Musa Qasımlı

Qasımlı Musa Cəfər oğlu (28 oktyabr 1957(1957-10-28), Yardımlı rayonu) — dünyada tanınmış görkəmli Azərbaycan tarixçisi, tarix elmləri doktoru, professor (1992), Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası Qafqazşünaslıq İnstitutunun direktoru (2016), AMEA-nın müxbir üzvü (2017). Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin IV (2010–2015), V (2015–2020) və VI (2020–2025) çağırışlar deputatı. "Şöhrət" ordenli (2017).

Musa Qasımlı
Musa Cəfər oğlu Qasımlı
Doğum tarixi	28 oktyabr 1957 (63 yaş)
Doğum yeri	Hamarkənd, Yardımlı rayonu, Azərbaycan SSR, SSRİ
Vətəndaşlığı	SSRİ→ Azərbaycan
Elm sahəsi	Beynəlxalq münasibətlər tarixi
Elmi dərəcəsi	Tarix elmləri doktoru
Elmi adı	AMEA-nın müxbir üzvü, professor
İş yeri	Azərbaycan Respublikası Milli Məclisi
Təhsili	Bakı Dövlət Universiteti, Corc Meyson Universiteti (Feyrfaks, ABŞ)
Tanınır	Tarixçi alim, Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin IV və V çağırış deputatı
Mükafatları	2017
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Həyatı

Musa Qasımlı 1957-ci il 28 oktyabrda Yardımlı rayonunun Hamarkənd kəndində anadan olmuşdur. 1974-cü ildə orta məktəbi tərifnamə ilə bitirmişdir. Həmin il Azərbaycan Dövlət Universitetinin (indiki Bakı Dövlət Universiteti) tarix fakültəsinə daxil olmuş, 1979-cu ildə oranı fərqlənmə diplomu ilə bitirmişdir. Təyinatla Yardımlı rayonunda işləmişdir.1982–1985-ci illərdə BDU-nun Avropa və Amerika ölkələrinin yeni və müasir tarixi kafedrasının əyani aspiranturasında təhsil almışdır. Beynəlxalq münasibətlər tarixi üzrə ixtisaslaşmışdır. 1986-cı ildə namizədlik, 35 yaşında isə doktorluq dissertasiyası müdafiə etmişdir. Ölkədə ən gənc tarix elmləri doktoru olmuşdur. Yardımlı rayonundan çıxan ilk tarix elmləri doktoru, professordur. 1986–1992-ci illərdə BDU-nun Avropa və Amerika ölkələrinin yeni və müasir tarixi kafedrasında müəllim, baş müəllim, dosent, tarix fakültəsinin dekan müavini vəzifələrində çalışmışdır. BDU-nun Avropa və Amerika ölkələrinin yeni və müasir tarixi kafedrasının professorudur. AMEA-nın müxbir üzvü olan ilk yardımlılıdır.

AMEA Rəyasət Heyətinin 27 yanvar 2016-cı il tarixli qərarı ilə Qafqazşünaslıq İnstitutunun direktoru vəzifəsini icra edən təyin edilmişdir. AMEA İctimai Elmlər bölməsinin 24 iyun tarixli iclasında səsvermə yolu ilə direktor seçilmiş, 29 iyun tarixində isə AMEA Rəyasət Heyətinin iclasında həmin qərar təsdiq edilmişdir.

1992–1997-ci illərdə Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin beynəlxalq əlaqələr şöbəsində işləmişdir.

IV çağırış Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinə 2010-cu il 7 noyabrda keçirilən seçkilərdə 42 saylı Sumqayıt ikinci seçki dairəsindən, 2015-ci il 1 noyabrda keçirilən V çağırış, 2020-ci il 9 fevralda keçirilən VI çağırış seçkilərində 72 saylı Yardımlı-Masallı seçki dairəsindən millət vəkili seçilmişdir. Milli Məclisin Elm və Təhsil Komitəsinin sədr müavinidir. Azərbaycan-Əfqanıstan parlamentlərarası işçi qrupunun sədri, Türkiyə, Kanada, Braziliya, Peru, Meksika, Argentina, Danimarka, Malta, Estoniya, Bosniya və Herseqovina parlamentləri ilə dostluq qrupunun üzvüdür. Azərbaycan Mətbuat Şurası İdarə Heyətinin və Dünya Azərbaycanlılarını Əlaqələndirmə Şurasının üzvü olmuşdur.

Azərbaycan Respublikası Prezidentinin sərəncamı ilə "Şöhrət" ordeni ilə təltif edilmişdir (28.10.2017).

Bundan başqa, Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin "Qabaqcıl təhsil işçisi" döş nişanı (2009), Qazaxıstan Respublikası Elmlər Akademiyasının xatirə medalı (10.11.2017), Azərbaycan Respublikası Prezidentinin sərəncamı ilə "Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin 100 illiyi (1918–2008)" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı (27.05.2018), Azərbaycan parlamentinin 100 illiyi münasibətilə Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin "Parlament" medalı (2018), Azərbaycan Respublikası Xarici İşlər Nazirliyinin sərəncamı ilə " Azərbaycan Respublikası diplomatik xidmət orqanlarının 100 illiyi (1919–2019)" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı (09.07.2019), Azərbaycan Respublikası Dövlət Sərhəd Xidməti rəisinin əmri ilə "Azərbaycan Sərhəd Mühafizəsinin 100 illiyi (1919–2019)" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı ilə təltif edilmişdir (14.08.2019).

Elmi fəaliyyəti

Azərbaycan tarixinin öyrənilməmiş bir sıra aktual problemlərinin — Azərbaycanın beynəlxalq mədəni əlaqələri (1946–1991), Ceyid Cəfər Pişəvəri hərəkatınından sonra Cənubi Azərbaycanda yaranmış şəraitin Birləşmiş Millətlər Təşkilatında müzakirəsi, Azərbaycan-Türkiyə diplomatik-siyasi münasibətləri (1920–1922), xarici dövlətlər və Azərbaycan (1920–1922), Birinci dünya müharibəsi illərində "könüllü" adı altında erməni silahlı bandalarının hazırlanması və fəaliyyətləri, Birinci dünya müharibəsi illərində böyük dövlətlərin Azərbaycan siyasəti (1914–1918), SSRİ-Türkiyə diplomatik-siyasi münasibətləri (1960–1991), Azərbaycan istiqlal mübarizəsi və xarici dövlətlər (1920–1945), "Erməni məsələsi"ndən "erməni soyqırımı"na (1724–1920), Cənubi Qafqaz Antanta ölkələri, Rusiya və Türkiyə arasında (1920–1923) və b. araşdırılması onun adı ilə bağlıdır. Musa Qasımlı Azərbaycan, Rusiya, Türkiyə, ABŞ, Gürcüstan, Avstriyada BMT, Çexiyada ATƏT, Böyük Britaniya arxivlərində çalışmış və dəyərli əsərlər yazmışdır. Onun ilk böyük tədqiqat işi İkinci dünya müharibəsindən sonra SSRİ dağılanadək olan dövrdə Azərbaycanın beynəlxalq mədəni əlaqələri olmuşdur. Sovet hakimiyyəti illərində Mərkəzin nəzarəti altında həyata keçirilən Azərbaycanın beynəlxalq mədəni əlaqələrinin inkişaf dinamikasının və nəticələrinin zəngin arxiv materialları əsasında tədqiq edilməsi uğurlu başlanğıc olmuşdur. Bakıda nəşr edilən bu monoqrafiya sonralar Gürcüstanda "Artanudci" nəşriyyatında da çap edilmişdir. 1992–1993-cü illərdə Musa Qasımlı Seyid Cəfər Pişəvəri hərəkatından sonra Cənubi Azərbaycanda yaranmış şəraitin yenicə qurulmuş BMT Baş Məclisinin ilk iclasında müzakirəsini araşdırmış və 1993-cü ildə "Azərnəşr"də "Beynəlxalq münasibətlərdə Azərbaycan məsələsi" adlı əsərini nəşr etdirmişdir. Bu, Azərbaycan tarixşünaslığında ilk addım olmuşdur. Professor BMT Baş Məclisində əslən Azərbaycandan olan iki nəfərin — SSRİ-nin BMT-dəki nümayəndəsi A.Vışınskinin və İranın nümayəndəsi, əslən Ordubaddan olan Seyid Həsən Tağızadənin İranda sovet qoşunlarının olmasına dair mübahisələrinin, Cənubi Azərbaycanda ABŞ və sovet siyasətinin mahiyyətini açmışdır. Müəllif əsərində yazır ki, Qərbdə belə hesab edirlər ki, soyuq müharibə ilk dəfə Avropada başlamışdır, lakin belə deyildir, soyuq müharibənin ilk anı, ilk böhranı Cənubi Azərbaycan məsələsi olmuşdur.Əsərdə M.Qasımlı yazır: "…uzun illər boyu tarix elmində belə bir qeyri-elmi tezis hakim olub ki, guya beynəlxalq münasibətlərdə "soyuq müharibə"nin başlanmasının təqsirkarı ABŞ və Qərbi digər dövlətləridir. İndi "soyuq müharibə" başa çatıb.Onun başlıca təqsirkarı olan sovet imperiyası çöküb və bu müharibədə Qərb dövlətləri qalib gəliblər…Azərbaycan məsələsi 1946-cı il martın 5-də Böyük Britaniyanın keçmiş baş naziri U.Çörçillin ABŞ-ın Fulton şəhərindəki çıxışı ilə əsası qoyulan "soyuq müharibə"nin ilk toxumlarının səpildiyi və cücərdiyi kəskin beynəlxalq münasibətlərin ən mübahisəli məsələlərindən biri oldu" (səh.24–25). Bu, professor Musa Qasımlının Azərbaycan və dünya tarix elminə gətirdiyi yenilik olmuşdur. Sonralar digər Azərbaycan tarixçiləri Musa Qasımlının işığında bu problemə dair tədqiqatlar aparmış və soyuq müharibənin ilk anının, ilk böhranının Cənubi Azərbaycanda olmasına dair onun konsepsiyasını inkişaf etdirmişlər. Professor Cəmil Həsənli 1998-ci ildə nəşr etdirdiyi "Güney Azərbaycan:Tehran-Bakı-Moskva arasında (1939–1945)" adlı əsərində yazır: "Professor M.Qasımovun "Beynəlxalq münasibətlərdə Azərbaycan məsələsi" kitabı son dövrün uğurlu addımlarından hesab edilə bilər" (səh.12–13).

Daha sonra professor Musa Qasımlı, işğal edilib bolşevikləşdirildikdən sonra SSRİ-nin yaradılmasına qədərki dövrdə Azərbaycanın xarici dövlətlərlə, o cümlədən Türkiyə ilə diplomatik-siyasi münasibətlərini tədqiq etmişdir. Bu illər nisbi müstəqillik illəri olmuşdur. Müəllif bolşevik Rusiyasının Azərbaycanın xarici siyasətinə hansı metodlarla son qoyduğunu, nümayəndəliklərini bağladığını tədqiq etmişdir. Bakı ilə yanaşı bu araşdırma kitab olaraq Türkiyə və İranda da işıq üzü görmüşdür. Professor Musa Qasımlı ölkədə ilk dəfə olaraq Birinci dünya müharibəsi illərində böyük dövlətlərin Azərbaycan siyasətini tədqiq etmiş və üç cildlik monoqrafiya yazmışdır. O, Azərbaycanda ilk dəfə olaraq Qafqaz cəbhəsində "könüllü" adı altında erməni silahlı bandalarının hazırlanması və fəaliyyəltərini tədqiq etmişdir. Bu mövzuya dair bir sıra beynəlxalq elmi simpoziumlarda məruzə etmiş və həmin məruzələr nəşr edilmişdir. Musa Qasımlı 1920–1945-ci illərdə Azərbayca istiqlal mübarizəsi və xarici dövlətlər problemini də araşdırmış, iri həcmli monoqrafiya yazmış və bu əsər 2006-cı ildə İstanbulda "Kaknüs" nəşriyyatında nəşr edilmişdir. Həmin kitab Almaniyanın Frankfurt şəhərində keçirilən kitab sərgi-yarmarkasında ən çox satılan kitablardan biri olmuşdur. Musa Qasımlı 1920–1923-cü illərdə Cənubi Qafqazda Rusiya, Türkiyə və Antanta ölkələri arasında nüfuz uğrunda gedən diplomatik-siyasi mübarizəni də tədqiq etmişdir. Professor Musa Qasımlı Rusiya imperatoru I Pyotrun məlum fərmanından başlayaraq 1920-ci ildə Ermənistan sovetləşdirilənədək olan dövrdə ermənilərin Azərbaycan ərazilərinə yerləşdirilməsini, torpaqlar ələ keçirmələrini, silahlı bandalar yaratmalarını, böhranlı anlarda mülki türk, müsəlman əhaliyə qarşı törətdikləri qırğınları ən mötəbər arxiv materialları əsasında tədqiq etmiş və iri həcmi monoqrafiya yazmışdır. Monoqrafiya Azərbaycan rus, türk və ingilis dillərində bir neçə ölkədə nəşr edilmişdir.

ABŞ, Argentina, Türkiyə, Böyük Britaniya, Almaniya, Rusiya, Ukrayna, Polşa, Rumıniya, Qazaxıstan, Makedoniya, Moldova, Gürcüstan, İran, Kipr, Çexiya Respublikası və b. ölkələrdə Azərbaycan tarixinin indiyədək araşdırılmayan problemlərinə həsr olunmuş irihəcmli 15 monoqrafiyası və nüfuzlu jurnallarda 80-dən çox elmi məqaləsi ingilis, ispan, türk, rus, ukrayn, polyak, rumın, fars və b. dillərdə nəşr edilmişdir. Monoqrafiyaları haqqında xaricdə müsbət rəylər dərc olunmuşdur. Əsərlərinə ABŞ, Böyük Britaniya, Rusiya, Türkiyə, Ukrayna, Gürcüstan, İraq, Polşa ,Rumıniya, Moldova, Qazaxıstan, Litva, Estoniya, Macarıstan və b. ölkələrin alimləri istinad etmişlər. Bütövlükdə, 2018-ci ilin məlumatına görə, M.Qasımlının əsərlərinə xarici ölkə alimləri 271 dəfə istinad etmişlər.

Azərbaycanda və xarici ölkələrdə nəşr edilən və maraqla qarşılanan əsərləri ona şöhrət gətirmiş və görkəmli tarixçi alim olaraq tanıtmışdır. 1983–2017-ci illərdə Azərbaycanda keçirilən 50-dən çox elmi konfransda məruzələr etmişdir.

1985–2017-cı illərdə 50 beynəlxalq elmi konfransda – Orlando, San-Fransisko, Los-Ancelos (ABŞ), Plovdiv (Bolqarıstan), Krakov,Varşava (Polşa), Bilkent, İstanbul, Ankara, Elazığ, Ərzurum, İqdır, Ardahan, Trabzon, İzmir, Ədirnə, Bandırma, Əskişəhər, Uşak, Bitlis, Malatya, Kayseri, Kahramanmaraş, Giresun, Bayburt, Antalya, Alanya (Türkiyə), Moskva, Yekaterinburq, Nijni Novqorod, Rostov-Don, Qroznı (Rusiya), Tiflis, Batum (Gürcüstan), Qazimaqosa, Lefkoşa, Girne (Kipr), Tehran, Təbriz (İran), Vilnüs (Litva), Odessa, Kiyev (Ukrayna), Türküstan, Astana (Qazaxıstan), Tallin (Estoniya), Amsterdam (Hollandiya), Frankfurt, Köln, Berlin, Dortmund, Bielefald, Hamburq (Almaniya), Skopye (Makedoniya), Vyana (Avstriya), Budapeşt (Macarıstan) və b. dəfələrlə etdiyi məruzələrlə Azərbaycan tarix elmini layiqincə təmsil etmişdir.

Ali məktəblər üçün Beynəlxalq münasibətlər tarixi dərs vəsaitinin, iki hissədən ibarət Avropa və Amerika ölkələrinin müasir tarixi dərsliyinin və fənn proqramının müəllifidir.

ABŞ-da fəaliyyət göstərən Orta Şərq Araşdırmaları Assosiasiyasının (Arizona Universiteti), Mərkəzi Avrasiya Araşdırmaları Cəmiyyətinin (Harvard Universiteti), Orta Asiya və Qafqaz Araşdırmaları Mərkəzinin (Türkiyə) üzvüdür. "Romanian Euroasian Studies" (Rumıniya), "Qafqaz və Mərkəzi Asiya araşdırmaları", "Turan SAM", "Türk bilimi", "Atatürk yolu" (Türkiyə), "Qafqaz i mir" (Gürcüstan), "Evropeyski istoriçhı studii: naukoviy jurnal" və "Amerikanska istoria ta politika: naukoviy jurnal" (Kiyev, Ukrayna) elmi jurnallarının redaksiya heyətinin üzvüdür.

ABŞ-ın Vircinya ştatının Fairfax şəhərindəki George Mason Universitetində araşdırma proqramı üzrə çalışmışdır (2004).

SSRİ Siyasi Elmlər Assosiasiyasının, SSRI Elmlər Akademiyasının Beynəlxalq münasibətlər və xarici siyasət tarixi Elmi Şurasının üzvü (1987–1991), Azərbaycan EA Tarix İnstitutunda fəaliyyət göstərən ixtisaslaşdırılmış doktorluq Müdafiə Şurasının həmsədri (1997–1999), Təhsil Nazirliyi Elmi Metodik Şurası tarix bölməsinin (1997–1999), Dərslikləri Qiymətləndirmə Şuarsının ( 2009–2014), Azərbaycan Respublikası Prezidenti yanında Ali Attestasiya Komissiyasının tarix və siyasi elmlər ixtisası üzrə Ekspert Şurasının (2004–2007) üzvü olmuşdur. BDU-da fəaliyyət göstərən Müdafiə Şurasının üzvüdür.

Musa Qasımlının rəhbərliyi altında 18 nəfər namizədlik, 3 nəfər doktorluq dissertasiyası işini müdafiə etmişdir.

Monoqrafiyaları

Azərbaycanda

• Azərbaycan Respublikası dünya meridianlarında. Bakı: Gənclik, 1992, 5,58 ç.v.
• Beynəlxalq münasibətlərdə Azərbaycan məsələsi. Bakı: Azərnəşr, 1993, 4,2 ç.v.
• Azərbaycan beynəlxalq münasibətlər sistemində (1991–1995-ci illər). Bakı: Gənclik, 1996, 8,7 ç.v.
• Azərbaycan və beynəlxalq parlament təşkilatları (N.Axundovla birgə). Bakı: Mütərcim, 1996, 5,5 ç.v.
• Azərbaycanın xarici siyasəti (konsepsiya məsələləri). Bakı: Mütərcim, 1997, 7,5 ç.v.
• Azərbaycan-Türkiyə diplomatik-siyasi münasibətləri (aprel 1920-ci il-dekabr 1922-ci il). Bakı: Mütərcim, 1998, 7,5 ç.v.
• Xarici dövlətlər və Azərbaycan (aprel işğalından SSRİ yaradılana qədərki dövrdə diplomatik-siyasi münasibətlər).Bakı, 1998, 22, 5. ç.v.
• Birinci dünya müharibəsi illərində böyük dövlətlərin Azərbaycan siyasəti (1914–1918-ci illər). 3 hissədə. I hissə (1914-cü il avqust-1917-ci il oktyabr). Bakı: Qanun, 2000, 15 ç.v.
• Birinci dünya müharibəsi illərində böyük dövlətlərin Azərbaycan siyasəti (1914–1918-ci illər). 3 hissədə. II hissə (1917-cü il noyabr-1918-ci il noyabr). Bakı: Adiloğlu, 2001, 15 ç.v.
• Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Xarici İşlər Nazirliyinin şəxsi heyəti. Bakı: Azərbaycan Universiteti, 2002.
• Azərbaycanın xarici işlər nazirləri (E.Hüseynova ilə birgə). Bakı: Adiloğlu, 2003, 7 ç.v.Bakı:Mütərcim, 2013. 9 ç.v. Yenidən işlənilmiş təkrar nəşr.
• Birinci dünya müharibəsi illərində böyük dövlətlərin Azərbaycan siyasəti (1914–1918-ci illər). 3 hissədə. III hissə (sənədlər, materiallir, xəritələr, şəkillər). Bakı: Adiloglu, 2004, 35 ç.v.
• Azərbaycanın baş nazirləri (Cavad Hüseynovla birgə). Bakı: Adiloğlu, 2005, 8,3 ç.v.
• Heydər Əliyev-istiqlala gedən yol. 1969–1987-ci illər. Bakı: BDU-nun nəşriyyatı, 2006, 38 ç.v
• SSRİ-Türkiyə münasibətləri (Türkiyədə 1960-cı il çevrilişindən SSRİ-nin dağılmasınadək). I cild. 1960–1979. Bakı: Adiloğlu, 2007, 560 səh.
• SSRİ-Türkiyə münasibətləri (Türkiyədə 1960-cı il çevrilişindən SSRİ-nin dağılmasınadək). II cild.1979–1991. Bakı: Adiloğlu,2009, 400 səh.
• "Erməni məsələsi"ndən "erməni soyqırımı"na: gerçək tarix axtarışında (1724–1920). Bakı, Mütərcim, 2014. 464 s.
• From the "Armenian Issue" to "The Armenian Genocide": in Search of Historical Truth (1720–1920). Baku: "N print studiya" LLC. 2015, 492 p.
• Azərbaycan Respublikasının xarici siyasəti (1991–2003). I hissə. Bakı: Mütərcim, 2015, 648 s.
• Azərbaycan Respublikasının xarici siyasəti (1991–2003). II hissə. Bakı: Mütərcim, 2015, 664 s.
• Ermənistanın sovetləşdirilməsindən Azərbaycan ərazilərinin işğalınadək erməni iddiaları: tarix-olduğu kimi (1920–1994-cü illər). Bakı: Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Elmin İnkişafı Fondu, 2016. – 520 səh. 
• Azərbaycan parlamentarizmi tarixi . 2 cilddə. I cild. Bakı: Mütərcim, 2018, 688 s. (B.Muradova və V.Qafarov ilə birgə).
•  Azərbaycan parlamentarizmi tarixi . 2 cilddə. II cild. Bakı: Mütərcim, 2018, 680 s. (B.Muradova ilə birgə).
• Gürcüstanda erməni təşkilatlarının fəaliyyəti (XIX əsr – XXI əsrin əvvəlləri). Bakı: "RS Poliqraf" MMC, 2020, 606 s. (kollektiv).

Xarici ölkələrdə

• Uluslararası ilişkilerdə Güney Azerbaycan meselesi (40-lı yıllar).Ankara, Asena nəşriyyatı, 1997,80 s.(müştərək) (Türkiyə).
• Azərbaycan-Türkiyə diplomatik-siyasi münasibətləri (aprel 1920-ci il – dekabr 1922-ci il). Təbriz,Təbriz nəşriyyatı,1999 (fars dilinə çevirəni Əli Daşqın). 7,5 ç/v.(fars dilində).
• Азербайджан в международных культурных связях (1946–1990).Тбилиси, Изд.Артануджи, 2005.15 п/л. (Gürcüstan).
• Azerbaycan türklerinin milli mücadele tarihi.1920–1940.İstanbul, Kaknüs nəşriyyatı, 2006. 704 s.(Türkiyə).
• СССР-Турция: от нормализации до новой холодной войны.1960–1979-е гг. Москва, ИНСАН, 2008.576 с.(Rusiya).
• Турция-СССР: от переворота до распада. 1980–1991. Москва, ИНСАН, 2010. 418 с. (Rusiya).
• SSCB-Türkiye ilişkileri.Türkiyede 1980 Darbesinden SSCB-nin Dagılmasına kadar. İstanbul, Kaknüs,2012. 464 s. (Türkiyə).
• Украинско-азербайджанские политические отношения: история и современность.Киев, Издательский дом Дмитрия Бураго, 2012.160 с. ( О.Купчик, А. Дамиров) (Ukrayna).
• Türkiye-Sovyet Sosyalist Cumhuriyetleri Birliği ilişkileri.Ankara, Atatürk Araştırmaları Merkezi Yayınları, 2013. 599 s. (Türkiyə).
• Анатолия и Южный Кавказ в 1724–1920-е гг.: в поисках исторической истины. Москва, ИНСАН, 2014. 550 с. (Rusiya).
• Kafkaslarda ermeni sorunu. 1724–1920. Ankara, İpek Universitesi yayınları, 2014. 484 s. (Türkiyə).
• Азербайджан, Армения и Турция в 1920–1994 гг.: реальная история. Москва, ИНСАН, 2016. 616 с. (Rusiya).
• Внешняя политика Азербайджанской Республики (1991–2003 гг.). I часть. Москва, ИНСАН, 2016. 704 с. (Rusiya).
• Внешняя политика Азербайджанской Республики (1991–2003 гг.). II часть. Москва, ИНСАН, 2016. 724 с. (Rusiya).
• Ermeni sorunu ve büyük devletler. 1724–1920. Ankara, Astana yayınları, 2017. 480 s. (Türkiyə).
• Azerbaycan, Ermenistan ve Türkiye 1920–1994: gerçek tarih arayışı. Ankara, T.C.Atatürk Araştırma Merkezi, 2019. 642 s. (Türkiyə).
• The Post-Soviet Conflicts: The Thirty Years’ Crisis. "Lexington Books" nəşriyyatı, 2020, 398 p. (coaut.). (ABŞ).

Dərslik və dərs vəsaitləri

• Siyasi tarix (mühazirə kursu). Dərslik. II hissə (III mühazirənin müəllifi. s. 420–434) (kollektiv). Bakı: BDU nəşriyyatı, 1993, 15 ç.v.;Bakı: Şur nəşriyyatı, 1995, 176 s.; Bakı: Şirvannəşr, 1997, 160 s.
• Beynəlxalq münasibətlər tarixi (XX əsr. I hissə. 1900–1945-ci illər). Dərs vəsaiti (həmmüəllif). Bakı: BDU-nun nəşriyyatı, 1998, 18,75 ç.v.
• Avropa və Amerika ölkələrinin müasir tarixi. I hissə. Ali məktəblər üçün dərslik. Bakı: Bakı Universiteti nəşriyyatı, 2003. 23,12 ç.v.;Təkrar nəşr. Bakı: Adiloğlu, 2007, 23,75 ç.v.; 2012, 25 ç.v. (Yenidən işlənilmiş təkrar nəşr).
• Müəllim hazırlığının və orta təhsilin perspektivləri (Qərb təhsil sisteminin təcrübəsi əsasında). Müəllimlər üçün vəsait. Bakı: Adiloğlu nəşriyyatı, 2005 (ABŞ alimləri ilə birgə), 29,62 ç.v
• Avropa və Amerika ölkələrinin müasir tarixi. II hissə. Ali məktəblər üçün dərslik. Bakı: Adiloğlu, 2008, 353 s.
• Ən yeni tarix. Orta məktəblərin XI sinfi üçün dərslik. Bakı: Çaşıoğlu, 2010, 10,32 ç.v.(kollektiv); Yenidən işlənilmiş təkrar nəşr. Bakı: Çaşıoğlu, 2014, 126 s. (Kollektiv).
• Yeni tarix. Orta məktəblərin IX sinfi üçün dərslik. Bakı: Kövsər,2011,7,5 ç.v.(kollektiv).

Elmi məqalələri

Azərbaycanda

• Mədəni əməkdaşlığın mühüm sahəsi.- "Kitablar aləmində" jurnalı,1983, №4. 0,2 ç.v.
• Beynəlxalq münasibətlər və SSRI-nin xarici siyasəti məsələləri Azərbaycan SSR tarixşünaslığında (70–80-ci illər).- Azərbaycan EA Xəbərləri. Tarix, fəlsəfə, hüquq, 1989, N-1, s.3–9 (R.Orucovla birgə) (rus dilində).
• 1946–1990-cı illərdə Azərbaycanın beynəlxalq mədəni əlaqələri məsələsinə dair.- Azərbaycan tarixi problemlərinin gənc tədqiqatçılarının II Respublika elmi konfransının məruzələri, 27–28 mart.Bakı,1991, s.182–184.
• Azərbaycan 1946–1990-cı illərdə beynəlxalq mədəni əlaqələrdə.- BDU-nun Xəbərləri,1992, №1, 0,4.ç/v.
• Azərbaycan Respublikası 1946–1990-cı illərdə beynəlxalq mədəni əlaqələrdə.- Azərbaycan EA xəbərləri. Tarix, fəlsəfə, hüquq. 1993, №3–4, s.3–6.
• Azərbaycan 1946–1990-cı illərdə beynəlxalq mədəni əlaqələrdə.- BDU-nun Xəbərləri,1994, №1,0,5 ç/v.
• Aprel işğalı nəticəsində Azərbaycanın dövlət müstəqilliyinin itirilməsinə Ingiltərə, Fransa, ABŞ və Türkiyənin münasibəti.- "Tarix və onun problemləri" jurnalı,1997, №2, s.190–198.
• Aprel işğalından sonra Azərbaycandakı xarici ölkə vətəndaşlarının vəziyyəti. – "Qanun" jurnalı,1997, №19, s. 38–39.
• Azərbaycan-Türkiyə münasibətlərində müsavatçı təşkilatların fəaliyyətinin qadağan edilməsi məsələsi (1920–1922-ci illər). – "Müsavat" jurnalı,1997, №7, s.25–26.
• Azərbaycanın Litva, Latviya və Estoniya ilə münasibətləri (1920–1922-ci illər).- "Mütərcim" jurnalı,1997, №4, s.60–63.
• 1918-ci ilin martınadək Irəvan quberniyasında əhalisi azərbaycanlılar olan, talan edilən və boşaldılan kəndlər arxiv sənədlərində. – "Tarix və onun problemləri" jurnalı,1998, №1, s. 20–27.
• Azərbaycan-Rusiya diplomatik-siyasi münasibətləri (1920–1922-ci illər).– "Beynəlxalq həyat" jurnalı, 1998, №1, s. 51–62.
• Aprel işğalından sonra Azərbaycanın xarici ölkələrdəki diplomatik nümayəndəlikləri əməkdaşlarının işdən çıxarılması və təqib edilməsi (1920–1922-ci illər). – Qafqazda sovet totalitarizmi (20–30-cu illər) beynəlxalq elmi konfransının materialları. Bakı, Xəzər Universiteti nəşriyyatı,1998, s.75–77.
• Malenkovun Bağırova məktubu. – "Qanun" jurnalı,1998, №13–14, s.11–13.
• Ermənilərin və digər xalqların Türkiyə dövləti əleyhinə qiyamlara qaldırılmasında Rusiyanın rolu məsələsi bəzi rus diplomatik sənədlərində. – "Tarix və onun problemləri" jurnalı, 1998, №3, s.70–75.
• Azərbaycan-Rusiya-Türkiyə-Ingiltərə-Fransa münasibətlərində əsir dəyişdirilməsi məsələsi. – "Müsavat" jurnalı,1998, №9, s.14–18.
• Güney Azərbaycan məsələsi beynəlxalq münasibətlərdə.- 21 Azər jurnalı, 1998, dekabr, №1,s.12–13.
• Birinci dünya müharibəsi illərində azərbaycanlıların milli özünüdərkinin güclənməsinə təsir edən amillər. – "Milli özünüdərk". Beynəlxalq kollokviumun tezisləri. 21–24 aprel 1999-cu il. Bakı, Qərb Universiteti nəşriyyatı, 1999,s.138–141.
• Aprel işğalından sonra Azərbaycanın xarici siyasət fəaliyyətinin GüneyQafqaz respublikaları ilə birləşdirilməsi və xaricdəki nümayəndəliklərin ləğv edilməsi. –Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti və müasir dövr məqalələr toplusu. Bakı, Diplomat nəşriyyatı, 1999, s.45–55.
• Beynəlxalq konfranslar və Azərbaycan.– BDU xəbərləri. Tarix, hüquq, fəlsəfə seriyası,1999, №4, s.138–144.
• Oktyabr çevrilişindən sonra böyük dövlətlərin Azərbaycan siyasətinin fəallaşmasının səbəbləri. –Azərbaycan tarixinin çağdaş problemləri məqalələr toplusu. Bakı, Xəzər Universitetinəşriyyatı,2000, s.152–164.
• Russian Policy in South Azerbaijan during First World War. – "Journal of Azerbaijan Studies".Baku, 2000, vol.3, №2, p. 48–52.
• Rusiyanın region siyasəti. – "Strateji analiz" jurnalı,2002, №1, s.12–19.
• İkinci dünya müharibəsindən sonrakı ilk illərdə Ermənistanın Azərbaycana ərazi iddiaları. –Qarabağ dünən, bu gün və sabah. I Ümumrespublika elmi-əməli konfransı. Tezislər. – Bakı, Şuşa nəşriyyatı,2002, s.133.
• 1969–1982-ci illərdə azərbaycanlı diplomatların hazırlanması və yerləşdirilməsi məsələsi.-Heydər Əliyev və Azərbaycanda diplomatik kadrların hazırlanmasının aktual problemləri. Bakı,ADU nəşriyyatı,2004,s.67–69.
• Avropa və Amerika ölkələrinin müasir tarixi fənninin tədrisinə dair.- Heydər Əliyev və Azərbaycanda diplomatik kadrların hazırlanmasının aktual problemləri. Bakı, ADU nəşriyyatı,2004,s.149–150.
• Münaqişələrin həll edilməməsinin Şərq-Qərb münasibətlərinə təsiri (ümumi baxış).- "İpək yolu" jurnalı,2004,N 2, s.56–59.
• Andzey Furierin Qafqaza dair əsəri.-"Mütərcim"jurnalı,2004,N 1(2),27(28),s.103–104.
• Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Ensiklopediyası. 2 cilddə.I cild. Bakı,Lider nəşriyyatı, 2004, 440 səh.(30 məqalənin müəllifi).
• Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Ensiklopediyası. 2 cilddə. II cild. Bakı, Lider nəşriyyatı, 2004, 479 səh. (35 məqalənin müəllifi).
• Məşrutə inqilabı dövründə İran beynəlxalq münasibətlərdə.-Məşrutə inqilabı-100.Baynəlxalq elmi konfransın materiallar.Bakı, 8–9 iyun 2005.Bakı, Günəş nəşriyyatı, 2005,s.17–24.
• History of British-Azerbajani relations:Britains Azerbaijan Policy (november 1917-september 1918).-"Visions of Azerbaijan and Britain,spring, 2006, vol.1.1, p.38–43.
• Heydər Əliyevin əsassız erməni iddialarına qarşı mübarizəsi məxfi arxiv sənədlərində.-"Paleoloit" jurnalı, 2006,N:2 (2),s.24–27.
• Azerbaijan Demokratic Republic.- ).-"Visions of Azerbaijan and Britain,summer, 2006, vol.1.2, p.44–47.
• 1920-ci ilin apreli:Azərbaycanın dövlət müstəqilliyinin itirilməsinə böyük dövlətlərin münasibəti.-"525-ci qəzet", 2007, 7 aprel, N:59 (2409); 14 aprel, N:64 (2414); 21 aprel, N:69(2419); 28 aprel, N:74 (2424).-1,4 ç.v.
• Türk Kafkas İslam Ordusu Harekatının Azerbaycan tarihindeki Önemi.- Abdulahmit Avşar. Aydınların gözüyle Azerbaycan. Ziyalılarla kültür gezileri. Bakı, 2007,s.128–141.
• Rəsmi tarix,yoxsa xalq tarixi?-Tarixin metodoloji və aktual problemləri.Beynəlxalq elmi-nəzəri konfrans. AMEA Tarix İnstitutu və Azərbaycan Tarix Qurumu. Tezislər.Bakı.27–28 iyun 2007-ci il.Bakı,2007, s.16–19.
• Azərbaycanın istiqlalına aparan yol: daxili və xarici amillərin müqayisəli təhlili.-Azərbaycan dövlətçili ənənələri tarixi.Azərbaycan Cümhuriyyətinin qurulmasının və Bakının azad olunmasının 90 illiyinə həsr edilmiş beynəlxalq simpozium. Tezislər.Bakı şəhəri, 13–14 sentyabr. Bakı, 2008, s.9–10.
• Гейдар Алиев и тюркский мир.- "Каспий Из", 2008,N:1 (2),s.10–11; N:2 (3), s.18–31.
• Bolşevik Rusiyasının Güney Qafqaz siyasəti.-Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti və Qafqaz İslam Ordusu.Baki, Nurlar, 2008, s.92–134.
• Antanta ölkələrinin Güney Qafqaz siyasəti. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti və Qafqaz İslam Ordusu. Bakı,Nurlar, 2008, s.191–224.
• Судьба лидеров младотурок в контексте отношений Турции и советской России. Джемаль Паша.- "Каспий Из", 2008, декабрь, N:12 (13), s.24–27.
• Aqressiv separatizm və Ermənistanın hərbi təcavüzü nəticəsində yaradılmış Dağqlı Qarabağ problemini türk dünyasına təsiri.- Türk dövlət və cəmiyyətlərinin XI dostluq,qardashlıq və əməkdaşlıq qurultayı. Məruzələr,çıxışlar, qəbul olunmuş sənədlər. Bakı,Yurd NPB,2008, s.43–58.
• Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Xarici İşlər Nazirliyinin bağlanması və "yeni xarici siyasət xətti".- "Diplomatiya aləmi" jurnalı, 2009, N:23, s.66–74.
• Azərbaycan Rusiya ilə Türkiyə arasında (1920–1922). – "Diplomatiya aləmi" jurnalı, Bakı, 2010, N:26, s. 47–56.
• XX əsrin 80-ci illərinin sonu- 90-cı illərinin əvvəllərində dünyada baş verən gosiyasi dəyişikliklər. –" Geostrategiya" jurnalı, 2011, N:1 (1), s.22–29.
• Azərbaycan torpaqlarına ermənilərin köçürülməsi və nəticələri. – "Milli Məclis" analitik-informasiya jurnali, 2011, mart-aprel, s.60–65.
• Sosializmin iflası: Avropanın sosialist ölkələrində və SSRİ-də baş verən hadisələrin geosiyasi nəticələri. –" Geostrategiya" jurnalı, 2011, N:2 (2), s.44–50.
• Türk dünyası tarixçilərinin əməkdaşlığı: mövcud vəziyyət və perspektivlər (Azərbaycandan baxış). – "Türk dünyası: dünəni və bu günü:" mövzusunda beynəlxalq elmi konfransa təqdim olunmuş məruzə. Tezisləri. 23–24 may 2011-ci il. Azərbaycan Tarix Qurumu və Bakı Dövlət Universiteti Tarix fakültəsi. Bakı, 2011, s.216–217.
• Azərbaycan torpaqlarına ermənilərin köçürülməsi və nəticələri. — "Milli Məclis" analitik-informasiya jurnalı,2011,may-iyun 2011, s.98–101.
• Azərbaycan təhdid altında:bolşevik işğalından Ermənistanın təcavüzünə qədər(1920–1988).–Strateji təhlil"jurnalı,Bakı,2011,N:1(2),s.46–68.
• Azərbaycan: sovet respublikasından müstəqil dövlətə doğru. — "Geostrategiya" jurnalı, Bakı, 2012, N:01 (07), s.15–20.
• Cənubi Qafqaz kütləvi qırğınlar ərəfəsində (1903–1904). — "Milli Məclis" analitik-informasiya jurnalı, Bakı, 2012, mart-aprel, s.70–73.
• 1918-ci il mart:Bakıda qırğın. — "Zəriflik" jurnalı, Bakı, 2012,N:8, mart-aprel, s.42–43.
• Bakı qırğınları (fevral, 1905-ci il). — "Milli Məclis" analitik-informasiya jurnalı, Bakı, 2012, sentyabr-oktyabr, s.62–69.
• Bakıda qırğın (avqust-oktyabr, 1905). — "Milli Məclis" analitik-informasiya jurnalı,Bakı, 2012, noyabr-dekabr,s.45–47.
• Bakıda qırğın (1918-ci il, mart). – "Milli Məclis" analitik-informasiya jurnalı, Bakı, 2013, mart-aprel, s.82–87.
• ABŞ-ın ikili standartlar siyasəti: hər şey olduğu kimi. – "Milli Məclis" analitik-informasiya jurnalı, 2015, yanvar-fevral, s.12–15.
• Erməni silahlı dəstələrinin hazırlanması və fəaliyyətləri (1914-cü il avqust-1915-ci il aprel). – "Strateji təhlil" jurnalı, Bakı, 2015, say 1(12), s.9–32.
• Tarix olduğu kimi: Bakı, 31 mart 1918-ci il. – "Elm dünyası" jurnalı, Bakı, 2015, 1–2 (10), s. 21–26.
• Территориально-пограничные вопросы на русско-турецкой конференции и в Московском договоре. – "Diplomatiya aləmi" jurnalı, 2016, №41, s.104–121.
• Территориально-пограничные вопросы на русско-турецкой конференции и в Московском договоре. – AMEA. Xəbərlər. İctimai elmlər seriyası. 2016, №1, s.31–44.
• Müstəqil Azərbaycana dövlətinin xarici siyasətinin formalaşması: beynəlxalq münasibətlərin möhkəm və etibarlı təməlləri. – Müstəqillik yollarında-25. Bakı, Şərq-Qərb nəşriyyatı, 2016, s.272–292.
• Xarici siyasət: reallıqlar, uğurlar və perspektivlər. – Müstəqillik yollarında −25. Bakı, Şərq-Qərb nəşriyyatı, 2016, s.328–349. 
• Azərbaycan Xalq · 1903–1904-cü illərdə erməni siyasi-terror təşkilatlarının Cənubi Qafqazda çar Rusiyası hakimiyyət orqanlarının rus və gürcü mənşəli nümayəndələrinə qarşı terroru (Rusiya arxiv mənbələri əsasında). AMEA Qafqazşünaslıq İnstitutunun təşkil etdiyi "Qafqazda terror" respublika elmi konfransının tezisləri. 28 noyabr 2019. Bakı, 2019.
• · Müasir Azərbaycan və xarici siyasətin prioritetləri. – Azərbaycan Respublikasının Xarici İşlər Nazirliyi və ADA Universiteti. Azərbaycan Respublikası diplomatik xidmətinin 100 illiyinə həsr edilmiş beynəlxalq konfrans. 8 iyul, 2019. Bakı, 2019, s.33–41.Cümhuriyyətinin süqutuna Böyük Britaniyanın münasibəti. – "Diplomatiya aləmi" jurnalı, 2016, №42, s.83–92.
• Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayətinin yaradılması: tarixi gerçəklik necədir? –"Diplomatiya aləmi" jurnalı, 2016, №43, s.114–144.
• ·Ermənilərin Cənubi Qafqaza gətirilməsi və Azərbaycan əleyhinə fəaliyyətlər (1920–1930-cu illər). — "Milli Məclis" analitik-informasiya jurnalı, 2017, mart-aprel, s.70–77.
• Переселенческая политика на Кавказе в XIX веке и её последствия (на основе российских архивных материалов). — AMEA. Xəbərlər. İctimai elmlər seriyası. Bakı, 2017, №1,15–20.
• О некоторых проблемах истории Первой Азербайджанской Республики // AMEA. Xəbərlər. İctimai elmlər seriyası. Bakı, 2018, №1, s. 4–14.
• İnsanlıq əleyhinə ağır cinayət – 31 mart 1918-ci il soyqırımı // Milli Məclis analitik informasiya jurnalı. Bakı, mart-aprel 2018, s. 46–51
•  1903–1904-cü illərdə erməni siyasi-terror təşkilatlarının Cənubi Qafqazda çar Rusiyası hakimiyyət orqanlarının rus və gürcü mənşəli nümayəndələrinə qarşı terroru (Rusiya arxiv mənbələri əsasında). AMEA Qafqazşünaslıq İnstitutunun təşkil etdiyi "Qafqazda terror" respublika elmi konfransının tezisləri. 28 noyabr 2019. Bakı, 2019.
• Müasir Azərbaycan və xarici siyasətin prioritetləri. – Azərbaycan Respublikasının Xarici İşlər Nazirliyi və ADA Universiteti. Azərbaycan Respublikası diplomatik xidmətinin 100 illiyinə həsr edilmiş beynəlxalq konfrans. 8 iyul, 2019. Bakı, 2019, s.33–41.
• Qafqazşünaslığın aktual problemləri. // AMEA, "Qafqazşünaslıq" elmi-nəzəri jurnalı. Bakı, № 1, 2020, s. 6–15.

Xarici ölkələrdə

• Ermenistan-Azerbaycan savaşının gerçək yüzü. Quzey Kıbrıs, Lefkoşa, "Birlik" qəzeti,1996,19,20,21,24 dekabr (Kipr).
• Азербайджанское консульство в Иркутске.- Современные методы и технологии в преподаваний международных отношений. Ч. 2.Екатеринбург, Из. Уральского Университета, 1999, с.67–68 (Rusiya).
• Ermənilərin Osmanlı imperatorluğu əleyhinə terrorçuluğa təhrik edilməsində rus dövlətinin rolu (ocak 1914-mart 1915). — XIII türk tarix konqresi. Məruzələrin tezisləri.-Ankara, Türk Tarix Kurumu Basımevi, 1999,s.83–85 (Türkiyə).
• Ataturk and Azerbaijan (1920–1922).- The Ataturk 4th International Congress/summaries of Papers.October 25–29. Turkistan-Kazakhistan, 1999, p. 55–56 (Qazaxıstan).
• Ermenilərin Osmanlı imperatorluğu aleyhine terrorçuluğa tehrik edilmesinde rus devletinin rolu (ocak 1914- mart 1915).- XIII türk tarih konqresi. Meruzeler. Ankara, Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1999, s.535–539 (Türkiyə).
• (Türkiyə).Osmanlı.12 ciltlik. II cilt. Siyaset. –Birinci dünya sava yllarnda Osmanl devletinin Azerbaycan politikası. Ankara, "Yeni Türkiye" yayınları, 1999 (s.595–608.Kollektiv) (Türkiyə). 
• Atarurk and Azerbaijan (1920–1922).The Ataturk 4-th International Gongress.C.1.Oktober 25–20 1999. Turkistan-Kazakstan.Ankara, 2000, p. 511–515 (Qazaxistan).
• 1920–1922 yıllardakı Azerbaycan-Türkiye diplomatik-siyasi alakalar.-Türk dünyası Araştırmaları. Istanbul, №124, Şubat 2000/01,s.113–146 (Türkiyə).
• Kıbrıs meselesi Azerbaycan Sovyet basınında (1983–1991).-III Uluslararası Kıbrıs Araştırmaları konqresi.13–17 kasım 2000. III cilt. Kıbrıs, Qasimaqosa, Doğu Ak deniz Universitesi, 2000, s.247–354 (Kipr).
• 20 ASIR Azerbaycan tarihində; 1920–1922 yıllarındakı; Azerbaycan-Türkiye diplomatik-siyasi alakalar.- "Türk Dünyası Araştırmaları" jurnalı, Istanbul, № 128, Ekim 2000,s.119–149 (Türkiyə).
• Дипломатические представительства иностранных государств в Советском Азербайджане (апрел 1920г.-октябрь 1923 г.). – Проблемы всеобщей истории в контексте подготовки педагогических кадров. Вопросы всеобщей истории. Вып.2.- Екатеринбург, 2000, с.58–65 (Rusiya).
• 1914–1918). Türk diplomasisinin Kuzey Azerbaycan’ı Kurtarma operasyonu.-"Tarih. Türk dünyası Tarih və kültür dergisi", İstanbul, 2001/04–172, nisan, s.49–52 (Türkiyə).
• Bakünün kurtarılması uğruna türk diplomasisinin mücadilesi.1918 yılı.-"Avrasya dosyası", Ankara, 2001, cilt 7, sayı 1, s.18-55 (Türkiyə).
• Ermeni soykırımı oldumu? –"Tarih. Türk dünyası Tarih və kültür dergisi".-Istanbul, 2001/10–178, Ekim, s.44–49 (Türkiyə).
• Azerbaycan arşiv belgelerində türklərə qarşı töredilən soykırım.- Uluslararası türk-erməni ilişkiləri Sempozyumu. Özetler. 24–25 Mayis 2001. İstanbul T.C. İstanbul Universitesi Rektorluğu, 2001,s.558 (Türkiyə).
• Azerbaycan arşivlerindeki rus ve ermeni kaynaklarına istinaden ermeni silahlı gruplarının hazırlanması ve terörü( 1914–1917 yılları).- Uluslararası türk-erməni ilişkiləri Sempozyumu. Bildiriler. 24–25 Mayis 2001. İstanbul T.C. İstanbul Universitesi Rektorluğu, 2001, s.465–487 (Türkiyə).
• Rusya’nın Azerbaycan politikası. –"Avrasya dosyası" jurnalı, cilt 7, sayı 4 , Ankara, 2002, s.253–269 (Türkiyə).
• Türklər. 37 ciltlik. 18-ci cilt. Birinci dünya savaşı yıllarında Rusyanın Azerbaycanda türkçülük və islamçılıkla mücadilesi. – Ankara, "Yeni Türkiye" yayınları, 2002 (s.545–561. Kollektiv) (Türkiyə).
• Türklər. 31 ciltlik. 19-cu cilt. Azerbaycan Cumhuriyeti. – Ankara, "Yeni Türkiye" yayınları, 2002 (s.121–147. Kollektiv) (Türkiyə).
• The turks. 5. Russian struggle against islamism and turkism during the first World War. – Ankara, "Yeni Türkiye" Publications, 2002 (s.801–816) (Türkiyə).
• The turks. 6. Republic of Azerbaijan.–Ankara,"Yeni Türkiye" Publications, 2002 (s.103–114) (Türkiyə) .
• The sosial, political and Cultural İmpact of oil on Baku.-"Caspian Crossroads",Washington,2002,Vol.6,N2, Summer (ABŞ).
• Böyük dövlətlərin Azərbaycan siyasəti (Mondros barışıöından Paris sülh konfransına qədər). Prof.,Dr. Mehmet Saraya armağan.Türk dünyasına bakışlar.-İstanbul, Da yayınları,2003,s.283–304 (Türkiyə).
• The status of polish citizens in conquest of 1920 in the light of new archival documents.-"Pro Georgia",Warsaw-Varsovie, Centre for East European Studies oriental Institute Warsaw University,2000–2003,N9–10,p. 155–158 (Polşa).
• The role of the United States in the South Caucasus 1917–1918.-"Caspian Crossroads" Washington,2003, vol.6, N.3, Summer 2003.0,4 c.v.(ABŞ).
• Сравнительный анализ концепции безопасности по Южному Кавказу.-Security in the South Caucasus.The Institute for political and International Studies.Tehran.December 8–9, 2003.Tehran,2003,p. 9–10.(İran)(fars və rus dillərində).
• Сравнительный анализ концепции безопасности по Южному Кавказу.-"Sprawy Wschodnie",Poznan , 2003,N 2–3(3–4), s.103–107 (Polşa).
• Ambasadorul care a ştuit sa cultive simpatie fata de tara sa( lambasaduer cultivante de la sympatie envers son pays).- İstorie şi diplomatie in telative internationale.Constanta,2003, p. 30–36 (Rumıniya).
• Bakünün sosyo-politik ve kültürel hayatına petrolun etkisi.-Sözün,sazın, ateşin ülkesi Azerbaycan.Edotör:Büşra Ersanli Behar, Hüsameddin Mehmedov.İstanbul, Da Yayınçılık,2004,s.123–136 (Türkiyə).
• Cemal Paşanın öldürülmesi.-"Orhun" dergisi, İstanbul, 2004, Haziran, N.64 (Türkiyə).
• 1920 lerde Azerbaycandakı türk tebasının vaziyeti ve soviet hususi hizmet organlarının türk istihbaratçısı arayışı.- "Turan" dergisi, İstanbul,2005,N:4, s.119–125 (Türkiyə).
• Азербайджано-польские культурные связи (1946–1990 гг.).-Кавказ и глобализация.Институт Всходни УАМ, Познан, 2007, п.128–139 (Polşa).
• İsrail-Livan savaşının uluslararası münasibetlere tesiri (Azerbaycandan baxış).-III Uluslararası Orta Dogu semineri materialları.Küreselleşme sürecinde Orta Doğunun yeri ve gelecegi. 1–4 Kasım 2006-cı il.Elazığ, 2007,s.165–172 (Türkiyə).
• Rusların türk duşmanlarına yardımları.Türk dünyası Araşdırmaları Vakfı .-"Tarih" dergisi, İstanbul, 2008, Ocak, s. 36–39 (Türkiyə).
• Нормализация отношений СССР-Турция в 1960-е годы.- журн. Вопросы истории", Москва, 2009, N:4 , с.18–44 (Rusiya).
• Азербайджан между Россией и Турцией (1920–1922) -журн. Вопросы истории", Москва, 2010, N: 11, s.25–45 (Rusiya).
• Aqressiya Armenii protiv Azerbaydjana. Diplomatiçeskie usiliya po reşeniyu armyano-azerbaydjanskoro naqorno karabaxskoqo konflikta (1987–2009). – Ot Mayendorfa do Astanı: prinçipialnıe aspektı armyano-azerbaydjanskoqo naqorno karabaxskoqo konflikta (Pod red. Q.M. Alekseeva). M., 2010, s. 189–243. (Rusiya).
• Taşnakların Türkiye aleyhine olan ayaklamalarda kürtleri kullanmaları. – Tarih. Türk dünyası dergisi. İstanbul, 2011, Eylül, Cilt 50. Sayı 297, s. 53–55. (Türkiyə).
• 1920–1922 yıllarında Bolşevik Rusyanın Azerbaycan politikasına Türkiyenin yaklaşımı (Azerbaycan ve Rusya arşiv materyalleri ışıgında). – 7.Uluslararası Atatürk Kongresi.Üsküp-Manastır, Makedoniya, 17–22 Ekim 2011, MANU, 2011, s.123–124. (Şimali Makedoniya).
• Российско-турецкое отношения в архивных документах Азербайджана (1920–1922 гг.) – II Международная конференция " Архивное востоковедение". Moskva, 16–18 ноября 2011 г. M., 2011, s.28–29. (Rusiya).
• Агресия Армении против Азербайджана: дипломатические усилия по решению нагорно-карабахского конфликта. — Журн. "Право и политология" , Кишинау, 2011,№16, с.20–37 (Молдова).
• Asentamento de losarmenios en la tierra de Azerbaiyan. — "Historia", Buenos-Ayres, 2012 ,Mart, N:125, s.59–63. (Argentina).
• Agresion Armenia contra Azerbaiyan.- "Historia", Buenos-Ayres, 2012 ,Mart, N:125, s.88–104.(Argentina).
• Bolşevik Rusyanın Güney Kafkasya siyaseti. — Kafkas İslam Ordusu ve Azerbaycan Halk Cumhuriyetinin oluşumu. Erzurum, Atatürk Universitesi, 2012, s.99–133. (Türkiyə).
• İtilaf (Antanta) devletlerinin Güney Kafkasya siyaseti. -Kafkas İslam Ordusu ve Azerbaycan Halk Cumhuriyetinin oluşumu. Erzurum, Atatürk Universitesi, 2012, s.171–197. (Türkiyə).
• Политика Великобритании в Азербайджане (1918 год). — Зарубежное регионоведение. Проблемы теории и практики: материалы научной конференции. Нижний Новгород, ННГУ: ФМО, 2013, с.32–41. (Rusiya).
• Rusya, İngiltere ve Fransanın Osmanlıya 1915 yılı 24 Mayıs tarihli muracatının kebul edilmesinde çar hükumetinin çabaları (Rusya Dış İşleri Bakanlığı Dokumanları işığında). — 19.-20.Yüzyıllarda türk-ermeni ilişkileri sempozyumu: kaynaşma-kırğınlık-ayrılık-yeni arayışlar. Uluslararası sempoyum. 5–7 ocak 2015. İstanbul, İstanbul Universitesi, 2015, s. 41–43. (Türkiyə).
• SSCB halk hariciye komiseri G.Çiçerinin Lozan konferansı sırasında Moskovaya yazdığı gizli mektuplarda sovyet-tür ilişkileri meselesi. – 90.yılında Lozan ve Türkiye Cumhuriyeti uluslarası sempozyumu (13–15 kasım 2013, Ankara). I cilt. Ankara, Atatürk Araştırma Merkezi, 2015, s.55–73. (Türkiyə).
• 1920–1922 yıllarında bolşevik Rusyanın Azerbaycan politikasına Türkiyenin yaklaşımı (Azerbaycan ve Rusya arşiv materyalları ışığında). – Yedinci Uluslarası Atatürk Kongresi. 17–22 kasım 2011. II cilt. Üsküp-Manastır, Makedoniya, 2015, s.1549–1561. (Şimali Makedoniya).
• 1828-ci ildən bu günə Qarabağ torpaqlarında demoqrafik proseslər. – Avrasiya İncelemeler Merkezi. Ankara, 21 noyabr 2014. Ankara 2015, s. 28–31. (Türkiyə).
• Rusya, İngiltere ve Fransanın Osmanlıya 1915 Yılı 24 Mayıs Tarihli Müracaatının kabul edilmesinde Çar Hükumetinin Çabaları (Rusya Dış İşleri Bakanlığı Dokumanlığı Işığında). – 19.-20.yüzyıllarda türk-ermeni ilişkileri sempozyumu: kaynaşma-kırğınlık-ayrılık-yeni arayışlar. Uluslararası Sempozyum. Bildiri Özetleri. 5–7 Ocak 2015. İstanbul, 2015, s.41–43. (Türkiyə).
• İzmirin kurtuluşunun Rusya basını ve kamuoyuna yansımaları (İzvestiya ve Pravda gazetelerinin içeriklerine dayanarak). – Kurtuluş ve kurtuluşun sembol kenti İzmir sempozyumu bildirileri. 26–28 Eylül 2012. Ankara, ATAM, 2015, s.201.-218. (Türkiyə).
• Ermenilerin Azerbaycan topraklarına yerleşdirilmesi ve sonuçları (1828–1988). – Yeni Türkiyə yayınları, Ankara, 2013, N:54, s.1370–1388 (Türkiyə).
• Çarlık Rusyanın sıcak denizlere çıkma isteği ve ermeniler. Birinci uluslararası türk-ermeni ilişkileri ve büyük gücler sempozyumu. Bildiriler. 2–4 mayıs 2012. Erzurum/Türkiye. Atatürk Universtesi, 2014, s.103–112. (Türkiyə).
• Rusya, İngiltere ve Fransanın Osmanlıya 1915 yılı 24 Mayıs tarihli muracatının kebul edilmesinde çar hükumetinin çabaları (Rusya Dış İşleri Bakanlığı Dokumanları işığında). — 19.-20.Yüzyıllarda türk-ermeni ilişkileri sempozyumu: kaynaşma-kırğınlık-ayrılık-yeni arayışlar. Uluslararası sempoyum. 5–7 ocak 2015. İstanbul, İstanbul Universitesi, 2015,s.41–43. (Türkiyə).
• Azerbaycan Cumhuriyeti. – Yeni Türkiye yayınları. Kafkaslar özel sayısı −5. Ankara, Yeni Türkiye yayınları, 2015, s. 157–189. (Türkiyə).
• Birinci dünya savaşı yıllarında Osmanlı devletinin Azerbaycan politikası. – Yeni Türkiye dergisi, Kafkaslar özel sayısı -III. Aralik 2015, sayı 73, s. 169–185. (Türkiyə).
• Birinci dünya savaşı yıllarında Rusyanın Azerbaycanda türkçülük ve islamçılıkla mücadelesi. – Yeni Türkiye dergisi, Kafkaslar özel sayısı -IV. Aralik 2015, sayı 74, s. 165–183. (Türkiyə).
• Ermenilerin Azerbaycan topraklarına yerleştirilmeleri ve sonuçları (1828–1988). – Yeni Türkiye dergisi, Kafkaslar özel sayısı -VII. Aralik 2015, sayı 77, s. 7–25. (Türkiyə).
• Tarihi kökenleri, gelişim seyri ve barış insiyatifleri bağlamında Ermenistanın Azerbaycana yönelik işğal politikları (1987–2010) – Yeni Türkiye dergisi, Kafkaslar özel sayısı -VII. Aralik 2015, sayı 77, s. 26–49. (Türkiyə).
• Russia and Turkey: The Turkish government could not remain indifferent… –"Russkii vopros", Prague, 2015, ISSUE 4, p. 10–14. (Çex Respublikası).
• Территориально-пограничные вопросы на Русско-турецкой конференции и в Московском договоре в 1921 г. – "Вопросы истории", Москва, 2016, №12, s.103–113. (Rusiya).
• Sykes-Picot antlaşmasından sonra ermeni teşkilatlarının fealiyetlerine Antant ülkeleri ve Osmanlı devletinin yaklaşımı (Mayıs 1916-Şubat 1917). – Sykes-Picotun yüzyüncü yılında Türkiye ve Ortadoğu. 12–13 Mayıs 2016. Uluslararası sempozyum. İstanbul, 2016, s.35–45. (Türkiyə).·
• Переселенческая политика на Кавказе в XIX в. и ее последствия (на основе российских архивных материалов). — Кавказоведение: стратегия развития в XXI в. и взаимодействия с образованием. Материалы IV международного форума историков-кавказоведов. г Ростов-на-Дону.19–20 октября 2016 г. Ростов-на Дону: Фонд науки и образования, 2016, 31–38. (Rusiya).
• Birinci dünya savaşından sonrakı ilk yıllarda İtilaf devletlerinin Anadolu ve Güney Kafkasiya politikası ve Rusya-Türkiye yaklaşması ( Rusya kaynaklarına göre). – Yeni Türkiye dergisi, Misaki milli özel sayısı. Şubat 2017, sayı 93, s. 1183–1192. (Türkiyə).
• Bakü-31 mart 1918: tarih olduğu kibi. — Ermeni sorununa disiplinler arası bakış: tarih-siyaset- hukuk. Ankara, Yeni Türkiyə Strateji Araşdıma Mərkəzi, 2017, s.221–226. (Türkiyə).
• Февральская революция и политика государств Антанты на Южном Кавказе (март-декабрь 1917 г.) – Вестник Московского Университета. Сер. 12. Политические науки, 2017, №1, с. 35–47. (Rusiya).
• İngiliz gazeteçi Scotlnad Liddel Kafkas İlsam Ordusunun Baküyü kurtarması ve Nuru Paşa hakkında .- Uluslararası Birinci dünya savaşının 100 yılı sempozyumu. Bildiriler kitabı. Cilt 1. Ankara, 2017, s.317–325. (Türkiyə).
•  Борьба за Южный Кавказ: от Февральской революции до конца 1917 г. – Юг России в условиях революционных потрясений, вооруженных конфликтов и социально-политических кризисов, 1917–2017 гг. Материалы Всероссийской научной конференции. 5–6 октября 2017 г. Ростов на Дону, 2017, с.108–118. (Rusiya).
• ·Türkiyenin Avrupa Birligine üye olmak için başvurması ve Sovyetler Birliginin sözde "ermeni soykırımı" meselesini gündeme taşıması (sovyet belgeleri ışığında) — Türk-ermeni ilişkilerinin bölgesel politikalara etkisi (19.yüzyıldan günümüze) uluslararası sempozyumu. Bildiriler. Bitlis. 12–14 mayıs/ may 2016. Ankara Atatürk Araştırma Merkezi, 2017, s.225–233.(Türkiyə).
• Этнополитическая систуация на Южном Кавказе после октябрьского переворота в России/ Социально-экономическое и политическое развитие народов Северного Кавказа (ХIХ-начало ХХI вв.) — Материалы Всероссийской научной конференции, посвященной 80-летию доктора исторических наук, профессора А.И.Хасбулатова. Грозный, 19–20 декабря 2017 г. Грозный, АО "ИПК": Грозненский рабочий, 2017, с.325-340. (Rusiya).
• Sovyet Büyük elçisinin 1923 tarihli mektuplarında Türkiyenin dış politika meseleleri // Diplomasi ve dış politika araştırmalarında arşivlerin rolü Uluslararası sempozyumu. 7–9 Nisan 2016. İstanbul. Bildiriler. T.C.DİB ve Atatürk Araştırma Merkezi. Ankara, 2018, s. 575–579 (Türkiyə).
• Азербайджано-российские отношения (1991–2003 гг.) // Черноморско-Каспийский Форум Сотрудничества: Безопасность | Устойчивость | Развитие: материалы международной дискуссионной площадки 06 октября 2017 г. // Ростов н/Д: Издательско-полиграфический комплекс РГЭУ (РИНХ), 2018, с.27–33. (Rusiya).
• İngiliz Gazeteçi Skotland Liddel Kafkas İslam Ordusunun Bakünü Kurtarması ve Nuru Paşa Hakkında // Uluslararası Birinci Dünya Savaşının 100 yılı sempozyumu. Bidiriler kitabı. Cilt 1. Türk Tarih Kurumu ve Bitlis Eren Universitesi. Ankara, 2018, s.317–325 (Türkiyə).
• Реформы алфавита в Азербайджане: между необходимостью и конъюнктурной политикой // Материалы международной научной конференции "Духовное наследие Великой степи: история, современность". Астана, 2018, с.24–29. (Qazaxıstan).
• О некоторых проблемах истории Азербайджанской Демократической Республики // Азербайджанская Республика-100. Sankt Peterburq, Нестор-История, 2018, с.116–134. (Rusiya).
• Как Иреван стал столицей Армении // İrs jurnalı. M., 2018, № 2 (92), s. 22–27. (Rusiya).
• Antanta ölkələrinin Cənubi Qafqaz siyasəti (oktyabr-dekabr 1917-ci il) // 18-ci Türk Tarik Konqresi. 1–5 oktyabr 2018. Ankara. Məruzənin tezisləri. Ankara, 2018, s.180. (Türkiyə).
•   Cобытия 1905–1906 гг. в Иреванской губернии и органы царской власти (на основе архивных документов) // Пятые Всероссийские (с международным участием) историко-этнографические чтения, посвященные памяти профессора Магомедова Расула Магомедовича. Сборник статей. Махачкала, Издательство ДГУ, 2018, с. 89–95. (Rusİya).
• · Sykes-Picot Anlaşması’ndan Sonra Ermeni Teşkilatlarının Faaliyetlerine Antant Ülkeleri Ve Osmanlının Yaklaşımı (Mayıs, 1916 — Şubat, 1917) // Sykes-Picot’un yüzüncü yılında Türkiye ve Ortadoğu Uluslararası sempozyumu.12–13 Mayıs 2016/ İstanbul, 2018, s. 35–45. (Türkiyə).
• · Factors Causing The Bolshevik Russia And The New Turkey"s Rapprochment After World War I in The Light Of Russian Archives. – 100 yılında 19 Mayıs ve milli mücadele uluslararası sempozyumu.11–14 haziran 2019. Samsun. Özet Kitapçığı. Ankara, Türk Tarih Kurumu, 2019, s.166. (Türkiyə).
• XIX əsrin sonları-XX əsrin əvvəllərində erməni silahlı dəstələrininİqdırda fəaliyyəti (Rusiya və Gürcüstan arxiv mənbələri əsasında). – "İyirminci yüz ilin ilk yarısında türk-erməni ilişkiləri" mövzusunda beynəlxalq simpozium. 16–18 oktyabr 2019. İqdır Universiteti və Türk Tarix Qurumu. İqdır, 2019, s.84–85. (Türkiyə).
• Azərbaycan-Gürcüstan münasibətləri (1918–1920). – "Türk-gürcü münasibətləri" mövzusunda beynəlxalq simpozium. 31 oktyabr-1 noyabr 2019. Türk Tarix Kurumu, Ankara, 2019. (Türkiyə).
• Факторы, обусловливающие сближение большевистской России и Турции после Первой мировой войны. – VI Международный форум историков-кавказоведов. "Народы Кавказа в цивилизационном пространстве России". 13–15 ноябрь, 2019. Южный научный центр Российской академии наук, Институт социологии и регионоведения Южного федерального университета и Академия наук Чеченской Республики. Ростов-на Дону, 2019. (Rusiya).
• Azərbaycan, Rusiya, İngiltərə, Fransa münasibətlərində Malta sürgünlərinin Bakıdakı ingilis və fransızlarla dəyişdirilməsi məsələsi (Rusiya və Azərbaycan mənbələrinə əsasən) (türk dilində) / "1918–1919-cu illərdəki atəşkəsdən milli mübarizəyə: məyusluq, harmoniya, təşkilatlanma və müqavimət" mövzusunda beynəlxalq simpoziumun materialları. İstanbul, 2019, s. 32. (Türkiyə).
• I Dünya müharibəsindən sonra Antanta dövlətlərinin siyasəti və Rusiya-Türkiyə yaxınlaşması (rus dilində) // "Moskva Universitetinin Xəbərləri". Siyasi elmlər seriyası. Moskva, №3, 2020, s. 73–82. (Rusiya).

İstinadlar

1. AMEA-nın həqiqi və müxbir üzvlüyünə keçirilən seçkilərin nəticələri açıqlanıb
2. "Qasımlı Musa Cəfər oğlu". Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin saytı (azərb.). meclis.gov.az. İstifadə tarixi: 2015-02-06.
3. "Musa Qasımlı: "Əsl soyqırımı ermənilər dinc azərbaycanlılara qarşı törədiblər" (azərb.). Modern.az.

Xarici keçidlər

• Professor Musa Qasımlının 55 yaşına düşüncələr..
• AMEA-nın Dünya Siyasəti İnstitutunun direktoru təyin edilib
• Professor Musa Qasımlı: "Əgər o zaman türk ordusu Bakını azad etməsəydi, paytaxtın etnik tərkibi tamamilə fərqli olardı" 2014-09-21 at the Wayback Machine
• Bakı Dövlət Universitetinin Professoru
• Musa Qasımlı: "Ermənistanın təkbaşına Azərbaycan ərazilərini işğal etmək gücü olmayıb, indi də yoxdur"
• Musa Qasımlı: 2014-cü il ölkəmizin həyatında əlamətdar hadisələrlə yadda qalıb^{[ölü keçid]}
• Musa Qasımlı: Azərbaycan Avropa təhlükəsizliyi sisteminin ayrılmaz bir parçasıdır
• Azerbaycan`ın milletvekili Sayın Musa Kasımlı`nın TÜSİAB 20. Dönem Genel Kurul konuşması… 2016-03-06 at the Wayback Machine
• Musa Kasımlı: "1918 yılında Bakü’de kentin Azeri nüfusunun dörtte biri öldürüldü"
• Hocalı Katliamının 23. yıldönümü Türkiyede
• Hocalı Soykırımı Erciyes Üniversitesi’nde Anıldı 2016-03-05 at the Wayback Machine