkun komandanligi altinda turkmanlar ereb ve kurd qebileleri de qosulmusdular Cagdas tarixci bu neheng ordunun Antep vasitesile hereket etdiyini musahide etmisdir Ordu 3 iyul 1381 ci ilde Marasa yaxinlasmisdir Xelil beyin qardasi Sulu Saban bey seher yaxinliginda sert yamaclar arasinda pusquda dayanmisdi Memluk ordusu yaxinlasan zaman destesi ile gozlenilmez bir hucum ederek kurd lideri Serefeddin Xezerbanini esir almisdir 6 iyulda qanli doyus bas vermis bu doyusde Memluk ordusu qelebe qazanmis ve Marasi ele kecirmisdir Sulu Saban bey Elbistana cekilmis lakin onu saxlaya bilmemisdir ve ardinca Ferat cayini kecerek Xelil terefinden mohkemlendirilmis Harputa catmisdir lakin Xelil bey Malatyaya qacmisdir Memluk ordusu bir ay Elbistanda qaldiqdan sonra Xelil beyin ardinca Malatyaya yonelmisdir lakin Ferat cayini kece bilmemis ve bir muddet sonra Helebe qayitmisdilar Zulqederogullari beylerinin meglubiyyeti Ramazanogullari beyliyinin hokmdari Ibrahim beyi Kozan valisi Tarintay ile elaqe qurmaga sovq etmisdir Onun vasitesile Ibrahim bey Zulqederogullari beyliyine yardim etdiyine gore uzr istemisdir Meglub olmus ve muttefiqlerden mehrum qalmis Xelil bey ve Sulu Saban Memluk komandirlerine tabe olmaga raziliqlarini bildiren mektub gondermisdiler lakin Zulqederogullari beylerinin Memluklere tabeliyi muveqqeti olmusdur Zulqederogullari beyliyi iki esas seheri Maras ve Elbistani itirmisdi buralara vali kimi Eleddin Altunbuga teyin edilmisdi ve Xelil bey Harputda yasamaga mecbur olmusdur Memluk ordusu geden kimi Zulqederogullari beyleri Nur silsilesi ve Amik vadisi etrafinda koceri turkman bascilarinin desteyi ile Helebe yeniden hucum etmisdir Seheri turkman hucumlarindan qorumaq ucun 1382 ci ilin aprelinde seherin valisi Yelbuga Nesiri ordusu ile daglara qalxmisdir Qazi Burhaneddin ile elaqeler 1382 ci ilin sonunda kecmis sultan lehine taxtdan imtina etmisdir Bu sultanliqda usyanlara sebeb olmusdur ki Suriyada usyanlar xususile qanli idi Berkuk terefinden Elbistana vali teyin edilmis Eleddin Altunbuga Zulqederogullari beyliyinin ehalisinin desteyi ile feth etmeye calismisdi cunki bir cox valiler Berkuka qarsi dusmen munasibet besleyirdiler lakin seher sakinlerinin muqavimeti sebebinden o Elbistana qayitmali olmusdur Daha sonra Altunbuga Birecikde Heleb valisi Yalbuga Nesiri terefinden hucuma meruz qalmis ve Qazi Burhaneddinin sarayina siginmisdir Altunboganin yerine Elbistan valisi kimi seyx Eli Qezvini teyin edilmisdir Bu dovrde Eretna beyliyinde Qazi Burhaneddin Ehmed Eretnaogullari sulalesine son qoyaraq Anadolunun merkezinde en guclu dovlet yaratmisdir Taxta cixdiqdan sonra Qazi Burhaneddin Zulqederogullari beyliyi ile dostluq munasibetleri qurmaq qerarina gelmisdir O oz oglu ve varisi Nasireddin Mehmed beyi Qazi Burhaneddinin qizi Xedice xatun ile evlendirmisdir Xelil beyi Qazi Burhaneddin ile ittifaq baglamaga muttefiqe olan keskin ehtiyac vadar etmisdi Xelil bey ile Qazi Burhaneddin arasinda munasibetler qarsiliqli komeye esaslanirdi Qazi Burhaneddinin hakimiyyetinin ilk illerinde bezi Zulqederogullari turkmanlari onun xidmetinde idi Xelil bey hetta qardasi Osmani Qazi Burhaneddine bir valinin usyanini yatirmaqda komek etmek ucun gondermisdi Osman bir muddet Qazi Burhaneddinin sarayinda qalmisdir Menbelerde Osman Qazi Burhaneddinin reqibleri terefinden teskil edilen sui qesd cehdinde istirakci kimi qeyd olunur Osmanin ikinci defe Qazi Burhaneddine qarsi hereketlerde subheli bilinmesi hali Amasya valisinin Qomanat qalasinin insasi zamani hucumu ile bagli olmusdur Qazi Burhaneddin ile Xelil beyin dostluq munasibetleri Qazi Burhaneddinin Osmani cezalandirmamasina ve 1383 cu ilde onu Xelil beyin yanina Harputa gondermesine sebeb olmusdur Diger sui qesd istirakcilari isgencelere meruz qalaraq edam edilmisdir Qazi Burhaneddinden basqa Xelil bey diger qonsulardan da destek axtarirdi Xelil bey Memluklerin eline kecmis Zulqederogullari seherlerini geri qaytarmaq isteyirdi Bunun ucun o yeniden Ramazanogullari ile dostluq munasibetleri qurmusdur Iki qonsu hokmdarin desteyini alan Xelil bey 1384 cu ilin evvelinde Maras ve Elbistana hucum etmisdir Heleb valisi Yalbuga hucumdan xeber tutan kimi Marasa getmis ve Xelil beyi meglub etmisdir Qazi Burhaneddinin desteyi ile Xelil bey simala cekilmis Darende ve Divrigi rayonlarini qaret etmeye baslamisdir Yalbuga Nesiri derhal Darendeye yonelmis 6 iyul 1384 cu ilde Xelil beyi meglub etmisdir O dusergesini ve mal qarasini terk ederek doyus meydanindan qacmisdir Sui qesdi Memlukler Zulqederogullari sarayinda daxili aile ixtilaflarindan istifade etmisdiler Daimi meglubiyyetler qardaslar arasinda parcalanmaya sebeb olmusdur Ibrahim Osman ve Isa Memluklerin terefine kecmisdiler 4 aprel 1385 ci ilde Sulu Saban bey Heleb valisinin yanina gelmisdir Tezlikle sultan Xelil beyden qurtulmaq qerarina gelmisdir O turkman komandirlerinden biri ve Xelil beyin qardasi olan Serimeddin Ibrahim Yagmurogluna Xelili oldurmeyi tapsirmisdir Ibrahim saha evvel Memluklerden Harputun hakimi kimi taninmaq meqsedile Qahireye getmisdi 1386 ci il aprelin evvelinde Helebden yola cixan Ibrahim Yagmuroglu Antep ile Maras arasinda yerlesen yaylaqda Xelil ile goruse getmisdir lakin basqa bir versiyaya gore bu hadise Harputda bas vermisdir Razilasmaya esasen onlar tekbetek gorusmeli idiler buna gore Xelil bey oz qvardiyasini kenarda qoymusdur Ibrahim ise oz adamlarini evvelceden pusquda gizletmisdi Xelil bey yaxinlasan zaman onlar ona hucum ederek oldurmusduler Onlar Xelil beyin kellesini kesmis ve tezlikle geri cekilmisdiler Oldurulen Xelil bey texminen altmis yasinda idi Onun ailesinin bir nece uzvu de onunla birlikde oldurulmusdur Tarixi qeydlere gore Xelil beyin mezari qesrinin eteyinde Melik qazinin turbesi yaxinliginda yerlesirdi AilesiXelil beyin 2 ve ya 3 oglu var idi Onlar Nasireddin Mehmed bey ve Hemze idi lakin Hemzenin eslinde Elinin oglu oldugunu qeyd eden menbeler movcuddur Eli Elbistan valisi Mehmed ise beyliyin besinci hokmdari olmusdur Atalarinin hakimiyyeti dovrunde Mehmed ve Eli Berkukdan Heleb etrafinda torpaq almisdilar Buna baxmayaraq verilen torpaqlarin sadece fexri rutbe olmasi yoxsa hansisa xidmet qarsiliginda verilmesi namelumdur QeydlerXelil beyin qatili muxtelif menbelerde ferqli adlarla xatirlanir Bu variantlara Ibrahimden basqa Yagmur Xamur Omer ve Umur aiddir MenbeIstinadlar Venzke 2017 Kaya 2014 seh 88 Oberling 1995 seh 573 574 Har El 1995 seh 40 Yinanc 1988 seh 9 10 Kaya 2014 seh 86 88 Sinclair 1987 seh 518 Yinanc 1988 seh 15 Uzuncarsili 1969 seh 170 Yinanc 1988 seh 15 16 Mercil 1991 seh 291 Mercil 1991 seh 313 Alic 2020 seh 85 Yinanc 1988 seh 17 Yinanc 1988 seh 17 18 Uzuncarsili 1969 Yinanc 1994 Yinanc 1988 seh 8 19 Yinanc 1988 seh 18 Alic 2020 seh 85 86 Yinanc 1988 seh 18 19 Alic 2020 seh 86 Alic 2020 seh 86 87 Ozaydin 2001 seh 74 75 Mordtmann Menage 1991 Yinanc 1988 seh 19 20 Yinanc 1988 seh 20 Yinanc 1988 seh 20 21 Yinanc 1988 seh 22 Yinanc 1988 seh 22 23 Yinanc 1988 seh 24 Yinanc 1988 seh 24 25 Yinanc 1988 seh 25 Yinanc 1988 seh 26 27 Yinanc 1988 seh 27 Venzke 2000 seh 467 von Zambaur 1927 seh 159 Venzke 2000 seh 412 Edebiyyat Dulkadir ogullari Anadolu beylikleri ve Akkoyunlu Karakoyunlu devletleri An Turk Tarih Kurumu Basimevi 1969 169 175 turk Alic Samet Memlukler Tarafindan Katledilen Dulkadir Emirleri The Dulkadir s Emirs Killed by the Mamluks The Journal of Selcuk University Social Sciences Institute turk 43 2020 83 94 Istifade tarixi 19 March 2023 Har El Shai Struggle for Domination in the Middle East The Ottoman Mamluk War 1485 91 E J Brill 1995 ISBN 9004101802 Istifade tarixi 19 March 2023 Kaya Abdullah Dulkadirli Beyligi nin Eratnalilar ile Munasebetleri Relations between Dulkadirli Beylik and the Eretnids Mustafa Kemal University Journal of Graduate School of Social Sciences turk 11 25 2014 81 97 Istifade tarixi 20 March 2023 Mercil Erdogan Musluman Turk devletleri tarihi A history of Muslim Turkish states turk Turkish Historical Society Press 1991 Johannes Heinrich Mordtmann V L Menage Ḏh u l Ḳadr Encyclopaedia of Islam Second Edition II Leiden edited by B Lewis J Schacht amp Ch Pellat Assisted by J Burton Page C Dumont and V L Menage 1991 239 240 Sinclair Thomas Alan Eastern Turkey An Architectural and Archaeological Survey II Pindar Press 1987 Venzke Margaret L The Case of a Dulgadir Mamluk Iqṭaʿ A Re Assessment of the Dulgadir Principality and Its Position within the Ottoman Mamluk Rivalry Journal of the Economic and Social History of the Orient 43 3 2000 399 474 doi 10 1163 156852000511349 JSTOR 3632448 Istifade tarixi 22 March 2023 Venzke Margaret L Dulkadir Encyclopaedia of Islam 3rd ed Brill Online 2017 ISSN 1873 9830 von Zambaur Eduard Karl Max Manuel de genealogie et de chronologie pour l histoire de l Islam avec 20 tableaux genealogiques hors texte et 5 cartes Handbook of genealogy and chronology for the history of Islam with 20 additional genealogical tables and 5 maps fransiz H Lafaire 1927 Istifade tarixi 20 March 2023 Oberling Pierre Ḏu l Qadr redaktor Encyclopaedia Iranica Volume VII 6 Drugs Ebn al Aṯir London and New York Routledge amp Kegan Paul 1995 573 574 ISBN 978 1 56859 024 0 Yinanc Refet Dulkadir Beyligi turk Ankara Turkish Historical Society Press 1988 Yinanc R Dulkadirogullari 9 1994 turk