Vikipediya azad ensiklopediya Rəqabət hüququəsas anlayışlarRəqabət Rəqabət hüququ nəzəriyyəsi Monopoliya və oliqopoliya

Vikipediya azad ensiklopediya Reqabet huququEsas anlayislarReqabet Reqabet huququ nezeriyyesi Monopoliya ve oliqopoliya ve Bazar gucu Menfeet marjasi Non compete clause Sui qesd Kartellerin formalasdirilmasi ve Embrace extend and extinguish Ufuqi inteqrasiya ve Qiymet sisirdilmesi ve Vendor lock in Saquli inteqrasiyaReqabet tenzimleyicileri International Competition Network br Reqabet huququ nezeriyyesi reqabet huququ ve ya antitrest siyaseti ile bagli dusunce istiqametlerini ehate edir Klassik baxis span Reqabete dair klassik baxis bele idi ki mueyyen sazisler ve biznes tecrubeleri ticaretle mesgul olan sexslerin oz dolanisigini temin etmek ucun sahib olduqlari uzerinde esassiz mehdudiyyet yarada bilerdi Mehkemeler mehdudiyyetleri yeni isler meydana cixdiqca ve deyisen biznes seraitini nezere almaqla icaze verilen ve verilmeyen kimi qiymetlendirirdiler Belelikle mehkemeler iqtisadi edaletle bagli doktrinalarina esasen mueyyen sazis kateqoriyalarini ve mueyyen maddeleri qanunsuz hesab edirdiler ve onlar bazar gucu haqqinda umumi bir konsepsiya formalasdirmirdilar Adam Smit kimi evvelki nezeriyyeciler de bu esasla her hansi bir inhisar gucunu redd edirdiler Ferdi sexse ve ya ticaret sirketine verilmis inhisar ister ticaretde isterse de istehsalda gizli saxlanilan sirr ile eyni neticeni verir In hi sar ci lar bazari daim az temin etmekle tesirli telebi tam odememekle oz mallarini tebii qiymetden cox yuksek qiymete satir ve gelirlerini ister emekhaqqi isterse de menfeet seklinde olsun tebii seviyyesinden xeyli yuxari qaldirirlar 1776 eserinde Adam Smit hemcinin kartel problemini qeyd etmis lakin onlarla mubarize ucun huquqi tedbirlerin tetbiqini mudafie etmemisdir Eyni pesenin adamlari nadir hallarda bir araya gelirler ki onlarin sohbeti ictimaiyyete qarsi muemmali bir sui qesdle ve ya qiymetleri qaldirmaq meqsedi dasiyan bir hiyle ile bitmesin Bele goruslerin qarsisini almaq mumkunsuzdur ne icra edile bilecek ne de azadliq ve edaletle uzlasacaq bir qanun vasitesile Lakin qanun eyni pesenin adamlarinin bezen bir araya gelmesine mane ola bilmese de bele toplantilari asanlasdiracaq hec ne etmemeli daha da ireli gederek onlari zeruri eden serait yaratmamalidir Smit yalniz dominant ve sui istifade eden korporasiyalarin deyil umumilikde korporasiyalarin movcudlugunun eleyhine cixirdi XIX esrin ikinci yarisina geldikde ise boyuk sirketlerin bazar iqtisadiyyatinin bir gercekliyi oldugu aydin idi Con Stuart Millin yanasmasi 1859 traktatinda ifade olunmusdur Bir daha ticaret sosial hereketdir Ictimaiyyete her hansi mal satmagi ohdesine goturen sexs diger insanlarin ve umumilikde cemiyyetin maraqlarina tesir eden bir is gormus olur belelikle onun davranisi prinsipce cemiyyetin yurisdiksiyasina daxildir Hem ucuzluq hem de mallarin keyfiyyeti en semereli sekilde istehsalci ve saticilarin tam azad buraxilmasi ile temin olunur yegane nezaret ise alicilarin basqa yerden ozlerini temin etmekde beraber azadliga malik olmasidir Bu bu Essede mudafie olunan ferdi azadliq prinsipinden ferqli lakin onun qeder mohkem esaslara soykenen Serbest Ticaret doktrinasidir Ticarete ve ya ticaret meqsedile istehsala qoyulan mehdudiyyetler dogrudan da mehdudiyyetdir ve istenilen mehdudiyyet sirf mehdudiyyet olaraq bir serdir Neo klassik sintez span Mill den sonra iqtisadi nezeriyyede reqabetin daha deqiq ve nezeri modelini vurgulayan deyisiklik bas verdi Serbest bazarlarin sade neo klassik modeli bele hesab edir ki reqabetli serbest bazarlarda mal ve xidmetlerin istehsali ve bolgusu maksimuma catdirir Bu model yeni muessiselerin bazarlara serbest daxil ola bilmesini ve movcud muessiselerle reqabet aparmasini nezerde tutur huquqi dilde desek bazara girisde hec bir yoxdur Iqtisadcilar bu terminin altinda cox spesifik anlayisi nezerde tutur reqabetli serbest bazarlar ve dinamik semerelilik yaradir Paylayici semerelilik Italyan iqtisadcisi Vilfredo Paretonun adi ile kimi de taninir ve demekdir ki uzun muddetde iqtisadiyyatda resurslar mehz onlar ucun hem hem de odeme qabiliyyetli olanlara yonelir Cunki rasional istehsalcilar mumkun qeder istehsal edib satmaga davam edecekler ve alicilar mumkun istehsalin son marjinal vahidine qeder almaga davam edecekler ve ya alternativ olaraq rasional istehsalcilar istehsali ele azaldacaqlar ki alicilar istehsal olunan qeder mal alsinlar Bu zaman israf olmur en cox sayda insanin en cox telebati odenir ve resurslari hec kesi daha pis veziyyete salmadan hec kimi daha yaxsi veziyyete getirmeyin mumkun olmadigi noqtede utilitarizm baximindan mukemmel veziyyet yaranir cemiyyet paylayici semereliliye nail olur Istehsal semereliliyi o demekdir ki cemiyyet bacardigi qeder cox istehsal edir Serbest bazarlar guya ki mukafatlandirir ve bununla da cemiyyetin resurslarini mumkun istehsalin dogru yoneldir Dinamik semerelilik ise bele bir ideyaya esaslanir ki daim reqabet aparmali olan biznesler istehlakci paylarini qorumaq ucun arasdirma aparmali yaratmali ve innovasiya etmelidirler Bu fikir Avstriya Amerika siyasi alimi Yozef Sumpeterin kapitalist iqtisadiyyatlarindan daim esen kuleyi anlayisina esaslanir Paylayici istehsal ve dinamik cehetden semereli bazar modeline zidd olaraq monopoliya oliqopoliya ve karteller movcuddur Bazarda yalniz bir ve ya bir nece muessise fealiyyet gosterdiyi hemcinin reqib muessiselerin daxil olmasi ucun real tehluke olmadigi halda qiymetler reqabet seviyyesinden yuxari qalxaraq monopolist ve ya oliqopol tarazliq qiymetine catir Istehsal da azalir ve bu da azaldaraq yaradir Bu bazar gucunun menbeleri kimi bazara girisde ve gosterilir Bazarlar muxtelif sebeblerden semeresiz ola biler buna gore de reqabet huququnun qaydasina istisna kimi mudaxilesi esaslandirilir Ortadoks iqtisadcilar tam reqabetin real dunyada nadir hallarda musahide olundugunu qebul edir ve buna gore de islek ve ya adlandirilan veziyyete nail olmaga calisirlar Bu fikir bele bir nezeriyyeye esaslanir ki ideali elde etmek mumkun deyilse onda ikincibes varianti secmek lazimdir ve huquqdan istifade ederek bazar fealiyyetini mumkun oldugu qeder tenzimlemek lazimdir Cikaqo mektebi span reqabet huququnun esasli sekilde qusurlu oldugunu iddia edirdi Iqtisadcilar ve huquqsunaslardan ibaret bir qrup esasen Cikaqo Universiteti ile elaqelendirilenler reqabet huququna bele bir yanasmani mudafie edirler ki evveller antireqabetci hesab edilen bezi fealiyyetler eslinde reqabeti tesviq ede biler ABS Ali Mehkemesi son illerde qebul etdiyi bir sira qerarlarda Chicago mektebinin yanasmasindan istifade etmisdir Cikaqo mektebinin antitreste yanasmasinin bir izahi ABS Apellyasiya Mehkemesinin hakimi Ricard Poznerin Antitrust Law ve Economic Analysis of Law adli kitablarinda ifade olunub Pozner bir vaxtlar Edliyye Nazirliyinin antitrest bolmesinde calismis uzun iller Chicago Huquq Fakultesinde professor olmus ve ABS da en cox sitat getirilen antitrest alim ve huquqsunaslarindan biri hesab olunur ABS antitrest huququ uzre mehkeme qerarlarini bir sira meqalelerinde ve adli kitabinda keskin tenqid etmisdir Bork iddia edirdi ki antitrest qanunlarinin hem ilkin meqsedi hem de iqtisadi semereliliyinin yegane hedefi istehlakci rifahidir reqabetin reqiblerin deyil qorunmasi O elave edirdi ki yalniz bir nece hereket qadagan edilmelidir qiymetleri sabitlesdiren ve bazarlari bolusduren karteller inhisar yaradan birlesmeler ve dominant sirketlerin yirtici qiymetqoymasi Bununla yanasi vertikal razilasmalar ve qiymet ayri seckiliyi kimi praktikalara icaze verilmelidir cunki bunlar istehlakciya zerer vermir ABS antitrest siyasetine yonelmis muxtelif tenqidi yanasmalar arasinda umumi fikir budur ki hokumetin serbest bazarlara mudaxilesi xeyirden daha cox zerer getirir Bork yazirdi Pis nezeriyyeye yegane derman daha yaxsi nezeriyyedir Merhum Harvard Huquq Mektebi professoru daha sert antitrest siyasetini mudafie edenlerden biri olaraq Ali Mehkemenin bir qerarinda Robert Borkun mudaxilesizliye ustunluk veren yanasmasina etiraz etmisdi Diger tenqidler span Bezi iqtisadi libertarianlar butovlukde reqabet huququnu tenqid edir qiymet sabitlesdirmesi ve kartellere qarsi tedbirlerin legitimliyini bele sual altina alirlar Siyasetde inkisaflar span Anti kartel tedbirleri reqabet huququnun tetbiqinde esas prioritetlerden biridir Amerika Birlesmis Statlarinda 2004 cu il Antitrest Cinayet Ceza Guclendirme ve Islahat Akti qiymet sabitlesdirmesi ucun maksimum hebs muddetini uc ilden on ile maksimum cerimeni ise 10 milyon dollardan 100 milyon dollara qaldirdi 2007 ci ilde ve yuk ve sernisin reyslerinin qiymetlerini sabitlesdirdiklerini etiraf etdiler Bu tedbirler hemise ABS antitrest huququnun vacib hissesi olmus xususi huquqi mudafieni tamamlayir ABS Ali Mehkemesi Hawaii v Standard Oil isinde niye cerimeedici ing treble damages zererin berpasina icaze verdiyini bele izah etmisdir Antitrest qanunlarinin her pozuntusu Konqresin nezerde tutdugu serbest tesebbus sistemine vurulan zerbedir Buna gore Konqres pozuntu bas verdikde her bir sexsin oz faktiki zererinin uc misline qederini berpa etmek ucun mehkemeye muraciet etmesine icaze vermisdir Avropa Ittifaqinda Modernlesdirme Reqlamenti 1 2003 ile bagli olaraq Avropa Komissiyasi artiq yegane ictimai icra orqani deyil Bu deyisiklik reqabetle bagli arasdirmalarin daha suretli hellini temin etmek ucun edilmisdir 2005 ci ilde Komissiya EC antitrest qaydalarinin pozulmasina gore zererin odenilmesi adli Yasil Kitabi derc ederek kartellere qarsi xususi zererin berpasini asanlasdirmaq ucun teklifler ireli surdu Hemcinin bax span Herfindal Hirsman indeksiIstinadlar span Smit 1776 I Kitab 7 ci fesil 26 ci paraqraf Smit 1776 I Kitab 10 cu fesil 82 ci paraqraf Smit 1776 V Kitab 1 ci fesil 107 ci paraqraf Mill 1859 V Fesil 4 cu paraqraf Eks istiqametde movqelerden biri ucun bax Kenneth Galbraith The New Industrial State 1967 Joseph Schumpeter The Process of Creative Destruction 1942 Whish 2003 s 14 Clark Towards a Concept of Workable Competition 1940 30 Am Ec Rev s 241 256 Markham An Alternative Approach to the Concept of Workable Competition 1950 40 Am Ec Rev s 349 361 cf Lipsey and Lancaster The General Theory of Second Best 1956 7 24 Rev Ec Stud 11 32 Continental T V Inc v GTE Sylvania Inc 433 U S 36 1977 Broadcast Music Inc v Columbia Broadcasting System Inc NCAA v Board of Regents of Univ of Oklahoma Spectrum Sports Inc v McQuillan State Oil Co v Khan Verizon v Trinko ve Leegin Creative Leather Products Inc v PSKS Inc Posner Antitrust Law 2001 2 ci nesr ISBN 978 0 226 67576 3 Posner Economic Analysis of Law 2007 7 ci nesr ISBN 978 0 7355 6354 4 Posner 2001 s 24 25 Bork Robert H The Antitrust Paradox 1978 New York Free Press ISBN 0 465 00369 9 Bork 1978 s 405 Bork 1978 s 406 Frank Easterbrook The Limits of Antitrust 63 U Tex L Rev 1 1984 Brooke Group v Williamson 509 U S 209 1993 Libertarian movqeyinin tenqidi ucun bax Michael E DeBow 2007 What s Wrong with Price Fixing Responding to the New Critics of Antitrust Cato Institute Pate 2004 USDOJ USDOJ Antitrust press release 2007 Hawaii v Standard Oil Co of California 405 U S 251 262 1972 SEC 2005 1732 Green Paper FAQ Edebiyyat span 1978 The Antitrust Paradox New York Free Press ISBN 0 465 00369 9 Bork Robert H 1993 The Antitrust Paradox second edition New York Free Press ISBN 0 02 904456 1 Milton Friedman 1999 The Business Community s Suicidal Impulse Kenneth Galbraith 1967 The New Industrial State Mill John Stuart 1859 On Liberty online at the Library of Economics and Liberty Posner Richard 2001 Antitrust Law 2nd ed ISBN 978 0 226 67576 3 Posner Richard 2007 Economic Analysis of Law 7th ed ISBN 978 0 7355 6354 4 Prosser Tony 2005 The Limits of Competition Law ch 1 Schumpeter Joseph 1942 The Process of Creative Destruction Smith Adam 1776 An Enquiry into the Nature and Causes of the Wealth of Nations Wilberforce Richard 1966 The Law of Restrictive Practices and Monopolies Sweet and Maxwell Whish Richard 2003 Competition Law 5th Ed Lexis Nexis Butterworths Kateqoriyalar Huquq felsefesiGizli kateqoriya Articles with hatnote templates targeting a nonexistent page