fbpx
Wikipedia

QULAQ

Bu məqalə SSRİ dövlət qurumu haqqındadır. Eşitmə orqanı üçün Qulaq səhifəsinə baxın.

QULAQ (rus. ГУЛАГ) — 1930-cu illərdən 1950-ci illərə qədər, Stalin dönəmində məcburi əmək düşərgələrini idarə edən dövlət qurumu. İlk dəfə belə düşərgələr, 1918-ci ildə yaradılmışdı və termin, geniş formada SSRİ-də hər hansı əmək düşərgəsini təsvir etmək üçün istifadə olunurdu. Kiçik cinayətkarlardan siyasi məhbuslara qədər çoxlu sayda dustaqların yerləşdirildiyi düşərgələr, sadələşdirilmiş üsullarla, eləcə də NKVD troykaları və mühakiməsiz edamın digər alətləri ilə idarə olunurdu. QULAQ, SSRİ-də siyasi repressiyaların əsas aləti kimi bilinir. Termin, bəzən düşərgələrin özünü, xüsusilə də Qərbdə təsvir etmək üçün istifadə olunur.

1923-1961-ci illərdə mövcud olmuş QULAQ düşərgələrinin xəritəsi.

QULAQ, Гла́вное управле́ние лагере́й (Baş Düşərgə İdarəsi) üçün akronim idi. Bu, Гла́вное управле́ние исправи́тельно-трудовы́х лагере́й и коло́ний (İslah Əmək Düşərgələri Baş İdarəsi) rəsmi adının qısa forması idi. İlk dövrlərdə Dövlət Siyasi Bürosu, sonralar NKVD və son illərdə isə Daxili İşlər Nazirliyi tərəfindən idarə olunurdu. İlk islah əmək düşərgələri, inqilabdan sonra 1918-ci ildə yaradılmışdı və 1919-cu ilin 15 aprelində məcburi əmək düşərgələrinin yaradılması haqqında olan dekretlə qanuniləşdirildi.

Məcburi əmək düşərgələri, təşkilat funksiyasını itirənə qədər – 1980-ci illərin sonuna qədər fəaliyyət göstərdi. Sovet təfriqəçilərinin çoxu, rəsmən bağlandıqdan sonra QULAQ-ın davamını təsvir edirdilər: Anatoli Marçenko (1986-cı ildə faktiki olaraq düşərgədə öldü), Vladimir Bukovski, Yuri Orlov, Natan Şaranskiy QULAQ-dan buraxıldı və Sovet rəhbər orqanlarına olan beynəlxalq təzyiqin nəticəsi olaraq, onlara Qərbə emiqrasiya etməyə icazə verildi.

11 ilini QULAQ-da keçirən Aleksandr Soljenitsın, 1970-ci ildə Ədəbiyyat üzrə Nobel mükafatının laureatı olmuş, 1973-cü ildə isə QULAQ arxipelaqı əsərinin nəşri ilə məşhurluq qazanmışdır. Yazıçı, dağınıq düşərgələri "adalar zənciri"nə bənzədir və bir şahid kimi QULAQ-ı insanların ölənə qədər işlədiyi sistem kimi təsvir edirdi. Bəzi alimlər, bu mülahizəni dəstəkləyirdi, baxmayaraq ki müharibə illərinin açıq-aşkar istisnası ilə QULAQ-ı sağ-salamat tərk etmiş insanların böyük əksəriyyəti tərəfindən mübahisəli hesab olunurdu. 1940-cı ilin martında, SSRİ-də 53 QULAQ düşərgəsi idarəsi və 423 əmək koloniyası var idi. Arktik zonanın əsas sənaye şəhərlərinin, eləcə də Norilsk, VorkutaMaqadan kimi yerlərdə məhbuslar tərəfindən düşərgələr tikilirdi.

Qısa tarixi

 
QULAQ məhbuslarının statistikası, 1934-1953-cü illər

Təxminən 14 milyon insan, 1929-cu ildən 1953-cü ilə qədər QULAQ əmək düşərgələrində olmuşdur. 6-7 milyondan çox insan, SSRİ-nin uzaq ərazilərinə sürgün olunmuşdur. Bəzi hesablamalara əsasən, düşərgələrdəki insanların ümumi sayı, 1934-cü ildə 510,307 nəfər idi, lakin bu rəqəm artıq 1953-cü ildə 1,727,970 nəfər idi. Digər hesablamalara əsasən, 1953-cü ilin əvvəlində məhbusların ümumi sayı, 2.4 milyondan çox idi. Bunların 465.000 nəfəri, siyasi məhbus idi. Sovet düşərgələri sisteminin təhlili, QULAQ və Hərbi Əsirlərin İşləri üzrə Baş İdarə arasında formal fərqlənməni qəlizləşdirirdi. Hərbi Əsirlərin İşləri üzrə Baş İdarə, İkinci dünya müharibəsi dövründə və ondan sonra SSRİ-də hərbi əsirlər üzrə NKVD-nin şöbəsi idi. Çox cəhətlərdə QUPVİ sistemi, QULAQ-a oxşar idi. Əsas fərqləndirici xüsusiyyət, Hərbi Əsirlərin İşləri üzrə Baş İdarənin düşərgələrində katorqaya məhkum olunmuş cinayətkarların olmaması idi. Başqa hallarda isə oxşarlıqlar var idi: gərgin əmək, zəif qidalanma, yaşayış şəraiti və yüksək ölüm faizi.

Soljenitsın kimi olan sovet siyasi məhbusları, bütün əcnəbi mülki şəxslər və hərbi əsirlər QULAQ-da həbs edilmişdilər, xilas olan əcnəbi mülki şəxslər və hərbi əsirlər özlərini QULAQ-da məhbus kimi hesab edirdilər. Hesablamalara görə, ümumiyyətlə, QUPVİ-nin mövcudluğu dönəmində, 4,000,000 hərbi əsirin həbs olunduğu 500-dən çox düşərgə var idi.

Sovet arxiv məlumatına əsasən, 1.053,829 insan 1934-1953-cü illərdə QULAQ-da ölmüşdü (1919-1934-cü illər dövrünə aid arxiv məlumatı yoxdur). Bəzi müstəqil hesablamalara görə, 1929-1953-cü illərdə 1.6 milyon insan ölmüşdü, lakin 10 milyona qədər olduğu da ehtimal edilir.

QULAQ məhbuslarının çoxu, siyasi məhbus deyildi, baxmayaraq ki hər bir dövrdə düşərgələrdə çoxlu sayda siyasi məhbus tapıla bilərdi. Xırda cinayətlər və Sovet hökuməti rəsmilərini məsxərəyə salmaq, azadlıqdan məhrum etmə ilə cəzalandırılırdı. QULAQ düşərgələrində təxminən siyasi məhbusların yarısı, məhkəməsiz həbs edilmişdi, rəsmi məlumatlara görə, 1921-1953-cü illərdə gizli polis tərəfindən aparılan araşdırmalarda müəyyən olunmuşdu ki, 2.6 milyondan çox hökm verilib. 1953-cü ildə Stalinin ölümündən sonra, QULAQ ləğv edildi.

Tarix

Arxa plan

1920-1950-ci illərdə, Kommunist partiyasının rəhbərləri və dövlət SSRİ dövlət sisteminin normal işləməsinin təmin edilməsi, eləcə də sosial bazaları olan fəhlə sinfində mövqelərini möhkəmləndirmək üçün əsas alət kimi repressiya hesab olunurdu (Bolşeviklər hakimiyyətə gələndə, kəndlilər əhalinin 80%-ni təşkil edirdi).

Tarixçi Enn Appelbaumun fikrincə, 1906-cı ildə 6,000 və 1916-cı ildə isə 28,600 məhbus var idi. 1918-ci ildən düşərgə tipli həbs yerləri təsis edilmişdi, məcburi əmək sistemi (katorqalar) Rusiya İmperiyası dönəmində Sibir ərazisində tətbiq edildi. 2 əsas tip, "Çeka xüsusi məqsədli düşərgələri" və məcburi əmək düşərgələri idi. Məhbuslar, müxtəlif kateqoriyalara görə fərqləndirilirdi: Rusiya vətəndaş müharibəsinin hərbi əsirləri, xırda cinayətkarlar, korrupsiya, təxribatçılıq və yeyinti ilə günahlandırılan məmurlar, siyasi düşmənlər, dissidentlər və dövlət üçün təhlükəli hesab edilən şəxslər.

Stalinin rəhbərliyi altında formalaşması və ekspansiyası

QULAQ, rəsmən 1930-cu il 7 aprel tarixli 22 p. 248 №-li əmrə müvafiq olaraq 130/63 №-li əmrə əsasən, OQPU tərəfindən ULAQ kimi 1930-cu ilin 25 aprelində təsis olundu. Həmin ilin noyabrında QULAQ kimi adlandırıldı.

İqtisadi mülahizələri Stalinizm dövrü ərzində kütləvi həbslər üçün məsul edən fərziyyə, 1990-cı illərdən bəri əlçatan olan keçmiş sovet arxivlərini təkzib edirdi, baxmayaraq ki bəzi arxiv mənbələri həmçinin iqtisadi fərziyyəni dəstəkləməyə sövq edirdi. Düşərgə sisteminin böyüməsi, Sovet sənayeləşdirmə kampaniyasının zirvəsinə tuş gəldi. Təbii ehtiyatların istismarı və uzaq ərazilərin kolonializmi daxil olmaqla, eləcə də ölçüyəgəlməz infrastruktur işlərinin gerçəkləşdirilməsi və sənaye konstruksiya layihələri həyata keçirilirdi. Əmək düşərgələri əvəzinə, "xüsusi məntəqələr" ilə bu məqsədlərə nail olmaq planı 1933-cü ildə Nazino faciəsinin meydana çıxmasından sonra iflasa uğradı, QULAQ sistemi genişləndirildi.

1931-1932-ci illərə aid arxivlər, QULAQ düşərgələrində təxminən 200,000 məhbusun olduğunu göstərirdi, lakin 1935-ci ildə düşərgələrdə 800,000 və koloniyalarda isə 300,000 nəfər var idi.

1930-cu illərin əvvəlində, SSRİ-nin cinayətkar siyasətinin daralması həbs düşərgəsində əhalinin əhəmiyyətli dərəcədə artımına səbəb oldu. 1937-1938-ci illərin Böyük Təmizlik dönəmində, kütləvi həbslər artıma səbəb oldu. Yüz minlərlə insan həbs edildi. On minlərlə məhbus, 1937-1938-ci illərdə davam edən əks-inqilabçı fəaliyyətlərinə görə edam edildi.

1934-1941-ci illərdə, ali təhsilli məhbusların sayı 8 dəfədən çox artdı və onların sayı 5 dəfə artdı. Ziyalı təbəqəyə olan inamsızlıq, düşmənçilik və hatta nifrət Sovet rəhbərlərinin ümumi xarakteristikası idi.

İkinci dünya müharibəsi dönəmi

QULAQ-ın siyasi rolu

 
Dalstroy məhbusları yol inşa edərkən (Kolıma magistralının Maqadandan Yakutska qədər olan hissəsi)

İkinci dünya müharibəsi ərəfəsində, Sovet arxivləri göstərir ki, 1939-cu ildə kompleks düşərgə və koloniyalarda təxminən 1.6 milyon insan məhbus idi. Anna Appelbaum və Steven Rozefildin fikrincə, müharibə başlayanda QULAQ sisteminin həbs düşərgələrində və koloniyalarda 1.2 milyondan 1.5 milyona qədər insan var idi.

Avropada İkinci dünya müharibəsi, almanlar tərəfindən Polşanın işğalı ilə başladı. SSRİPolşaya hücum etdi və Polşa Respublikasının şərq hissəsindəki ərazilər ilhaq olundu. 1940-cı ildə, SSRİ Estoniya, LatviyaLitva respublikalarını, Bessarabiyanı (indiki Moldova Respublikası) və Bukovinanı zəbt etdi. Bəzi hesablamalara görə, yüz minlərlə polyak və işğal olunmuş digər ərazilərin sakinləri etnik mənsubiyyətləri nəzərə alınmadan həbs olundular və QULAQ düşərgələrinə göndərildilər. Halbuki, rəsmi məlumata görə, SSRİ-də siyasi və dövlətəzidd cinayətlər üçün hökmlərin ümumi sayı 1939-1941-ci illərdə 211,106 idi.

Təxminən 300,000 polyak hərbçisi, Sovet İttifaqının Polşa istilası ərzində və sonrasında SSRİ tərəfindən əsir götürüldü. Demək olar ki, əsir götürülmüş zabitlərin və çoxlu sayda sıravi əsgərlərin hamısı sonradan qətlə yetirildi (Katın qırğını) ya da QULAQ-a göndərildi. 1940-1941-ci illərdə 10,000-12,000 polyak Kolımaya göndərildi, yalnız 583 nəfər xilas oldu, 1942-ci ildə Şərqdə polyak silahlı qüvvələrinə qoşulmaq üçün buraxıldılar. SSRİ-dən təxliyyə edilən 80,000 əsgərlə birlikdə general Vladislav Anders, Böyük Britaniyada toplaşdı və yalnız 310 nəfər 1947-ci ildə SSRİ nəzarətindəki Polşaya qayıtmağa könüllü oldu.

Böyük Vətən müharibəsi ərzində, QULAQ düşərgələrində məhbusların sayı 1942-1943-cü illərdə kəskin surətdə azalırdı. 1941-ci ilin qışında QULAQ məhbuslarının 1/4-i, acından ölmüşdü. 516,841 məhbus 1941-1943-cü illərdə həbs düşərgələrində ağır iş şəraitinə cəlb edildiklərinə və almanlarla müharibənın aclığa səbəb olmasına görə ölmüşdü. Statistikaya görə, bu dövrdə minlərlə ölüm hadisəsi baş vermişdi.

1943-cü ildə, katorqa işləri termini yenidən işlədildi. Onlar, ilk olaraq nasistlərlə əməkdaşlıq edənlər üçün nəzərdə tutulmuşdu, lakin siyasi məhbusların digər kateqoriyaları katorqa işlərinə məcbur edildi. Katorqa işlərinə məcbur edilən məhbuslar, QULAQ həbs düşərgələrinə göndərildilər.

QULAQ-ın iqtisadi rolu

İkinci dünya müharibəsinə qədər, QULAQ sistemi Sovet düşərgə iqtisadiyyatını yaratmaq üçün genişləndirildi. Müharibədən əvvəl, məcburi əmək xalqı nikelin 46.5%-i, tənəkənin 76%-i, kobaltın 40%-i, xrom-dəmir filizinin 40.5%-i, qızılın 60%-i və meşə materialının 25.3%-i ilə təmin edirdi. Müharibəyə hazırlıq zamanı, NKVD çoxlu fabriklər qurur və magistrallar, dəmiryolları inşa etdirirdi.

QULAQ, müharibə başlayandan sonra ordu üçün tez bir zamanda silah istehsalını və təchizatla təminatı həyata keçirdi. İlk növbədə, nəqletmə prioritet təşkil edirdi. 1940-cı ildə, NKVD qüvvəsinin çoxunu dəmiryolu tikintisinə cəmləşdirdi. Almanların irəliləyişi önündə bunun son dərəcə mühüm olduğunu sübut edirdi. Əlavə olaraq, fabriklər sursat, forma və digər təchizatların istehsalına diqqət yönəltmişdi. Eyni zamanda, NKVD bacarıqlı fəhlələri və mütəxəssisləri QULAQ-dan çıxararaq tankların, döyüş təyyarələrinin, silah və sursat istehsal edən 380 xüsusi koloniyalara toplamışdı.

Ucuzluğa baxmayaraq, düşərgə iqtisadiyyatı ciddi qüsurlara uğradı. Faktiki məhsuldarlıq demək olar ki, qiymətlərə uyğun gəlmirdi, çünki qiymətlər nikbinlikdən çox uzaq idi. Əlavə olaraq, maşın və avadanlıqların qıtlığı düşərgələri çətinliyə salır və düşərgələrin fəaliyyətini ləngidirdi. Magistral tikintisini aparan düşərgələrə nəzarət edən Şərqi Sibir baş idarəsi, yalnız 3 ildə 94 vaqoneti məhv etdi. Lakin, ən böyük problem sadə idi – məcburi əmək təbiətlə azad əməkdən daha az səmərəlidir. Faktiki olaraq, QULAQ məhbuslarının yarısı, SSRİ-də ərzaq probleminin olduğu dövrdə azad fəhlələr kimi məhsuldar fəaliyyət göstərirdi.

Bu uğursuzluğun əvəzini çıxmaq üçün NKVD məhbusları həddindən çox işlədirdi. Tələbi qaldırmaqa nail olmaq üçün məhbuslar, uzun-uzun saatlar və əvvəlkindən də daha az qida ehtiyatları ilə işləyirdilər. Düşərgə inzibatçısı iclasda deyirdi ki, əmək məhsuldarlığının azalmasına səbəb məhbusa istirahət üçün gün ərzində 5 saatdan da az vaxt verilməsidir. Və ya keçmiş QULAQ məhbusunun sözlərində bu daha da aydın görünür. 1942-ci ilin yazından düşərgə işləməyi dayandırdı. Hətta odun toplaya və ölüləri dəfn edə bilən insanları tapmaq çətin idi. Ərzaq qıtlığı, bütün SSRİ-də vəziyyəti gərginləşdirirdi, lakin müharibə dövründə QULAQ-a mərkəzi yardımın olmaması da əsas problemlərdən idi. Mərkəzi hökumət, diqqətini hərbi sahəyə yönəltmişdi və düşərgələri öz problemləri ilə tərk qoydu. 1942-ci ildə, QULAQ ərzaq və sənaye malları tapmaq üçün Təchizat İdarəsini yaratdı. Bu dövrdə, yalnız ərzaq qıtlığı deyil, NKVD də daha çox ərzaq üçün gərgin işləməyi məhbuslara təlqin etmək cəhdi ilə ehtiyatları məhdudlaşdırdı. Bu siyasət, 1948-ci ilə qədər davam etdi.

Ərzaq qıtlığına əlavə olaraq, QULAQ müharibənin başlanğıcında əmək prosesində də çətinliklərlə üzləşdi. Böyük Təmizlik, azad əməyi təşkilində böyük rol oynadı, lakin İkinci dünya müharibəsinin başlaması ilə terror aradan qalxdı. 1940-cı ilin ortalarında düşərgələr barədə verilən qərarlar oğurluqların, xuliqanlığın aradan qalxması və əmək nizam-intizamının təmin edilməsi baxımından müsbət nəticəsini göstərdi. 1941-ci ilin yanvarında, QULAQ işçi qüvvəsi təxminən 300,000 məhbusa qədər artmışdı. Lakin 1942-ci ildə, ciddi ərzaq qıtlığı başladı və düşərgə əhalisi yenidən çətinliklərlə üzləşdi. Çoxlu fəhlələr erkən buraxılır, cəbhəyə göndərilirdi.

İkinci dünya müharibəsindən sonra

 
1947-1953-cü illərdə inşa edilmiş və QULAQ sisteminin layihəsi olan Transpolar dəmiryolu xətti

İkinci dünya müharibəsindən sonra həbs düşərgələrində və koloniyalarda məhbusların sayı, 1950-ci illərin əvvəlinə əsasən 2,5 milyona çatmışdı.

1945-ci ilin mayında Avropada müharibə bitəndə, 2 milyon keçmiş rus vətəndaşı SSRİ-yə məcburən qaytarıldı. 1945-ci ilin 11 fevralında, Yalta konfransının nəticəsi olaraq ABŞBöyük Britaniya SSRİ ilə bu barədə saziş imzalamışdı. Böyük BritaniyaABŞ-ın vətəndaşlıq üzrə rəhbər orqanları, Rusiya İmperiyasını tərk etmiş və illər əvvəl müxtəlif vətəndaşlıqlar qəbul etmiş insanlar daxil olmaqla, SSRİ-nin 2 milyona qədər olan keçmiş sakinlərinin müvafiq ölkəyə deportasiya edilməsi üçün Avropadakı hərbi qüvvələrinə əmr etdilər. Məcburi deportasiya əməliyyatları, 1945-1947-ci illər ərzində baş verdi.

Çox saylı mənbələr bildirir ki, Sovet hərbi əsirləri SSRİ-yə dönərkən xain kimi qarşılandılar. Bəzi mənbələrə görə, müharibənin əvvəlində almanlar tərəfindən əsir götürülmüş 1,5 milyondan çox sağ qalmış Qızıl Ordu əsgəri QULAQ-a göndərildi. Halbuki, düşərgələrin digər 2 növü ilə qarışıq salınır. İkinci dünya müharibəsi ərzində və ondan sonra azad hərbi əsirlər, xüsusi filtrasiya düşərgələrinə getdilər. 1944-cü ildə, 90%-dən çoxu öldürüldü və təxminən 8%-i isə həbs edildi, ya da cərimə batalyonlarına göndərildi. 1944-cü ildə, onlar NKVD tərəfindən təşkil olunmuş ehtiyat hərbi birliklərə göndərildilər. 1945-ci ildə, təxminən 100 filtrasiya düşərgəsinə hərbi əsirlər yerləşdirildi. 1946-cı ildə, bu düşərgələrin əhalisinin əsas hissəsi NKVD tərəfindən öldürüldü.

Nasist Almaniyasının məğlubiyyətindən sonra QULAQ tabeliyində olan NKVD-nin xüsusi düşərgələri, Almaniyanın SSRİ işğalı zonasında yaradıldı. Bu düşərgələr, keçmiş Ştalaqlar, həbsxanalar və Zaksenhauzen (xüsusi düşərgə nömrəsi 7) və Buhenvald (xüsusi düşərgə nömrəsi 2) kimi nasist həbs düşərgələri idi. Almaniya hökumətinin hesablamalarına əsasən, 65,000 insan həmin düşərgələrdə və onlara aparılarkən ölmüşdü. Alman tədqiqatçılarının fikrincə, 12,500 insanın öldüyü Zaksenhauzen QULAQ sisteminin əsas hissəsi kimi hesab edilirdi.

 
Stalin dönəmində, Maqadan Kolıma düşərgələrinə göndərilən məhbuslar üçün əsas tranzit mərkəzi idi.

İkinci dünya müharibəsindən sonra məhbusların mühüm hissəsini SSRİ-yə yenicə ilhaq edilmiş torpaqlardan ukraynalılar,belaruslar, litvalılar, latışlarestonlar, eləcə də finlər, polyaklar, Volqa almanları, rumınlar və başqaları təşkil edirdi. Hərbi əsirlər, əsasən NKVD-nin idarəsi altında olan Hərbi Əsirlərin İşləri üzrə Baş İdarənin düşərgə sistemində saxlanılırdı.

1953-cü ilin əvvəlində həbs düşərgələrində məhbusların ümumi sayı, 465,000-dən çoxu siyasi məhbus olmaqla 2,4 milyondan çox idi.

Dövlət, 1953-cü ilin martında Stalin vəfat etdikdən sonrakı müddətdə ekstensiv düşərgə sistemini qorumağa davam etdi, baxmayaraq ki münaqişələr və qiyamların baş verməsi düşərgə rəhbərliyinin zəifliyini göstərirdi.

1953-cü ilin martında amnistiya, qeyri-siyasi məhbusları məhdudlaşdırdı və siyasi məhbuslar üçün 5 ildən çox olmayan müddətə hökm çıxarıldı, ona görə də ümumi cinayətlərə görə həbs edilənlər sonra azadlığa buraxıldı. Siyasi məhbusların buraxılışı, 1954-cü ildə başladıldı və bu proses sürətləndi. Nikita Xruşşovun 1956-cı ilin fevralında keçirilmiş Sovet İttifaqı Kommunist Partiyasının 20-ci konqresində etdiyi çıxışında Stalinizmi kəskin tənqid edəndən sonra kütləvi bəraətlər verilməyə başlanıldı.

QULAQ idarəsi, 1960-cı ilin 25 yanvarında verilmiş əmrlə Daxili İşlər Nazirliyi tərəfindən ləğv edildi, lakin siyasi və cinayətkar məhbuslar üçün məcburi əmək koloniyaları mövcudiyyətini qorudu. Siyasi məhbuslar, ən məşhur düşərgələrdən birində – Perm-36-da düşərgə ləğv edilənə, yəni 1987-ci ilə qədər saxlanıldılar.

Rus cinayətkar sistemi, islahatlara və məhbusların sayını azaltmasına rəğmən, qeyri-rəsmi və rəsmi formada məcburi əmək daxil olmaqla, QULAQ sisteminə olan vərdişlərinin çoxunu davam etdirdilər.

2000-ci illərin sonunda – rus millətçiliyinin yeni dalğasının yüksəlişi və Bolşevik vəhşiliklərinin bəraəti dönəmində, insan hüquqları fəalları Perm-36 və Solovki kimi yerlərdən QULAQ izinin tədrici olaraq rədd edilməsi ilə bağlı rəhbər orqanları ittiham etdi.

Şərait

 
SSRİ-də məcburi əməkdən istifadə edilməklə həyata keçirilmiş ilk mühüm layihə Ağ dəniz–Baltik kanalı olmuşdur.

Düşərgələrdəki yaşayış və iş şəraiti, geniş vüsət almış hadisələrin təsiri ilə vaxt və yerinə görə əhəmiyyətli dərəcədə fərqlənirdi. Halbuki, məhbusların böyük əksəriyyəti çox zaman cüzi şəkildə qidalanır, qənaətbəxş olmayan paltar, gigiyena və tibbi xidmətlə üzləşirdi. Çoxlu məhbuslar, sərt fiziki iş görməyə məcbur edilirdilər. Çox zaman iqtisadi sahələr, iş prosesinin mexanikləşdirmə dərəcəsi mülki sənayedən daha aşağı olurdu. Alətlər, tez-tez sıradan çıxırdı. Çox vaxt müəyyən iş saatları, daha uzun olurdu və mülki işçilər üçün istirahət günləri daha az idi. Müəyyənləşdirilmiş iş vaxtı qaydaları tez-tez yerli düşərgə rəhbərləri tərəfindən artırılırdı.

SSRİ prokuroru Andrey Vışinski, 1938-ci ildə NKVD rəhbəri Nikolay Yejova yazdığı memorandumda bəyan edirdi:

Məhbuslar arasında cırıq geyimdə olan və hətta bitli şəxslərin olması sanitar təhlükəsini labüd edir. Bu məhbuslar, insana hər hansı bənzərliyi itirmə nöqtəsinə çatmışlar. Az yemək . . . onların bəzisi hətta siçovul və it yeyir.

Ümumiyyətlə, mərkəzi idarə təşkilatları dövlət rəhbərliyinin əmrilə aparılan istehsal planları və tikintinin yerinə yetirilməsinə imkan verən şəraitdə məhbusların əmək qüvvəsinin qorunmasına gözəçarpan dərəcədə maraq göstərirdilər. Onlar, məhbusların əmək məhsuldarlığını artırmaq üçün bir neçə qərarlar qəbul etdilər. Bunlara pul mükafatları (1930-cu illərin əvvəllərindən bəri), əmək haqqı verilməsi (1950-ci ilin əvvəlindən), fərdi qərarlar, normativ idarə üçün erkən buraxılış sxemləri qəbul etmək (1939-cu ilə qədər, 1946-cı ilin əvvəlindən seçilmiş düşərgələrdə yenidən tətəbiq olundu), yüksək səviyyədə müalicə və imtiyazlar daxil idi.

 
Latviya İşğal Muzeyində rekonstruksiya olunmuş QULAQ daxması

Həm məcburi, həm də həvəsləndirici elementlər, qidalanma şkalası ilə müəyyən edilmiş bütün düşərgələrdə tətbiq olundu. Məhbusların həcm rasionu, onların gördüyü işin kvotasından asılı idi. Naftali Frenkel bu siyasəti irəli sürmüşdü. Məhbusların çoxunun gərgin işə məcbur edilməsi dövründə, bu siyasət əks effekt verdi, belə ki işin yorucu olması bəzən yüksək istehsal kvotasını yerinə yetirə bilməyən şəxslərin ölümünə səbəb olurdu.

1941-ci ilin iyununda SSRİ-yə edilən alman hücumundan dərhal sonra düşərgələrdə şərait, qəti olaraq pisləşdi. Beləliklə, kvotalar artırıldı, rasionlar kəsildi və tibbi xidmətlər zəiflədi. Bütün bu amillər, ölüm hallarının böyük sürətlə artmasına səbəb oldu. Vəziyyət, müharibənin son illərində və sonrakı dövrdə yavaş-yavaş yaxşılaşdı.

QULAQ məhbuslarına aşağıdakı formada fərq qoyulurdu:

1934-1940-cı illərdə QULAQ düşərgələrində ölüm halları, Rusiyada orta göstəricidən 4-6 dəfə yüksək idi. 1930-1953-cü illərdə ölmüş məhbusların ümumi sayı, ən azı 1,76 milyon idi, təxminən yarısı 1941-1943-cü illərdə təsadüf edir. Əgər əmək koloniyalarında və xüsusi məntəqələrdə baş vermiş məhbus ölümlərini də nəzərə alsaq, bu rəqəm 2,749,163 olar. Amma bu rəqəmləri tərtib edən tarixçi, vurğulayır ki, bu hələ tamamı deyil və hər il üzrə bütün məhbus kateqoriyalarını əhatə etmir.

Coğrafiya

QULAQ-ın ilk günlərində, düşərgələr üçün yerlər əsasən təcrid edilmiş şəraiti əhatə edirdi. Xüsusilə, uzaq monastırlar yeni düşərgələr üçün ərazilər kimi addımbaşı təkrarlanırdı. Ağ dənizdə yerləşən Solovetski adalarındakı yer, 1918-ci ildə – inqilabdan sonra yaradılmış ilk və həmçinin ən diqqətəlayiq düşərgələrdən biridir. Adalar üçün danışıqda işlənən ad Solovki idi, ümumiyyətlə əmək düşərgəsi üçün sinonim kimi ana dilə daxildir. Bu, sinfi düşmənlərin yenidən maarifləndirilməsi üçün yeni sovet metodunun nümunəsi kimi dünyaya təqdim olunmuş və onların sovet cəmiyyətinə yenidən inteqrasiyasını təmin etmişdi. Yerli qəzetlər və jurnallar nəşr edilir, hətta bir neçə elmi tədqiqat yerinə yetirilirdi. Nəhayət Solovki, adi QULAQ düşərgəsinə çevrildi, faktiki olaraq bəzi tarixçilər təsdiqləyirlər ki, bu tip düşərgələr əsasən pilot düşərgələr idi. 1929-cu ildə, Maksim Qorki düşərgəyə baş çəkdi və bu barədə üzrxahlığını bildirdi. Qorkinin Solovkiyə səfəri, “Po Soiuzu Sovetov” başlığı ilə təəssüratları da daxil edilmişdi. Qorki məruzəsində yazırdı ki, Solovki kimi düşərgələr tamamilə vacibdir.

Ucuz əməyin təmərküzləşdirilməsi yolu kimi QULAQ-da yeni emfaza ilə, yeni düşərgələr iqtisadi məsələnin mövcudluğunu diktə etdiyi SSRİ sferasında olan böyük şəhərlərdə məşhur Moskva metrosuMoskva Dövlət Universitetinin yeni kampusu məcburi əməklə ərsəyə gətirilməsi daxil olmaqla, quraşdırıldı. 1930-cu illərin sənayeləşdirməsi və İkinci dünya müharibəsi dövründə çoxlu layihələr, məhbusların əməyi ilə yerinə yetirildi. QULAQ düşərgələrinin fəaliyyəti, SSRİ sənayesinin geniş ölçüdə inkişafına şərait yaradırdı.

 
Qenrix Yaqoda Moskva-Volqa kanalının inşasını yoxlayarkən

QULAQ düşərgələrinin əksəriyyəti, şimal-şərqi Sibirin ekstremal ucqar ərazilərində (ən çox tanınanı Norilsk yaxınlığındakı Norillaq və Kolıma çayı boyunca yerləşən Sevvostlaqdır) və SSRİ-nin cənub-şərqi hissələrində, xüsusilə də Qazaxıstan çöllərində qurulmuşdu (Luqlaq, Steplaq və Peşanlaq). Dəqiqliklə verilmiş xəritə, Xatirə fondu tərəfindən hazırlanmışdır. Onlar genişhəcmli, yolların olmadığı, qida çatışmazlığı olan və insanların pərakəndə halda məskunlaşdığı bölgələrdə olsa da, bu ərazilər mineral və digər təbii ehtiyatlarla zəngin idi. Halbuki, düşərgələr Rusiyanın Avropa hissəsi, BelarusUkrayna daxil olmaqla, bütün SSRİ-də yayıldı. SSRİ ərazisindən də kənarda bir neçə düşərgələr var idi. QULAQ-ın birbaşa nəzarəti altında olan Çexoslovakiya, Macarıstan, PolşaMonqolustan kimi ölkələrdə bu tip düşərgələr fəaliyyət göstərirdi.

Bütün düşərgələrdə istehkamlar qurulmuş, Sibirdə isə yalnız dirəklərlə əhatə olunmuşdu. Sərt elementlərlə düşərgədən qaçmağın qarşısı alınmış, eləcə də izləri müəyyən edən itlər hər düşərgəyə təyin edilmişdi. 1920-1930-cu illər ərzində yerli əhali, tez-tez düşərgələrdən qaçan məhbuslara yardım edir, onların çoxu həmçinin qaçaq oğrular tərəfindən təqib edilirdi. Eləcə də düşərgələrdən qaçan məhbusları tutmaqda aiddiyyəti olan qurumlara kömək edənlərə böyük mükafatlar verilirdi. Düşərgə gözətçilərinə məhbusları saxlamağın müqabilində mükafatla həvəsləndirirdilər. Əgər məhbus gözətçi keşik çəkərkən qaçardısa, o zaman gözətçinin forması soyundurular və QULAQ məhbusu olardı. Eyni zamanda, qaçan məhbus güllələnərdisə, gözətçilər bir və ya iki həftəlik maaşlarına bərabər məbləğdə cərimə olunardı.

 
Verxoyansk yaxınlığındakı çay vadisində Sibir tayqası. −68°C (−90°F) göstərici ilə ən aşağı temperatur qeydə alınmışdır.

İndigirka çayı boyunca olan ərazi, QULAQ-ın içində QULAQ kimi tanınmışdı. 1926-cı ildə, bu bölgədə yerləşən Oymyakon kəndində −71.2 °C (−96 °F) aşağı temperaturda rekord göstərici qeydə alınmışdı.

NKVD rəhbəri Lavrenti Beriya, 1953-cü ildə ölümünə qədər SSRİ-nin atom bombası proqramı onun nəzarəti altında idi, minlərlə zeklər uran filizinin çıxarılmasında istifadə olunur və Novaya Zemlya, Vayqaç adası, Semipalatinsk, digər yerlərdə sınaqdan keçirilirdi.

SSRİ tarixi ərzində, ən azı 476 əlahiddə düşərgə idarəsi var idi. Rus tədqiqatçısı Qalina İvanova bildirir ki, tarixdə rus tarixçiləri SSRİ ərazisində müxtəlif dövrlərdə mövcud olmuş 476 düşərgəni ortaya çıxarmış və təsvir etmişlər. Məlumdur ki, faktiki olaraq onların hər birinin kifayət qədər böyük olan bir neçə sahəsi var idi. Çoxlu sayda düşərgələrə əlavə olaraq, 2,000-dən az olmayan koloniya var idi. Faktiki olaraq, bunu xəritədəki QULAQ düşərgələrinin bütün kütləsinə əks etdirmək qeyri-mümkün idi.

Bunların çoxunun yalnız qısa dövrlər üçün mövcud olmasından bəri hər hansı verilmiş nöqtədə düşərgə idarələrinin sayı azaldılmışdı. Bu, SSRİ-də 100-dən çox düşərgə idarəsinin mövcud olduğu 1950-ci illərin əvvəlində pik nöqtəyə çatdı. Düşərgə idarələrinin çoxu, bir neçə vahid halda olan düşərgə birliklərini nəzarət altına aldı, onların bəzisi on dəfələrlə və hətta yüzlərlə idi. Tanınmayan komplekslərin çoxu arktik və subarktik bölgələrdə, xüsusilə də Kolıma, NorilskVorkutada idi. Halbuki, çox zaman Norilskdə baş verən məhbus ölümləri faktiki olaraq bütövlükdə düşərgə sistemi üzrə daha aşağı idi.

Arxiv sənədləri

1930-1950-ci illər ərzində OQPU-NKVD-KQB-DİN tərəfindən hazırlanmış statistik hesabatlar, keçmişdə Oktyabr inqilabının Mərkəzi Dövlət Arxivi olan Rusiya Federasiyasının Dövlət Arxivində saxlanılır. Bu sənədlər, yüksək səviyyədə təsnif edilmiş və əlçatmazdır. 1980-ci illərin sonunda - yenidənqurma və aşkarlıq siyasi xəttinin mövcud olduğu dönəmdə, Viktor Zemskov və digər rus tədqiqatçıları sənədləri əldə etmiş, OQPU-NKVD-KQB-DİN tərəfindən toplanmış yüksək səviyyədə təsnif olunmuş statistik məlumatları nəşr etmişdilər. 1995-ci ildə Zemskov yazırdı ki, əcnəbi alimlər 1992-ci ildən bəri Rusiya Federasiyası Dövlət Arxivində qadağan olunmuş sənədlərin toplusuna müraciət etməyə başlamışdılar. Halbuki, yalnız Zemskov adlı bir tarixçi bu arxivlərə müraciət etmiş və sonra arxivlər, Leonid Lopatnikova görə yenidən bağlı idi.

İlk məlumatın etibarlılığının buraxılışını nəzərdə saxlamaqla, islah əmək qurumları tərəfindən təmin edilmişdi. İki halın təsvirini vermək vacibdir. Birinci halda idarə hesabatlarında məhbusların sayını qeydə almaqda maraqlı deyildi, çünki bu düşərgələr, həbsxanalar və islah əmək koloniyaları üçün ərzaqla təchiz planında bilavasitə azalmağa səbəb olurdu. Ərzaqda azalma, QULAQ-ın geniş istehsal proqramının məhvinə səbəb olan ölüm hallarının artımı ilə müşayiət olunurdu. İkinci halda isə məhbusların sayı barədə olan məlumatın mübaliğəsi, maraqlara tabe deyildi, çünki layihə qurumları tərəfindən təyin edilmiş istehsal məsələlərində eyni artım ilə dolu idi. O günlərdə insanlar, planın qeyri-icrasına görə məsul idilər. Görünür ki, bu obyektiv maraqların nəticəsi hesabatların etibarlılığının kafi dərəcəsi idi.

1990-1992-ci illərdə, QULAQ arxivlərinə əsasən əsaslandırılmış ilk dəqiq statistik məlumatlar Viktor Zemskov tərəfindən dərc edilmişdi. Onlar, statistikada qeyri-ardıcıllıqların olmasına rəğmən aparıcı qərb alimləri tərəfindən qəbul edilmişdi. Həmçinin qeyd etmək lazımdır ki, bu məlumatlarda Zemskov tərəfindən verilmiş bütün mülahizələrin hamısı qəbul edilməmişdi. Beləliklə, Sergey Maksudov təsdiqlədi ki, baxmayaraq ki ədəbi mənbələr, məsələn Lev Razqon və Aleksandr Soljenitsının kitabları düşərgələrin ümumi sayını nəzərdə tutmur və onların ölçüsünü şişirdirdi. NKVDKQB vasitəsilə çoxlu sənədləri nəşr etdirən Viktor Zemskov, QULAQ-ın mahiyyətini və ölkədə gedən ictimai-siyasi proseslərin xüsusiyyətini anlamaqdan uzaq idi. O əlavə etdi ki, müəyyən xadimlərin etibarlılığı və dürüstlük dərəcəsi fərq qoyulmadan, mənbələrin tənqidi təhlilini, artıq bilinən məlumat ilə yeni məlumatın müqayisəsini aparmadan, Zemskov əsas həqiqət kimi onları təqdim etməklə nəşr edilmiş materialları mütləq formada qeyd edir. Nəticə olaraq, Maksudov Zemskovun "su yoxdur" qaydası kimi xüsusi sənədə istinadla ümumiləşdirilmiş bəyanatlar etmək cəhdlərini ittiham edir.

 
Ağ dəniz-Baltik kanalının tikintisinə cavabdeh olan OQPU rəhbərləri: Sağda: Naftali Frenkel; Mərkəzdə: Matvey Berman; Solda: Afanasev

Zemskov isə cavabında yazmışdı ki, mənim artıq bilinən məlumatla yeni məlumatı müqayisə etmədiyimi ittiham etmək ədalətli səslənmir. Fransız tarixçisi Nikolya Vertin fikrincə, Rusiya Federasiyası Dövlət Arxivinin fondlarından toplanılmış və son 15 il ərzində aramsız olaraq üstü açılmış QULAQ arxivlərinin materialları qabiliyyətsiz qurum olan QULAQ-ın "yaradıcılığının" dekadaları üzərində ucsuz-bucaqsız ölçüsünün bürokratik nəsrinin yalnızca çox kiçik hissəsini təmsil edir. Çox hallarda, depolarda, kazarmalarda və ya sürətlə dağılmış tikililərdə mövcud olan yerli düşərgə arxivləri sadəcə düşərgə tikililərinin çoxunun eyni yolla yox olması idi.

2004-2005-ci illərdə, bəzi arxiv sənədləri cildin başlığında xüsusi hissənin göstərildiyi yeddi cildin hər birində Istoriya Stalinskogo Gulaga. Konets 1920-kh — Pervaya Polovina 1950-kh Godov. Sobranie Dokumentov v 7 Tomakh (Stalin QULAQ-nın tarixi. 1920-ci illərin sonundan 1950-ci illərin birinci yarısına qədər. Yeddi cilddə sənədlərin toplusu) tirajı ilə nəşr olundu. Birinci cildin Massovye Repressii v SSSR (SSRİ-də kütləvi repressiyalar), ikinci cildin Karatelnaya Sistema. Struktura i Kadry (Cəza sistemi. Struktur və kadrlar), üçüncü cildin Ekonomika Gulaga (QULAQ iqtisadiyyatı), dördüncü cildin Naselenie Gulaga. Chislennost i Usloviya Soderzhaniya (QULAQ əhalisi. Cəzaçəkmələrin sayı və şərtləri), beşinci cildin Specpereselentsy v SSSR (SSRİ-də xüsusi mühacirlər), altıncı cildin Vosstaniya, Bunty i Zabastovki Zaklyuchyonnykh (Üsyanlar, iğtişaşlar, and məhbusların tətilləri), yeddinci cildin isə Sovetskaya Pepressivno-karatelnaya Politika i Penitentsiarnaya Sistema. Annotirovanniy Ukazatel Del GA RF (Sovet totalitar və cəza siyasəti. RF DA-nin faktlarının annotasiya indeksi) başlıqlı adları var idi. Nəşr, QULAQ elminin 2 patriarxı Robert Konkvest və Aleksandr Soljenitsın tərəfindən verilmiş qısa ön sözləri və böyük əksəriyyəti Rusiya Federasiyası Dövlət Arxivinin fondlarından toplanılmış 1431 sənəddən ibarətdir.

Təsiri

Mədəniyyət

QULAQ, təxminən SSRİ-nin 4 onilliyi və Şərqi Avropa tarixini əhatə etmiş, milyonlarla insana təsir etmişdir. Mədəni təsiri ölçüyəgəlməz idi.

QULAQ, müasir rus düşüncəsinə əsas təsirini göstərmiş və müasir rus folklorunun vacib hissəsi olmuşdur. Vladimir Vısotski və Aleksandr Qaliç tərəfindən bəstələnmiş çoxlu mahnılar, QULAQ mühitini aydınlığı ilə tərənnüm edirdi. Əmək düşərgələrində yaradılmış sözlər və ifadələr, 1960-1970-ci illərdə rus dilinin bir hissəsinə çevrilib.

Aleksandr Dolqan, Aleksandr Soljenitsın, Varlam Şalamov, Yevgeniya Qinzburq və digərlərinin memuarları sovet cəmiyyətində itaətsizlik rəmzi oldu. Bu yazılar, QULAQ-a münasibətdə süstlük və tolerantlıqlarına görə sovet xalqını əzazilcəsinə cəzalandırırdı, lakin eyni zamanda həbs edilənlərin qətiyyətini və cəsarətli olmaq vəsiyyətini təmin edirdi.

SSRİ-də QULAQ ilə əlaqələndirilmiş başqa bir fenomen, çoxlu artistlərin və digər mədəniyyət nümayəndələrinin Sibirə məcburi miqrasiyası idi. Bu, misal üçün teatrın keyfiyyətinin Moskva ilə müqayisədə Maqadan kimi cürbəcür yerlərdə renessans ilə nəticələndi.

Ədəbiyyat

QULAQ məhbuslarının şahidi olduqları hadisələr haqqında bir sıra əsərlər nəşr olunmuşdur:

  • Varlam Şalamovun Kolıma nağılları əsəri qısa həcmli hekayədir, QULAQ-da ən çox əsas işlərindən sitat gətirir və bu, mühüm hesab edilən əsərdir.
  • Viktor Kravçenko, 1944-cü ildə ABŞ-a mühacirət sonra Mən azadlığı seçdim əsərini yazdı. Sənaye müəssisələrinin rəhbəri kimi 1935-ci ildən 1941-ci ilə qədər SSRİ-də məcburi əmək düşərgələrinə rastlamışdı. O, Sibirdə Tom çayı yaxınlığındakı Kemerovoda bir düşərgəyə səfərini təsvir edir. Fabriklər, işləyən hər məhbus üçün KQB-yə müəyyən məbləğ ödəyirdilər.
  • Anatoli Qranovski, 1946-cı ildə İsveçə mühacirət edəndən sonra Mən NKVD agenti idim əsərini yazdı və bu əsərdə bir gənc oğlan kimi QULAQ məhbuslarını görməsi barədə, eləcə də 1939-cu ildə özünün məhbus kimi təcrübələri qeyd olunub. Qranovskinin atası, 1937-ci ildə QULAQ-a sürgün olunmuşdur.
  • Yuri Marqolinin Ze-Ka torpağına səfər kitabı, 1947-ci ildə bitirilmişdir, lakin İkinci dünya müharibəsindən dərhal sonra SSRİ haqqında belə kitabı nəşr etmək mümkünsüz idi
  • Qustav Herlinq-Qrudzinski, Andrey Kiolkos tərəfindən ingilis dilinə tərcümə olunmuş Başqa bir dünya əsərini yazdı və 1951-ci ildə Bertran Rassel tərəfindən təqdimatı ilə nəşr olundu. Şəxsi düşüncəsi ilə QULAQ-dakı həyatı təsvir etməklə, sovet kommunist sisteminin xüsusiyyətinin əsl təhlilini verir.
  • Aleksandr Soljenitsının QULAQ arxipelaqı kitabı, əmək düşərgələri haqqında ilk ədəbi işi deyildi. Onun əvvəlki kitabı olan İvan Denisoviçin həyatında bir gün əsəri, QULAQ məhbusunun tipik günü barədədir. 1962-ci ilin noyabrında ən prestijli aylıq Yeni dünya jurnalında nəşr olundu, lakin tezliklə qadağan olundu və bütün kitabxanalardan yığışdırıldı. QULAQ-ı vətəndaşlarına qarşı repressiya həyata keçirən alət kimi nümayiş etdirən ilk iş idi. İlk dairə əsəri, Marfino şaraşkalarında və xüsusi həbsxanalarda məhbusların həyatlarında 3 günün təsviri haqqındadır və İvan Denisoviçin həyatında bir gün əsərindən sonra SSRİ rəhbər orqanlarında nəşrə verilmişdir, lakin rədd edilmiş, sonra isə 1968-ci ildə xaricdə nəşr olunmuşdur.
  • Macar yazıçısı Yanoş Rojaş, Macar Soljenitsını kimi tanınmışdır. QULAQ haqqında çoxlu kitablar və məqalələr yazmışdır.
  • Macar sənədli film rejissoru Zoltan Szalkai, QULAQ düşərgələri haqqında bir sıra filmlər çəkmişdir.
  • Karlo Ştayner, keçmiş Yuqoslaviya Krallığında xorvat kommunist fəalı və 1932-1939-cu illərdə Moskvada Komintern Nəşriyyat Evinin rəhbəri olmuşdur. Bir gecə əks-inqilabi fəaliyyət göstərməsi ittihamı ilə Moskvadakı evindən aparılmış və həbs olunmuşdur. O, sonrakı 20 ilini Solovkidən Norilskə qədər düşərgələrdə keçirmişdir. SSRİ ilə Yuqoslaviya arasında münasibətlər normallaşandan sonra onun günahsız olduğu bəlli oldu. O, 20 il müddətində yolunu gözləyən həyat yoldaşı ilə birlikdə 1956-cı ildə SSRİ-ni tərk etmiş və həyatının qalan hissəsini Xorvatiyanın paytaxtı Zaqreb şəhərində keçirmişdir. O, Sibirdə 7000 gün adlı kitabını yazmışdır.
  • Karl Tobyen tərəfindən yazılmış Qırmızı ulduz altında rəqs əsəri, Stalin terrorundan öncə Rusiyaya köçən atletik qız Marqaret Vernerin hekayəsindən bəhs edir. O, çoxlu çətinliklərlə üzləşir, belə ki atası qaçırdılır və həbs olunur. Verner, bu barədə dediyinə görə QULAQ-dan sağ qurtulan yeganə amerikan qadınıdır.
  • Aleksandr Dolqan QULAQ-da amerikalıMən Rusiyada qul idim əsərlərini yazmışdı.
  • Yevgeniya Qinzburq, xatirələri barədə Qasırğaya səyahətQasırğa içində əsərlərini yazmışdır.
  • Saviç Markoviç Stedimliya, yarı xorvat monteneqrolu ideoloq və Ustaşa rejimi nümayəndəsi idi. 1945-ci ildə, Qızıl Ordu tərəfindən Avstriyadan qaçarkən tutulmuş, SSRİ-yə sürgün olunmuş və 10 ilini QULAQ-da keçirmişdir. Buraxılandan sonra Markoviç, QULAQ-da 10 il adlı 2 cildlik əsərində avtobioqrafiyası barəsində yazmışdı (Deset godina u Gulagu, Matica crnogorska, Podqoritsa, Monteneqro 2004).
  • Slavomir Raviç, İkinci dünya müharibəsi dövründə QULAQ-dan xilas olması barədə ixtilaflı fikirlərini Uzun yürüş adlı əsərində qeyd etmişdir.
  • Anita Nandriş-Kudlanın Sibirdə 20 il əsəri, 3 oğlu ilə birlikdə QULAQ-dan xilas olan Bukovinalı kəndli qadının şəxsi həyatı haqqındadır. Həyat yoldaşı və 3 azyaşlı uşağı ilə birlikdə, o mühakiməsiz və günahı olmadan Mahala kəndindən SSRİ-də yerləşən Yamalo-Nenets Muxtar Dairəsinə sürgün olunmuşdur. 1941-ci ilin iyun ayının 12-dən 13-nə keçən gecə, 602 kəndli xəbərdarlıq edilmədən həbs olunmuş və sürgün edilmişdir. Onun anası üçün də eyni qərar verilmişdi, lakin rəhbər orqanlar tərəfindən paraplegik xəstəsi olduğu bilinəndən sonra deportasiyadan buraxıldı. Sonra ortaya çıxdı ki, deportasiya edilmələrinin və məcburi əməyə cəlb olunmalarının səbəbi saxtakar və cəfəng rəhbərləri ilə əlaqədar idi, guya həyat yoldaşı Rumıniyada vali, siyasətçi və varlı kəndli olmuşdu. Lakin sonralar bunların heç birinin ən azından doğru olmadığı üzə çıxdı. Həyat yoldaşından ayrı düşən qadın, 3 oğlunu təkbaşına böyütmüş, yatalaq, sınqa, qidasızlıq, ifrat soyuq və ağır əməyə baxmayaraq bütün çətinlikləri dəf etmişdir. Bəraət veriləndən sonra Bukovinaya dönmüşdür. 3 illik məktəb təhsili olan kəndlinin sadə və birbaşa dildə həyatının sonuna qədər yazdığı əlyazmalar, 1982-ci ildə rumın kommunizminin çökməsindən öncə, gizli olaraq Rumıniyaya gətirilmişdir. Onun əlyazmaları, ilk dəfə 1991-ci ildə nəşr olunmuşdur. SSRİ-nin yeni işğal etdiyi ərazilərdə yerli əhalinin qırılması üçün istifadə olunmuş QULAQ düşərgələrində sürgün olunmuş insanların əsasını BukovinaBessarabiyadan olan rumınlar, finpolyak məhbuslar təşkil edirdi.

Filmlər və televiziya

  • QULAQ 113 (sənədli film)
  • QULAQ–dan qaçış (film, 2001)
  • QULAQ (film, 1985)
  • Mən Devidəm (film, 2004)
  • Kənar (film, 2010)
  • Sibirdə itkin (film, 1991)
  • İvan Denisoviçin həyatında bir gün
  • Mənim yolum (film, 2011)
  • Evə qayıdış (film, 2010)
  • Qasırğa içində (film, 2009)

Kolonializm

SSRİ dövlət sənədləri göstərir ki, əhalinin seyrək məskunlaşdığı ərazilərdə kolonializm QULAQ-ın məqsədlərinə daxil idi. Beləliklə, azad koloniya anlayışı təqdim olundu.

Ədəbli insanlar, həbs müddətinin əksəriyyətini qulluq etmiş, düşərgə rejimindən kənarda azad koloniyalara buraxılmışdılar. Onlar, azad sakinlər kimi tanınmışdılar. Əlavə olaraq, rejim üçün xidmət göstərmiş, lakin yaşayış yerini azad formada seçməyi inkar edən şəxslər üçün azad koloniyaya təyin edilməkləri məsləhət olunmuş və onlara əsas bölgələrdə torpaq verilmişdi.

QULAQ, bu yanaşmanı katorqa sistemindən miras götürmüşdü.

Bəzi statistik hesablamalara görə 40,000 insan Vorkutada dövlət pansiyonlarında toplanmış, 32,000 keçmiş QULAQ məhbusu və ya onların övladları tələyə salınmışdı.

Həbsdən sonrakı həyat

Düşərgədə və ya həbsxanada həbs olunmuş şəxslərə geniş vüsətli işləri görmək qadağan edilmişdi. Əvvəlki məhkumluq həyatını gizlətmək, çətin iş idi. Siyasilər kimi həbs olunmuş şəxslər birinci şöbələr üçün bəlaya çevrilmişdi, çünki keçmiş siyasilər yoxlanılmalı idilər.

Düşərgələrdən buraxılan insanların çoxuna böyük şəhərlərdə yaşamaq qadağan edilmişdi.

QULAQ abidələri

  Əsas məqalə: Siyasi repressiya qurbanlarının xatirə günü
 
Sankt Peterburqda yerləşən abidə

Həm Moskvada, həm də Sankt Peterburqda QULAQ sistemində ilk həbsxana olan Solovki həbs düşərgəsində həlak olmuş insanların xatirəsinə həsr olunmuş abidələr var. Moskvada yerləşən abidə Lubyanka meydanında — NKVD qərargahının ərazisindədir. İnsanlar, hər ilin 30 oktyabrında — Siyasi repressiya qurbanlarının xatirə günündə bu abidənin ətrafında toplaşır.

QULAQ muzeyi

 
Moskvada QULAQ muzeyi

Moskva şəhərində ilk rəhbəri Anton Antonov–Ovseyenko olan Dövlət QULAQ Muzeyi fəaliyyət göstərir.

Müxtəlif ölkələr üzrə əmək düşərgələri

  • Dunay–Qara dəniz kanalı (Rumıniya Sosialist Respublikası)
  • Şeytan adası (Fransa)
  • Qoli–Otok (Yuqoslaviya)
  • Xveryon həbs düşərgəsi (Şimali Koreya)
  • Katorqa (Rusiya İmperiyası)
  • Laoqay (Çin)
  • Yenidən təhsil düşərgəsi (Vyetnam)
  • Şpaç həbsxanası (Albaniya)
  • Vyetnam QULAQ-ı
  • Yodok həbs düşərgəsi (Şimali Koreya)

Memuarlar

  • Ayyub Baghirov (1906-1973), Bitter Days of Kolyma
  • Murtuz Sadikhli (1927-1997), Memory of Blood
  • Ummugulsum Sadigzade (died 1944), Prison Diary: Tears Are My Only Companions
  • Ummugulsum Sadigzade (died 1944), Letters from Prison to her Young Children
  • Remembering Stalin - Azerbaijan International 13.4 (Winter 2005)
  • "The Literature of Stalin's Repressions" in Azerbaijan International, Vol 14:1 (Spring 2006)
  • Mehdi Husein (1905-1965), "Underground Rivers Flow Into the Sea" (Excerpts - First Novel About Exile to the Gulag by an Azerbaijani Writer)

İstinadlar

  1. Other Soviet penal labor systems not formally included in GULag were: (a) camps for the prisoners of war captured by the Soviet Union, administered by GUPVI (b) filtration camps created during World War II for temporary detention of Soviet Ostarbeiters and prisoners of war while they were being screened by the security organs in order to "filter out" the black sheep, (c) "special settlements" for internal exiles including "kulaks" and deported ethnic minorities, such as Volga Germans, Poles, Balts, Caucasians, Crimean Tartars, and others. During certain periods of Soviet history, each of these camp systems held millions of people. Many hundreds of thousand were also sentenced to forced labor without imprisonment at their normal place of work. (Applebaum, pages 579-580)
  2. Applebaum, Anne (2003) Gulag: A History. Doubleday. ISBN 0-7679-0056-1
  3. Alexander Nikolaevich Yakovlev. A Century of Violence in Soviet Russia. Yale University Press, 2002. ISBN 0-300-08760-8 p. 15
  4. Steven Rosefielde. Red Holocaust. Routledge, 2009. ISBN 0-415-77757-7 pg. 247: "They served as killing fields during much of the Stalin period, and as a vast pool of cheap labor for state projects."
  5. http://www.nybooks.com/articles/archives/2011/mar/10/hitler-vs-stalin-who-killed-more/
  6. Getty, Rittersporn, Zemskov. Victims of the Soviet Penal System in the Pre-War Years: A First Approach on the Basis of Archival Evidence. The American Historical Review, Vol. 98, No. 4 (Oct., 1993), pp. 1017-1049
  7. "Gulag: a History of the Soviet Camps". Arlindo-correia.org. İstifadə tarixi: 2009-01-06.
  8. . 2008-12-28 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2015-09-12.
  9. "Демографические потери от репрессий". Demoscope.ru. İstifadə tarixi: 2011-12-19.
  10. Robert Conquest in "Victims of Stalinism: A Comment." Europe-Asia Studies, Vol. 49, No. 7 (Nov., 1997), pp. 1317-1319 states: "We are all inclined to accept the Zemskov totals (even if not as complete) with their 14 million intake to Gulag 'camps' alone, to which must be added 4-5 million going to Gulag 'colonies', to say nothing of the 3.5 million already in, or sent to, 'labor settlements'. However taken, these are surely 'high' figures." There are reservations to be made. For example, we now learn that the Gulag reported totals were of capacity rather than actual counts,leading to an underestimate in 1946 of around 15%. Then as to the numbers 'freed': there is no reason to accept the category simply because the MVD so listed them, and, in fact, we are told of 1947 (when the anecdotal evidence is of almost no one released) that this category concealed deaths: 100000 in the first quarter of the year'
  11. "Repressions". Publicist.n1.by. Retrieved 2009-01-06.
  12. "H-Net Reviews".
  13. . 2014-12-13 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2015-09-12.
  14. MVD of Russia: An Encyclopedia (МВД России: энциклопедия), 2002, ISBN 5-224-03722-0, p.541
  15. Steven Rosefielde. Red Holocaust. Routledge, 2009. ISBN 0-415-77757-7 pg. 67 "...more complete archival data increases camp deaths by 19.4 percent to 1,258,537"; pg 77: "The best archivally based estimate of Gulag excess deaths at present is 1.6 million from 1929 to 1953."
  16. Robert Conquest, Preface, The Great Terror: A Reassessment: 40th Anniversary Edition, Oxford University Press, USA, 2007. p. xvi
  17. . Publicist.n1.by. 2006-01-10 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2009-01-06.
  18. . Gulaghistory.org. 2007-11-05 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2009-01-06.
  19. Uschan, M. Political Leaders. Lucent Books. 2002.
  20. . Publicist.n1.by. 2008-03-11 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2009-01-06.
  21. Земсков, Виктор (1991). "ГУЛАГ (историко-социологический аспект)". Социологические исследования (№ 6, 7). İstifadə tarixi: 14 August 2011.
  22. "'Gulag': The Other Killing Machine". The New York Times. May 11, 2003.
  23. See, e.g. Michael Jakobson, Origins of the GULag: The Soviet Prison Camp System 1917–34, Lexington, KY: University Press of Kentucky, 1993, p. 88.
  24. See, e.g. Galina M. Ivanova, Labor Camp Socialism: The Gulag in the Totalitarian System, Armonk, NY: M.E. Sharpe, 2000, Chapter 2.
  25. See for example Istorija stalinskogo Gulaga: konec 1920-kh - pervaia polovina 1950-kh godov; sobranie dokumentov v 7 tomakh, ed. by V. P. Kozlov et al., Moskva: ROSSPEN 2004, vol. 4: Naselenie Gulaga
  26. Rosefielde, Steven. The Russian economy: from Lenin to Putin.
  27. Applebaum, Anne. Gulag: a history.
  28. Franciszek Proch, Poland's Way of the Cross, New York 1987 P.146
  29. "Project In Posterum". Project In Posterum. İstifadə tarixi: 2011-12-19.
  30. Encyklopedia PWN 'KAMPANIA WRZEŚNIOWA 1939', last retrieved on 10 December 2005, Polish language
  31.  (ing.) Marek Jan Chodakiewicz (2004). Between Nazis and Soviets: Occupation Politics in Poland, 1939–1947. Lexington Books. ISBN 0-7391-0484-5.
  32. beanbean (2008-05-02). . My Telegraph. London. 2014-05-31 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2012-05-08.
  33. Hope, Michael. "Polish deportees in the Soviet Union". Wajszczuk.v.pl. İstifadə tarixi: 2009-01-06.
  34. GULAG: a History, Anne Applebaum
  35. Zemskov, Gulag, Sociologičeskije issledovanija, 1991, No. 6, pp. 14-15.
  36. . Publicist.n1.by. 2009-04-19 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2009-01-06.
  37. Ivanova, Galina Mikhailovna (2000). Labor Camp Socialism: The Gulag in the Soviet Totalitarian System. Armonk, NY: Sharpe. 69–126.
  38. Khevniuk, Oleg V. (2004). The History of the Gulag: From Collectivization to the Great Terror. Yale University Press. 236–286.
  39. Bacon, Edwin (1994). The Gulag at War: Stalin's Forced Labour System in the Light of the Archives. New York, NY: New York University Press. 42–63, 82–100, 123–144.
  40. Mark Elliott. "The United States and Forced Repatriation of Soviet Citizens, 1944-47," Political Science Quarterly, Vol. 88, No. 2 (June, 1973), pp. 253-275.
  41. "Repatriation - The Dark Side of World War II". Fff.org. İstifadə tarixi: 2009-01-06.
  42. "Forced Repatriation to the Soviet Union: The Secret Betrayal". Hillsdale.edu. 1939-09-01. İstifadə tarixi: 2009-01-06.
  43. "The warlords: Joseph Stalin". Channel4.com. 1953-03-06. İstifadə tarixi: 2009-01-06.
  44. . Stsg.de. 1941-08-16. 2008-02-27 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2009-01-06. (#invalid_param_val)
  45. "Soviet Prisoners of War: Forgotten Nazi Victims of World War II". Historynet.com. 1941-09-08. İstifadə tarixi: 2009-01-06.
  46. . Hoover.org. 2002-10-23. 2009-02-18 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2009-01-06.
  47. "Patriots ignore greatest brutality". Smh.com.au. 2007-08-13. İstifadə tarixi: 2009-01-06.
  48. . Moreorless.au.com. 2001-05-23. 2013-08-03 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2009-01-06.
  49. Земсков В.Н. К вопросу о репатриации советских граждан. 1944-1951 годы // История СССР. 1990. № 4 (Zemskov V.N. On repatriation of Soviet citizens. Istoriya SSSR., 1990, No.4
  50. Germans Find Mass Graves at an Ex-Soviet Camp New York Times, September 24, 1992
  51. Ex-Death Camp Tells Story Of Nazi and Soviet Horrors New York Times, December 17, 2001
  52. Memorial http://www.memo.ru/history/NKVD/GULAG/r1/r1-4.htm
  53. "The museum of history of political repressions "Perm-36"".
  54. "Gulag revisited: Barbed memories". Russia Today. 2012.
  55. "Slave labour and criminal cultures". The Economist. 2013-10-19.
  56. "Сюжеты о «Перми-36» на НТВ сочли «квазижурналистским пасквилем»". İstifadə tarixi: 2015-08-31.
  57. . Archived from the original on 2015-01-01. İstifadə tarixi: 2015-09-12.
  58. Jonathan Brent. Inside the Stalin Archives: Discovering the New Russia. Atlas & Co., 2008 (ISBN 0977743330) pg. 12 Introduction online 2009-02-24 at the Wayback Machine (PDF file)
  59. Leonid Borodkin and Simon Ertz 'Forced Labor and the Need for Motivation: Wages and Bonuses in the Stalinist Camp System', Comparative Economic Studies, June 2005, Vol.47, Iss. 2, pp. 418–436.
  60. "Demographic Losses Due to Repressions", by Anatoly Vishnevsky, Director of the Center for Human Demography and Ecology, Russian Academy of Sciences,  (rus.)
  61. "The History of the GULAG", by Oleg V. Khlevniuk
  62. Pohl, The Stalinist Penal System, p. 131.
  63. Yedlin, Tova (1999). Maxim Gorky: A Political Biography. Greenwood Publishing Group. 188. ISBN 0-275-96605-4.
  64. Map of Gulag, made by the Memorial Foundation on: [1].
  65. "Система исправительно-трудовых лагерей в СССР". Memo.ru. İstifadə tarixi: 2009-01-06.
  66. Ivanova, Galina; Flath, Carol; Raleigh, Donald (2000). Labor Camp Socialism: The Gulag in the Soviet Totalitarian System. London: M.E. Sharpe. 188. ISBN 0-7656-0426-4.
  67. . Archived from the original on 2008-10-15. İstifadə tarixi: 2015-09-12.
  68. (PDF). 2008-12-03 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2009-01-06.
  69. Земсков, Виктор (1995). "К вопросу о масштабах репрессий в СССР". Социологические исследования (№ 9): 118–127. İstifadə tarixi: 20 August 2011.
  70. Лопатников, Леонид (2009). "К дискуссиям о статистике "Большого террора"". Вестник Европы (№ 26–27). İstifadə tarixi: 20 August 2011.
  71. Земсков, Виктор (1994). "Политические репрессии в СССР (1917–1990 гг.)" (PDF). Россия XXI (№ 1–2): 107–124. İstifadə tarixi: 17 August 2011.
  72. Rousso, Henry; Golsan, Richard (2004). Stalinism and nazism: history and memory compared. U of Nebraska Press. səh. 92. ISBN 0-8032-9000-4.
  73. Максудов, Сергей (1995). "О публикациях в журнале "Социс"". Социологические исследования (№ 9): 114–118. İstifadə tarixi: 17 August 2011.
  74. Werth, Nicolas (June 2007). "Der Gulag im Prisma der Archive. Zugänge, Erkenntnisse, Ergebnisse" (PDF). Osteuropa. 57 (6): 9–30.
  75. История сталинского Гулага. Конец 1920-х — первая половина 1950-х годов. Собрание документов в 7 томах. Том 1. Массовые репрессии в СССР. Москва: Российская политическая энциклопедия. 2004. ISBN 5-8243-0605-2.
  76. История сталинского Гулага. Конец 1920-х — первая половина 1950-х годов. Собрание документов в 7 томах. Том 2. Карательная система. Структура и кадры. Москва: Российская политическая энциклопедия. 2004. ISBN 5-8243-0606-0.
  77. История сталинского Гулага. Конец 1920-х — первая половина 1950-х годов. Собрание документов в 7 томах. Том 3. Экономика Гулага. Москва: Российская политическая энциклопедия. 2004. ISBN 5-8243-0607-9.
  78. История сталинского Гулага. Конец 1920-х — первая половина 1950-х годов. Собрание документов в 7 томах. Том 4. Население Гулага. Численность и условия содержания. Москва: Российская политическая энциклопедия. 2004. ISBN 5-8243-0608-7.
  79. История сталинского Гулага. Конец 1920-х — первая половина 1950-х годов. Собрание документов в 7 томах. Том 5. Спецпереселенцы в СССР. Москва: Российская политическая энциклопедия. 2004. ISBN 978-5-8243-0608-8.
  80. История сталинского Гулага. Конец 1920-х — первая половина 1950-х годов. Собрание документов в 7 томах. Том 6. Восстания, бунты и забастовки заключенных. Москва: Российская политическая энциклопедия. 2004. ISBN 5-8243-0610-9.
  81. История сталинского Гулага. Конец 1920-х — первая половина 1950-х годов. Собрание документов в 7 томах. Том 7. Советская репрессивно-карательная политика и пенитенциарная система. Аннотированный указатель дел ГА РФ. Москва: Российская политическая энциклопедия. 2005. ISBN 978-5-8243-0611-8.
  82. Полян, Павел (2006). "Новые карты архипелага ГУЛАГ". Неприкосновенный запас (№2 (46)): 277–286. İstifadə tarixi: 20 August 2011.
  83. Robert Conquest, Paul Hollander: Political violence: belief, behavior, and legitimation p.55, Palgrave Macmillan;(2008) ISBN 978-0-230-60646-3
  84. Гальперович, Данила (27 June 2010). "Директор Государственного музея ГУЛАГа Антон Владимирович Антонов-Овсеенко". Radio Liberty. İstifadə tarixi: 19 August 2011.
  85. Banerji, Arup (2008). Writing history in the Soviet Union: making the past work. Berghahn Books. səh. 271. ISBN 81-87358-37-8.
  86. . The State Gulag Museum. 25 June 2018 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 19 August 2011.
  87. "Gulag - Museum on Communism".

Həmçinin bax

  • QULAQ düşərgələrinin siyahısı
  • 101-ci kilometr
  • Maddə 58 (RSFSR Cinayət Məcəlləsi)
  • Federal Penitensiar Xidməti
  • Sovet İttifaqında məcburi yaşayış məntəqələri
  • Sovet İttifaqında kütləvi məzarlar
  • Memorial (cəmiyyət)
  • Sovet İttifaqında xristianların təqibi
  • Sovet İttifaqında psixiatriyanın siyasi sui–istifadəsi
  • Sovet İttifaqında siyasi repressiya
  • Sovet İttifaqında xalqların deportasiyası
  • Sovet İttifaqında din əleyhinə kampaniya (1928–41)

Xarici keçidlər

  • GULAG Online Exhibit, Global Museum on Communism, Victims of Communism Memorial Foundation
  • GULAG: Many Days, Many Lives, Online Exhibit, Center for History and New Media, George Mason University
  • Gulag: Forced Labor Camps, Online Exhibition, Open Society Archives 2005-10-01 at the Wayback Machine
  • The website of the State Museum of GULAG History
  • The website of the Virtual Gulag Museum
  • Sound Archives. European Memories of the Gulag
  • Gulag prisoners at work, 1936-1937
  • The GULAG
  • GULAG 113
  • Gulag Photo album (prisoners of Kolyma and Chukotka labor camps, 1951-55)
  • Pages about the Kolyma camps and the evolution of GULAG
  • The Soviet Gulag Era in Pictures - 1927 through 1953 2009-03-23 at the Wayback Machine
  • The Economics of the GULAG
  • Stories from the Gulag
  • Interactive map of GULAG (in German)
  • I Was a Slave in Russia: An American Tells His Story
  • Recollections of Soviet Labor Camps, 1949-1955
  • Mapping the Gulag - Russia's prison system from the 1930s to the present
  • The Gulag as the Crucible of Russia’s 21st Century System of Punishment
  • Norillag: Internet Resources
  • Interview with survivor of Soviet GulagYouTube

qulaq, məqalə, ssri, dövlət, qurumu, haqqındadır, eşitmə, orqanı, üçün, qulaq, səhifəsinə, baxın, ГУЛАГ, 1930, illərdən, 1950, illərə, qədər, stalin, dönəmində, məcburi, əmək, düşərgələrini, idarə, edən, dövlət, qurumu, dəfə, belə, düşərgələr, 1918, ildə, yara. Bu meqale SSRI dovlet qurumu haqqindadir Esitme orqani ucun Qulaq sehifesine baxin QULAQ rus GULAG 1930 cu illerden 1950 ci illere qeder Stalin doneminde mecburi emek dusergelerini idare eden dovlet qurumu Ilk defe bele dusergeler 1918 ci ilde yaradilmisdi ve termin genis formada SSRI de her hansi emek dusergesini tesvir etmek ucun istifade olunurdu 1 Kicik cinayetkarlardan siyasi mehbuslara qeder coxlu sayda dustaqlarin yerlesdirildiyi dusergeler sadelesdirilmis usullarla elece de NKVD troykalari ve muhakimesiz edamin diger aletleri ile idare olunurdu QULAQ SSRI de siyasi repressiyalarin esas aleti kimi bilinir Termin bezen dusergelerin ozunu xususile de Qerbde tesvir etmek ucun istifade olunur 1923 1961 ci illerde movcud olmus QULAQ dusergelerinin xeritesi QULAQ Gla vnoe upravle nie lagere j Bas Duserge Idaresi ucun akronim idi Bu Gla vnoe upravle nie ispravi telno trudovy h lagere j i kolo nij Islah Emek Dusergeleri Bas Idaresi resmi adinin qisa formasi idi Ilk dovrlerde Dovlet Siyasi Burosu sonralar NKVD ve son illerde ise Daxili Isler Nazirliyi terefinden idare olunurdu Ilk islah emek dusergeleri inqilabdan sonra 1918 ci ilde yaradilmisdi ve 1919 cu ilin 15 aprelinde mecburi emek dusergelerinin yaradilmasi haqqinda olan dekretle qanunilesdirildi Mecburi emek dusergeleri teskilat funksiyasini itirene qeder 1980 ci illerin sonuna qeder fealiyyet gosterdi Sovet tefriqecilerinin coxu resmen baglandiqdan sonra QULAQ in davamini tesvir edirdiler Anatoli Marcenko 1986 ci ilde faktiki olaraq dusergede oldu Vladimir Bukovski Yuri Orlov Natan Saranskiy QULAQ dan buraxildi ve Sovet rehber orqanlarina olan beynelxalq tezyiqin neticesi olaraq onlara Qerbe emiqrasiya etmeye icaze verildi 11 ilini QULAQ da keciren Aleksandr Soljenitsin 1970 ci ilde Edebiyyat uzre Nobel mukafatinin laureati olmus 1973 cu ilde ise QULAQ arxipelaqi eserinin nesri ile meshurluq qazanmisdir Yazici daginiq dusergeleri adalar zenciri ne benzedir ve bir sahid kimi QULAQ i insanlarin olene qeder islediyi sistem kimi tesvir edirdi 2 Bezi alimler bu mulahizeni destekleyirdi 3 4 baxmayaraq ki muharibe illerinin aciq askar istisnasi ile QULAQ i sag salamat terk etmis insanlarin boyuk ekseriyyeti terefinden mubahiseli hesab olunurdu 5 1940 ci ilin martinda SSRI de 53 QULAQ dusergesi idaresi ve 423 emek koloniyasi var idi 6 Arktik zonanin esas senaye seherlerinin elece de Norilsk Vorkuta ve Maqadan kimi yerlerde mehbuslar terefinden dusergeler tikilirdi 7 Mundericat 1 Qisa tarixi 2 Tarix 2 1 Arxa plan 2 2 Stalinin rehberliyi altinda formalasmasi ve ekspansiyasi 2 3 Ikinci dunya muharibesi donemi 2 4 QULAQ in siyasi rolu 2 5 QULAQ in iqtisadi rolu 2 6 Ikinci dunya muharibesinden sonra 3 Serait 4 Cografiya 5 Arxiv senedleri 6 Tesiri 6 1 Medeniyyet 6 2 Edebiyyat 6 3 Filmler ve televiziya 6 4 Kolonializm 6 5 Hebsden sonraki heyat 7 QULAQ abideleri 8 QULAQ muzeyi 8 1 Muxtelif olkeler uzre emek dusergeleri 8 2 Memuarlar 9 Istinadlar 10 Hemcinin bax 11 Xarici kecidlerQisa tarixi Redakte QULAQ mehbuslarinin statistikasi 1934 1953 cu iller 8 9 Texminen 14 milyon insan 1929 cu ilden 1953 cu ile qeder QULAQ emek dusergelerinde olmusdur 6 7 milyondan cox insan SSRI nin uzaq erazilerine surgun olunmusdur 10 Bezi hesablamalara esasen dusergelerdeki insanlarin umumi sayi 1934 cu ilde 510 307 nefer idi lakin bu reqem artiq 1953 cu ilde 1 727 970 nefer idi 6 Diger hesablamalara esasen 1953 cu ilin evvelinde mehbuslarin umumi sayi 2 4 milyondan cox idi Bunlarin 465 000 neferi siyasi mehbus idi 11 Sovet dusergeleri sisteminin tehlili QULAQ ve Herbi Esirlerin Isleri uzre Bas Idare arasinda formal ferqlenmeni qelizlesdirirdi Herbi Esirlerin Isleri uzre Bas Idare Ikinci dunya muharibesi dovrunde ve ondan sonra SSRI de herbi esirler uzre NKVD nin sobesi idi Cox cehetlerde QUPVI sistemi QULAQ a oxsar idi 12 Esas ferqlendirici xususiyyet Herbi Esirlerin Isleri uzre Bas Idarenin dusergelerinde katorqaya mehkum olunmus cinayetkarlarin olmamasi idi Basqa hallarda ise oxsarliqlar var idi gergin emek zeif qidalanma yasayis seraiti ve yuksek olum faizi 13 Soljenitsin kimi olan sovet siyasi mehbuslari butun ecnebi mulki sexsler ve herbi esirler QULAQ da hebs edilmisdiler xilas olan ecnebi mulki sexsler ve herbi esirler ozlerini QULAQ da mehbus kimi hesab edirdiler Hesablamalara gore umumiyyetle QUPVI nin movcudlugu doneminde 4 000 000 herbi esirin hebs olundugu 500 den cox duserge var idi 14 Sovet arxiv melumatina esasen 1 053 829 insan 1934 1953 cu illerde QULAQ da olmusdu 1919 1934 cu iller dovrune aid arxiv melumati yoxdur 6 Bezi musteqil hesablamalara gore 1929 1953 cu illerde 1 6 milyon insan olmusdu 15 lakin 10 milyona qeder oldugu da ehtimal edilir 16 QULAQ mehbuslarinin coxu siyasi mehbus deyildi baxmayaraq ki her bir dovrde dusergelerde coxlu sayda siyasi mehbus tapila bilerdi 17 Xirda cinayetler ve Sovet hokumeti resmilerini mesxereye salmaq azadliqdan mehrum etme ile cezalandirilirdi 18 19 QULAQ dusergelerinde texminen siyasi mehbuslarin yarisi mehkemesiz hebs edilmisdi resmi melumatlara gore 1921 1953 cu illerde gizli polis terefinden aparilan arasdirmalarda mueyyen olunmusdu ki 2 6 milyondan cox hokm verilib 20 1953 cu ilde Stalinin olumunden sonra QULAQ legv edildi Tarix RedakteArxa plan Redakte Saxalinde mehbuslar 1903 cu il 1920 1950 ci illerde Kommunist partiyasinin rehberleri ve dovlet SSRI dovlet sisteminin normal islemesinin temin edilmesi elece de sosial bazalari olan fehle sinfinde movqelerini mohkemlendirmek ucun esas alet kimi repressiya hesab olunurdu Bolsevikler hakimiyyete gelende kendliler ehalinin 80 ni teskil edirdi 21 Tarixci Enn Appelbaumun fikrince 1906 ci ilde 6 000 ve 1916 ci ilde ise 28 600 mehbus var idi 2 22 1918 ci ilden duserge tipli hebs yerleri tesis edilmisdi mecburi emek sistemi katorqalar Rusiya Imperiyasi doneminde Sibir erazisinde tetbiq edildi 2 esas tip Ceka xususi meqsedli dusergeleri ve mecburi emek dusergeleri idi Mehbuslar muxtelif kateqoriyalara gore ferqlendirilirdi Rusiya vetendas muharibesinin herbi esirleri xirda cinayetkarlar korrupsiya texribatciliq ve yeyinti ile gunahlandirilan memurlar siyasi dusmenler dissidentler ve dovlet ucun tehlukeli hesab edilen sexsler Stalinin rehberliyi altinda formalasmasi ve ekspansiyasi Redakte QULAQ resmen 1930 cu il 7 aprel tarixli 22 p 248 li emre muvafiq olaraq 130 63 li emre esasen OQPU terefinden ULAQ kimi 1930 cu ilin 25 aprelinde tesis olundu Hemin ilin noyabrinda QULAQ kimi adlandirildi Iqtisadi mulahizeleri Stalinizm dovru erzinde kutlevi hebsler ucun mesul eden ferziyye 1990 ci illerden beri elcatan olan kecmis sovet arxivlerini tekzib edirdi baxmayaraq ki bezi arxiv menbeleri hemcinin iqtisadi ferziyyeni desteklemeye sovq edirdi 23 24 Duserge sisteminin boyumesi Sovet senayelesdirme kampaniyasinin zirvesine tus geldi Tebii ehtiyatlarin istismari ve uzaq erazilerin kolonializmi daxil olmaqla elece de olcuyegelmez infrastruktur islerinin gerceklesdirilmesi ve senaye konstruksiya layiheleri heyata kecirilirdi Emek dusergeleri evezine xususi menteqeler ile bu meqsedlere nail olmaq plani 1933 cu ilde Nazino faciesinin meydana cixmasindan sonra iflasa ugradi QULAQ sistemi genislendirildi 1931 1932 ci illere aid arxivler QULAQ dusergelerinde texminen 200 000 mehbusun oldugunu gosterirdi lakin 1935 ci ilde dusergelerde 800 000 ve koloniyalarda ise 300 000 nefer var idi 1930 cu illerin evvelinde SSRI nin cinayetkar siyasetinin daralmasi hebs dusergesinde ehalinin ehemiyyetli derecede artimina sebeb oldu 1937 1938 ci illerin Boyuk Temizlik doneminde kutlevi hebsler artima sebeb oldu Yuz minlerle insan hebs edildi On minlerle mehbus 1937 1938 ci illerde davam eden eks inqilabci fealiyyetlerine gore edam edildi 1934 1941 ci illerde ali tehsilli mehbuslarin sayi 8 defeden cox artdi ve onlarin sayi 5 defe artdi 21 Ziyali tebeqeye olan inamsizliq dusmencilik ve hatta nifret Sovet rehberlerinin umumi xarakteristikasi idi 21 Ikinci dunya muharibesi donemi Redakte QULAQ in siyasi rolu Redakte Dalstroy mehbuslari yol insa ederken Kolima magistralinin Maqadandan Yakutska qeder olan hissesi Ikinci dunya muharibesi erefesinde Sovet arxivleri gosterir ki 1939 cu ilde kompleks duserge ve koloniyalarda texminen 1 6 milyon insan mehbus idi 25 Anna Appelbaum ve Steven Rozefildin fikrince muharibe baslayanda QULAQ sisteminin hebs dusergelerinde ve koloniyalarda 1 2 milyondan 1 5 milyona qeder insan var idi 26 27 Avropada Ikinci dunya muharibesi almanlar terefinden Polsanin isgali ile basladi SSRI de Polsaya hucum etdi ve Polsa Respublikasinin serq hissesindeki eraziler ilhaq olundu 1940 ci ilde SSRI Estoniya Latviya ve Litva respublikalarini Bessarabiyani indiki Moldova Respublikasi ve Bukovinani zebt etdi Bezi hesablamalara gore yuz minlerle polyak 28 29 ve isgal olunmus diger erazilerin sakinleri etnik mensubiyyetleri nezere alinmadan hebs olundular ve QULAQ dusergelerine gonderildiler Halbuki resmi melumata gore SSRI de siyasi ve dovletezidd cinayetler ucun hokmlerin umumi sayi 1939 1941 ci illerde 211 106 idi 20 Texminen 300 000 polyak herbcisi Sovet Ittifaqinin Polsa istilasi erzinde ve sonrasinda SSRI terefinden esir goturuldu 30 Demek olar ki esir goturulmus zabitlerin ve coxlu sayda siravi esgerlerin hamisi sonradan qetle yetirildi Katin qirgini ya da QULAQ a gonderildi 31 1940 1941 ci illerde 10 000 12 000 polyak Kolimaya gonderildi yalniz 583 nefer xilas oldu 1942 ci ilde Serqde polyak silahli quvvelerine qosulmaq ucun buraxildilar 32 SSRI den texliyye edilen 80 000 esgerle birlikde general Vladislav Anders Boyuk Britaniyada toplasdi ve yalniz 310 nefer 1947 ci ilde SSRI nezaretindeki Polsaya qayitmaga konullu oldu 33 Boyuk Veten muharibesi erzinde QULAQ dusergelerinde mehbuslarin sayi 1942 1943 cu illerde keskin suretde azalirdi 1941 ci ilin qisinda QULAQ mehbuslarinin 1 4 i acindan olmusdu 34 516 841 mehbus 1941 1943 cu illerde hebs dusergelerinde agir is seraitine celb edildiklerine ve almanlarla muharibenin acliga sebeb olmasina gore olmusdu 35 36 Statistikaya gore bu dovrde minlerle olum hadisesi bas vermisdi 1943 cu ilde katorqa isleri termini yeniden isledildi Onlar ilk olaraq nasistlerle emekdasliq edenler ucun nezerde tutulmusdu lakin siyasi mehbuslarin diger kateqoriyalari katorqa islerine mecbur edildi Katorqa islerine mecbur edilen mehbuslar QULAQ hebs dusergelerine gonderildiler 36 QULAQ in iqtisadi rolu Redakte Ikinci dunya muharibesine qeder QULAQ sistemi Sovet duserge iqtisadiyyatini yaratmaq ucun genislendirildi Muharibeden evvel mecburi emek xalqi nikelin 46 5 i tenekenin 76 i kobaltin 40 i xrom demir filizinin 40 5 i qizilin 60 i ve mese materialinin 25 3 i ile temin edirdi 37 Muharibeye hazirliq zamani NKVD coxlu fabrikler qurur ve magistrallar demiryollari insa etdirirdi QULAQ muharibe baslayandan sonra ordu ucun tez bir zamanda silah istehsalini ve techizatla teminati heyata kecirdi Ilk novbede neqletme prioritet teskil edirdi 1940 ci ilde NKVD quvvesinin coxunu demiryolu tikintisine cemlesdirdi 38 Almanlarin irelileyisi onunde bunun son derece muhum oldugunu subut edirdi Elave olaraq fabrikler sursat forma ve diger techizatlarin istehsalina diqqet yoneltmisdi Eyni zamanda NKVD bacariqli fehleleri ve mutexessisleri QULAQ dan cixararaq tanklarin doyus teyyarelerinin silah ve sursat istehsal eden 380 xususi koloniyalara toplamisdi 37 Ucuzluga baxmayaraq duserge iqtisadiyyati ciddi qusurlara ugradi Faktiki mehsuldarliq demek olar ki qiymetlere uygun gelmirdi cunki qiymetler nikbinlikden cox uzaq idi Elave olaraq masin ve avadanliqlarin qitligi dusergeleri cetinliye salir ve dusergelerin fealiyyetini lengidirdi Magistral tikintisini aparan dusergelere nezaret eden Serqi Sibir bas idaresi yalniz 3 ilde 94 vaqoneti mehv etdi 37 Lakin en boyuk problem sade idi mecburi emek tebietle azad emekden daha az semerelidir Faktiki olaraq QULAQ mehbuslarinin yarisi SSRI de erzaq probleminin oldugu dovrde azad fehleler kimi mehsuldar fealiyyet gosterirdi 37 Bu ugursuzlugun evezini cixmaq ucun NKVD mehbuslari heddinden cox isledirdi Telebi qaldirmaqa nail olmaq ucun mehbuslar uzun uzun saatlar ve evvelkinden de daha az qida ehtiyatlari ile isleyirdiler Duserge inzibatcisi iclasda deyirdi ki emek mehsuldarliginin azalmasina sebeb mehbusa istirahet ucun gun erzinde 5 saatdan da az vaxt verilmesidir Ve ya kecmis QULAQ mehbusunun sozlerinde bu daha da aydin gorunur 1942 ci ilin yazindan duserge islemeyi dayandirdi Hetta odun toplaya ve oluleri defn ede bilen insanlari tapmaq cetin idi 37 Erzaq qitligi butun SSRI de veziyyeti gerginlesdirirdi lakin muharibe dovrunde QULAQ a merkezi yardimin olmamasi da esas problemlerden idi Merkezi hokumet diqqetini herbi saheye yoneltmisdi ve dusergeleri oz problemleri ile terk qoydu 1942 ci ilde QULAQ erzaq ve senaye mallari tapmaq ucun Techizat Idaresini yaratdi Bu dovrde yalniz erzaq qitligi deyil NKVD de daha cox erzaq ucun gergin islemeyi mehbuslara telqin etmek cehdi ile ehtiyatlari mehdudlasdirdi Bu siyaset 1948 ci ile qeder davam etdi 39 Erzaq qitligina elave olaraq QULAQ muharibenin baslangicinda emek prosesinde de cetinliklerle uzlesdi Boyuk Temizlik azad emeyi teskilinde boyuk rol oynadi lakin Ikinci dunya muharibesinin baslamasi ile terror aradan qalxdi 1940 ci ilin ortalarinda dusergeler barede verilen qerarlar ogurluqlarin xuliqanligin aradan qalxmasi ve emek nizam intizaminin temin edilmesi baximindan musbet neticesini gosterdi 1941 ci ilin yanvarinda QULAQ isci quvvesi texminen 300 000 mehbusa qeder artmisdi 38 Lakin 1942 ci ilde ciddi erzaq qitligi basladi ve duserge ehalisi yeniden cetinliklerle uzlesdi Coxlu fehleler erken buraxilir cebheye gonderilirdi 39 Ikinci dunya muharibesinden sonra Redakte 1947 1953 cu illerde insa edilmis ve QULAQ sisteminin layihesi olan Transpolar demiryolu xetti Ikinci dunya muharibesinden sonra hebs dusergelerinde ve koloniyalarda mehbuslarin sayi 1950 ci illerin evveline esasen 2 5 milyona catmisdi 1945 ci ilin mayinda Avropada muharibe bitende 2 milyon kecmis rus vetendasi SSRI ye mecburen qaytarildi 40 1945 ci ilin 11 fevralinda Yalta konfransinin neticesi olaraq ABS ve Boyuk Britaniya SSRI ile bu barede sazis imzalamisdi 41 Boyuk Britaniya ve ABS in vetendasliq uzre rehber orqanlari Rusiya Imperiyasini terk etmis ve iller evvel muxtelif vetendasliqlar qebul etmis insanlar daxil olmaqla SSRI nin 2 milyona qeder olan kecmis sakinlerinin muvafiq olkeye deportasiya edilmesi ucun Avropadaki herbi quvvelerine emr etdiler Mecburi deportasiya emeliyyatlari 1945 1947 ci iller erzinde bas verdi 42 Cox sayli menbeler bildirir ki Sovet herbi esirleri SSRI ye donerken xain kimi qarsilandilar 43 44 45 Bezi menbelere gore muharibenin evvelinde almanlar terefinden esir goturulmus 1 5 milyondan cox sag qalmis Qizil Ordu esgeri QULAQ a gonderildi 46 47 48 Halbuki dusergelerin diger 2 novu ile qarisiq salinir Ikinci dunya muharibesi erzinde ve ondan sonra azad herbi esirler xususi filtrasiya dusergelerine getdiler 1944 cu ilde 90 den coxu olduruldu ve texminen 8 i ise hebs edildi ya da cerime batalyonlarina gonderildi 1944 cu ilde onlar NKVD terefinden teskil olunmus ehtiyat herbi birliklere gonderildiler 1945 ci ilde texminen 100 filtrasiya dusergesine herbi esirler yerlesdirildi 1946 ci ilde bu dusergelerin ehalisinin esas hissesi NKVD terefinden olduruldu 49 Nasist Almaniyasinin meglubiyyetinden sonra QULAQ tabeliyinde olan NKVD nin xususi dusergeleri Almaniyanin SSRI isgali zonasinda yaradildi Bu dusergeler kecmis Stalaqlar hebsxanalar ve Zaksenhauzen xususi duserge nomresi 7 ve Buhenvald xususi duserge nomresi 2 kimi nasist hebs dusergeleri idi Almaniya hokumetinin hesablamalarina esasen 65 000 insan hemin dusergelerde ve onlara aparilarken olmusdu 50 Alman tedqiqatcilarinin fikrince 12 500 insanin olduyu Zaksenhauzen QULAQ sisteminin esas hissesi kimi hesab edilirdi 51 Stalin doneminde Maqadan Kolima dusergelerine gonderilen mehbuslar ucun esas tranzit merkezi idi Ikinci dunya muharibesinden sonra mehbuslarin muhum hissesini SSRI ye yenice ilhaq edilmis torpaqlardan ukraynalilar belaruslar litvalilar latislar ve estonlar elece de finler polyaklar Volqa almanlari ruminlar ve basqalari teskil edirdi Herbi esirler esasen NKVD nin idaresi altinda olan Herbi Esirlerin Isleri uzre Bas Idarenin duserge sisteminde saxlanilirdi 1953 cu ilin evvelinde hebs dusergelerinde mehbuslarin umumi sayi 465 000 den coxu siyasi mehbus olmaqla 2 4 milyondan cox idi 36 Dovlet 1953 cu ilin martinda Stalin vefat etdikden sonraki muddetde ekstensiv duserge sistemini qorumaga davam etdi baxmayaraq ki munaqiseler ve qiyamlarin bas vermesi duserge rehberliyinin zeifliyini gosterirdi 1953 cu ilin martinda amnistiya qeyri siyasi mehbuslari mehdudlasdirdi ve siyasi mehbuslar ucun 5 ilden cox olmayan muddete hokm cixarildi ona gore de umumi cinayetlere gore hebs edilenler sonra azadliga buraxildi Siyasi mehbuslarin buraxilisi 1954 cu ilde basladildi ve bu proses suretlendi Nikita Xrussovun 1956 ci ilin fevralinda kecirilmis Sovet Ittifaqi Kommunist Partiyasinin 20 ci konqresinde etdiyi cixisinda Stalinizmi keskin tenqid edenden sonra kutlevi beraetler verilmeye baslanildi QULAQ idaresi 1960 ci ilin 25 yanvarinda verilmis emrle Daxili Isler Nazirliyi terefinden legv edildi 52 lakin siyasi ve cinayetkar mehbuslar ucun mecburi emek koloniyalari movcudiyyetini qorudu Siyasi mehbuslar en meshur dusergelerden birinde Perm 36 da duserge legv edilene 53 yeni 1987 ci ile qeder saxlanildilar 54 Rus cinayetkar sistemi islahatlara ve mehbuslarin sayini azaltmasina regmen qeyri resmi ve resmi formada mecburi emek daxil olmaqla QULAQ sistemine olan verdislerinin coxunu davam etdirdiler 55 2000 ci illerin sonunda rus milletciliyinin yeni dalgasinin yukselisi ve Bolsevik vehsiliklerinin beraeti doneminde insan huquqlari feallari Perm 36 ve Solovki kimi yerlerden QULAQ izinin tedrici olaraq redd edilmesi ile bagli rehber orqanlari ittiham etdi 56 Serait Redakte SSRI de mecburi emekden istifade edilmekle heyata kecirilmis ilk muhum layihe Ag deniz Baltik kanali olmusdur Dusergelerdeki yasayis ve is seraiti genis vuset almis hadiselerin tesiri ile vaxt ve yerine gore ehemiyyetli derecede ferqlenirdi Halbuki mehbuslarin boyuk ekseriyyeti cox zaman cuzi sekilde qidalanir qenaetbexs olmayan paltar gigiyena ve tibbi xidmetle uzlesirdi Coxlu mehbuslar sert fiziki is gormeye mecbur edilirdiler 57 Cox zaman iqtisadi saheler is prosesinin mexaniklesdirme derecesi mulki senayeden daha asagi olurdu Aletler tez tez siradan cixirdi Cox vaxt mueyyen is saatlari daha uzun olurdu ve mulki isciler ucun istirahet gunleri daha az idi Mueyyenlesdirilmis is vaxti qaydalari tez tez yerli duserge rehberleri terefinden artirilirdi SSRI prokuroru Andrey Visinski 1938 ci ilde NKVD rehberi Nikolay Yejova yazdigi memorandumda beyan edirdi Mehbuslar arasinda ciriq geyimde olan ve hetta bitli sexslerin olmasi sanitar tehlukesini labud edir Bu mehbuslar insana her hansi benzerliyi itirme noqtesine catmislar Az yemek onlarin bezisi hetta sicovul ve it yeyir 58 Umumiyyetle merkezi idare teskilatlari dovlet rehberliyinin emrile aparilan istehsal planlari ve tikintinin yerine yetirilmesine imkan veren seraitde mehbuslarin emek quvvesinin qorunmasina gozecarpan derecede maraq gosterirdiler Onlar mehbuslarin emek mehsuldarligini artirmaq ucun bir nece qerarlar qebul etdiler Bunlara pul mukafatlari 1930 cu illerin evvellerinden beri emek haqqi verilmesi 1950 ci ilin evvelinden ferdi qerarlar normativ idare ucun erken buraxilis sxemleri qebul etmek 1939 cu ile qeder 1946 ci ilin evvelinden secilmis dusergelerde yeniden tetebiq olundu yuksek seviyyede mualice ve imtiyazlar daxil idi 59 Latviya Isgal Muzeyinde rekonstruksiya olunmus QULAQ daxmasi Hem mecburi hem de heveslendirici elementler qidalanma skalasi ile mueyyen edilmis butun dusergelerde tetbiq olundu Mehbuslarin hecm rasionu onlarin gorduyu isin kvotasindan asili idi Naftali Frenkel bu siyaseti ireli surmusdu Mehbuslarin coxunun gergin ise mecbur edilmesi dovrunde bu siyaset eks effekt verdi bele ki isin yorucu olmasi bezen yuksek istehsal kvotasini yerine yetire bilmeyen sexslerin olumune sebeb olurdu 1941 ci ilin iyununda SSRI ye edilen alman hucumundan derhal sonra dusergelerde serait qeti olaraq pislesdi Belelikle kvotalar artirildi rasionlar kesildi ve tibbi xidmetler zeifledi Butun bu amiller olum hallarinin boyuk suretle artmasina sebeb oldu Veziyyet muharibenin son illerinde ve sonraki dovrde yavas yavas yaxsilasdi QULAQ mehbuslarina asagidaki formada ferq qoyulurdu Kulaklar osadnikler ukaznikler ve cinayet huququna gore nadir tecavuzkarlar Qanuni ogrular Siyasi ve dini sebeblerden mehkum olunmus insanlar1934 1940 ci illerde QULAQ dusergelerinde olum hallari Rusiyada orta gostericiden 4 6 defe yuksek idi 1930 1953 cu illerde olmus mehbuslarin umumi sayi en azi 1 76 milyon idi texminen yarisi 1941 1943 cu illerde tesaduf edir 60 61 Eger emek koloniyalarinda ve xususi menteqelerde bas vermis mehbus olumlerini de nezere alsaq bu reqem 2 749 163 olar Amma bu reqemleri tertib eden tarixci vurgulayir ki bu hele tamami deyil ve her il uzre butun mehbus kateqoriyalarini ehate etmir 62 Cografiya RedakteQULAQ in ilk gunlerinde dusergeler ucun yerler esasen tecrid edilmis seraiti ehate edirdi Xususile uzaq monastirlar yeni dusergeler ucun eraziler kimi addimbasi tekrarlanirdi Ag denizde yerlesen Solovetski adalarindaki yer 1918 ci ilde inqilabdan sonra yaradilmis ilk ve hemcinin en diqqetelayiq dusergelerden biridir 2 Adalar ucun danisiqda islenen ad Solovki idi umumiyyetle emek dusergesi ucun sinonim kimi ana dile daxildir Bu sinfi dusmenlerin yeniden maariflendirilmesi ucun yeni sovet metodunun numunesi kimi dunyaya teqdim olunmus ve onlarin sovet cemiyyetine yeniden inteqrasiyasini temin etmisdi Yerli qezetler ve jurnallar nesr edilir hetta bir nece elmi tedqiqat yerine yetirilirdi Nehayet Solovki adi QULAQ dusergesine cevrildi faktiki olaraq bezi tarixciler tesdiqleyirler ki bu tip dusergeler esasen pilot dusergeler idi 1929 cu ilde Maksim Qorki dusergeye bas cekdi ve bu barede uzrxahligini bildirdi Qorkinin Solovkiye seferi Po Soiuzu Sovetov basligi ile teessuratlari da daxil edilmisdi Qorki meruzesinde yazirdi ki Solovki kimi dusergeler tamamile vacibdir 63 Ucuz emeyin temerkuzlesdirilmesi yolu kimi QULAQ da yeni emfaza ile yeni dusergeler iqtisadi meselenin movcudlugunu dikte etdiyi SSRI sferasinda olan boyuk seherlerde meshur Moskva metrosu ve Moskva Dovlet Universitetinin yeni kampusu mecburi emekle erseye getirilmesi daxil olmaqla qurasdirildi 1930 cu illerin senayelesdirmesi ve Ikinci dunya muharibesi dovrunde coxlu layiheler mehbuslarin emeyi ile yerine yetirildi QULAQ dusergelerinin fealiyyeti SSRI senayesinin genis olcude inkisafina serait yaradirdi Qenrix Yaqoda Moskva Volqa kanalinin insasini yoxlayarken QULAQ dusergelerinin ekseriyyeti simal serqi Sibirin ekstremal ucqar erazilerinde en cox taninani Norilsk yaxinligindaki Norillaq ve Kolima cayi boyunca yerlesen Sevvostlaqdir ve SSRI nin cenub serqi hisselerinde xususile de Qazaxistan collerinde qurulmusdu Luqlaq Steplaq ve Pesanlaq Deqiqlikle verilmis xerite Xatire fondu terefinden hazirlanmisdir 64 Onlar genishecmli yollarin olmadigi qida catismazligi olan ve insanlarin perakende halda meskunlasdigi bolgelerde olsa da bu eraziler mineral ve diger tebii ehtiyatlarla zengin idi Halbuki dusergeler Rusiyanin Avropa hissesi Belarus ve Ukrayna daxil olmaqla butun SSRI de yayildi SSRI erazisinden de kenarda bir nece dusergeler var idi QULAQ in birbasa nezareti altinda olan Cexoslovakiya Macaristan Polsa ve Monqolustan kimi olkelerde bu tip dusergeler fealiyyet gosterirdi Butun dusergelerde istehkamlar qurulmus Sibirde ise yalniz direklerle ehate olunmusdu Sert elementlerle dusergeden qacmagin qarsisi alinmis elece de izleri mueyyen eden itler her dusergeye teyin edilmisdi 1920 1930 cu iller erzinde yerli ehali tez tez dusergelerden qacan mehbuslara yardim edir onlarin coxu hemcinin qacaq ogrular terefinden teqib edilirdi Elece de dusergelerden qacan mehbuslari tutmaqda aiddiyyeti olan qurumlara komek edenlere boyuk mukafatlar verilirdi Duserge gozetcilerine mehbuslari saxlamagin muqabilinde mukafatla heveslendirirdiler Eger mehbus gozetci kesik cekerken qacardisa o zaman gozetcinin formasi soyundurular ve QULAQ mehbusu olardi Eyni zamanda qacan mehbus gullelenerdise gozetciler bir ve ya iki heftelik maaslarina beraber meblegde cerime olunardi Verxoyansk yaxinligindaki cay vadisinde Sibir tayqasi 68 C 90 F gosterici ile en asagi temperatur qeyde alinmisdir Indigirka cayi boyunca olan erazi QULAQ in icinde QULAQ kimi taninmisdi 1926 ci ilde bu bolgede yerlesen Oymyakon kendinde 71 2 C 96 F asagi temperaturda rekord gosterici qeyde alinmisdi NKVD rehberi Lavrenti Beriya 1953 cu ilde olumune qeder SSRI nin atom bombasi proqrami onun nezareti altinda idi minlerle zekler uran filizinin cixarilmasinda istifade olunur ve Novaya Zemlya Vayqac adasi Semipalatinsk diger yerlerde sinaqdan kecirilirdi SSRI tarixi erzinde en azi 476 elahidde duserge idaresi var idi 65 66 Rus tedqiqatcisi Qalina Ivanova bildirir ki tarixde rus tarixcileri SSRI erazisinde muxtelif dovrlerde movcud olmus 476 dusergeni ortaya cixarmis ve tesvir etmisler Melumdur ki faktiki olaraq onlarin her birinin kifayet qeder boyuk olan bir nece sahesi var idi Coxlu sayda dusergelere elave olaraq 2 000 den az olmayan koloniya var idi Faktiki olaraq bunu xeritedeki QULAQ dusergelerinin butun kutlesine eks etdirmek qeyri mumkun idi 66 Bunlarin coxunun yalniz qisa dovrler ucun movcud olmasindan beri her hansi verilmis noqtede duserge idarelerinin sayi azaldilmisdi Bu SSRI de 100 den cox duserge idaresinin movcud oldugu 1950 ci illerin evvelinde pik noqteye catdi Duserge idarelerinin coxu bir nece vahid halda olan duserge birliklerini nezaret altina aldi onlarin bezisi on defelerle ve hetta yuzlerle idi 67 Taninmayan komplekslerin coxu arktik ve subarktik bolgelerde xususile de Kolima Norilsk ve Vorkutada idi Halbuki cox zaman Norilskde bas veren mehbus olumleri faktiki olaraq butovlukde duserge sistemi uzre daha asagi idi 68 Arxiv senedleri Redakte1930 1950 ci iller erzinde OQPU NKVD KQB DIN terefinden hazirlanmis statistik hesabatlar kecmisde Oktyabr inqilabinin Merkezi Dovlet Arxivi olan Rusiya Federasiyasinin Dovlet Arxivinde saxlanilir Bu senedler yuksek seviyyede tesnif edilmis ve elcatmazdir 1980 ci illerin sonunda yenidenqurma ve askarliq siyasi xettinin movcud oldugu donemde Viktor Zemskov ve diger rus tedqiqatcilari senedleri elde etmis OQPU NKVD KQB DIN terefinden toplanmis yuksek seviyyede tesnif olunmus statistik melumatlari nesr etmisdiler 1995 ci ilde Zemskov yazirdi ki ecnebi alimler 1992 ci ilden beri Rusiya Federasiyasi Dovlet Arxivinde qadagan olunmus senedlerin toplusuna muraciet etmeye baslamisdilar 69 Halbuki yalniz Zemskov adli bir tarixci bu arxivlere muraciet etmis ve sonra arxivler Leonid Lopatnikova gore yeniden bagli idi 70 Ilk melumatin etibarliliginin buraxilisini nezerde saxlamaqla islah emek qurumlari terefinden temin edilmisdi Iki halin tesvirini vermek vacibdir Birinci halda idare hesabatlarinda mehbuslarin sayini qeyde almaqda maraqli deyildi cunki bu dusergeler hebsxanalar ve islah emek koloniyalari ucun erzaqla techiz planinda bilavasite azalmaga sebeb olurdu Erzaqda azalma QULAQ in genis istehsal proqraminin mehvine sebeb olan olum hallarinin artimi ile musayiet olunurdu Ikinci halda ise mehbuslarin sayi barede olan melumatin mubaligesi maraqlara tabe deyildi cunki layihe qurumlari terefinden teyin edilmis istehsal meselelerinde eyni artim ile dolu idi O gunlerde insanlar planin qeyri icrasina gore mesul idiler Gorunur ki bu obyektiv maraqlarin neticesi hesabatlarin etibarliliginin kafi derecesi idi 71 1990 1992 ci illerde QULAQ arxivlerine esasen esaslandirilmis ilk deqiq statistik melumatlar Viktor Zemskov terefinden derc edilmisdi 10 72 Onlar statistikada qeyri ardicilliqlarin olmasina regmen aparici qerb alimleri terefinden qebul edilmisdi 10 Hemcinin qeyd etmek lazimdir ki bu melumatlarda Zemskov terefinden verilmis butun mulahizelerin hamisi qebul edilmemisdi Belelikle Sergey Maksudov tesdiqledi ki baxmayaraq ki edebi menbeler meselen Lev Razqon ve Aleksandr Soljenitsinin kitablari dusergelerin umumi sayini nezerde tutmur ve onlarin olcusunu sisirdirdi NKVD ve KQB vasitesile coxlu senedleri nesr etdiren Viktor Zemskov QULAQ in mahiyyetini ve olkede geden ictimai siyasi proseslerin xususiyyetini anlamaqdan uzaq idi O elave etdi ki mueyyen xadimlerin etibarliligi ve durustluk derecesi ferq qoyulmadan menbelerin tenqidi tehlilini artiq bilinen melumat ile yeni melumatin muqayisesini aparmadan Zemskov esas heqiqet kimi onlari teqdim etmekle nesr edilmis materiallari mutleq formada qeyd edir Netice olaraq Maksudov Zemskovun su yoxdur qaydasi kimi xususi senede istinadla umumilesdirilmis beyanatlar etmek cehdlerini ittiham edir 73 Ag deniz Baltik kanalinin tikintisine cavabdeh olan OQPU rehberleri Sagda Naftali Frenkel Merkezde Matvey Berman Solda Afanasev Zemskov ise cavabinda yazmisdi ki menim artiq bilinen melumatla yeni melumati muqayise etmediyimi ittiham etmek edaletli seslenmir Fransiz tarixcisi Nikolya Vertin fikrince Rusiya Federasiyasi Dovlet Arxivinin fondlarindan toplanilmis ve son 15 il erzinde aramsiz olaraq ustu acilmis QULAQ arxivlerinin materiallari qabiliyyetsiz qurum olan QULAQ in yaradiciliginin dekadalari uzerinde ucsuz bucaqsiz olcusunun burokratik nesrinin yalnizca cox kicik hissesini temsil edir Cox hallarda depolarda kazarmalarda ve ya suretle dagilmis tikililerde movcud olan yerli duserge arxivleri sadece duserge tikililerinin coxunun eyni yolla yox olmasi idi 74 2004 2005 ci illerde bezi arxiv senedleri cildin basliginda xususi hissenin gosterildiyi yeddi cildin her birinde Istoriya Stalinskogo Gulaga Konets 1920 kh Pervaya Polovina 1950 kh Godov Sobranie Dokumentov v 7 Tomakh Stalin QULAQ nin tarixi 1920 ci illerin sonundan 1950 ci illerin birinci yarisina qeder Yeddi cildde senedlerin toplusu tiraji ile nesr olundu Birinci cildin Massovye Repressii v SSSR SSRI de kutlevi repressiyalar 75 ikinci cildin Karatelnaya Sistema Struktura i Kadry Ceza sistemi Struktur ve kadrlar 76 ucuncu cildin Ekonomika Gulaga QULAQ iqtisadiyyati 77 dorduncu cildin Naselenie Gulaga Chislennost i Usloviya Soderzhaniya QULAQ ehalisi Cezacekmelerin sayi ve sertleri 78 besinci cildin Specpereselentsy v SSSR SSRI de xususi muhacirler 79 altinci cildin Vosstaniya Bunty i Zabastovki Zaklyuchyonnykh Usyanlar igtisaslar and mehbuslarin tetilleri 80 yeddinci cildin ise Sovetskaya Pepressivno karatelnaya Politika i Penitentsiarnaya Sistema Annotirovanniy Ukazatel Del GA RF Sovet totalitar ve ceza siyaseti RF DA nin faktlarinin annotasiya indeksi basliqli adlari var idi 81 Nesr QULAQ elminin 2 patriarxi Robert Konkvest ve Aleksandr Soljenitsin terefinden verilmis qisa on sozleri ve boyuk ekseriyyeti Rusiya Federasiyasi Dovlet Arxivinin fondlarindan toplanilmis 1431 senedden ibaretdir 82 Tesiri RedakteMedeniyyet Redakte QULAQ texminen SSRI nin 4 onilliyi ve Serqi Avropa tarixini ehate etmis milyonlarla insana tesir etmisdir Medeni tesiri olcuyegelmez idi QULAQ muasir rus dusuncesine esas tesirini gostermis ve muasir rus folklorunun vacib hissesi olmusdur Vladimir Visotski ve Aleksandr Qalic terefinden bestelenmis coxlu mahnilar QULAQ muhitini aydinligi ile terennum edirdi Emek dusergelerinde yaradilmis sozler ve ifadeler 1960 1970 ci illerde rus dilinin bir hissesine cevrilib Aleksandr Dolqan Aleksandr Soljenitsin Varlam Salamov Yevgeniya Qinzburq ve digerlerinin memuarlari sovet cemiyyetinde itaetsizlik remzi oldu Bu yazilar QULAQ a munasibetde sustluk ve tolerantliqlarina gore sovet xalqini ezazilcesine cezalandirirdi lakin eyni zamanda hebs edilenlerin qetiyyetini ve cesaretli olmaq vesiyyetini temin edirdi SSRI de QULAQ ile elaqelendirilmis basqa bir fenomen coxlu artistlerin ve diger medeniyyet numayendelerinin Sibire mecburi miqrasiyasi idi Bu misal ucun teatrin keyfiyyetinin Moskva ile muqayisede Maqadan kimi curbecur yerlerde renessans ile neticelendi Edebiyyat Redakte QULAQ mehbuslarinin sahidi olduqlari hadiseler haqqinda bir sira eserler nesr olunmusdur Varlam Salamovun Kolima nagillari eseri qisa hecmli hekayedir QULAQ da en cox esas islerinden sitat getirir ve bu muhum hesab edilen eserdir Viktor Kravcenko 1944 cu ilde ABS a muhaciret sonra Men azadligi secdim eserini yazdi Senaye muessiselerinin rehberi kimi 1935 ci ilden 1941 ci ile qeder SSRI de mecburi emek dusergelerine rastlamisdi O Sibirde Tom cayi yaxinligindaki Kemerovoda bir dusergeye seferini tesvir edir Fabrikler isleyen her mehbus ucun KQB ye mueyyen mebleg odeyirdiler Anatoli Qranovski 1946 ci ilde Isvece muhaciret edenden sonra Men NKVD agenti idim eserini yazdi ve bu eserde bir genc oglan kimi QULAQ mehbuslarini gormesi barede elece de 1939 cu ilde ozunun mehbus kimi tecrubeleri qeyd olunub Qranovskinin atasi 1937 ci ilde QULAQ a surgun olunmusdur Yuri Marqolinin Ze Ka torpagina sefer kitabi 1947 ci ilde bitirilmisdir lakin Ikinci dunya muharibesinden derhal sonra SSRI haqqinda bele kitabi nesr etmek mumkunsuz idi Qustav Herlinq Qrudzinski Andrey Kiolkos terefinden ingilis diline tercume olunmus Basqa bir dunya eserini yazdi ve 1951 ci ilde Bertran Rassel terefinden teqdimati ile nesr olundu Sexsi dusuncesi ile QULAQ daki heyati tesvir etmekle sovet kommunist sisteminin xususiyyetinin esl tehlilini verir Aleksandr Soljenitsinin QULAQ arxipelaqi kitabi emek dusergeleri haqqinda ilk edebi isi deyildi Onun evvelki kitabi olan Ivan Denisovicin heyatinda bir gun eseri QULAQ mehbusunun tipik gunu barededir 1962 ci ilin noyabrinda en prestijli ayliq Yeni dunya jurnalinda nesr olundu lakin tezlikle qadagan olundu ve butun kitabxanalardan yigisdirildi QULAQ i vetendaslarina qarsi repressiya heyata keciren alet kimi numayis etdiren ilk is idi Ilk daire eseri Marfino saraskalarinda ve xususi hebsxanalarda mehbuslarin heyatlarinda 3 gunun tesviri haqqindadir ve Ivan Denisovicin heyatinda bir gun eserinden sonra SSRI rehber orqanlarinda nesre verilmisdir lakin redd edilmis sonra ise 1968 ci ilde xaricde nesr olunmusdur Macar yazicisi Yanos Rojas Macar Soljenitsini kimi taninmisdir QULAQ haqqinda coxlu kitablar ve meqaleler yazmisdir Macar senedli film rejissoru Zoltan Szalkai QULAQ dusergeleri haqqinda bir sira filmler cekmisdir Karlo Stayner kecmis Yuqoslaviya Kralliginda xorvat kommunist feali ve 1932 1939 cu illerde Moskvada Komintern Nesriyyat Evinin rehberi olmusdur Bir gece eks inqilabi fealiyyet gostermesi ittihami ile Moskvadaki evinden aparilmis ve hebs olunmusdur O sonraki 20 ilini Solovkiden Norilske qeder dusergelerde kecirmisdir SSRI ile Yuqoslaviya arasinda munasibetler normallasandan sonra onun gunahsiz oldugu belli oldu O 20 il muddetinde yolunu gozleyen heyat yoldasi ile birlikde 1956 ci ilde SSRI ni terk etmis ve heyatinin qalan hissesini Xorvatiyanin paytaxti Zaqreb seherinde kecirmisdir O Sibirde 7000 gun adli kitabini yazmisdir Karl Tobyen terefinden yazilmis Qirmizi ulduz altinda reqs eseri Stalin terrorundan once Rusiyaya kocen atletik qiz Marqaret Vernerin hekayesinden behs edir O coxlu cetinliklerle uzlesir bele ki atasi qacirdilir ve hebs olunur Verner bu barede dediyine gore QULAQ dan sag qurtulan yegane amerikan qadinidir Aleksandr Dolqan QULAQ da amerikali ve Men Rusiyada qul idim eserlerini yazmisdi Yevgeniya Qinzburq xatireleri barede Qasirgaya seyahet ve Qasirga icinde eserlerini yazmisdir Savic Markovic Stedimliya yari xorvat monteneqrolu ideoloq ve Ustasa rejimi numayendesi idi 1945 ci ilde Qizil Ordu terefinden Avstriyadan qacarken tutulmus SSRI ye surgun olunmus ve 10 ilini QULAQ da kecirmisdir Buraxilandan sonra Markovic QULAQ da 10 il adli 2 cildlik eserinde avtobioqrafiyasi baresinde yazmisdi Deset godina u Gulagu Matica crnogorska Podqoritsa Monteneqro 2004 Slavomir Ravic Ikinci dunya muharibesi dovrunde QULAQ dan xilas olmasi barede ixtilafli fikirlerini Uzun yurus adli eserinde qeyd etmisdir Anita Nandris Kudlanin Sibirde 20 il eseri 3 oglu ile birlikde QULAQ dan xilas olan Bukovinali kendli qadinin sexsi heyati haqqindadir Heyat yoldasi ve 3 azyasli usagi ile birlikde o muhakimesiz ve gunahi olmadan Mahala kendinden SSRI de yerlesen Yamalo Nenets Muxtar Dairesine surgun olunmusdur 1941 ci ilin iyun ayinin 12 den 13 ne kecen gece 602 kendli xeberdarliq edilmeden hebs olunmus ve surgun edilmisdir Onun anasi ucun de eyni qerar verilmisdi lakin rehber orqanlar terefinden paraplegik xestesi oldugu bilinenden sonra deportasiyadan buraxildi Sonra ortaya cixdi ki deportasiya edilmelerinin ve mecburi emeye celb olunmalarinin sebebi saxtakar ve cefeng rehberleri ile elaqedar idi guya heyat yoldasi Ruminiyada vali siyasetci ve varli kendli olmusdu Lakin sonralar bunlarin hec birinin en azindan dogru olmadigi uze cixdi Heyat yoldasindan ayri dusen qadin 3 oglunu tekbasina boyutmus yatalaq sinqa qidasizliq ifrat soyuq ve agir emeye baxmayaraq butun cetinlikleri def etmisdir Beraet verilenden sonra Bukovinaya donmusdur 3 illik mekteb tehsili olan kendlinin sade ve birbasa dilde heyatinin sonuna qeder yazdigi elyazmalar 1982 ci ilde rumin kommunizminin cokmesinden once gizli olaraq Ruminiyaya getirilmisdir Onun elyazmalari ilk defe 1991 ci ilde nesr olunmusdur SSRI nin yeni isgal etdiyi erazilerde yerli ehalinin qirilmasi ucun istifade olunmus QULAQ dusergelerinde surgun olunmus insanlarin esasini Bukovina ve Bessarabiyadan olan ruminlar fin ve polyak mehbuslar teskil edirdi Filmler ve televiziya Redakte QULAQ 113 senedli film QULAQ dan qacis film 2001 QULAQ film 1985 Men Devidem film 2004 Kenar film 2010 Sibirde itkin film 1991 Ivan Denisovicin heyatinda bir gun Menim yolum film 2011 Eve qayidis film 2010 Qasirga icinde film 2009 Kolonializm Redakte Vorkuta seheri SSRI dovlet senedleri gosterir ki ehalinin seyrek meskunlasdigi erazilerde kolonializm QULAQ in meqsedlerine daxil idi Belelikle azad koloniya anlayisi teqdim olundu Edebli insanlar hebs muddetinin ekseriyyetini qulluq etmis duserge rejiminden kenarda azad koloniyalara buraxilmisdilar Onlar azad sakinler kimi taninmisdilar Elave olaraq rejim ucun xidmet gostermis lakin yasayis yerini azad formada secmeyi inkar eden sexsler ucun azad koloniyaya teyin edilmekleri meslehet olunmus ve onlara esas bolgelerde torpaq verilmisdi QULAQ bu yanasmani katorqa sisteminden miras goturmusdu Bezi statistik hesablamalara gore 40 000 insan Vorkutada dovlet pansiyonlarinda toplanmis 32 000 kecmis QULAQ mehbusu ve ya onlarin ovladlari teleye salinmisdi 83 Hebsden sonraki heyat Redakte Dusergede ve ya hebsxanada hebs olunmus sexslere genis vusetli isleri gormek qadagan edilmisdi Evvelki mehkumluq heyatini gizletmek cetin is idi Siyasiler kimi hebs olunmus sexsler birinci sobeler ucun belaya cevrilmisdi cunki kecmis siyasiler yoxlanilmali idiler Dusergelerden buraxilan insanlarin coxuna boyuk seherlerde yasamaq qadagan edilmisdi QULAQ abideleri Redakte Esas meqale Siyasi repressiya qurbanlarinin xatire gunu Sankt Peterburqda yerlesen abide Hem Moskvada hem de Sankt Peterburqda QULAQ sisteminde ilk hebsxana olan Solovki hebs dusergesinde helak olmus insanlarin xatiresine hesr olunmus abideler var Moskvada yerlesen abide Lubyanka meydaninda NKVD qerargahinin erazisindedir Insanlar her ilin 30 oktyabrinda Siyasi repressiya qurbanlarinin xatire gununde bu abidenin etrafinda toplasir QULAQ muzeyi Redakte Moskvada QULAQ muzeyi Moskva seherinde ilk rehberi Anton Antonov Ovseyenko olan Dovlet QULAQ Muzeyi fealiyyet gosterir 84 85 86 87 Muxtelif olkeler uzre emek dusergeleri Redakte Dunay Qara deniz kanali Ruminiya Sosialist Respublikasi Seytan adasi Fransa Qoli Otok Yuqoslaviya Xveryon hebs dusergesi Simali Koreya Katorqa Rusiya Imperiyasi Laoqay Cin Yeniden tehsil dusergesi Vyetnam Spac hebsxanasi Albaniya Vyetnam QULAQ i Yodok hebs dusergesi Simali Koreya Memuarlar Redakte Ayyub Baghirov 1906 1973 Bitter Days of Kolyma Murtuz Sadikhli 1927 1997 Memory of Blood Ummugulsum Sadigzade died 1944 Prison Diary Tears Are My Only Companions Ummugulsum Sadigzade died 1944 Letters from Prison to her Young Children Remembering Stalin Azerbaijan International 13 4 Winter 2005 The Literature of Stalin s Repressions in Azerbaijan International Vol 14 1 Spring 2006 Mehdi Husein 1905 1965 Underground Rivers Flow Into the Sea Excerpts First Novel About Exile to the Gulag by an Azerbaijani Writer Istinadlar Redakte Other Soviet penal labor systems not formally included in GULag were a camps for the prisoners of war captured by the Soviet Union administered by GUPVI b filtration camps created during World War II for temporary detention of Soviet Ostarbeiters and prisoners of war while they were being screened by the security organs in order to filter out the black sheep c special settlements for internal exiles including kulaks and deported ethnic minorities such as Volga Germans Poles Balts Caucasians Crimean Tartars and others During certain periods of Soviet history each of these camp systems held millions of people Many hundreds of thousand were also sentenced to forced labor without imprisonment at their normal place of work Applebaum pages 579 580 1 2 3 Applebaum Anne 2003 Gulag A History Doubleday ISBN 0 7679 0056 1 Alexander Nikolaevich Yakovlev A Century of Violence in Soviet Russia Yale University Press 2002 ISBN 0 300 08760 8 p 15 Steven Rosefielde Red Holocaust Routledge 2009 ISBN 0 415 77757 7 pg 247 They served as killing fields during much of the Stalin period and as a vast pool of cheap labor for state projects http www nybooks com articles archives 2011 mar 10 hitler vs stalin who killed more 1 2 3 Getty Rittersporn Zemskov Victims of the Soviet Penal System in the Pre War Years A First Approach on the Basis of Archival Evidence The American Historical Review Vol 98 No 4 Oct 1993 pp 1017 1049 Gulag a History of the Soviet Camps Arlindo correia org Istifade tarixi 2009 01 06 Arxivlenmis suret 2008 12 28 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2015 09 12 Demograficheskie poteri ot repressij Demoscope ru Istifade tarixi 2011 12 19 1 2 3 Robert Conquest in Victims of Stalinism A Comment Europe Asia Studies Vol 49 No 7 Nov 1997 pp 1317 1319 states We are all inclined to accept the Zemskov totals even if not as complete with their 14 million intake to Gulag camps alone to which must be added 4 5 million going to Gulag colonies to say nothing of the 3 5 million already in or sent to labor settlements However taken these are surely high figures There are reservations to be made For example we now learn that the Gulag reported totals were of capacity rather than actual counts leading to an underestimate in 1946 of around 15 Then as to the numbers freed there is no reason to accept the category simply because the MVD so listed them and in fact we are told of 1947 when the anecdotal evidence is of almost no one released that this category concealed deaths 100000 in the first quarter of the year Repressions Publicist n1 by Retrieved 2009 01 06 H Net Reviews Arxivlenmis suret 2014 12 13 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2015 09 12 MVD of Russia An Encyclopedia MVD Rossii enciklopediya 2002 ISBN 5 224 03722 0 p 541 Steven Rosefielde Red Holocaust Routledge 2009 ISBN 0 415 77757 7 pg 67 more complete archival data increases camp deaths by 19 4 percent to 1 258 537 pg 77 The best archivally based estimate of Gulag excess deaths at present is 1 6 million from 1929 to 1953 Robert Conquest Preface The Great Terror A Reassessment 40th Anniversary Edition Oxford University Press USA 2007 p xvi Repressions Publicist n1 by 2006 01 10 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2009 01 06 What Were Their Crimes Gulaghistory org 2007 11 05 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2009 01 06 Uschan M Political Leaders Lucent Books 2002 1 2 Repressions Publicist n1 by 2008 03 11 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2009 01 06 1 2 3 Zemskov Viktor 1991 GULAG istoriko sociologicheskij aspekt Sociologicheskie issledovaniya 6 7 Istifade tarixi 14 August 2011 Gulag The Other Killing Machine The New York Times May 11 2003 See e g Michael Jakobson Origins of the GULag The Soviet Prison Camp System 1917 34 Lexington KY University Press of Kentucky 1993 p 88 See e g Galina M Ivanova Labor Camp Socialism The Gulag in the Totalitarian System Armonk NY M E Sharpe 2000 Chapter 2 See for example Istorija stalinskogo Gulaga konec 1920 kh pervaia polovina 1950 kh godov sobranie dokumentov v 7 tomakh ed by V P Kozlov et al Moskva ROSSPEN 2004 vol 4 Naselenie Gulaga Rosefielde Steven The Russian economy from Lenin to Putin Applebaum Anne Gulag a history Franciszek Proch Poland s Way of the Cross New York 1987 P 146 Project In Posterum Project In Posterum Istifade tarixi 2011 12 19 Encyklopedia PWN KAMPANIA WRZESNIOWA 1939 last retrieved on 10 December 2005 Polish language ing Marek Jan Chodakiewicz 2004 Between Nazis and Soviets Occupation Politics in Poland 1939 1947 Lexington Books ISBN 0 7391 0484 5 beanbean 2008 05 02 A Polish life 5 Starobielsk and the trans Siberian railway My Telegraph London 2014 05 31 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2012 05 08 Hope Michael Polish deportees in the Soviet Union Wajszczuk v pl Istifade tarixi 2009 01 06 GULAG a History Anne Applebaum Zemskov Gulag Sociologiceskije issledovanija 1991 No 6 pp 14 15 1 2 3 Repressions Publicist n1 by 2009 04 19 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2009 01 06 1 2 3 4 5 Ivanova Galina Mikhailovna 2000 Labor Camp Socialism The Gulag in the Soviet Totalitarian System Armonk NY Sharpe 69 126 1 2 Khevniuk Oleg V 2004 The History of the Gulag From Collectivization to the Great Terror Yale University Press 236 286 1 2 Bacon Edwin 1994 The Gulag at War Stalin s Forced Labour System in the Light of the Archives New York NY New York University Press 42 63 82 100 123 144 Mark Elliott The United States and Forced Repatriation of Soviet Citizens 1944 47 Political Science Quarterly Vol 88 No 2 June 1973 pp 253 275 Repatriation The Dark Side of World War II Fff org Istifade tarixi 2009 01 06 Forced Repatriation to the Soviet Union The Secret Betrayal Hillsdale edu 1939 09 01 Istifade tarixi 2009 01 06 The warlords Joseph Stalin Channel4 com 1953 03 06 Istifade tarixi 2009 01 06 Remembrance Zeithain Memorial Grove Stsg de 1941 08 16 2008 02 27 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2009 01 06 invalid param val Soviet Prisoners of War Forgotten Nazi Victims of World War II Historynet com 1941 09 08 Istifade tarixi 2009 01 06 Sorting Pieces of the Russian Past Hoover org 2002 10 23 2009 02 18 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2009 01 06 Patriots ignore greatest brutality Smh com au 2007 08 13 Istifade tarixi 2009 01 06 Joseph Stalin killer file Moreorless au com 2001 05 23 2013 08 03 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2009 01 06 Zemskov V N K voprosu o repatriacii sovetskih grazhdan 1944 1951 gody Istoriya SSSR 1990 4 Zemskov V N On repatriation of Soviet citizens Istoriya SSSR 1990 No 4 Germans Find Mass Graves at an Ex Soviet Camp New York Times September 24 1992 Ex Death Camp Tells Story Of Nazi and Soviet Horrors New York Times December 17 2001 Memorial http www memo ru history NKVD GULAG r1 r1 4 htm The museum of history of political repressions Perm 36 Gulag revisited Barbed memories Russia Today 2012 Slave labour and criminal cultures The Economist 2013 10 19 Syuzhety o Permi 36 na NTV sochli kvazizhurnalistskim paskvilem Istifade tarixi 2015 08 31 The Gulag Collection Paintings of Nikolai Getman Archived from the original on 2015 01 01 Istifade tarixi 2015 09 12 Jonathan Brent Inside the Stalin Archives Discovering the New Russia Atlas amp Co 2008 ISBN 0977743330 pg 12 Introduction online Arxivlesdirilib 2009 02 24 at the Wayback Machine PDF file Leonid Borodkin and Simon Ertz Forced Labor and the Need for Motivation Wages and Bonuses in the Stalinist Camp System Comparative Economic Studies June 2005 Vol 47 Iss 2 pp 418 436 Demographic Losses Due to Repressions by Anatoly Vishnevsky Director of the Center for Human Demography and Ecology Russian Academy of Sciences rus The History of the GULAG by Oleg V Khlevniuk Pohl The Stalinist Penal System p 131 Yedlin Tova 1999 Maxim Gorky A Political Biography Greenwood Publishing Group 188 ISBN 0 275 96605 4 Map of Gulag made by the Memorial Foundation on 1 Sistema ispravitelno trudovyh lagerej v SSSR Memo ru Istifade tarixi 2009 01 06 1 2 Ivanova Galina Flath Carol Raleigh Donald 2000 Labor Camp Socialism The Gulag in the Soviet Totalitarian System London M E Sharpe 188 ISBN 0 7656 0426 4 Anne Applebaum Inside the Gulag Archived from the original on 2008 10 15 Istifade tarixi 2015 09 12 Coercion versus Motivation Forced Labor in Norilsk PDF 2008 12 03 tarixinde orijinalindan PDF arxivlesdirilib Istifade tarixi 2009 01 06 Zemskov Viktor 1995 K voprosu o masshtabah repressij v SSSR Sociologicheskie issledovaniya 9 118 127 Istifade tarixi 20 August 2011 Lopatnikov Leonid 2009 K diskussiyam o statistike Bolshogo terrora Vestnik Evropy 26 27 Istifade tarixi 20 August 2011 Zemskov Viktor 1994 Politicheskie repressii v SSSR 1917 1990 gg PDF Rossiya XXI 1 2 107 124 Istifade tarixi 17 August 2011 Rousso Henry Golsan Richard 2004 Stalinism and nazism history and memory compared U of Nebraska Press seh 92 ISBN 0 8032 9000 4 Maksudov Sergej 1995 O publikaciyah v zhurnale Socis Sociologicheskie issledovaniya 9 114 118 Istifade tarixi 17 August 2011 Werth Nicolas June 2007 Der Gulag im Prisma der Archive Zugange Erkenntnisse Ergebnisse PDF Osteuropa 57 6 9 30 Istoriya stalinskogo Gulaga Konec 1920 h pervaya polovina 1950 h godov Sobranie dokumentov v 7 tomah Tom 1 Massovye repressii v SSSR Moskva Rossijskaya politicheskaya enciklopediya 2004 ISBN 5 8243 0605 2 Istoriya stalinskogo Gulaga Konec 1920 h pervaya polovina 1950 h godov Sobranie dokumentov v 7 tomah Tom 2 Karatelnaya sistema Struktura i kadry Moskva Rossijskaya politicheskaya enciklopediya 2004 ISBN 5 8243 0606 0 Istoriya stalinskogo Gulaga Konec 1920 h pervaya polovina 1950 h godov Sobranie dokumentov v 7 tomah Tom 3 Ekonomika Gulaga Moskva Rossijskaya politicheskaya enciklopediya 2004 ISBN 5 8243 0607 9 Istoriya stalinskogo Gulaga Konec 1920 h pervaya polovina 1950 h godov Sobranie dokumentov v 7 tomah Tom 4 Naselenie Gulaga Chislennost i usloviya soderzhaniya Moskva Rossijskaya politicheskaya enciklopediya 2004 ISBN 5 8243 0608 7 Istoriya stalinskogo Gulaga Konec 1920 h pervaya polovina 1950 h godov Sobranie dokumentov v 7 tomah Tom 5 Specpereselency v SSSR Moskva Rossijskaya politicheskaya enciklopediya 2004 ISBN 978 5 8243 0608 8 Istoriya stalinskogo Gulaga Konec 1920 h pervaya polovina 1950 h godov Sobranie dokumentov v 7 tomah Tom 6 Vosstaniya bunty i zabastovki zaklyuchennyh Moskva Rossijskaya politicheskaya enciklopediya 2004 ISBN 5 8243 0610 9 Istoriya stalinskogo Gulaga Konec 1920 h pervaya polovina 1950 h godov Sobranie dokumentov v 7 tomah Tom 7 Sovetskaya repressivno karatelnaya politika i penitenciarnaya sistema Annotirovannyj ukazatel del GA RF Moskva Rossijskaya politicheskaya enciklopediya 2005 ISBN 978 5 8243 0611 8 Polyan Pavel 2006 Novye karty arhipelaga GULAG Neprikosnovennyj zapas 2 46 277 286 Istifade tarixi 20 August 2011 Robert Conquest Paul Hollander Political violence belief behavior and legitimation p 55 Palgrave Macmillan 2008 ISBN 978 0 230 60646 3 Galperovich Danila 27 June 2010 Direktor Gosudarstvennogo muzeya GULAGa Anton Vladimirovich Antonov Ovseenko Radio Liberty Istifade tarixi 19 August 2011 Banerji Arup 2008 Writing history in the Soviet Union making the past work Berghahn Books seh 271 ISBN 81 87358 37 8 About State Gulag Museum The State Gulag Museum 25 June 2018 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 19 August 2011 Gulag Museum on Communism Hemcinin bax RedakteQULAQ dusergelerinin siyahisi 101 ci kilometr Madde 58 RSFSR Cinayet Mecellesi Federal Penitensiar Xidmeti Sovet Ittifaqinda mecburi yasayis menteqeleri Sovet Ittifaqinda kutlevi mezarlar Memorial cemiyyet Sovet Ittifaqinda xristianlarin teqibi Sovet Ittifaqinda psixiatriyanin siyasi sui istifadesi Sovet Ittifaqinda siyasi repressiya Sovet Ittifaqinda xalqlarin deportasiyasi Sovet Ittifaqinda din eleyhine kampaniya 1928 41 Xarici kecidler Redakte Vikianbarda QULAQ ile elaqeli mediafayllar var GULAG Online Exhibit Global Museum on Communism Victims of Communism Memorial Foundation GULAG Many Days Many Lives Online Exhibit Center for History and New Media George Mason University Gulag Forced Labor Camps Online Exhibition Open Society Archives Arxivlesdirilib 2005 10 01 at the Wayback Machine The website of the State Museum of GULAG History The website of the Virtual Gulag Museum Sound Archives European Memories of the Gulag Gulag prisoners at work 1936 1937 The GULAG GULAG 113 Gulag Photo album prisoners of Kolyma and Chukotka labor camps 1951 55 Pages about the Kolyma camps and the evolution of GULAG The Soviet Gulag Era in Pictures 1927 through 1953 Arxivlesdirilib 2009 03 23 at the Wayback Machine The Economics of the GULAG Stories from the Gulag Interactive map of GULAG in German I Was a Slave in Russia An American Tells His Story Recollections of Soviet Labor Camps 1949 1955 Mapping the Gulag Russia s prison system from the 1930s to the present The Gulag as the Crucible of Russia s 21st Century System of Punishment Norillag Internet Resources Interview with survivor of Soviet Gulag YouTubeMenbe https az wikipedia org w index php title QULAQ amp oldid 6096813, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.