Azərbaycanca
Deutsch
日本語
Lietuvos
සිංහල
Türkçe
Українська
United State
Əbu İsmayıl Həmmad ibn Zeyd ibn Dirhəm əl-Əzraq əl-Əzdi (ərəb. حمّاد بن زيد; 716, Bəsrə – 795, Bəsrə) — hədis hafizi və qiraət alimi.
| Həmmad ibn Zeyd | |
|---|---|
| ərəb. حمّاد بن زيد | |
| Doğum tarixi | 716 |
| Doğum yeri | |
| Vəfat tarixi | 795(78–79 yaşında) |
| Vəfat yeri | Bəsrə |
| Elm sahələri | hədis, qiraət |
| Tanınmış yetirməsi | Əli ibn Mədini |
Bioqrafiyası
Bəni Əzdə nisbətlə nisbəsi "əl-Əzdi"dir. Bir digər nisbəsi də "əl-Cəhdəmi"dır. Görmə qüsurlu olduğu və gözlərində ağ rəngin üstünlük təşkil etməsindən ötrü ləqəbi "əl-Əzraq"dır.
Həmmad ibn Zeydin nə vaxt kor oluğu məlum deyildir. Yəhya ibn Main, Əyyubdan yalnız Həmmadın hədis yazdığını söyləmişdir. İbn Həcər əl-Əsqəlani də bu məlumata istinad edərək, onun doğuşdan kor olmadığını, həyatının müəyyən bir hissəsindən sonra gözlərini itirdiyini demişdir. Zəhəbi onun ömrünün sonuna doğru kor olduğunu demişdir. İbn Hibbanın isə kor olduğu üçün hədisləri əzbərdən oxuyaraq rəvayət edərdi deməsi, onun daha erkən yaşlarda kor olduğunu deməyə imkan yaradır.
Sabit əl-Bünani, Əyyub əs-Sixtiyani, Ənəs ibn Sirin, Amr ibn Dinar kimi tabiin nəslinin qabaqcıllarından hədis təhsili aldı. Bunlardan Əyyuba iyirmi il tələbəlik etdi. O, Asimdən, İbn Kəsir əl-Məkkidən və Əbu Əmr ibn Əladan bəzi qiraət vəcihləri rəvayət etdi. Ondan da müəllimi İbrahim ibn Əbu Əblə, Süfyan əs-Səvri, Şöbə ibn Həccac, Süfyan ibn Uyeynə, Abdullah ibn Mübarək, , Əbdürrəhman ibn Mehdi və Əli ibn Mədini hədis rəvayət ediblər. Şeybə Əmr ibn Meymun əl-Missisi isə ondan qiraət rəvayət etmişdir. Həmmadın rəvayətlərinə "Kütübi-sittə"də yer verilmişdir.
Həmməd ibn Zeyd 19 Ramazan hicri 179-cu (6 dekabr 795) ildə vəfat etmiş, cənazə namazını Bəsrə valisi İshaq ibn Süleyman ibn Əli əl-Haşimi qıldırmışdır.
Hədis elmindəki yeri
İbn Sad və Əbül-Həsən əl-İcli, onun əzbərində 4 min hədis olduğunu və hədisləri tədlis etmədən rəvayət etdiyini qeyd ediblər. Əbdürrəhman ibn Mehdi, sünnəni və fiqhi ondan daha bilən bir şəxsin olmadığını söyləmişdir. Yəhya ibn Məin də Əyyub əs-Sixtiyanidən gələn ən səhih rəvayətlərin Həmmadın rəvayətləri olduğunu qeyd etmişdir. Süfyan əs-Səvriyə, Şöbə ibn Həccacın vəfat xəbəri çatdıqda, onun yerini ancaq Hamməd ibn Zeydin doldura biləcəyini demişdir. Bu da Həmmadın elmi şəxsiyyətinin müəyyənləşdirilməsi baxımından əhəmiyyət kəsb edir. Həmmadın Bəsrədəki elmi nüfuzu, Süfyan əs-Səvrinin Kufədə, Malik ibn Ənəsin Hicazda, Əvzainin isə Şamda olan nüfuzuna bərabər tutulmuş və onlar həmin dövrün məşhur dörd imamı kimi birlikdə qeyd edilmişdir.
Bəzi alimlər, "Həmmadeyn" olaraq tanınan Həmməd ibn Zeyd ibn Dirhəm ilə Həmməd ibn Sələmə ibn Dinarı müqayisə etmişlər. Ümumiyyətlə, Həmməd ibn Zeydin hədisdə daha sağlam və güclü, Həmmad ibn Sələmənin isə daha dindar bir şəxs olduğunu qeyd etmişlər. Aralarındakı fərqi dirhəm ilə dinar arasındakı fərqə bənzədən görüş də eyni anlayışla izah edilmişdir. Digər tərəfdən, hər iki Həmmad, çox sayda müəllimdən ortaq şəkildə hədis rivayət etmiş və hər ikisinə də tələbə olmuş mühəddislər olmuşdur. Buna görə də bəzi rəvayətlərdə hədisi rəvayət edən şəxsin, öz adından sonra ata adını qeyd etməməsi, sənəddəki Həmmadın kimliyini müəyyənləşdirməyi çətinləşdirmişdir. Bu halda, sənəddə adı keçən Həmmad (başqa bir dəlil olmadığı təqdirdə) ümumiyyətlə, Həmmad ibn Sələmə olaraq qəbul edilmiş və hədisin Müslümin şərtinə uyğun olduğu vurğulanmışdır. Çünki Müslüm hər iki Həmmadın rəvayətlərinə öz "əs-Səhih" əsərində yer vermişdir.
Görüşləri
Osmaniyyundan hesab olunan Həmmad ibn Zeyd, Əlinin Osmandan daha fəzilətli olduğunu iddia etməyi doğru hesab etməmiş, hətta bunun Osmana beyət edən səhabələri xəyanətdə ittiham etmək olduğunu irəli sürmüşdür. Digər tərəfdən rəvayətə görə Həmmad, Əbu Hənifəni təndiq etmiş, onun hədisləri bir-birinə qataraq sünnəni yıxmağa çalışdığını söyləmişdir.
İstinadlar
- CERL Thesaurus (ing.). Consortium of European Research Libraries.
- Zəhəbi. Aləmün-nubəla (ərəb). VII. 457.
- Altıkulaç, Tayyar. "HAMMÂD b. ZEYD". TDV İslâm Ansiklopedisi. 1997. 16.09.2025 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 16.09.2025.
- əl-Hənbəli, Yusif ibn Əbdülhadi. Təzkiratul-hüffaz və Təbsiratül-əyqəz (ərəb). 179.
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Ebu Ismayil Hemmad ibn Zeyd ibn Dirhem el Ezraq el Ezdi ereb حم اد بن زيد 716 Besre 795 Besre hedis hafizi ve qiraet alimi Hemmad ibn Zeydereb حم اد بن زيد Dogum tarixi 716 0716 Dogum yeri Besre Besre muhafezesi IraqVefat tarixi 795 0795 78 79 yasinda Vefat yeri BesreElm saheleri hedis qiraetTaninmis yetirmesi Eli ibn MediniBioqrafiyasiBeni Ezde nisbetle nisbesi el Ezdi dir Bir diger nisbesi de el Cehdemi dir Gorme qusurlu oldugu ve gozlerinde ag rengin ustunluk teskil etmesinden otru leqebi el Ezraq dir Hemmad ibn Zeydin ne vaxt kor olugu melum deyildir Yehya ibn Main Eyyubdan yalniz Hemmadin hedis yazdigini soylemisdir Ibn Hecer el Esqelani de bu melumata istinad ederek onun dogusdan kor olmadigini heyatinin mueyyen bir hissesinden sonra gozlerini itirdiyini demisdir Zehebi onun omrunun sonuna dogru kor oldugunu demisdir Ibn Hibbanin ise kor oldugu ucun hedisleri ezberden oxuyaraq revayet ederdi demesi onun daha erken yaslarda kor oldugunu demeye imkan yaradir Sabit el Bunani Eyyub es Sixtiyani Enes ibn Sirin Amr ibn Dinar kimi tabiin neslinin qabaqcillarindan hedis tehsili aldi Bunlardan Eyyuba iyirmi il telebelik etdi O Asimden Ibn Kesir el Mekkiden ve Ebu Emr ibn Eladan bezi qiraet vecihleri revayet etdi Ondan da muellimi Ibrahim ibn Ebu Eble Sufyan es Sevri Sobe ibn Heccac Sufyan ibn Uyeyne Abdullah ibn Mubarek Ebdurrehman ibn Mehdi ve Eli ibn Medini hedis revayet edibler Seybe Emr ibn Meymun el Missisi ise ondan qiraet revayet etmisdir Hemmadin revayetlerine Kutubi sitte de yer verilmisdir Hemmed ibn Zeyd 19 Ramazan hicri 179 cu 6 dekabr 795 ilde vefat etmis cenaze namazini Besre valisi Ishaq ibn Suleyman ibn Eli el Hasimi qildirmisdir Hedis elmindeki yeriIbn Sad ve Ebul Hesen el Icli onun ezberinde 4 min hedis oldugunu ve hedisleri tedlis etmeden revayet etdiyini qeyd edibler Ebdurrehman ibn Mehdi sunneni ve fiqhi ondan daha bilen bir sexsin olmadigini soylemisdir Yehya ibn Mein de Eyyub es Sixtiyaniden gelen en sehih revayetlerin Hemmadin revayetleri oldugunu qeyd etmisdir Sufyan es Sevriye Sobe ibn Heccacin vefat xeberi catdiqda onun yerini ancaq Hammed ibn Zeydin doldura bileceyini demisdir Bu da Hemmadin elmi sexsiyyetinin mueyyenlesdirilmesi baximindan ehemiyyet kesb edir Hemmadin Besredeki elmi nufuzu Sufyan es Sevrinin Kufede Malik ibn Enesin Hicazda Evzainin ise Samda olan nufuzuna beraber tutulmus ve onlar hemin dovrun meshur dord imami kimi birlikde qeyd edilmisdir Bezi alimler Hemmadeyn olaraq taninan Hemmed ibn Zeyd ibn Dirhem ile Hemmed ibn Seleme ibn Dinari muqayise etmisler Umumiyyetle Hemmed ibn Zeydin hedisde daha saglam ve guclu Hemmad ibn Selemenin ise daha dindar bir sexs oldugunu qeyd etmisler Aralarindaki ferqi dirhem ile dinar arasindaki ferqe benzeden gorus de eyni anlayisla izah edilmisdir Diger terefden her iki Hemmad cox sayda muellimden ortaq sekilde hedis rivayet etmis ve her ikisine de telebe olmus muheddisler olmusdur Buna gore de bezi revayetlerde hedisi revayet eden sexsin oz adindan sonra ata adini qeyd etmemesi seneddeki Hemmadin kimliyini mueyyenlesdirmeyi cetinlesdirmisdir Bu halda senedde adi kecen Hemmad basqa bir delil olmadigi teqdirde umumiyyetle Hemmad ibn Seleme olaraq qebul edilmis ve hedisin Muslumin sertine uygun oldugu vurgulanmisdir Cunki Muslum her iki Hemmadin revayetlerine oz es Sehih eserinde yer vermisdir GorusleriOsmaniyyundan hesab olunan Hemmad ibn Zeyd Elinin Osmandan daha feziletli oldugunu iddia etmeyi dogru hesab etmemis hetta bunun Osmana beyet eden sehabeleri xeyanetde ittiham etmek oldugunu ireli surmusdur Diger terefden revayete gore Hemmad Ebu Henifeni tendiq etmis onun hedisleri bir birine qataraq sunneni yixmaga calisdigini soylemisdir IstinadlarCERL Thesaurus ing Consortium of European Research Libraries Zehebi Alemun nubela ereb VII 457 Altikulac Tayyar HAMMAD b ZEYD TDV Islam Ansiklopedisi 1997 16 09 2025 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 16 09 2025 el Henbeli Yusif ibn Ebdulhadi Tezkiratul huffaz ve Tebsiratul eyqez ereb 179 Hemcinin baxHemmad ibn Seleme