Landşaft (alm.Landschaft) – bütün əsas komponentləri (litosferin üst horizontları, relyef, iqlim, sular, torpaq, biota) mürəkkəb qarşılıqlı əlaqədə olan və inkişaf səviyyəsinə görə eynicinsli vahidsistem təşkil edən təbii coğrafi kompleks.
Landşaft
Lantşaftın növləri
Ekologiyada landşaft təbiətdən səmərəli istifadə məqsədini əhatə edir. Landşaftlar mənşəyinə görə iki əsas tipə ayrılır – təbii və antropogen.
Təbii landşaftlar
Təbii landşaft yalnız təbii faktorların təsiri altında formalaşır. Aşağıdakılar təbii landşafta aid edilir:
Geokimyəvi landşaft (Polınov, 1956) – kimyəvi elementlərin və birləşmələrin eyni tərkib və miqdara malik olan yer sahəsidir. Hər geokimyəvi landşafta müəyyən tip elementlərin və birləşmələrin miqrasiyası xasdır.
Elementar landşaft (Polınov, 1915) – eyni cinsli süxurda, eyni relyef elementində yerləşərək bir bitki assosiasiyası və bir torpaq tipi ilə səciyyələnir. Elementar landşaft ellüvial, subakval və superakval adlı üç tipə ayrılır. Ellüvial landşaft – relyefin təpəlik (yüksəklik) elementlərində formalaşır. Maddələr və enerjiatmosferdən daxil olur.
Subakval landşaft – relyefinmənfi formalarında yaranır.
Antropogen landşaftlar
Antropogen landşaft tipinə insan fəaliyyətinin təsiri nəticəsində ilkin təbii landşaftın dəyişərək təbii komponentlərin əlaqələrinin pozulması daxildir. Antropogen landşaftlar bölünürlər:
aqrokultur (kənd təsərrüfatı) landşaftı – əkin sahələri və bağlar bura daxildir.
texnogen landşaft – insanın texnogenfəaliyyəti (güclü texniki vasitələrdən istifadə) nəticəsində torpağın sənaye tullantıları ilə çirklənməsidir, iri sənaye komplekslərinin mühitə təsiri nəticəsində əmələ gələn sənaye landşaftı da texnogen landşafta daxildir.
Antropogen landşaftların tarixi genetik xüsusiyyətləri.
Müasir dövrdə elm və texnikanın, məhsuldar qüvvələrin sürətli inkişafı yerin landşaft sferasının təbiətində əsaslı şəkildə ciddi struktur dəyişmələri yaratmışdır. XX əsrin 60-70-ci illərindən başlayaraq antropogen landşaftların öyrənilməsinə maraq xeyli artmışdır.
XIX əsrin ortalarından başlayaraq tədricən maşınlı sənayenın yaranması ilə dünyada və Azərbaycanda təbii ehtiyatların mənimsənilməsinin yeni, daha dağıdıcı və təbii landşaftlara qarşı amansız müdaxilə mərhələsi başlayır. Bu dövr XX əsrin ortalarına kimi davam edir. Quba, Qusar, Gədəbəy, Daşkəsən, Masallı, Lənkəran və s. inzibati ərazilərdəki dağ meşələri antropogen təsirlərlədən əsaslı şəkildə ziyan görür. Hazırda bu ərazilərdəki meşələrin əsas hissəsi təkrar törəmə meşələrdir.
XX əsrin ortalarından başlayaraq insanlar elmi texniki tərəqqinin üstünlüklərindən geosistemlərin təbii ehtiyatlarının mənimsənilməsində daha geniş istifadə edir. Kənd təsərrüfatında ziyanvericilərə və alaq otlarına qarşı zəhərli kimyəvi maddələrdən, əkin sahələrinin məhsuldarlığını artırmaq üçün kimyəvi gübrələrdən geniş istifadə edilməsi ekoloji tarazlığın pozulmasına, qurunt sularının çirklənməsinə, biomüxtəlifliyin kəskin azalmasına səbəb olur.
Azərbaycan Respublikası dağlıq ölkə olduğundan landçaftarda gedən dəyişikliklər şaquli antropogenləşmə qanunauyğunluğuna tabedir. Belə ki, yüksəklik artdıqca təbii landşaftların antropogenləşmə sürəti və istiqaməti müvafiq olaraq dəyişir.
Antropogenfəaliyyət təbii komplekslərə müxtəlif formada təsir edir. Bu təsirləri bir neçə qrupda birləşdirmək olar: kənd təsərrüfatı fəaliyyəti, meşə təsərrüfatı, sənaye – texnogen, məskunlaşma, turizm-rekreasiya və s. məqsədi ilə istifadə. Bu fəaliyyət növlərinin landşaftlara təsiri də müxtəlifdir. Tikinti işləri, faydalı qazıntıların çıxarılması kiçik ərazi əhatə etməsinə baxmayaraq landşaftlarda köklü dəyişikliklər yaradır və demək olar ki, onları tam transformasiyaya məruz qoyur.
Subnival qayalıq landşaft kompleksi
Subnival qayalıq kompleksi Murovdağ silsiləsinin suayrıcı və onun ətraf yamaclarını əhatə edib, sahəsi 50 km2 -ə yaxındır. Landşaft kompleksi 3200–3300 m mütləq yüksəkliklərdən yuxarıda yerləşib bir-birindən təcrid olunan areallarla səciyyələnir ki, bu da relyefin mütləq yüksəkliyinin artıb-azalması ilə əlaqədardır. Belə ki, relyefin maksimal tektonik qalxma sahələrində onun arealları geniş, tektonik qalxmaya nisbətən az məruz qalmış və intensiv parçalanmış relyef sahələrində isə kiçik adalar şəklində mü¬ şahidə edilir. Subnival qayalıq landşaftının nisbətən geniş arealı Gamış (3724 m), Ömər (3295 m), Koroğludağ (3462 m) yüksəklikləri sahəsində inkişaf etmişdir. Yüksək dağ aşırımlarında və intensiv denudasiyaya uğramış suayrıcılarda onların arealları kiçilərək yüksək dağ (alp) çəmənləri ilə əvəz olunur. Landşaft kompleksinin iqlim şəraitinin sərt olması və denutasiya proseslərinin (aşınma, qravitasiya) fəallığı ilə əlaqədar olaraq burada torpaqəmələgəlmə prosesi. zəif gedir. Kompleks daxilində ən çox fiziki aşınmanın məhsulu olan kobud tərkibli qırıntı və uçqun materiallarının toplanması müşahidə edilir. Landşaft kompleksinin formalaşmasında dağ tundra iqlim şəraiti mühüm rol oynayır. Subnival qayalıq landşaftı bilavasitə şaxta aşınmasının məhsulu olan kobud tərkibli qırıntı materiallarının qravitasiya yolu ilə intensiv daşınması ilə xarakterikdir. Aşınma prosesi ən çox tektonik pozulmalar və çatlarla kəsilmiş dik yamaclarda baş verir və onların inkişaf arealı bu tektonik çatların uzanma istiqamətinə uyğun gəlir, Murovdağ silsiləsinin Gamış (3724 m),Koroğludağ (3462 m), Murovdağ (3341 m), Ömər (3295 m) və başqa zirvələrinin ətəklərində iri qayma daşlardan ibarət çınqıl toplantıları geniş sahəni tutur. Landşaft kompleksi daxilində həmçinin fiziki aşınmanın məhsulu olan ufantı konusları və daş səpintiləri geniş inkişaf etmişdir. Landşaft kompleksinin müasir relyefinin formalaşmasında, dəyişməsində qar örtüyünün rolu böyükdür. Qar örtüyü ən çox yüksək dağ aşırımlarında və Şahdağ, Murovdağ silsilələrinin yüksək quzey yamaclarında saxlanılır və daha çox Dördüncü dövr buzlaqlarının yaratdığı eqzarasion (troq dərələr, sirklər və karlar) relyef formalarında yerləşir. İqlim şəraitinin əlverişsiz olması və denudasiya prosesinin intensiv getməsi ilə əlaqədar olaraq landşaft kompleksləri daxilində torpaq, bitki örtüyü çox zəif inkişaf etmişdir. Ərazidə torpaq örtüyü başlıca olaraq relyefin alçaq sahələrində və çatlarda toplanan xırda tərkibli aşınma materiallarından ibarətdir. Landşaft kompleksi qar örtüyünün il ərzində daha uzun müddət saxlanmasında və tədricən əriməsində mühüm rol oynayır ki, bu da çayların optimal su sərfinin müəyyən etməklə dağətəyi arid rayonlarda suvarma əkinçiliyinin inkişafına şərait yaradır. Landşaft kompleksi çox zəif yem ehtiyatına malik olub, yay dövrünün ikinci yarısında qısa müddətdə otlaq kimi istifadə olunur.
Məmmədov Q.Ş., Xəlilov M.Y. "Ekologiya, ətraf mühit və insan" Bakı, "Elm" nəşriyyatı – 2006, 608 s. ISBN 5 – 8066 – 1765 - 3
Azərbaycan Respublikasının fiziki coğrafiyası, I cild, Bakı 2016, 529 s. (421-423 s.)
Hafizə Əskərova. Landşaftların səhralaşmasının fitocoğrafi xüsusiyyətlərinin tədqiqi. “ Elm və təhsil” Bakı-2012
Avqust 05, 2021
landşaft, landschaft, bütün, əsas, komponentləri, litosferin, üst, horizontları, relyef, iqlim, sular, torpaq, biota, mürəkkəb, qarşılıqlı, əlaqədə, olan, inkişaf, səviyyəsinə, görə, eynicinsli, vahid, sistem, təşkil, edən, təbii, coğrafi, kompleks, mündəricat. Landsaft alm Landschaft butun esas komponentleri litosferin ust horizontlari relyef iqlim sular torpaq biota murekkeb qarsiliqli elaqede olan ve inkisaf seviyyesine gore eynicinsli vahid sistem teskil eden tebii cografi kompleks Landsaft Mundericat 1 Lantsaftin novleri 2 Tebii landsaftlar 3 Antropogen landsaftlar 4 Antropogen landsaftlarin tarixi genetik xususiyyetleri 5 Subnival qayaliq landsaft kompleksi 6 Hemcinin bax 7 Xarici kecidler 8 IstinadlarLantsaftin novleri RedakteEkologiyada landsaft tebietden semereli istifade meqsedini ehate edir Landsaftlar menseyine gore iki esas tipe ayrilir tebii ve antropogen Tebii landsaftlar RedakteTebii landsaft yalniz tebii faktorlarin tesiri altinda formalasir Asagidakilar tebii landsafta aid edilir Geokimyevi landsaft Polinov 1956 kimyevi elementlerin ve birlesmelerin eyni terkib ve miqdara malik olan yer sahesidir Her geokimyevi landsafta mueyyen tip elementlerin ve birlesmelerin miqrasiyasi xasdir Elementar landsaft Polinov 1915 eyni cinsli suxurda eyni relyef elementinde yerleserek bir bitki assosiasiyasi ve bir torpaq tipi ile seciyyelenir Elementar landsaft elluvial subakval ve superakval adli uc tipe ayrilir Elluvial landsaft relyefin tepelik yukseklik elementlerinde formalasir Maddeler ve enerji atmosferden daxil olur Subakval landsaft relyefin menfi formalarinda yaranir Antropogen landsaftlar RedakteAntropogen landsaft tipine insan fealiyyetinin tesiri neticesinde ilkin tebii landsaftin deyiserek tebii komponentlerin elaqelerinin pozulmasi daxildir Antropogen landsaftlar bolunurler aqrokultur kend teserrufati landsafti ekin saheleri ve baglar bura daxildir texnogen landsaft insanin texnogen fealiyyeti guclu texniki vasitelerden istifade neticesinde torpagin senaye tullantilari ile cirklenmesidir iri senaye komplekslerinin muhite tesiri neticesinde emele gelen senaye landsafti da texnogen landsafta daxildir seher urbanizasiya landsaftina muxtelif tikililer kuceler parklar yollar ve s aiddir 1 Antropogen landsaftlarin tarixi genetik xususiyyetleri RedakteMuasir dovrde elm ve texnikanin mehsuldar quvvelerin suretli inkisafi yerin landsaft sferasinin tebietinde esasli sekilde ciddi struktur deyismeleri yaratmisdir XX esrin 60 70 ci illerinden baslayaraq antropogen landsaftlarin oyrenilmesine maraq xeyli artmisdir XIX esrin ortalarindan baslayaraq tedricen masinli senayenin yaranmasi ile dunyada ve Azerbaycanda tebii ehtiyatlarin menimsenilmesinin yeni daha dagidici ve tebii landsaftlara qarsi amansiz mudaxile merhelesi baslayir Bu dovr XX esrin ortalarina kimi davam edir Quba Qusar Gedebey Daskesen Masalli Lenkeran ve s inzibati erazilerdeki dag meseleri antropogen tesirlerleden esasli sekilde ziyan gorur Hazirda bu erazilerdeki meselerin esas hissesi tekrar toreme meselerdir XX esrin ortalarindan baslayaraq insanlar elmi texniki tereqqinin ustunluklerinden geosistemlerin tebii ehtiyatlarinin menimsenilmesinde daha genis istifade edir Kend teserrufatinda ziyanvericilere ve alaq otlarina qarsi zeherli kimyevi maddelerden ekin sahelerinin mehsuldarligini artirmaq ucun kimyevi gubrelerden genis istifade edilmesi ekoloji tarazligin pozulmasina qurunt sularinin cirklenmesine biomuxtelifliyin keskin azalmasina sebeb olur Azerbaycan Respublikasi dagliq olke oldugundan landcaftarda geden deyisiklikler saquli antropogenlesme qanunauygunluguna tabedir Bele ki yukseklik artdiqca tebii landsaftlarin antropogenlesme sureti ve istiqameti muvafiq olaraq deyisir Antropogen fealiyyet tebii komplekslere muxtelif formada tesir edir Bu tesirleri bir nece qrupda birlesdirmek olar kend teserrufati fealiyyeti mese teserrufati senaye texnogen meskunlasma turizm rekreasiya ve s meqsedi ile istifade Bu fealiyyet novlerinin landsaftlara tesiri de muxtelifdir Tikinti isleri faydali qazintilarin cixarilmasi kicik erazi ehate etmesine baxmayaraq landsaftlarda koklu deyisiklikler yaradir ve demek olar ki onlari tam transformasiyaya meruz qoyur 2 Subnival qayaliq landsaft kompleksi RedakteSubnival qayaliq kompleksi Murovdag silsilesinin suayrici ve onun etraf yamaclarini ehate edib sahesi 50 km2 e yaxindir Landsaft kompleksi 3200 3300 m mutleq yuksekliklerden yuxarida yerlesib bir birinden tecrid olunan areallarla seciyyelenir ki bu da relyefin mutleq yuksekliyinin artib azalmasi ile elaqedardir Bele ki relyefin maksimal tektonik qalxma sahelerinde onun areallari genis tektonik qalxmaya nisbeten az meruz qalmis ve intensiv parcalanmis relyef sahelerinde ise kicik adalar seklinde mu sahide edilir Subnival qayaliq landsaftinin nisbeten genis areali Gamis 3724 m Omer 3295 m Korogludag 3462 m yukseklikleri sahesinde inkisaf etmisdir Yuksek dag asirimlarinda ve intensiv denudasiyaya ugramis suayricilarda onlarin areallari kicilerek yuksek dag alp cemenleri ile evez olunur Landsaft kompleksinin iqlim seraitinin sert olmasi ve denutasiya proseslerinin asinma qravitasiya fealligi ile elaqedar olaraq burada torpaqemelegelme prosesi zeif gedir Kompleks daxilinde en cox fiziki asinmanin mehsulu olan kobud terkibli qirinti ve ucqun materiallarinin toplanmasi musahide edilir Landsaft kompleksinin formalasmasinda dag tundra iqlim seraiti muhum rol oynayir Subnival qayaliq landsafti bilavasite saxta asinmasinin mehsulu olan kobud terkibli qirinti materiallarinin qravitasiya yolu ile intensiv dasinmasi ile xarakterikdir Asinma prosesi en cox tektonik pozulmalar ve catlarla kesilmis dik yamaclarda bas verir ve onlarin inkisaf areali bu tektonik catlarin uzanma istiqametine uygun gelir Murovdag silsilesinin Gamis 3724 m Korogludag 3462 m Murovdag 3341 m Omer 3295 m ve basqa zirvelerinin eteklerinde iri qayma daslardan ibaret cinqil toplantilari genis saheni tutur Landsaft kompleksi daxilinde hemcinin fiziki asinmanin mehsulu olan ufanti konuslari ve das sepintileri genis inkisaf etmisdir Landsaft kompleksinin muasir relyefinin formalasmasinda deyismesinde qar ortuyunun rolu boyukdur Qar ortuyu en cox yuksek dag asirimlarinda ve Sahdag Murovdag silsilelerinin yuksek quzey yamaclarinda saxlanilir ve daha cox Dorduncu dovr buzlaqlarinin yaratdigi eqzarasion troq dereler sirkler ve karlar relyef formalarinda yerlesir Iqlim seraitinin elverissiz olmasi ve denudasiya prosesinin intensiv getmesi ile elaqedar olaraq landsaft kompleksleri daxilinde torpaq bitki ortuyu cox zeif inkisaf etmisdir Erazide torpaq ortuyu baslica olaraq relyefin alcaq sahelerinde ve catlarda toplanan xirda terkibli asinma materiallarindan ibaretdir Landsaft kompleksi qar ortuyunun il erzinde daha uzun muddet saxlanmasinda ve tedricen erimesinde muhum rol oynayir ki bu da caylarin optimal su serfinin mueyyen etmekle dageteyi arid rayonlarda suvarma ekinciliyinin inkisafina serait yaradir Landsaft kompleksi cox zeif yem ehtiyatina malik olub yay dovrunun ikinci yarisinda qisa muddetde otlaq kimi istifade olunur 3 Hemcinin bax RedakteAntropogen Tebii zonalarXarici kecidler RedakteIstinadlar Redakte Memmedov Q S Xelilov M Y Ekologiya etraf muhit ve insan Baki Elm nesriyyati 2006 608 s ISBN 5 8066 1765 3 Azerbaycan Respublikasinin fiziki cografiyasi I cild Baki 2016 529 s 421 423 s Hafize Eskerova Landsaftlarin sehralasmasinin fitocografi xususiyyetlerinin tedqiqi Elm ve tehsil Baki 2012Menbe https az wikipedia org w index php title Landsaft amp oldid 5749914, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,
ne axtarsan burda
, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.
