Kordova Cümə məscid-kafedralı

Kordova Cümə məscidi(isp. Mezquita-Catedral de Córdoba) — Kordova əmiri I Əbdürrəhmanın xanəmının şərəfinə tikdirdiyi məscid (lang-en|Cathedral of Our Lady of the Assumption) (isp. Catedral de Nuestra Señora de la Asunción) İspaniyanın Əndəlüs bölgəsində yerləşən daha sonra Müqəddəs Məryəm Kafedralı kilsəsi adlanan Kordova Yeparxiyasının Katolik Kafedralı. Quruluşca Mavritaniya memarlığının qazanılmış abidələrindən biri olaraq qəbul edilir.

Meskita (Kordova Cümə məscidi-kafedralı)
ing. Mezquita-Catedral de Córdoba
37°52′43″ şm. e. 4°46′45″ q. u.
Ölkə	İspaniya
Status	Kafedral
Şəhər	Əndəlüs
Yerləşir	Kordovanın Tarixi Mərkəzi,İspaniya,Əndəlüs,Kordova
Tikilmə tarixi	784-cü il
Üslubu	Mavritaniya arxitektura üslubu
Sahəsi	23 min m^2
Rəsmi sayt	catedraldecordoba.es
UNESCO Ümumdünya İrsi
Rəsmi adı: Kordovanın Tarixi Mərkəzi
Tipi	Mədəni
Kriteriya	i, ii, iv, vi
Təyin edilib	1984 (Dünya Miras Komitesi)
İspaniya
Xəritədə yeri
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Ənənəvi hesaba görə,daha öncə,kiçik bir Vestqot krallığı kilsəsi,Bazilika memarlıq üslubundakı Müqəddəs Vikent Lerinski Katolik kilsəsi olmuşdur .784-cü ildə I Əbdülrəhman, sonrakı müsəlman hökmdarları tərəfindən xeyli genişləndirilən Böyük Məscidin inşasını əmr edir. Kordova, Rekonkista dövründə 1236-cı ildə xristianlar tərəfindən ələ keçirilir və bina Roma Katolik Kilsəsinə çevrilir, daxili interyerinin bazilika memarlıq planına uyğunlaşması ilə XVI əsrdə tam olaraq İntibah dövrünün tələblərinə uyğun xristian kilsəsinə məbədinə çevrilməsi yekunlaşır.

2000-ci illərin əvvəllərindən bəri Kordova Kafedralındakı müsəlman icmasına burada namaz qılmaları üçün icazə verdilər . Bu müsəlman icması həm İspaniyadakı, həm də Vatikandakı kilsə rəhbərliyi tərəfindən dəfələrlə rədd edilmişdi.

Mənşəyi

Ümumiyyətlə inanılır ki,Məscid-Kafedral əvvəlcə Müqəddəs Vikentiy Lerinski monastrı olmuş, Pireney yarımadasının ərəblər tərəfindən fəthindən sonra, müsəlmanlar və xristianlar tərəfindən bölüşdürüldü. Tikilinin bucürə paylaşmasının təşkili 784-cü ilə qədər davam etdi,tikilinin xristianlara aid hissəsinin I Əbdürrəhman tərəfindən satın alındıqdan, sonra orijinal quruluş sökülməyə və yerində Kordovanın möhtəşəm məscidini tikilməyə başladı. X əsr tarixçisi ər-Raziyə qayıdan bu povest, Suriyanın ərəblər tərəfindən fəthinə bənzər povestləri ,xüsusən də Əməvi məscidinin qurulması ilə bağlı hekayəni əks etdirirdi . Orta əsr müsəlman tarixçiləri,bu paralellərdə Əməvilər sülaləsinin İspaniyanı fəth etməsini və Vestqot Kordovasının mənimsənilməsini vurğuladı . Arxeoloji sübutlar az olduğu üçün bu hekayənin tarixiliyi şübhə altına düşür, və bu hekayələr I Əbdürrəhmanın Əndəlüsə ilk gəlişindən sonrakı hadisələrlə çağdaş hesablarda öz təsdiqini tapmır. X əsrə aid digər mənbədə, hər hansı əlavə məlumat verilmədən məscidin yerində daha öncədən var olan kilsədən bəhs edilir. Ancaq demək olar ki, oradakı məscidin yerləşdiyi binanın Böyük Məscidin ilk versiyasını tikmək üçün dağıldığı bildirilir. Kordova məscidi-kafedralından tapılan bir arxeoloji eksponat,kompleksin əsl xristian təbiətini vurğulamyan,Vestqot binasının fraqmentlərini əks etdirirdi . Məscid-Katedral tarixini öyrənən mütəxəssis Suzana Kalvo Kapillanın sözlərinə görə, Məscid-Katedral kompleksinin ərazisində kilsəyə bənzər bir çox binaların qalıqları olsa da, Müqəddəs Vikentiy lerinski kilsəsinin və ya ilk məscid tikilinin harada yerləşdiyi barədə heç bir arxeoloji dəlil tapılmadı,daha sonra binanın yeni tikili ehtimalıda irəli sürülmüşdü. Dəlillər bunun,əvvəlcə müsəlmanlarla xristianlar arasında bölünmüş xüsusi bir kilsə deyil, bir yepiskop kompleksinin əsasları ola biləcəyini göstərir.

 

İspaniyanın Almunekar şəhərində I Əbdürrəhmanın heykəli.

Ənənəvi bir hesabatlara görə, sürgün olunan Əməvi şahzadəsi I Əbdülrəhman İspaniyaya qaçaraq Əl-Əndəlüs valisi Yusuf əl-Fəxrini məğlub edərək, Kordovanın Qnostisizm, Priskilliantizm,Donatizm,Lusiferizm də daxil olmaqla müxtəlif təriqətlərə bölündüyünü tapdı. Məqsəd Bağdad, Qüds və Şamdakı məbədlər ilə rəqabət edəcək bir məbəd tikmək və Məkkənin şöhrətinə yaxınlaşmaq idi.Müqəddəs Vinkentə həsr olunmuş bir xristian kilsəsinin üzərində, I Əbdürrəhman böyük bir məscid ucaltmaq qərarına gəldi.Kilsə və onun əhatə etdiyi torpaq sahəsini satın almağı təklif etdi. Satış üçün tərtib olunmuş danışıqlar Sultanın sevimli katibi Üməyyə ibn Yezidin əlinə keçdi. Köçürmə şərtlərinə əsasən, əvvəllər dərin hörmət etdikləri üç müqəddəs xristian şəhidi olan Faustus, Yanuarius və Markellusa həsr edilmiş Kordova kilsəsinin yenidən qurulmasına icazə verildi.

 

Qvadalkvivir çayı üzərindəki Kordova Məscid -Katedralı

I Əbdürrəhman xristianlara xarabalığa çevrilmiş kilsələrini yenidən qurmağa icazə verdi və satış şərtlərində razılaşdırıldığı kimi Müqəddəs Vinkent kilsəsinin yarısını satın aldı. Əmirlik çox zəngin idi. Son müharibələr zamanı qotlardan əldə olunan xəzinədən başqa, o, torpaq məhsullarından və istehsaldan alınan onda bir vergisi ilədə xeyli qazanc əldə etmişdi. Əndəlüsdəki bütün bacarıqlı müsəlmanlardan zəkat ödəmələri istənildi. Cizyə kimi tanınan məcburi vergi, Əndəlüs hökuməti tərəfindən can və mal mülkiyyətinin qorunması qarşılığında qeyri müsəlmanlardan,mühafizə xidmətlərində özləri iştirak etmədikləri halda vergi alınırdı. Cizyə, zəkatdan az idi və hər ikisi də İslam qəbilələri tərəfindən işğal edilmiş, lakin xristianlar tərəfindən məskunlaşan torpaqlarda müsəlman hökmdarların əsas gəlir mənbələrindən biri idi. Bundan başqa Mavritaniya padşahları İberiyanın qiymətli mədənlərini, mərmər ocaqları və digər sərvət mənbələrini əldə etməklə zənginləşdilər. Bu gəlirlərdən I Əbdülrəhman və və onun varisi Hişam II Əbdürrəhman sülalənin ən böyüyü və xəttin üçüncüsü,ekstravaqant Əl- Mənsur,məscid dizaynı, inşası və bahalı bəzəyinə çoxlu pul xərclədilər. I Əbdürrəhman I və onun ardıcılları 784-cü ildən başlayaraq binanı məscid halına gətirmək üçün iki əsr ərzində xeyli iş gördülər. Bundan əlavə I Əbdürrəhman məsciddən (əvvəlcə Ayxama Məscidi adlanırdı) sarayına əlavə bir vasitə kimi istifadə etdi və həyat yoldaşının şərəfinə adlandırdı. Ənənəvi olaraq, məscidin mehrabı (və ya apsida) Məkkə istiqamətində idi; ibadət edənlər mehraba baxaraq Məkkəyə tərəf dua edirdilər. Məkkə məscidin cənub-şərqindədir,fərqliliyi onda idi ki,məscidin mehrabı şərqə yox,cənuba baxırdı.

Möhtəşəm Meskitanın qurulması işinə minlərlə sənətkar və fəhlə cəlb edilmişdi və bu qədər böyük bir iş rayonda digər işlərin inkişafına kömək oldu. Siyerra Morenadan və şəhərin ətraf rayonlarından sərt daşlar və gözəl mərmər daşlar gətirildi. Torpaqdan müxtəlif növ metallar qazıldı və və oyanan bir sənaye enerjisinin nəticəsində fabriklər qarışıqlıq dövründə Kordovada meydana gəldi. Məşhur suriyalı memar məscid planlarını hazırladı. Kordova kənarındakı öz evindən ayrılan Əmir, bu proseslərə şəxsən nəzarət etmək və dizaynların yaxşılaşdırılması üçün təkliflər vermək üçün şəhərdə yaşamağa gəldi. I Əbdürrəhman işçilərin arasında gəzirdi, hər günün bir neçə saatı onları istiqamətləndirirdi.

Məscid bir çox sonrakı dəyişikliklərə məruz qaldı: II Əbdürrəhman yeni bir minarəyə sifariş verdi, 961-ci ildə II Əl-Hakim binanı genişləndirdi və mehrabı zənginləşdirdi. Bu cür islahatların sonuncusu 987-ci ildə Əl-Mənsur tərəfindən həyata keçirildi. Saraylardakı məscidlərin əvvəlki İslam hökmdarları üçün ənənə halına gəlməsi — saraylarını kilsələrə bitişik tikən xristian padşahlar ilə bağlı idi. Meskitanın mövcud ölçülərinə xarici bazilika və ətraf sahələrinin genişləndirilib,tamamlanması 987-ci ildə başa çatdı.

Dizaynı

 

Dizaynların planı

Məscidi planlaşdırarkən memarlar bir sıra Roma sütunlarını da seçərək paytaxta daxil etdilər. Bəzi sütunlar Qotik quruluşunda idi; digərləri vilayət qubernatorlarının hədiyyələri olaraq İberiyanın müxtəlif bölgələrindən göndərildi. Dekorasiyada fil sümüyü, kalsedon, porfir, qızıl, gümüş, mis və sarı misdən istifadə olunurdu. Ecazkar mozaika və azuleju ilə dizayn edilmişdir. Panellərə qızıl sütunlarla bəzədildi, qırmızı mərmər sütunların isə Allahın işi olduğu deyilirdi. I Əbdürrəhman rəhbərliyi ilə tikilən binanın təməl hissəsi,Portağal Məhkəməsi ilə həmsərhəd idi. Daha sonra böyük məbəd Morisko memarlığının bütün üslublarını bir kompozisiya halına gətirdi.

Böyük Kordova məscidi üç əsr boyu Əl-Əndəlüs İslam icması arasında əhəmiyyətli bir yer tutdu. Paytaxt Kordovada Məscid şəhərin mərkəzi mərkəzi olaraq görülürdü. Məhəmməd İqbal məscidin çoxlu sütunlu,bazilika üslublu salonunu "Suriyanın oazisindəki xurma ağacları kimi saysız-hesabsız" təsvir edirdi.

Məscidin əsas salonu müxtəlif məqsədlər üçün istifadə olunurdu. İbadət üçün üçün: beş günlük namaz və xüsusi cümə namazı mərkəzi namaz salonu kimi xidmət edirdi. I Əbdürrəhman və onun ardıcıllarının hakimiyyəti dövründə tədris və şəriət hüququ işləri üçün də bir salon fəaliyyət göstərirdi. Məscid Əməvi məscidi (Şam Cümə məscidinə) memarlıq xüsusiyyətlərinə görə çox oxşayır.

 

Kordova məscidinin ibadət zalı

 

Mehrab

Xüsusiyyətləri

Bina 856 sütunlu kalsedon, oniks, mərmər, qranit və porfirdən ibarət çoxlu sütunlu,bazilika üslublu salonu ilə ən çox diqqət çəkəndir. Bunlar əvvəllər ərazini var olan Roma məbədinin, eləcə də digər Roma binalarının, məsələn, Merida amfiteatrının parçalarından hazırlanmışdı. İkiqat tağlar bir yenilik idi, aşağı sütunlara mümkün olduqca nisbətən yüksək tavanlar birləşdirilmişdir. İkiqat tağlar nisbətən alçaq və hündür yarımdairəvi tağlardan ibarət idi. Tağların qurulmasında məşhur Qübbətüs-Səhranın tikintisində istifadə olunan qırmızı və ağ daşlardan da istifadə olunmuşdu və həmçinin, eyni vaxtda tikilmiş Aaxen kafedralına da bənzəyir. Bu tağlar,Priney yarımadasında III əsrdə "Estela de los Flavios" da, indi Leonun arxeoloji muzeyində göründüyü kimi Antik dövrdən bəri bilinirdi. Bir mərkəzdə yerləşən günbəzdə ulduzlarla bəzədilmiş mavi plitələr var.

Bina zəngin zərli bəzəkləri ilə məşhur mehraba malikdir. Mehrab həndəsi və özünəməxsus dizaynı ilə memarlıq sənətinin şah əsəridir. Digər özünəməxsus xüsusiyyətləri tağlar,minarələr,rəngli mozaika,rəngli şüşəli pəncərələrlə əhatə olunmuş açıq məhkəmələrin (sahn) olması idi . Məscidin divarlarında Qurani-Kərimdən yazılar var idi. İslam dini inanclarında heykəltaraşlıq və təsvir qəbul edilmədiyindən,kafedralın bütün dekorasiyası əsasən mozaika işi, xəttatlıq və memarlıq formaları ilə həyata keçirilirdi. Ərəb yazıçısı Arrazi, məscidin mehrab və gümbəzlərini bəzəmək üçün ətraf ərazilərin dağlarından əldə edilən qiymətli şərab rəngli mərmərdən çox istifadə olunduğundan bəhs edir.

 

məscid-kafedralın daxili hissəsini əks etdirən

Tərtibatı

Binanın döşəmə planının İslam tarixinin ilk günlərindən inşa edilmiş ən qədim məscidlərə paralel olduğu görülür. Orada üzü qibləyə tərəf baxan,düzbucaqlı formada bir salonun olduğu verilir. Namaz qılmaq üçün olan zal böyük və düz idi, taxta tavanlar at nalına bənzər görünüşlü tağlarla qurulmuşdu.

Hişam məscidi 460 ilə 280 fut (140 m × 85 m) bir ərazini əhatə edirdi. Doqquz xarici qapı və on bir daxili qapı var idi. Hər qapı məscidin içərisinə çıxırdı. Məhkəmənin şimal, qərb və şərq tərəfində geniş qapıları və dindarların dəstəmaz almaqları üçün bulaqlar var idi. Şimaldan cənuba on bir şərqdən qərbə doğru uzanan iyirmi bir dar keçid keçirdi.

Məscid yarandıqdan yüz əlli il sonra, məscidin özünün cənub tərəfinə genişlənməsi ilə bərabər damına bir pilləkən əlavə edildi. Namaz salonunu Xəlifə sarayı ilə birləşdirən körpü inşa edildi. Məscid,sonradan onu əhatə edən həyətlə birgə cənuba doğru genişləndirildi. Məscid dörd mərhələdə inşa edilmiş, hər hökmdar və elitası buna töhfə vermişdir.

XI əsrə qədər həyət sitrus və xurma ağacları olan — əvvəlcə yağış suyu suları, daha sonra isə su kanalları ilə suvarılan bir yer idi. Qazıntı, ağacların səthi suvarma kanalları ilə bir sırada əkildiyini göstərir.Bugün görünən daş kanallar orijinal deyil.

III Əbdürrəhman bura yeni bir qüllə əlavə etdi. Minarədə qalaya ayrıca qalxıb,enmək üçün iki pilləkən var idi. Zirvədə iki qızıl və biri gümüş üç alma ,altı ləçəkli zanbaqlar var idi. Minarənin dörd üzü, on dörd pəncərəsi var idi, kalsedon sütunlarında tağları şəbəkə naxışları ilə bəzədilmişdir.

İbadətgahlar(kiçik kilsələr)

Şimaldan cənuba Qərb divarı:

• San Ambrosio ibadətgahı
• San Agustin ibadətgahı
• Nuestra Senora de las Nieves və San Vikente Martir ibadətgahları
• Santos Simon və Judas de la Meskita-kafedral de Kordova ibadətgahları
• Konsepşın de Salizanes o del Santisimo Sakramento ibadətgahları
• San Antonio Abad ibadətgahı
• Trinidad ibadətgahı
• San Akasio ibadətgahı
• San Pedro və San Lorenzo ibadətgahları
• San Vikente muzeyi

Qərbdən şərqə Cənub divarı:

• San Bartolome ibadətgahı
• Maqsura mehrabı
• Santa Teresa ibadətgahı
• Santa Ines ibadətgahı
• Saqrario ibadətgahı

Şimaldan cənuba Şərq divarı:

• San Antonio de Padua ibadətgahı
• San Markos, Santa Ana y San Juan Bautista ibadətgahı
• San Mateo və Limpia Concepción de Nuestra Señora ibadətgahı
• San Xuan Batista ibadətgahı
• Santa Marina, de San Matías y del Baptisterio ibadətgahı
• San Nikolas de Bari ibadətgahı
• Ekspekkəşın ibadətgahı
• Espiritu Santo ibadətgahı
• Konsepşın Antigua ibadətgahı
• San Xose ibadətgahı
• Natividad de Nuestra Senyora ibadətgahı
• Santa Mariya Maqdalena ibadətgahı

Qərbdən şərqə Şimal divarı:

• San Eulogio ibadətgahı
• San Esteban ibadətgahı
• Nuestra Senyora del Mayor Dolor ibadətgahı
• Virgen de la Antiqua ibadətgahı
• San Andrés ibadətgahı
• Epifaniya ibadətgahı
• Nuestra Senyora del Rosario ibadətgahı
• Benditas Animas del Purqatorio ibadətgahı
• Santos Varones ibadətgahı
• Santa Fransiska Romana və Santa Ursula ibadətgahı

•  

  Kapilla de Villavikiosa ibadətgahı

•  

  Kapilla Sagrario ibadətgahı

•  

  Kapilla Mayor ibadətgahı

•  

  Kapilla Real ibadətgahı

•  

  Kapilla Teresa ibadətgahı

•  

  Kapilla San Klemente ibadətgahı

•  

  San Bartolome ibadətgahı

•  

  Konsepcşın ibadətgahı

Qapılar

•  

  Postigo de la Leche.

•  

  Puerta de los Deanes.

•  

  Puerta de San Esteban.

•  

  Puerta de San Miguel.

•  

  Puerta del Espíritu Santo.

•  

  Postigo del Palacio.

•  

  Puerta de San Ildefonso

•  

  Puerta del Sabat

Rekonkista

  Əsas məqalə: Rekonkista

 

Edvin Lord Vİksin əsərində (təqribən 1880-ci il) Kordova kafedral məscidinin interyeri." Valters İncəsənət Muzeyi

1236-cı ildə Kordova Kastiliyanın kralı III Ferdinand tərəfindən fəth edildi və məscidin mərkəzi katolik kilsəsinə çevrildi. X Alfonso məscidin daxilində Kral ibadətgahının inşaasına nəzarət etdi. Ardınca gələn padşahlarda xristianlara xass olan əlavələrin artırılmasını davam etdirdilər, Kral II Henri XIV əsrdə ibadətgahını yenidən qurdu. Məscidin minarəsi də kafedralın zəng qülləsinə çevrildi. Santiyeqo de Kompostela kafedralından götürülmüş kilsə zəngləri ilə bəzədildi Following a windstorm in 1589, the former minaret was further reinforced by encasing it within a new structure. 1589-cu ildə bir külək fırtınasından sonra köhnə minarə dağıldı,sonradan yeni bir quruluşla daha da gücləndirildi.

Ən əhəmiyyətli dəyişiklik, bazilika memarlıq quruluşuna malik İntibah kilsəsinin qurulması idi. Kilsədəki haşiyə və yenidənqurmalar Kastiliya və Araqon kralı V Karlın icazəsi ilə inşa edilmişdi. Ancaq V Karl tamamlanmış kafedralı ziyarət edərkən nəticədən narazı qaldı və məşhur ifadəni işlətdi: "Bu cürə kilsə istənilən yerdə tikilə bilərdi,amma dünyada unikal olan abidəni dağıtdınız."

XVIII əsrin sonlarına qədər sənətkarlar və memarlar mövcud quruluşa əlavə etməyə davam etdilər.

2000-ci illər Kordova Kafedralındakı müsəlman icması

 

Portağal iqamətgahının zəng qülləsi

 

Meskita kafedralının damı. Əl Mənsurun zamanında qurulmuş XVI əsrdə inşa edilmiş xristian kilsəsinin qülləsi ilə birlikdə görülə bilər.

İspaniyadakı müsəlmanlar, Roma Katolik Kilsəsinin kompleksdə namaz qılmalarına icazə vermələri üçün lobbiçilik etdilər, İspaniya İslam Şurası Vatikana rəsmi bir müraciət etdi. Ancaq İspaniya kilsə rəhbərliyi və Vatikan bu hərəkətə qarşı çıxdı. Bu katedral üzərində döyüşlər İspan tarixini və İspan kimliyini yaradan mübahisəli mənzərəni əks etdirir. Müxtəlif dinlərin iddia etdiyi müqəddəs yerlər uğrunda döyüşlər Qüdsdə;İstanbul,Türkiyə;islahat əvvəli / İslahatdan sonrakı Avropada və ən son Ukraynada 2018-ci ildə orada "qiymətli kilsə əmlakının bölüşdürülməsi" ilə əlaqədar də özünü göstərir. Bu yaxınlarda Kordova yeparxiyası bir şərhdə dedi: "Biz siyasətçiləri və qurumları məsuliyyət göstərməyə və sadəcə yanacaq bölünməsinə səbəb olan bu saxta mübahisəni bəsləməməyə çağırırıq." 2019-cu ilin iyul ayında Kordovanın yeni meri Xose Mario Bellido, keçmiş məscid olan Vestqot kafedral kilsəsinin mülkiyyət hüquqlarını araşdıran bir komissiyanı bağladı,bunun katolik ibadəti üçün ayrılması lazım olduğunu söylədi. O, qeyd etdi: "Bu komissiyadan irəli gələn heç bir inzibati vəzifə yoxdur və bunu yenidən aktivləşdirmək fikrində deyiləm."

2010-cu il hadisəsi

2010-cu ilin aprelində iki müsəlman turist iki təhlükəsizlik işçisinə şiddətlə hücum etdikdən sonra Kafedralda tutuldu. Hadisə, Müqəddəs Həftə ərzində binanın kafedralı ziyarətə gələn turistlərlə dolu olduğu zamanda baş verib .

Kafedralı ziyarətə gələn, Gənc Avropa müsəlmanları üçün mütəşəkkil bir turda 118 nəfərdən ibarət bir qrupdan olan Avstriya müsəlmanı eyni vaxtda namaz qılmaq üçün diz çökəndə təhlükəsizlik işçiləri içəri girib "turlarını davam etdirməyə və ya binanı tərk etməyə dəvət etdilər". Turistlərdən ikisi ilə təhlükəsizlik işçiləri arasında dava baş verib. Təhlükəsizlik işçiləri ciddi xəsarətlər aldılar və xəstəxanaya yerləşdirilməli oldu və həmin iki müsəlman tutuldu A fight took place between two of the tourists and the security guards. The security guards suffered serious injuries and had to be hospitalised and two Muslim men were detained..

Məşhur mədəniyyət

• Pakistan hərəkatından ilham almış Cənubi Asiya filosofu və şairi Məhəmməd İqbal 1931–1932-ci illərdə Böyük Kordova Kafedralını ziyarət etdi. Rəsmilərdən kafedralda azan oxunmasını xahiş etdi və hətta orada ona namaz qılmağa icazə verildi. Məscidin ona qatdığı dərin emosional hisslər onun "Kordova məscidi" adlı şeirində öz əksini tapdı. İqbal bunu İslamın mədəni əlaməti olaraq gördü və belə izah etdi:

Sənət həvəskarları üçün müqəddəs, imanın izzəti,

Əndəlüsü müqəddəs bir torpaq kimi təmizlədin!!

• Luis Amor Walking Drum əsərində, XII əsrdəki Portağal ibadətgahının ətraflı təsvirini təqdim edir.

Həmçinin bax

• Əndəlüs
• Əməvi məscidi
• Kordova
• İslam memarlığı
• I Əbdürrəhman

İstinadlar

1. "Web Oficial del Conjunto Monumental Mezquita-Catedral de Córdoba". İstifadə tarixi: 15 August 2016.
2. "Mosque-Cathedral of Córdoba". Encyclopædia Britannica, Inc. İstifadə tarixi: 15 August 2016.
3. 100 Countries, 5,000 Ideas. National Geographic Society. 2011. səh. 299. ISBN 9781426207587. The eight-century Great Mosque with double arches in Córdoba was transformed into the Cathedral of our Lady of Assumption.
4. Daniel, Ben. The Search for Truth about Islam. Westminster John Knox Press. 2013. səh. 93. ISBN 9780664237059. The church is Catholic and has been for centuries, but when Catholic Spaniards expelled the local Arabic and Muslim population (the people they called the Moors) in 1236, they didn't do what the Catholic Church tended to do everywhere else when it moved in and displaced locally held religious beliefs: they didn't destroy the local religious shrine and build a cathedral of the foundations of the sacred space that had been knocked down. Instead, they built a church inside and up through the roof of the mosque, and then dedicated the entire space to Our Lady of the Assumption and made it the cathedral for the Diocese of Córdoba.
5. www.mezquitadecordoba.org, Alhambra Valparaiso Ocio y Cultura S.L. -. "History of the Mosque Cathedral of Cordoba". mezquitadecordoba.org.
6. Nuha N. N. Khoury. "The Meaning of the Great Mosque of Cordoba in the Tenth Century". Muqarnas. 13. 1996: 80–98. doi:10.2307/1523253. JSTOR 1523253. A myth that associates the mosque's site with the church of Saint Vincent acts as an intermediary step in the transformation of the mosque into a monument of dynastic conquest [...] On the authority of the tenth-century al-Razi, later medieval historians assert that the original founders of the Cordoba mosque shared the church of Saint Vincent with the city's Christian population [...] The account posits a parallel with two earlier Islamic paradigms [...] However, the church of Saint Vincent is neither archaelogically attested as the major edifice mentioned by the historians [...] nor specifically by name in accounts of the events following Abd al-Rahman I's initial arrival in al-Andalus. Rather, the anonymous tenth-century Akhbar Majmu'a on the history of al-Andalus mentions a church, "the site of the present-day Friday mosque"
7. Guia, Aitana. The Muslim Struggle for Civil Rights in Spain, 1985–2010: Promoting Democracy Through Islamic Engagement. Sussex Academic Press. 1 July 2014. səh. 137. ISBN 9781845195816. It was originally a small temple of Christian Visigoth origin. Under Umayyad reign in Spain (711–1031 CE), it was expanded and made into a mosque, which it would remain for eight centuries. During the Christian reconquest of Al-Andalus, Christians captured the mosque and consecrated it as a Catholic church.
8. Armstrong, Ian. Spain and Portugal. Avalon Travel Publishing. 2013. ISBN 9781612370316. On this site originally stood the Visigoths' Christian Church of San Vicente, but when the Moors came to town in 758 CE they knocked it down and constructed a mosque in its place. When Córdoba fell once again to the Christians, King Ferdinand II and his successors set about Christianizing the structure, most dramatically adding the bright pearly white Renaissance nave where mass is held every morning.
9. Sills, Ben. "Cathedral may see return of Muslims". The Guardian. London. 19 April 2004.
10. Thomson, Muslims ask Pope to OK worship in ex-mosque, Reuters, (2011),
11. Fuchs, Dale. "Pope asked to let Muslims pray in cathedral". The Guardian. London. 28 December 2006.
12. Ann Christys. The meaning of topography in Umayyad Cordoba // In Anne E. Lester (ed.). Cities, Texts and Social Networks, 400–1500. Routledge. 2017. It is a commonplace of the history of Córdoba that in their early years in the city, the Muslims shared with the Christians the church of S. Vicente, until ʿAbd al-Raḥmān I bought the Christians out and used the site to build the Great Mosque. It was a pivotal moment in the history of Córdoba, which later historians may have emphasised by drawing a parallel between Córdoba and another Umayyad capital, Damascus. The first reference to the Muslims’ sharing the church was by Ibn Idhārī in the fourteenth century, citing the tenth-century historian al-Rāzī. It could be a version of a similar story referring to the Great Mosque in Damascus, which may itself have been written long after the Mosque was built. It is a story that meant something in the tenth-century context, a clear statement of the Muslim appropriation of Visigothic Córdoba.
13. Jarbel, Rodriguez. Muslim and Christian Contact in the Middle Ages: A Reader. University of Toronto Press. səh. 41. ISBN 9781442600669.
14. D. Fairchild Ruggles. The Stratigraphy of Forgetting // In Helaine Silverman (ed.). Contested Cultural Heritage: Religion, Nationalism, Erasure, and Exclusion in a Global World. Springer. 2010. səh. 63. An archaeological display in the Mosque-Cathedral of Cordoba displays fragments of a Visigothic building, emphasizing an originally Christian nature of the site.
15. Eric Calderwood. "The Reconquista of the Mosque of Córdoba". Foreign Policy. 10 April 2015. İstifadə tarixi: 29 December 2015.
16. Susana Calvo Capilla. "Las primeras mezquitas de al-Andalus a través de las fuentes árabes". Al-Qantara. 28 (1). 2007: 169–170. doi:10.3989/alqantara.2007.v28.i1.34.
17. Calvert, Albert Frederick; Gallichan, Walter Matthew. Cordova, a City of the Moors (Public domain). J. Lane. 1907. 42–.
18. Josef W. Meri and Jere L. Bacharach, Medieval Islamic Civilization, Routledge, (2005), p. 176 ff.
19. Irving, T. B. The Falcon of Spain. Ashraf Press, Lahore. 1962. səh. 82.
20. Lapunzina, Alejandro. Architecture of Spain. Greenwood Publishing Group. 2005. 82–83.
21. Jayyusi, Salma Khadra, ed. The Legacy of Muslim Spain, 2 Vols.. Leiden: BRILL, p.599.
22. Muhammad Iqbal, The Mosque of Córdoba
23. Anwar, G. Chejne, Muslim Spain: Its History and Culture, MINNE ed. Minnesota: University Of Minnesota Press, p.364.
24. "Interior of a Mosque at Cordova". The Walters Art Museum.
25. Chris, Lowney A Vanished World: Muslims, Christians, and Jews in Medieval Spain. New York: Oxford University Press, USA, 11.
26. Apple, Raymond Walter. Apple's Europe, an uncommon guide (ingilis). Atheneum. 1986. 186.
27. Neil MacFarquhar, "Ukraine Church Moves to Break With Moscow," NEW YORK TIMES, Dec. 16, 2018, 10.
28. James Marson, "New Ukraine Church Is Rebuff to Russia," THE WALL STREET JOURNAL, 12/17/18, A 11. The article warns of "bloodshed" if the Ukraine government tries to "take control of religious buildings" that another group is using. The worse tensions regarding use of religious sites is in Jerusalem, especially in regard to the Dome of the Rock.
29. Rose Gamble, "News Briefing: Church in the World" in THE TABLET, 1 August, 2019, 23
30. Tremlett, Giles. "Two arrested after fight in Cordoba's former mosque". The Guardian. London. 1 April 2010.
31. Keeley, Graham. "Muslims arrested for trying to pray in Cordobas former Mosque". The Times. London. 3 April 2010.
32. "Muslims in Spain campaign to worship alongside Christians". CNN. 7 September 2010.
33. "Iqbal and Spain – Home Page". allamaiqbal.com.

Ədəbiyyat

• Jover Báez, J.; Rosa, B. "Patrimonio cultural en disputa: la Mezquita-Catedral de Córdoba". Cuadernos Geográficos. 56 (1). 2017: 322–343.
• Messina, Barbara. Geometrie in pietra. La moschea di Cordova. Naples: Giannini. 2004. ISBN 9788874312368.

Xarici keçidlər

• Kordova Cümə məscid-kafedralının rəsmi saytı
• Kordova məscidi necə kilsəyə çevrildi?
• Kordova Məscidinin adı rəsmi olaraq tanındı Mənbə: https://eastnews.org/news/477
• Meskita,Kordova (ing.)
• Meskita məscid və kafedralı (ing.)
• Böyük Kordova məscidi (ing.)