fbpx
Wikipedia

Türkmənlər

Avqust 18, 2021

Bu adın digər istifadə formaları üçün bax: Türkmən (dəqiqləşdirmə).


Türkmənlər — türk xalqlarının Oğuz qrupunun şərq qolunu təşkil edirlər.

Türkmənlər
Ümumi sayı
8 500 000
Yaşadığı ərazilər
Türkmənistan 4.835 mln (2011)
İran 2 382 000 (2011)
Əfqanıstan 913 000 (2012)
Rusiya 36 885 (2010)
Tacikistan 15 171 (2010)
Ukrayna 3 709 (2001)
Belarus 2 685 (2009)
Qırğızıstan 2 037 (2012)
Dili

Türkmən dili

Dini

Sünni islam

Mənşəyi
Oğuz (Türk)
Qohum xalqlar

Türk xalqları

Türkmənistan Respublikasında, Əfqanıstan İslam Respublikasında və İran İslam Respublikasında kompakt halda yaşayan türkmənlər türk xalqları arasında Türkiyə türklərindən, Azərbaycanlılardan , özbəklərdən , uyğurlardan və qazaxlardan sonra ən böyük Türk xalqı hesab olunurlar.

Tarixi

Bugünkü Türkmənistan Respublikasının yerli türk əhalisi olan türkmənlər əsas etibarilə VIII əsrdən sonra tarix səhnəsinə çıxan kınık, salur, qayı, bayat, beydilli boylarının birləşməsi ilə meydana gələn Oğuz qövmlərindəndirlər. Oğuz-Türkmən mədəniyyətinin formalaşmasında bu bölgədə yaşamış olan qədim Türk alanların, aakaların və xəzərlərin də mühüm rolu olmuşdur. "Türkmən" etnik adı tarixi mənbələrə görə, V əsrdən bəlli olsa da, bu ad X əsrdə kəsinlik qazanmışdır. Qərb tarixçiləri Türkmənləri saf qanlı Türk adlandırdıqları kimi, bəzi müəlliflər də Türkmənləri Türk xalqlarının kökü olaraq qəbul edirlər. Çünki Türkmənistan böyük tarixi Türküstanın ən qədim insan yaşayan bölgələrindən biridir. Burada aparılan arxeoloji tədqiqatlar nəticəsində müəyyən olunmuşdur ki, Türkmənistan ərazisində 300 min il bundan əvvəl insanlar yaşamışlar. Qərb Türklərinin və səlcuqluların əsasını təşkil edən Oğuz və ya Türkmənlər moğol tipindən tamamilə fərqlidirlər. Məşhur orta əsr tarixçisi Rəşidəddinə görə, "Oğuzların Mavəraünnəhr, İran və Azərbaycanda nəsilləri çoxalmış, digər yerli Türklərlə qaynayıb-qarışdığından taciklər onlara "Türk-manənd", yəni "Türkə bənzər" adını vermişlər... Oğuzlar "Türkmən" adı aldıqdan sonra digər Türk tayfaları olan qarluq, xələc, qıpçaq, kanqlı və uyğurlardan ayrılmışlar" . Halbuki Mahmud Kaşğarlı müsəlman olan qarluq, çigil və yağmalara da əvvəllər "Türkmən" deyildiyini yazmışdır . Məşhur alim Əl-Biruni də Doqquz Oğuzlara qonşu olan əraziləri "Türkmən məmləkəti - Ərz üt-Türkməniyyə" kimi göstərmişdir . Məşhur Macar alimi, türkoloq Rasonyi Türkmənləri "müsəlman Oğuzlar" deyə adlandırmış və göstərmişdir ki: "İsık-göl tərəfində Türkmənlər - müsəlman Oğuzlar və qarluklar yerləşmişdilər... Bugünkü Türkmən oymaq adlarının bir çoxu qədim Oğuz oymaq adları ilə eyniyyət təşkil etdikləri üçün türkmənləri də oğuz saymamız gərəkir" . Bəzi müəlliflərə görə, "Türkmən" adı köçəri Türk anlamına gəlir. Müsəlmanlığı qəbul edən oğuzlar yayı yaylaqda, qışı qışlaqda keçirdiklərindən və daha sonraları müxtəlif yerlərə yayıldıqlarından Türk əsilli qövmlərin ortaq adı olaraq "Türkmən" deyə adlandırılmışlar. Oğuzların tarix səhnəsinə çıxdıqları bölgə günümüzdə "Türkmən ölkəsi" anlamına gələn "Türkmənistan" olaraq adlandırılmaqdadır . Türküstan, Azərbaycan "Yaxın Şərq və Anadoluda Türkmənlər yalnız öz varlıqlarını qoruyub saxlamamış, eyni zamanda ən böyük imperatorluqlar və dövlətlər qurub yüksək bir mədəniyyət və Cahan hakimiyyəti davasının da öncül bir təmsilçisi ola bilmişdilər" .

Türkmənləri dünyaya tanıtdıran ən böyük şəxsiyyət Səlcuq Bəy və onun övlad və nəvələri olmuşdur. İslam dinini qəbul edən Oğuz boylarına rəhbərliyi əlinə alan Səlcuq Bəy digər peçeneq türklərinin hücumlarından ölkəsini qorumuş, Qaraxanlı Türk dövləti ilə savaşmış, Qəznəvi Türklərini - Qəznəviləri məğlub etdikdən sonra tarixdə məşhur Səlcuqlu Dövlətini qurmuşdur. Səlcuqlu dövləti Səlcuq Bəydən sonra da övlad və nəvələri tərəfindən zaman-zaman genişlənmiş, Türküstanın böyük bir qismi ilə yanaşı, Farsistan, Xorasan, Azərbaycan, Gürcüstan, İraq, Anadolu və bütün Ön Asiyanı öz hakimiyyətləri altına alaraq müəzzəm bir İmperatorluq qurmuşlar.

XI əsrdən XIV əsrə qədər Türküstandan Aralıq dənizinə qədər böyük bir ərazidə İmperatorluq quran Səlcuq Bəyin oğulları Arslan, Yusif, Musa, nəvələri Toğrul, Çağrı, nəticələri Alp Arslan, Məlik şah və başqaları bir neçə dövlət qurmuş, bu dövlətlərdən bəziləri Böyük Səlcuqlu İmperatorluğuna tam bağlı olmuş, bəziləri isə müstəqil dövlətlər olmuşlar. Tarixdə Səlcuq Bəyin nəvələri olan Toğrul və Çağrı Bəylərin türkmən topluluğuna səlcuqlular, oğlu Yusif Yınalın topluluğuna isə Yınallılar deyilmişdir. Böyük Səlcuqlu Türk sultanı Toğrul Bəy Abbasi Xəlifəsi Əl-Qaim bi-Əmrullahın dəvəti ilə Türkmən-Oğuz boylarından ibarət müəzzəm bir ordu ilə Bağdada daxil olmuşdu. Tarixçilər göstərirlər ki, Türk və Oğuzlardan təşkil olunan 120 minlik Səlcuqlu ordusunun Bağdada girməsi Xilafət mərkəzində bir həyəcan dənizini andırırdı. Əsrlərdir bir ümid və səbrlə gözlənən təmiz, saf Allah ordusu, İslamın qurtarıcıları olan Türklər gəlmişdi . Səlcuqlu İmperatorluğunu yaradan Oğuz-Türkmənlərin əsas qayəsi Cahan hakimiyyəti qurmaq və Türkmənlərin köçlərini yönləndirmək olmuşdur. Ümumiyyətlə, Cahan hakimiyyətinə nail ola bilməsələr də böyük bir mədəniyyət yaradaraq fərqli mədəniyyətləri çulğalaşdıran Səlcuqlular Türk və İslam mədəniyyətini birləşdirməyə nail olmuşdular. Səlcuqlular getdikləri bölgələrə də öz Oğuz-Türkmən mədəniyyətlərini aparmışlar. Səlcuqlu İmperatorluğu iç savaşlar, tac-taxt qovğaları nəticəsində parçalandıqdan sonra yerində ayrı-ayrı dövlətlər, atabəyliklər və bəylərbəyliklər yarandı. Oğuz-Türkmənlərin Səlcuqlulardan sonra yaratdığı ən mühüm dövlətlər Azərbaycan, İraq və Mosul Atabəyləri, Anadolu Səlcuqluları, Osmanlı, Qaraqoyunlu və Ağqoyunlu dövlətləri olmuşdur. Bu anlamda Səlcuqluların tarixi Oğuz-Türkmənlərlə yanaşı, həm də Azərbaycan, İraq və Anadolu Türklərinin tarixidir. Beləliklə də Səlcuqlu İmperatorluq orduları üçün insan deposu görəvini yapan Oğuz-Türkmənlər Xorasan, İran, Azərbaycan, İraq və xüsusilə də Anadoluya və s. ölkələrə yayılaraq indiki Türkmənistan ərazisində saylarının xeyli azalmasına səbəb olmuşdu. Səlcuqlu Türkmənlərin hakimiyyətini müsəlman dünyasının o dövr bütün ərəb və fars tarixçiləri belə təqdir etmiş, onların gətirdiyi əmniyyət və səadətə dayanaraq onlara qarşı heç bir pis fikir yazmamışlar. Səlcuqlu Türkmənlərin Anadoluya gəlişini Bizans yağmalarından cana doymuş Anadolu xalqlarının da sevinclə qarşıladıqlarını tarixi mənbələr xüsusi qeyd etmişlər . Hətta qədim Türk inancına görə, Tanrının Oğuz xaqana və övladlarına İrkıl Xoca və Dədə Qorqud, Çingiz xana Gökcənin dünya hakimiyyətini necə ərməğan etdiyini söyləmişdilərsə, o dövrün Həmədan övliyası Baba Tahirin də İslam və dünya hakimiyyətini Allahın Səlcuqlu Türkmən Toğrul bəyə və sülaləsinə elə ehsan etdiyini müjdələməsini bir çox orta əsr tarixi mənbələri xüsusi qeyd etmişlər. Türkmən Toğrul bəylə doğrudan da 900 illik Türk-İslam səltənəti başlamış, yeni bir çulğalaşmış dünya mədəniyyətinin qapısı açılmış, İslam dünyasına da qurtuluş və nizam yolu bəxş etmişdi. Oğuz Türkmənlər İslam dinini qəbul etdikdən sonra da uzun müddət Türk adət-ənənələrinə sadiq qalmış, Türk qadınının istər dövlət və istərsə də cəmiyyətdəki nüfuzunu qoruyub saxlamış, hakim olduqları yerlərdə Türkə məxsus ədalət və əmniyyəti bərpa etmişlər. Keçmiş Türk xaqanları kimi Səlcuqlu Türkmən sultanları da dövlət işlərində xatunlarla məsləhətləşər, onların fikirlərinə hörmətlə yanaşar, bəzən onlara üstünlük də verərdilər. Hətta Səlcuqlularda "Türkan" adı daşıyan Sultan xatunları təkcə hökmdarlara və siyasi hadisələrə təsir etməklə yetinməyib, həm də idarəçilikdə iştirak etmiş, digər xatunlar da hərbi yürüşlərdə iştirak etmişlər. Bunu təsdiq edəcək onlarla orta əsr mənbələri mövcuddur. Belə ki uzun müddət Səlcuqlu sultanlarının vəziri olmuş məşhur "Siyasətnamə" əsərinin müəllifi Hizam ül-Mülk yazır ki: "Türküstan xaqanları və Türkmən padişahları dövlət işlərində xatunların fikirlərini üstün tutarlar" (Hizam ül-Mülk. Siyasətnamə) . Bu iş Türmənlərin sonradan Azərbaycanda yaratdıqları Qaraqoyunlu və xüsusilə Ağqoyunlu dövlətlərində (Sara Xatun) də davam etdirilmişdi. Belə ki, XV əsrdə Türkiyəyə gələn Fransız elçisi Broquere "Türkmən qadınlarının kişilərdən qaçmadığını, çox gözəl və ismətli olduqlarını anladarkən Türkmən Dulqadir oğullarına bağlı 30 min qadın süvarisi olduğunu, kişilər kimi silahlanıb savaşdığını" yazmışdır . Beləliklə orta əsr Xristian Avropasında qadın "şeytanın aləti" sayıldığı halda, Oğuz Türkmənlərdə və bütövlükdə qədim Türk dünyasında qadın ictimai-siyasi, hüquqi mövqeyə sahib idi. Səlcuqlulardan sonra indiki Türkmənistan ərazisində zaman-zaman Xarəzmşahlar, Çingizoğulları, Teymuroğlulları, Səfəvilər, Əfşarlar və b. sülalələr hakimiyyət sürsələr də Türkmənlər müstəqil xanlıqlar yaradaraq öz siyasi varlıqlarını davam etdirmiş, müəyyən dövrlərdə Səfəvilər, Əfşarlar, Qacarlarla müxtəlif savaşlar yapmış, nəticədə geri çəkilərək Xivə və Mərv bölgələrinə doğru yayılmağa başlamışlar. XVIII əsrin ortalarında Türkmənlər Nadir Şah Əfşarın sui-qəsd nəticəsində öldürülməsindən istifdə edərək özlərini müstəqil elan etmişdilər. Bu müstəqillik çar Rusiyasının 1891-ci ildə Türkmən ölkəsini zəbt etməsinə qədər davam etmişdi. Çar hökumətinin devrilməsi ilə bütün Türküstanda olduğu kimi Türkmənistanda da Sovet hökuməti qurulmuş, 1920-ci ildə Türkmənistan Sovet Sosialist Respublikası elan edilmiş, 1925-ci ildə isə digər Sovet Respublikaları kimi Türkmənistan da Sovet İttifaqının bir subyektinə çevrilmişdi. Bütün Türküstanı yenidən işğal edən ruslar onu beş yerə parçalayıb "Türküstan" adını tarixdən silməyə çalışsalar da "Türkmənistan" adını silə bilmədilər. Yüz illik rus istilasından sonra nəhayət Sovet İmperiyasının dağılması ilə 1991-ci ildə Türkmənistan da öz müstəqilliyini elan etdi. Türkmən xalqı özünün Anayasasını qəbul edərək Prezidentli Respublikaya çevrildi. Ölkə Konstitusiyasına görə, Türkmənistan Respublikası demokratik, layiq, hüquqi bir dövlətdir. Hakimiyyətin tək sahibi Türkmən xalqıdır. Çağdaş demokratik Anayasalarda olan əsas maddələr Türkmənistan Anayasasında da öz əksini tapmışdır. Ölkədə hakimiyyət bölgüsü Anayasa ilə tənzimlənmiş olsa da, Anayasada bütün demokratik dəyərlər öz əksini tapsa da, çağdaq demokratiya baxımından mübahisəli məsələlər də bulunmaqdadır. Belə ki ölkənin ilk prezidenti mərhum Safarmurad Hiyazov guya xalqın istəyi ilə "Türkmənbaşı" (Türkmənlərin atası) ünvanı almış və özünü ölənə qədər dövlət başçısı elan etmişdi. Bu məsələ demokratiya baxımından ziddiyyət təşkil etsə də, tarix göstərdi ki, Türkmənistan kimi Sovet şinelindən çıxan və xüsusilə neft və qazla zəngin bir ölkədə iqtidar qovğalarının yaşanmasının qarşısını aldı və ölkədə sabitliyi bərpa edərək keçid dövründə ölkə üçün müsbət nəticələr verdi. Türkmənistan Respublikasının ərazisi 488. 100 kv.km, əhalisi təqribən 4,5 milyon nəfərdir. Əhalinin əsasını Türkmənlər təşkil edir. Türkmənlərdən başqa ölkədə Özbək, Qazax, Tatar, Azərbaycan Türkləri, Ruslar, Ukraynalılar və az miqdarda başqa xalqlar yaşayır. Türkmənistan əhalisinin 90-95 faizini Türksoylular təşkil edir. Türkmənlər Türkmənistandan başqa toplu halda Xorasanda, Əfqanıstanın Türküstan bölgəsində, İraqda, Suriyada, Özbəkistanda, az sayda olsa da Rusiya Federasiyasının müxtəlif yerlərində və başqa ölkələrdə yaşamaqdadırlar. Ölkə ərazisinin beşdə dördünü (350.000 kv.km.) Qaraqum çölü təşkil edir. Mütəxəssislərin fikrincə, Qaraqum çölü Xəzər dənizinin içəri çəkilməsindən sonra yaranmışdır. Türkmənistan Balkan, Mərv, Levap, Ahal və Taşoğuz adlı beş vilayətə bölünmüşdür. Paytaxtı Aşqabad şəhəridir. Ölkə iqlimi çox sərtdir, yayı çox isti, qışı çox soyuq olur. Ölkədə Tecən, Amudərya, Artak, Murqar adlı kiçik çaylar olsa da Türkmənistanın su ehtiyacını başlıca olaraq 9 yüz km uzunluğundakı Qaraqum kanalı təmin edir. Əkin yerlərinin əksəriyyəti sulamadan yararlanır. Kənd təsərrüfatının əsasını pambıqçılıq təşkil edir. Ölkədə həmçinin qovun-qarpız və üzüm yetişdirilir. Heyvandarlıqda əsas yeri Qaragül qoyunları tutur. Pambıqçılıqla əlaqədar olaraq ölkədə toxuculuq sənayesi xeyli inkişaf etmişdir. Türkmənistan yeraltı sərvətlərlə də zəngindir. Ölkənin əsas yeraltı sərvəti təbii qaz və neftdir. Bundan başqa, ölkədə kükürd, qurğuşun, kalium, duz və s. istehsal edilir. Müstəqillik qazandıqdan sonra Türkmənistan dünyaya açılmışdısa da ölkənin keçmiş prezidenti Türkmənbaşının dönəmində ölkə xeyli qapalı saxlanılmış, ölkənin ümumi iqtisadi inkişafı ləngidilmişdi. Türkmənbaşının vəfatından sonra Türkmənistan yeni bir inkişaf yoluna qədəm qoyub. Yeni prezident Qurbanqulu Berdiməhəmmədov dünyanın inkişaf etmiş dövlətləri, xüsusilə ABŞ-la əlaqələri genişləndirməyə başlamış, qardaş Azərbaycan və Türkiyə ilə münasibətləri sağlam istiqamətdə qurmağa çalışmaqdadır. Gələcək Türküstanın birliyi Türkmənistandan çox asılıdır.

Məskunlaşma

Türkmənistanda

Əsas məqalə: Türkmənistan əhalisi

10–21 yanvar 1995–ci il tarixlərində Türkmənistanda aparılmış əhalinin rəsmi siyahıyaalınmasının yekunlarına əsasən 4.437.570 nəfər olmuş ölkə əhalisinin 3.401.936 nəfərini və ya 76.66%-ini etnik türkmənlər təşkil etmişdir. Birləşmiş Millətlər Təşkilatının İqtisadi və Sosial məsələlər üzrə şöbəsinin (ing. United Nations Department of Economic and Social Affairs) Statistika Bölümünün (ing. United Nations Statistics Division) məlumatlarına əsasən 1 yanvar 2003-cü il tarixinə Türkmənistan əhalisinin de-fakto sayı 5.123.940 nəfər (2.571.866 nəfəri kişilər, 2.552.073 nəfəri qadınlar) olmuşdur. Türkmənistan hökumətinin 2003-cü ilin sonunda Birləşmiş Millətlər Təşkilatının İrqi ayrı-seçkiliyin ləğv edilməsi üzrə komitəsinə (ing. UN Committee on the Elimination of Racial Discrimination (CERD)) təqdim etdiyi və 1 aprel 2005-ci ildə bu komitə tərəfindən dərc olunmuş məlumatlara əsasən Türkmənistan əhalisinin 94.7 %-i türkmənlərdən, 2 %-i özbəklərdən, 1.8 %-i ruslardan, 1.5 %-i isə digər millətlərin nümayəndələrindən ibarətdir. Birləşmiş Millətlər Təşkilatının İqtisadi və Sosial məsələlər üzrə şöbəsinin təqdim etdiyi 2011-ci ilə dair məlumatlara əsasən Türkmənistan əhalisi 5.105.301 nəfərdir. Birləşmiş Millətlər Təşkilatının İrqi ayrı-seçkiliyin ləğv edilməsi üzrə komitəsinin 2003-cü ilə aid Türkmənistanın milli tərkibinə dair məlumatları və Birləşmiş Millətlər Təşkilatının İqtisadi və Sosial məsələlər üzrə şöbəsinin təqdim etdiyi 2011-ci ilə aid Türkmənistan əhalisinin sayına dair məlumatlar nəzərə alınarsa 2011-ci ildə Türkmənistanda ən yüksək ehtimalla təxminən 4.835 milyon etnik türkmən yaşayır.

İranda

Əsas məqalə: İran əhalisi
 
İranda Türkmən tayfalarının məskunlaşma arealı

İran türkmənlərinin (türkm. Eýran Türkmenleri) əksəriyyəti Türkmənsəhrada (türkm. Türkmensähra) məskunlaşmışdır. Türkmən mənbələrinə əsasən 2010-cu ilə aid ehtimallara görə İranın 71.208 milyon nəfər əhalisinin təxminən 3 milyon nəfərini və ya 4.21 %-ini etnik türkmənlər təşkil edir. İranda türkmənlərin 4 əsas tayfa ittifaqı mövcuddur: Yomud, Göklən, Nohurlu və Təkkə. Yomud tayfa ittifaqı özlüyündə iki qola ayrılır: Atabəy və Cəfərbəy.

Əfqanıstanda

Əsas məqalə: Əfqanıstan əhalisi

Əfqanıstanda 1979-cu ildən bəri etnik fərqliliyi nəzərə almış əhali siyahıyaalınması aparılmadığı üçün bu ölkədə yaşayan millətlərin dəqiq sayı haqqında rəsmi məlumatlar yoxdur. Yalnız bəzi rəsmi strukturların təxminləri və ya bu etnik qrupların cəmiyyətləri tərəfindən təqdim edilən təxminlərə əsasən Əfqanıstanda yaşayan millətlərin sayına dair ehtimallar verilir:

  • Beynəlxalq Türkmən Evinin (türkm. Halkara Türkmen Öýi) məlumatlarına əsasən 18 milyondan çox olan Əfqanıstan əhalisinin 6 milyondan çoxu türk xaqlarının nümayəndələridir. Əfqanıstan türkmənlərinin sayı isə 2.8 milyon nəfərdir.
  • Azadlıq Radiosunun türkmən dilində olan bölümündə (türkm. Azatlyk Radiosy - Azat Ýewropa) 19 avqust 2009-cu ildə yayınlanmış məlumatlara əsasən Əfqanıstanda təxminən 3 milyon nəfər etnik türkmən yaşayır.

Xarici keçidlər

  • Joshua Project – Unreached Peoples of the World : Turkmen
  • İran Türkmenleri Sitesi

İstinadlar

  1. CİA – The World Factbook: Afghanistan
  2. Портал "Всероссийская перепись населения 2010 года" - Окончательные итоги Всероссийской переписи населения 2010 года :Национальный состав населения Российской Федерации 2013-12-04 at the Wayback Machine
  3. Сайти расмии Агентии омори назди Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон: Ҷилди 3. Ҳайати миллӣ ва донистани забонҳо, шаҳрвандии аҳолии Ҷумҳурии Тоҷикистон 2017-01-13 at the Wayback Machine
  4. Population statistics of Eastern Europe: Ethnic composition of Ukraine 2001
  5. Population statistics of Eastern Europe: Ethnic composition of Belarus 2009
  6. Национальный статистический комитет Кыргызской Республики: 5.01.00.03 Национальный состав населения
  7. Joshua Project – Unreached Peoples of the World : Turkic Peoples
  8. Reşideddin. Cami üt-tevarih. Ankara 1960. səh. 352.
  9. Mahmud Kaşğarlı. Divan, I, səh. 473.
  10. Biruni. Təfhim. Bax: Osman Turan. Göstərilən əsəri. səh. 158.
  11. Prof. Dr. Laszlo Rasonyi. Tarihte Türklük. Ankara 1971. səh. 137, 195, 196.
  12. Prof. Dr. Anıl Çeçen. Türk devletleri, Ankara 2003. səh. 477.
  13. Prof. Dr. Osman Turan, Türk Cihan hakimiyyeti mefkuresi tarihi. cilt 1-2, səh. 5.
  14. İbnül Adim, Buğye. Ankara 1976. səh. 2; Prof. Dr. Zekeriya Kitapçı, Hz. Peyqamberin hadislerinde Türk varlığı, İst., 1989. səh. 165.
  15. Jaubert, Geoqraphic d İdrisi, I cild, səh. 498.
  16. Osman Turan. Göstərilən əsəri. səh. 126.
  17. Broquere, Voyage d Outremer. səh. 82, 118.
  18. Osman Turan. Göstərilən əsəri. səh. 130.
  19. Asgabat.net-городской социально-информационный портал :Итоги всеобщей переписи населения Туркменистана по национальному составу в 1995 году. 2016-03-10 at the Wayback Machine
  20. United Nations Statistics Division: Demographic and Social Topics: Population: Statistics: Demographic Yearbook: Introduction: United Nations Demographic Yearbook: Statistics: Population Censuses' Datasets (1995 - Present): Basic population characteristics: Population by sex and urban/rural residence. Select filters: Country or Area—>Turkmenistan, Year—>2003, Area—>Total+Urban+Rural+Semi-urban, Sex—>Both Sexes+Male+Female+Unknown, Apply Filters.
  21. UNHCR - The UN Refugee Agency: World Directory of Minorities and Indigenous Peoples - Turkmenistan : Overview. Publisher: Minority Rights Group International, Publication Date: 2007
  22. United Nations, Department of Economic and Social Affairs, Population Division: World Urbanization Prospects: The 2011 Revision: File 1: Population of Urban and Rural Areas and Percentage Urban, 2011 2014-01-04 at the Wayback Machine. POP/DB/WUP/Rev.2011/1/F1, October 2012 - Copyright © 2012 by United Nations. All rights reserved
  23. . 2013-03-07 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2013-04-03.
  24. ↑ The Desert of Turkmen
  25. ↑ Turkmen International Homepage: Owganistan Türkmenleri
  26. Azatlyk Radiosy - Azat Ýewropa: Owganystanly türkmenler saýlawlara taýýar
  27. Islamic Republic of Afghanistan Central Statistics Organization: Home: Population Statistics: Population Estimation 2012 - 13: Settled Population of Balkh province by Civil Division, Urban, Rural and Sex 2012-13
  28. Balkh Provincial Profile
  29. Islamic Republic of Afghanistan Central Statistics Organization: Home: Population Statistics: Population Estimation 2012 - 13: Settled Population of Jawzjan province by Civil Division, Urban, Rural and Sex 2012-13
  30. "Jawzjan Provincial Profile" (PDF). 2009-07-03 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 2009-07-03.
  31. Islamic Republic of Afghanistan Central Statistics Organization: Home: Population Statistics: Population Estimation 2012 - 13: Settled Population of Kunduz province by Civil Division, Urban, Rural and Sex 2012-13
  32. Program for Culture and Conflict Studies at NPS 2013-04-02 at the Wayback Machine: Afghanistan: Provincial Overviews: Kunduz Province: Kunduz Province Overview
  33. Islamic Republic of Afghanistan Central Statistics Organization: Home: Population Statistics: Population Estimation 2012 - 13: Settled Population of Badghis province by Civil Division, Urban, Rural and Sex 2012-13
  34. Program for Culture and Conflict Studies at NPS 2013-04-02 at the Wayback Machine: Afghanistan: Provincial Overviews: Badghis Province: Badghis Province Overview
  35. Islamic Republic of Afghanistan Central Statistics Organization: Home: Population Statistics: Population Estimation 2012 - 13: Settled Population of Daykundi province by Civil Division, Urban, Rural and Sex 2012-13
  36. Türkmənlər Daykündi vilayətinin Səngi Təxt vulusvalisində yaşamaqdadırlar və bu inzibati-ərazi vahidində əhalinin 2 %-ini təşkil edirlər. Bu 438.5 min nəfərlik vilayət əhalisinin təxminən 1.000 nəfəri deməkdir. Bu sayla vilayətdəki az saylı etnik türkmən əhalisinin bütün vilayət əhalisi içində nisbəti təxminən 0.22 %-dir.

Avqust 18, 2021
türkmənlər, məqaləni, vikiləşdirmək, lazımdır, lütfən, məqaləni, ümumvikipediya, redaktə, qaydalarına, uyğun, şəkildə, tərtib, edin, adın, digər, istifadə, formaları, üçün, türkmən, dəqiqləşdirmə, türk, xalqlarının, oğuz, qrupunun, şərq, qolunu, təşkil, edirlə. Bu meqaleni vikilesdirmek lazimdir Lutfen meqaleni umumvikipediya ve redakte qaydalarina uygun sekilde tertib edin Bu adin diger istifade formalari ucun bax Turkmen deqiqlesdirme Turkmenler turk xalqlarinin Oguz qrupunun serq qolunu teskil edirler Turkmenler Umumi sayi8 500 000Yasadigi erazilerTurkmenistan 4 835 mln 2011 Iran 2 382 000 2011 Efqanistan 913 000 2012 1 Rusiya 36 885 2010 2 Tacikistan 15 171 2010 3 Ukrayna 3 709 2001 4 Belarus 2 685 2009 5 Qirgizistan 2 037 2012 6 DiliTurkmen diliDiniSunni islamMenseyiOguz Turk Qohum xalqlarTurk xalqlariTurkmenistan Respublikasinda Efqanistan Islam Respublikasinda ve Iran Islam Respublikasinda kompakt halda yasayan turkmenler turk xalqlari arasinda Turkiye turklerinden Azerbaycanlilardan ozbeklerden uygurlardan ve qazaxlardan sonra en boyuk Turk xalqi hesab olunurlar 7 Mundericat 1 Tarixi 2 Meskunlasma 2 1 Turkmenistanda 2 2 Iranda 2 3 Efqanistanda 3 Xarici kecidler 4 IstinadlarTarixi RedakteBugunku Turkmenistan Respublikasinin yerli turk ehalisi olan turkmenler esas etibarile VIII esrden sonra tarix sehnesine cixan kinik salur qayi bayat beydilli boylarinin birlesmesi ile meydana gelen Oguz qovmlerindendirler Oguz Turkmen medeniyyetinin formalasmasinda bu bolgede yasamis olan qedim Turk alanlarin aakalarin ve xezerlerin de muhum rolu olmusdur Turkmen etnik adi tarixi menbelere gore V esrden belli olsa da bu ad X esrde kesinlik qazanmisdir Qerb tarixcileri Turkmenleri saf qanli Turk adlandirdiqlari kimi bezi muellifler de Turkmenleri Turk xalqlarinin koku olaraq qebul edirler Cunki Turkmenistan boyuk tarixi Turkustanin en qedim insan yasayan bolgelerinden biridir Burada aparilan arxeoloji tedqiqatlar neticesinde mueyyen olunmusdur ki Turkmenistan erazisinde 300 min il bundan evvel insanlar yasamislar Qerb Turklerinin ve selcuqlularin esasini teskil eden Oguz ve ya Turkmenler mogol tipinden tamamile ferqlidirler Meshur orta esr tarixcisi Resideddine gore Oguzlarin Maveraunnehr Iran ve Azerbaycanda nesilleri coxalmis diger yerli Turklerle qaynayib qarisdigindan tacikler onlara Turk manend yeni Turke benzer adini vermisler Oguzlar Turkmen adi aldiqdan sonra diger Turk tayfalari olan qarluq xelec qipcaq kanqli ve uygurlardan ayrilmislar 8 Halbuki Mahmud Kasgarli muselman olan qarluq cigil ve yagmalara da evveller Turkmen deyildiyini yazmisdir 9 Meshur alim El Biruni de Doqquz Oguzlara qonsu olan erazileri Turkmen memleketi Erz ut Turkmeniyye kimi gostermisdir 10 Meshur Macar alimi turkoloq Rasonyi Turkmenleri muselman Oguzlar deye adlandirmis ve gostermisdir ki Isik gol terefinde Turkmenler muselman Oguzlar ve qarluklar yerlesmisdiler Bugunku Turkmen oymaq adlarinin bir coxu qedim Oguz oymaq adlari ile eyniyyet teskil etdikleri ucun turkmenleri de oguz saymamiz gerekir 11 Bezi muelliflere gore Turkmen adi koceri Turk anlamina gelir Muselmanligi qebul eden oguzlar yayi yaylaqda qisi qislaqda kecirdiklerinden ve daha sonralari muxtelif yerlere yayildiqlarindan Turk esilli qovmlerin ortaq adi olaraq Turkmen deye adlandirilmislar Oguzlarin tarix sehnesine cixdiqlari bolge gunumuzde Turkmen olkesi anlamina gelen Turkmenistan olaraq adlandirilmaqdadir 12 Turkustan Azerbaycan Yaxin Serq ve Anadoluda Turkmenler yalniz oz varliqlarini qoruyub saxlamamis eyni zamanda en boyuk imperatorluqlar ve dovletler qurub yuksek bir medeniyyet ve Cahan hakimiyyeti davasinin da oncul bir temsilcisi ola bilmisdiler 13 Turkmenleri dunyaya tanitdiran en boyuk sexsiyyet Selcuq Bey ve onun ovlad ve neveleri olmusdur Islam dinini qebul eden Oguz boylarina rehberliyi eline alan Selcuq Bey diger peceneq turklerinin hucumlarindan olkesini qorumus Qaraxanli Turk dovleti ile savasmis Qeznevi Turklerini Qeznevileri meglub etdikden sonra tarixde meshur Selcuqlu Dovletini qurmusdur Selcuqlu dovleti Selcuq Beyden sonra da ovlad ve neveleri terefinden zaman zaman genislenmis Turkustanin boyuk bir qismi ile yanasi Farsistan Xorasan Azerbaycan Gurcustan Iraq Anadolu ve butun On Asiyani oz hakimiyyetleri altina alaraq muezzem bir Imperatorluq qurmuslar XI esrden XIV esre qeder Turkustandan Araliq denizine qeder boyuk bir erazide Imperatorluq quran Selcuq Beyin ogullari Arslan Yusif Musa neveleri Togrul Cagri neticeleri Alp Arslan Melik sah ve basqalari bir nece dovlet qurmus bu dovletlerden bezileri Boyuk Selcuqlu Imperatorluguna tam bagli olmus bezileri ise musteqil dovletler olmuslar Tarixde Selcuq Beyin neveleri olan Togrul ve Cagri Beylerin turkmen topluluguna selcuqlular oglu Yusif Yinalin topluluguna ise Yinallilar deyilmisdir Boyuk Selcuqlu Turk sultani Togrul Bey Abbasi Xelifesi El Qaim bi Emrullahin deveti ile Turkmen Oguz boylarindan ibaret muezzem bir ordu ile Bagdada daxil olmusdu Tarixciler gosterirler ki Turk ve Oguzlardan teskil olunan 120 minlik Selcuqlu ordusunun Bagdada girmesi Xilafet merkezinde bir heyecan denizini andirirdi Esrlerdir bir umid ve sebrle gozlenen temiz saf Allah ordusu Islamin qurtaricilari olan Turkler gelmisdi 14 Selcuqlu Imperatorlugunu yaradan Oguz Turkmenlerin esas qayesi Cahan hakimiyyeti qurmaq ve Turkmenlerin koclerini yonlendirmek olmusdur Umumiyyetle Cahan hakimiyyetine nail ola bilmeseler de boyuk bir medeniyyet yaradaraq ferqli medeniyyetleri culgalasdiran Selcuqlular Turk ve Islam medeniyyetini birlesdirmeye nail olmusdular Selcuqlular getdikleri bolgelere de oz Oguz Turkmen medeniyyetlerini aparmislar Selcuqlu Imperatorlugu ic savaslar tac taxt qovgalari neticesinde parcalandiqdan sonra yerinde ayri ayri dovletler atabeylikler ve beylerbeylikler yarandi Oguz Turkmenlerin Selcuqlulardan sonra yaratdigi en muhum dovletler Azerbaycan Iraq ve Mosul Atabeyleri Anadolu Selcuqlulari Osmanli Qaraqoyunlu ve Agqoyunlu dovletleri olmusdur Bu anlamda Selcuqlularin tarixi Oguz Turkmenlerle yanasi hem de Azerbaycan Iraq ve Anadolu Turklerinin tarixidir Belelikle de Selcuqlu Imperatorluq ordulari ucun insan deposu gorevini yapan Oguz Turkmenler Xorasan Iran Azerbaycan Iraq ve xususile de Anadoluya ve s olkelere yayilaraq indiki Turkmenistan erazisinde saylarinin xeyli azalmasina sebeb olmusdu Selcuqlu Turkmenlerin hakimiyyetini muselman dunyasinin o dovr butun ereb ve fars tarixcileri bele teqdir etmis onlarin getirdiyi emniyyet ve seadete dayanaraq onlara qarsi hec bir pis fikir yazmamislar Selcuqlu Turkmenlerin Anadoluya gelisini Bizans yagmalarindan cana doymus Anadolu xalqlarinin da sevincle qarsiladiqlarini tarixi menbeler xususi qeyd etmisler 15 Hetta qedim Turk inancina gore Tanrinin Oguz xaqana ve ovladlarina Irkil Xoca ve Dede Qorqud Cingiz xana Gokcenin dunya hakimiyyetini nece ermegan etdiyini soylemisdilerse o dovrun Hemedan ovliyasi Baba Tahirin de Islam ve dunya hakimiyyetini Allahin Selcuqlu Turkmen Togrul beye ve sulalesine ele ehsan etdiyini mujdelemesini bir cox orta esr tarixi menbeleri xususi qeyd etmisler Turkmen Togrul beyle dogrudan da 900 illik Turk Islam selteneti baslamis yeni bir culgalasmis dunya medeniyyetinin qapisi acilmis Islam dunyasina da qurtulus ve nizam yolu bexs etmisdi Oguz Turkmenler Islam dinini qebul etdikden sonra da uzun muddet Turk adet enenelerine sadiq qalmis Turk qadininin ister dovlet ve isterse de cemiyyetdeki nufuzunu qoruyub saxlamis hakim olduqlari yerlerde Turke mexsus edalet ve emniyyeti berpa etmisler Kecmis Turk xaqanlari kimi Selcuqlu Turkmen sultanlari da dovlet islerinde xatunlarla meslehetleser onlarin fikirlerine hormetle yanasar bezen onlara ustunluk de vererdiler Hetta Selcuqlularda Turkan adi dasiyan Sultan xatunlari tekce hokmdarlara ve siyasi hadiselere tesir etmekle yetinmeyib hem de idarecilikde istirak etmis diger xatunlar da herbi yuruslerde istirak etmisler Bunu tesdiq edecek onlarla orta esr menbeleri movcuddur Bele ki uzun muddet Selcuqlu sultanlarinin veziri olmus meshur Siyasetname eserinin muellifi Hizam ul Mulk yazir ki Turkustan xaqanlari ve Turkmen padisahlari dovlet islerinde xatunlarin fikirlerini ustun tutarlar Hizam ul Mulk Siyasetname 16 Bu is Turmenlerin sonradan Azerbaycanda yaratdiqlari Qaraqoyunlu ve xususile Agqoyunlu dovletlerinde Sara Xatun de davam etdirilmisdi Bele ki XV esrde Turkiyeye gelen Fransiz elcisi Broquere Turkmen qadinlarinin kisilerden qacmadigini cox gozel ve ismetli olduqlarini anladarken Turkmen Dulqadir ogullarina bagli 30 min qadin suvarisi oldugunu kisiler kimi silahlanib savasdigini yazmisdir 17 18 Belelikle orta esr Xristian Avropasinda qadin seytanin aleti sayildigi halda Oguz Turkmenlerde ve butovlukde qedim Turk dunyasinda qadin ictimai siyasi huquqi movqeye sahib idi Selcuqlulardan sonra indiki Turkmenistan erazisinde zaman zaman Xarezmsahlar Cingizogullari Teymuroglullari Sefeviler Efsarlar ve b sulaleler hakimiyyet surseler de Turkmenler musteqil xanliqlar yaradaraq oz siyasi varliqlarini davam etdirmis mueyyen dovrlerde Sefeviler Efsarlar Qacarlarla muxtelif savaslar yapmis neticede geri cekilerek Xive ve Merv bolgelerine dogru yayilmaga baslamislar XVIII esrin ortalarinda Turkmenler Nadir Sah Efsarin sui qesd neticesinde oldurulmesinden istifde ederek ozlerini musteqil elan etmisdiler Bu musteqillik car Rusiyasinin 1891 ci ilde Turkmen olkesini zebt etmesine qeder davam etmisdi Car hokumetinin devrilmesi ile butun Turkustanda oldugu kimi Turkmenistanda da Sovet hokumeti qurulmus 1920 ci ilde Turkmenistan Sovet Sosialist Respublikasi elan edilmis 1925 ci ilde ise diger Sovet Respublikalari kimi Turkmenistan da Sovet Ittifaqinin bir subyektine cevrilmisdi Butun Turkustani yeniden isgal eden ruslar onu bes yere parcalayib Turkustan adini tarixden silmeye calissalar da Turkmenistan adini sile bilmediler Yuz illik rus istilasindan sonra nehayet Sovet Imperiyasinin dagilmasi ile 1991 ci ilde Turkmenistan da oz musteqilliyini elan etdi Turkmen xalqi ozunun Anayasasini qebul ederek Prezidentli Respublikaya cevrildi Olke Konstitusiyasina gore Turkmenistan Respublikasi demokratik layiq huquqi bir dovletdir Hakimiyyetin tek sahibi Turkmen xalqidir Cagdas demokratik Anayasalarda olan esas maddeler Turkmenistan Anayasasinda da oz eksini tapmisdir Olkede hakimiyyet bolgusu Anayasa ile tenzimlenmis olsa da Anayasada butun demokratik deyerler oz eksini tapsa da cagdaq demokratiya baximindan mubahiseli meseleler de bulunmaqdadir Bele ki olkenin ilk prezidenti merhum Safarmurad Hiyazov guya xalqin isteyi ile Turkmenbasi Turkmenlerin atasi unvani almis ve ozunu olene qeder dovlet bascisi elan etmisdi Bu mesele demokratiya baximindan ziddiyyet teskil etse de tarix gosterdi ki Turkmenistan kimi Sovet sinelinden cixan ve xususile neft ve qazla zengin bir olkede iqtidar qovgalarinin yasanmasinin qarsisini aldi ve olkede sabitliyi berpa ederek kecid dovrunde olke ucun musbet neticeler verdi Turkmenistan Respublikasinin erazisi 488 100 kv km ehalisi teqriben 4 5 milyon neferdir Ehalinin esasini Turkmenler teskil edir Turkmenlerden basqa olkede Ozbek Qazax Tatar Azerbaycan Turkleri Ruslar Ukraynalilar ve az miqdarda basqa xalqlar yasayir Turkmenistan ehalisinin 90 95 faizini Turksoylular teskil edir Turkmenler Turkmenistandan basqa toplu halda Xorasanda Efqanistanin Turkustan bolgesinde Iraqda Suriyada Ozbekistanda az sayda olsa da Rusiya Federasiyasinin muxtelif yerlerinde ve basqa olkelerde yasamaqdadirlar Olke erazisinin besde dordunu 350 000 kv km Qaraqum colu teskil edir Mutexessislerin fikrince Qaraqum colu Xezer denizinin iceri cekilmesinden sonra yaranmisdir Turkmenistan Balkan Merv Levap Ahal ve Tasoguz adli bes vilayete bolunmusdur Paytaxti Asqabad seheridir Olke iqlimi cox sertdir yayi cox isti qisi cox soyuq olur Olkede Tecen Amuderya Artak Murqar adli kicik caylar olsa da Turkmenistanin su ehtiyacini baslica olaraq 9 yuz km uzunlugundaki Qaraqum kanali temin edir Ekin yerlerinin ekseriyyeti sulamadan yararlanir Kend teserrufatinin esasini pambiqciliq teskil edir Olkede hemcinin qovun qarpiz ve uzum yetisdirilir Heyvandarliqda esas yeri Qaragul qoyunlari tutur Pambiqciliqla elaqedar olaraq olkede toxuculuq senayesi xeyli inkisaf etmisdir Turkmenistan yeralti servetlerle de zengindir Olkenin esas yeralti serveti tebii qaz ve neftdir Bundan basqa olkede kukurd qurgusun kalium duz ve s istehsal edilir Musteqillik qazandiqdan sonra Turkmenistan dunyaya acilmisdisa da olkenin kecmis prezidenti Turkmenbasinin doneminde olke xeyli qapali saxlanilmis olkenin umumi iqtisadi inkisafi lengidilmisdi Turkmenbasinin vefatindan sonra Turkmenistan yeni bir inkisaf yoluna qedem qoyub Yeni prezident Qurbanqulu Berdimehemmedov dunyanin inkisaf etmis dovletleri xususile ABS la elaqeleri genislendirmeye baslamis qardas Azerbaycan ve Turkiye ile munasibetleri saglam istiqametde qurmaga calismaqdadir Gelecek Turkustanin birliyi Turkmenistandan cox asilidir Meskunlasma RedakteTurkmenistanda Redakte Esas meqale Turkmenistan ehalisi10 21 yanvar 1995 ci il tarixlerinde Turkmenistanda aparilmis ehalinin resmi siyahiyaalinmasinin yekunlarina esasen 4 437 570 nefer olmus olke ehalisinin 3 401 936 neferini ve ya 76 66 ini etnik turkmenler teskil etmisdir 19 Birlesmis Milletler Teskilatinin Iqtisadi ve Sosial meseleler uzre sobesinin ing United Nations Department of Economic and Social Affairs Statistika Bolumunun ing United Nations Statistics Division melumatlarina esasen 1 yanvar 2003 cu il tarixine Turkmenistan ehalisinin de fakto sayi 5 123 940 nefer 2 571 866 neferi kisiler 2 552 073 neferi qadinlar olmusdur 20 Turkmenistan hokumetinin 2003 cu ilin sonunda Birlesmis Milletler Teskilatinin Irqi ayri seckiliyin legv edilmesi uzre komitesine ing UN Committee on the Elimination of Racial Discrimination CERD teqdim etdiyi ve 1 aprel 2005 ci ilde bu komite terefinden derc olunmus melumatlara esasen Turkmenistan ehalisinin 94 7 i turkmenlerden 2 i ozbeklerden 1 8 i ruslardan 1 5 i ise diger milletlerin numayendelerinden ibaretdir 21 Birlesmis Milletler Teskilatinin Iqtisadi ve Sosial meseleler uzre sobesinin teqdim etdiyi 2011 ci ile dair melumatlara esasen Turkmenistan ehalisi 5 105 301 neferdir 22 Birlesmis Milletler Teskilatinin Irqi ayri seckiliyin legv edilmesi uzre komitesinin 2003 cu ile aid Turkmenistanin milli terkibine dair melumatlari ve Birlesmis Milletler Teskilatinin Iqtisadi ve Sosial meseleler uzre sobesinin teqdim etdiyi 2011 ci ile aid Turkmenistan ehalisinin sayina dair melumatlar nezere alinarsa 2011 ci ilde Turkmenistanda en yuksek ehtimalla texminen 4 835 milyon etnik turkmen yasayir Iranda Redakte Esas meqale Iran ehalisi Iranda Turkmen tayfalarinin meskunlasma areali Iran turkmenlerinin turkm Eyran Turkmenleri ekseriyyeti Turkmensehrada turkm Turkmensahra meskunlasmisdir Turkmen menbelerine esasen 2010 cu ile aid ehtimallara gore Iranin 71 208 milyon nefer ehalisinin texminen 3 milyon neferini ve ya 4 21 ini etnik turkmenler teskil edir 23 Iranda turkmenlerin 4 esas tayfa ittifaqi movcuddur Yomud Goklen Nohurlu ve Tekke 24 Yomud tayfa ittifaqi ozluyunde iki qola ayrilir Atabey ve Ceferbey 24 Efqanistanda Redakte Esas meqale Efqanistan ehalisiEfqanistanda 1979 cu ilden beri etnik ferqliliyi nezere almis ehali siyahiyaalinmasi aparilmadigi ucun bu olkede yasayan milletlerin deqiq sayi haqqinda resmi melumatlar yoxdur Yalniz bezi resmi strukturlarin texminleri ve ya bu etnik qruplarin cemiyyetleri terefinden teqdim edilen texminlere esasen Efqanistanda yasayan milletlerin sayina dair ehtimallar verilir Beynelxalq Turkmen Evinin turkm Halkara Turkmen Oyi melumatlarina esasen 18 milyondan cox olan Efqanistan ehalisinin 6 milyondan coxu turk xaqlarinin numayendeleridir 25 Efqanistan turkmenlerinin sayi ise 2 8 milyon neferdir 25 Azadliq Radiosunun turkmen dilinde olan bolumunde turkm Azatlyk Radiosy Azat Yewropa 19 avqust 2009 cu ilde yayinlanmis melumatlara esasen Efqanistanda texminen 3 milyon nefer etnik turkmen yasayir 26 Efqanistan turkmenleri Meskunlasma Vilayetler Ehalisi 2012 ci il resmi texmini Turkmence danisanlari ve ya turkmenlerin nisbeti Turkmence danisanlarin ve ya turkmenlerin texmini sayiBelx 1 245 100 27 11 9 28 148 200Covzcan 512 100 29 28 7 30 147 000Kunduz 953 800 31 11 32 104 900Badgis 471 900 33 3 34 14 200Daykundi 438 500 35 0 22 36 1 000Feryab vilayeti Kabil vilayetiXarici kecidler RedakteJoshua Project Unreached Peoples of the World Turkmen Iran Turkmenleri SitesiIstinadlar Redakte CIA The World Factbook Afghanistan Portal Vserossijskaya perepis naseleniya 2010 goda Okonchatelnye itogi Vserossijskoj perepisi naseleniya 2010 goda Nacionalnyj sostav naseleniya Rossijskoj Federacii Arxivlesdirilib 2013 12 04 at the Wayback Machine Sajti rasmii Agentii omori nazdi Prezidenti Ҷumҳurii Toҷikiston Ҷildi 3 Ҳajati millӣ va donistani zabonҳo shaҳrvandii aҳolii Ҷumҳurii Toҷikiston Arxivlesdirilib 2017 01 13 at the Wayback Machine Population statistics of Eastern Europe Ethnic composition of Ukraine 2001 Population statistics of Eastern Europe Ethnic composition of Belarus 2009 Nacionalnyj statisticheskij komitet Kyrgyzskoj Respubliki 5 01 00 03 Nacionalnyj sostav naseleniya Joshua Project Unreached Peoples of the World Turkic Peoples Resideddin Cami ut tevarih Ankara 1960 seh 352 Mahmud Kasgarli Divan I seh 473 Biruni Tefhim Bax Osman Turan Gosterilen eseri seh 158 Prof Dr Laszlo Rasonyi Tarihte Turkluk Ankara 1971 seh 137 195 196 Prof Dr Anil Cecen Turk devletleri Ankara 2003 seh 477 Prof Dr Osman Turan Turk Cihan hakimiyyeti mefkuresi tarihi cilt 1 2 seh 5 Ibnul Adim Bugye Ankara 1976 seh 2 Prof Dr Zekeriya Kitapci Hz Peyqamberin hadislerinde Turk varligi Ist 1989 seh 165 Jaubert Geoqraphic d Idrisi I cild seh 498 Osman Turan Gosterilen eseri seh 126 Broquere Voyage d Outremer seh 82 118 Osman Turan Gosterilen eseri seh 130 Asgabat net gorodskoj socialno informacionnyj portal Itogi vseobshej perepisi naseleniya Turkmenistana po nacionalnomu sostavu v 1995 godu Arxivlesdirilib 2016 03 10 at the Wayback Machine United Nations Statistics Division Demographic and Social Topics Population Statistics Demographic Yearbook Introduction United Nations Demographic Yearbook Statistics Population Censuses Datasets 1995 Present Basic population characteristics Population by sex and urban rural residence Select filters Country or Area gt Turkmenistan Year gt 2003 Area gt Total Urban Rural Semi urban Sex gt Both Sexes Male Female Unknown Apply Filters UNHCR The UN Refugee Agency World Directory of Minorities and Indigenous Peoples Turkmenistan Overview Publisher Minority Rights Group International Publication Date 2007 United Nations Department of Economic and Social Affairs Population Division World Urbanization Prospects The 2011 Revision File 1 Population of Urban and Rural Areas and Percentage Urban 2011 Arxivlesdirilib 2014 01 04 at the Wayback Machine POP DB WUP Rev 2011 1 F1 October 2012 Copyright c 2012 by United Nations All rights reserved Turkmens in Diaspora 2013 03 07 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2013 04 03 1 2 The Desert of Turkmen 1 2 Turkmen International Homepage Owganistan Turkmenleri Azatlyk Radiosy Azat Yewropa Owganystanly turkmenler saylawlara tayyar Islamic Republic of Afghanistan Central Statistics Organization Home Population Statistics Population Estimation 2012 13 Settled Population of Balkh province by Civil Division Urban Rural and Sex 2012 13 Balkh Provincial Profile Islamic Republic of Afghanistan Central Statistics Organization Home Population Statistics Population Estimation 2012 13 Settled Population of Jawzjan province by Civil Division Urban Rural and Sex 2012 13 Jawzjan Provincial Profile PDF 2009 07 03 tarixinde arxivlesdirilib PDF Istifade tarixi 2009 07 03 Islamic Republic of Afghanistan Central Statistics Organization Home Population Statistics Population Estimation 2012 13 Settled Population of Kunduz province by Civil Division Urban Rural and Sex 2012 13 Program for Culture and Conflict Studies at NPS Arxivlesdirilib 2013 04 02 at the Wayback Machine Afghanistan Provincial Overviews Kunduz Province Kunduz Province Overview Islamic Republic of Afghanistan Central Statistics Organization Home Population Statistics Population Estimation 2012 13 Settled Population of Badghis province by Civil Division Urban Rural and Sex 2012 13 Program for Culture and Conflict Studies at NPS Arxivlesdirilib 2013 04 02 at the Wayback Machine Afghanistan Provincial Overviews Badghis Province Badghis Province Overview Islamic Republic of Afghanistan Central Statistics Organization Home Population Statistics Population Estimation 2012 13 Settled Population of Daykundi province by Civil Division Urban Rural and Sex 2012 13 Turkmenler Daykundi vilayetinin Sengi Text vulusvalisinde yasamaqdadirlar ve bu inzibati erazi vahidinde ehalinin 2 ini teskil edirler Bu 438 5 min neferlik vilayet ehalisinin texminen 1 000 neferi demekdir Bu sayla vilayetdeki az sayli etnik turkmen ehalisinin butun vilayet ehalisi icinde nisbeti texminen 0 22 dir Menbe https az wikipedia org w index php title Turkmenler amp oldid 6041912, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.