fbpx
Wikipedia

Kompüter

Kompüter ya da Bilgisayarinformasiya üzərində müxtəlif əməliyyatların avtomatlaşdırılmış şəkildə yerinə yetirilməsi üçün nəzərdə tutulmuş universal hesablama maşını. Kompüter informasiyanı emal etmək üçün nəzərdə tutulmuş maşındır.

Kompüter


Müxtəlif dövrlərə aid kompüterlər və kompüter avadanlıqları

Çoxməqsədli kompüter (ing. general-purpose computer, rus. универсальный компьютер) – ümumi planlı istənilən məsələni yerinə gətirə bilən kompüter. Kompüterin gerçəkləşdirdiyi məsələlər çərçivəsini dəyişdirmək üçün başqa proqram təminatından istifadə etmək yetərlidir.

Kompüter sistemi — müvafiq proqramlara uyğun olaraq verilənlərin avtomatik işlənməsini həyata keçirən hər hansı qurğunu və ya qarşılıqlı qoşulmuş qurğuları nəzərdə tutur.

Kompüterin normal işləməsi üçün həm aparat təminatı, həm də proqram təminatı tələb olunur. İlk kompüter 1642-ci ildə Blez Paskal tərəfindən icad olunub. Kompüter müasir dövrdə çox lazımlı bir qurğudur.

Tarixi

İnformatikanın əsas tərkib hissəsi olan kompüter texnikası kompüterlərin yaranması və inkişaf mərhələlərini, təsnifatını və arxitekturasını, aparat və proqram vasitələrini əhatə etdiyinə görə İnformatikanın inkişaf tarixi də kompüter texnikasının inkişaf tarixinə Blez Paskal (Fransa) 1642-ci ildə cəmləyici maşın hazırlamışdır. 1673-cü ildə Qotfrid Leybnits (Almaniya) hesab əməllərini yerinə yetirən mexaniki arifmometr yaratmışdır. 1830-cu ildə Çarlz Bebic (İngiltərə) proqramla işləyən hesablama maşını (analitik maşın) yaratmağa cəhd göstərmişdır. Bebicin ideyaları sonralar universal kompüterlərin yaradılmasının əsasını qoymuşdur. 1930-cu ildə Alan Türinq (İngiltərə) və E. Post (ABŞ) tərəfindən universal kompüterlərin yaradılmasının nəzəri əsasları inkişaf etdirilmişdir.

Müasir kompüterlərin əsas iş prinsipləri XX əsrin 40-cı illərində Amerika alimləri Con Fon Neyman, Q.Qoldsteyn və A.Beris tərəfindən verilmişdir. Həmin prinsiplər 1946-cı ildə ABŞ-da ENİAK adlı universal kompüterin yaradılması ilə həyata keçirilmişdir. Bu tarix müasir kompüter texnikasının yaranma tarixi hesab olunmuşdur. Elə həmin vaxtdan etibarən kompüter texnikası və texnologiyası yüksək sürətlə inkişaf etməyə başlamış və aşağıdakı mərhələlərdən keçmişdir:

  • I nəsil (1950–1959) – elektron lampalı kompüterlər. Onlardan əsasən riyazi məsələlərin həlli üçün istifadə olunurdu. Məs: MESM, BESM, Strela, M-3, Minsk-1, M-20.
  • II nəsil (1960–1969) – element bazası əsasən yarımkeçiricilərdən ibarət olan elektron hesablama maşınları. Elektron lampalar yarımkeçirici elementlərlə-tranzistorlarladiodlarla əvəz olundu. Onların funksional imkanları xeyli artmışdır. BESM-4, Minsk-22, Ural-14 və s.
  • III nəsil (1970–1985) – element bazalı mikroelektronika və inteqral sxemlərdən ibarət olan kompüterlər. Bu nəslin əsasını İBM 360/370 təşkil edirdi. Onun əsasında keçmiş SSRİ-də EC EHM və başqa elektron hesablama maşınları yaradılmışdır. Bu nəsil kompüterlərin bir nümayəndəsi də kiçik (mini) maşınlar sinfinə daxil olan ABŞ-ın RDR, VAX kompüterləri və onların SSRİ-dəki analoqu olan CM-1/2/3/4/1420 və s. maşınları idi. Bu nəsil kompüterlər çox yüksək məhsuldarlığa və etibarlılığa malik olmaqla, keyfiyyətcə yeni funksional tələblərə, başqa sözlə biliklər bazaları ilə işləməyə, süni intellekt sistemlərinin təşkilinə, istifadəçi ilə nitq və görmə vasitəsi ilə ünsiyyəti təmin etməyə, ən yeni proqram vasitələrinin yaradılması prosesini sadələşdirməyə və s. imkan verməlidirlər. Yeni quruluşa və texnologiyaya malik neyrokompüterlər real neyronların əsas xassələrini modelləşdirən neyron şəbəkələrinə əsaslanırlar. İntellektual imkanları xeyli üstün olan bioloji və optik texnologiyaları əsasında bio və optik neyrokompüterlərin yaradılması da yaxın gələcəyin reallığıdır. Bunlarla yanaşı olaraq kompüterlərin məhsuldarlığı bəzi hallarda və müəyyən sahələrdə (nüvə energetikası, kosmos, hərbi-müdafiə, seysmologiya və s.) tətbiq üçün kifayət etmədiyindən super kompüterlərin yaradılmasına ciddi ehtiyac yaranmışdır.
  • IV nəsil (1981-dən sonrakı dövr) böyük və çox böyük inteqral sxem (BİJ, ÇBİS) texnologiyası ilə yaradılan mikro və mini kompüterlər. Bu nəslin ayrıca sinfi fərdi kompüterlərdir (FK). Onların yaradılması prinsipcə inqilabi mahiyyət kəsb edirdi. Bunlara nümunə: IBM PC, IBM XT, IBM AT 286, IBM AT 386, IBM AT 486 və s.
  • V və sonrakı nəsil – yeni və ən yeni elektron texnologiyalarına əsaslanan indiki və gələcəyin kompüterləri. Bu nəsil kompüterlər çox yüksək məhsuldarlığa və etibarlılığa malik olmaqla, keyfiyyətcə yeni funksional tələblərə, başqa sözlə biliklər bazaları ilə işləməyə, süni intellekt sistemlərinin təşkilinə, istifadəçi ilə nitq və görmə vasitəsi ilə ünsiyyəti təmin etməyə, ən yeni proqram vasitələrinin yaradılması prosesini sadələşdirməyə və s. imkan verməlidirlər. Yeni arxetikturaya və texnologiyaya malik neyrokompüterlər real neyronların əsas xassələrini modelləşdirən neyron şəbəkələrinə əsaslanırlar. İntellektual imkanları xeyli üstün olan bioloji və optik texnologiyaları əsasında bio və optik neyrokompüterlərin yaradılması da yaxın gələcəyin reallığıdır. Bunlarla yanaşı olaraq kompüterlərin məhsuldarlığı bəzi hallarda və müəyyən sahələrdə (nüvə energetikası, kosmos, hərbi-müdafiə, seysmologiya və s.) tətbiq üçün kifayət etmədiyindən superkompüterlərin yaradılmasına ciddi ehtiyac yaranmışdır.
  • Yaradicisi
  • 1815-ci il dekabr ayının 10-da böyük ingilis şairi Corc Bayronun ailəsində bir qız dünyaya gəldi. Adını Ada qoydular. Lap kiçik yaşlardan ailədə Adanın təhsili ilə ciddi məşğul olurdular. Onun müəllimləri o dövrün tanınmış alimləri idilər. Adanın elmə böyük həvəsi var idi. Balaca qız saatlarla otağında oturur, nə isə yazır, çəkir, hesablamalar aparırdı. Adanın ən sevimli məşğuliyyəti riyaziyyat idi. 12 yaşı olanda o, uçan aparat quraşdırmışdı! Gənc yaşlarında Ada gözəl və cazibədar olmaqla yanaşı, təbiətən çox güclü və iradəli xanım idi. O, İngiltərənin görkəmli şəxsləri - yazıçı və alimləri ilə tanış olmuşdu. Geniş bilik dairəsinə malik olan bu xanım məşhur elm adamları ilə ünsiyyətdə çox sərbəst idi. Adanın həyatında ən əlamətdar hadisə isə Çarlz Bebbiclə tanışlığı oldu. Bu alim ilk hesablama maşınının yaradıcısı idi. Çox sonralar kompüter yaradan alimlər Bebbicin bu ixtirasından yararlanmışdılar. Ada professor Bebbicin emalatxanasına tez-tez gedirdi. Bu emalatxanada Ada ilə tanış olmuş alimlərdən biri xatirələrində yazır: “Qonaqlar Bebbicin qəribə maşınını çaşqınlıqla seyr edirdi. Ada isə onun iş prinsipini başa düşmüş və ixtiranın böyük əhəmiyyətini qiymətləndirməyi bacarmışdı”. Üstəlik, Ada bu maşının köməyi ilə həll etmək üçün məsələlər təklif edirdi. Onun təklifləri hamını, o cümlədən ixtiraçının özünü də təəccübləndirmişdi. O vaxtdan Ada və Bebbic dostlaşdılar. Professor Adanın riyaziyyata olan meylini dəstəkləyir, ona biliyini artırmaq üçün kitablar verirdi. Sonralar Ada və Çarlz Bebbic arasında sıx əməkdaşlıq münasibətləri yarandı. Bebbic Adanı “rəqəmlərin ovsunçusu” adlandırırdı. Dərin elmi biliklərlə yanaşı, incə qadın xarakterinə, yüksək zövqə malik olan, mükəmməl musiqi təhsili almış Ada 20 yaşında ailə həyatı qurmuşdu. Amma o, üç uşaq anası olduqdan sonra da öz sevimli işindən uzaqlaşmadı. 1842-ci ildə Bebbicin hesablama maşını barədə mühazirələri fransız dilində ayrıca kitab kimi nəşredilmişdi. Bebbicin xahişi ilə Ada həmin yazını ingilis dilinə tərcümə etdi. Lakin onun bir ildən çox vaxt sərf etdiyi bu iş sadəcə tərcümə deyildi. Ada bir çox məqamlara aydınlıq gətirmiş, şərhlər yazmış, əlavələr etmişdi. Nəticədə onun əlavələri həcmcə əsas mətndən üç dəfə artıq olmuşdu. Əslində, Ada hesablama maşınının müfəssəl təsvirini vermiş, bu maşın üçün ilk proqramları yaratmışdı.Məhz buna görə onu dünyada ilk proqramçı hesab edirlər. Ada Lavleys uzaqgörənliklə qeyd edirdi ki, hesablama maşını ən mürəkkəb riyazi formulları yaratmağa və həll etməyə qadirdir. O yazırdı: “Gələcəkdə bu maşın musiqi bəstələyə, şəkil çəkə biləcək və elm qarşısında bizim yuxuda da görmədiyimiz yollar açacaq . Kompüterin özünün yaradılmasından əvvəl dünyada ilk kompüter proqramını hazırlayan Ada Lavleys tarixə kompüter əsri haqqında öncədən xəbər vermiş qadın kimi düşdü. Universal proqramlaşdırma dillərindən biri onun şərəfinə “Ada” adlandırılmışdır.[1]
 
İntel 80486DX2 mikroprosessorunun inteqral sxemi (real ölçüsü: 12×6.75 mm)

Müasir hesablama maşınlarını əsasən üç böyük sinifə bölmək olar:

Superkompüter – çox prosessorlu hesablama sistemidir. İlk superkompüter amerikalı elektronçu-mühəndis Seymur Krey tərəfindən 1975-ci ildə yaradılmışdır. Kompüterlərin məhsuldarlığı ədədlər (sürüşkən vergüllü) üzərində bir saniyədə aparılan hesab əməliyyatlarının sayı ilə ölçülür. Superkompüterlərin məhsuldarlığı sürüşkən vergüllü ədədlər üzərində saniyədə yerinə yetirilən trilyon əməliyyatlarla ölçülür. Superkompüterlərdən aerodinamika, seysmologiya, nüvə fizikasında və digər elm sahələrində meydana çıxan mürəkkəb məsələlərin həllində geniş istifadə olunur. Superkompüterlərdə çoxsaylı mikroprosessorların paralel işləməsi nəticəsində yüksək məhsuldarlığı əldə etmək olur. Superkompüterlərin qiyməti təqribən 10 milyon dollarlarla ölçülür.

Meynfreym – ümumi məqsədli universal elektron-hesablama maşınıdır. 70-ci illərdə dünya kompüter parkının böyük hissəsini meynfreym kompüterləri təşkil edirdi. Fərdi kompüterin inkişafı ilə əlaqədar olaraq meynfreymlərin tətbiq sahələri azalmağa başladı. Buna baxmayaraq bu kompüterlərdən müdafiə, maliyyə və sənaye sahələrində geniş istifadə olunur. Meynfreym kompüterləri böyük, mürəkkəb hesablamalar aparmaqla yanaşı özünə çoxlu sayda terminal birləşdirir. Təyyarə və qatarlara sərnişin biletlərinin satışını mərkəzləşdirilmiş qaydada həyata keçirən hesablama sistemlərində meynfreymlərdən istifadə olunur. Meynfreym kompüterləri əsasən İBM firmasında istehsal olunur. Bu cür kompüterlərin qiyməti 1 milyon dollar dəyərində olur. Hal-hazırda istifadə olunan 16–32 mikroprosessorlu server kompüterlər meynfreym kompüterlərin sələfləri sayılır.

Mini–EHM – ölçüləri və hesablama məhsuldarlığı meynfrem kompüterlərə nəzərən kiçik olan kompüterlər 1965–1980-ci illərdə mini-EHM adlanırdı. Hal-hazıda mini-EHM dedikdə fərdi kompüterlər nəzərdə tutulur. Fərdi kompüterlərin kütləvi istehsalına 1981-ci ildən başlanmışdır.

Quruluşu

  Əsas məqalə: Kompüter qurğuları

Kompüter aşağıdakı qurğulardan təşkil olunmuşdur:

Əlavə qurğular (periferiya qurğuları):

  • Printer (çap qurğusu)
  • Skaner
  • Modem
  • rəqəm videokamerası
  • səs gücləndiriciləri və s.

Kompüterlər portativ variantda da istehsal olunur – "bloknot" (notebook). Burada sistem bloku, monitor və klaviatura bir korpusda qurulur: sistem bloku klaviaturanın altında, monitor isə klaviaturaya qapaq şəklində hazırlanır.

  • Monitor – informasiyanı əks etdirən qurğu.
  • Klaviatura – kompüterə məlumatı (verilənləri və əmrləri) daxil edən əsas xarici qurğulardan biri hesab olunur. Klaviaturanın köməyi ilə maşına istənilən simvolu (rəqəm, hərf, heroqriflər və s.) daxil etmək mümkündür.
  • Printer – kompüterin xarici qurğusu olub, informasiyanı kağız üzərində çap etmək üçündür. İnformasiyanın çıxışa verilməsi üsuluna görə printerlər iki qrupa bölünür. Simvollu və ya qrafiki. Simvollu printerlər sətrdəki ayrı-ayrı simvolları bütöv şəkildə çap başlığına ötürür. Qrafiki printerlərdə məlumat simvollar şəklində deyil, ayrı-ayrı nöqtələr şəklində çıxışa ötürülür. Vahid uzunluqda (1 düyümdə) olan nöqtələrin sayı printerin imkanlarını göstərir. Kağız üzərində şəklin qeyd edilməsi üsuluna görə printerlər iki qrupa bölünür: zərb ilə və zərbsiz çap qurğuları.
  • Skaner – kağız üzərində olan mətn və qrafik məlumatı kompüterə daxil etmək üçündür. Skaner məlumatı qrafiki formada oxuyur və maşının yaddaşına daxil edir. Daha sonra lazımi qrafiki redaktor proqramların köməyi ilə onu ikilik koda çevirərək disklərə və ya çap qurğusuna ötürülməsini təmin edir. Kompüterə çox zaman USB portu vasitəsi ilə qoşulur.
  • Multimedia – informasiyanın emalı texnologiyası olub, mətni, səsi, qrafiki, şəkli və animasiyanı kompüter sistemində tam şəkildə birləşdirir.
  • Meynfreym – ümumi məqsədli yüksək məhsuldarlığa malik universal elektron-hesablama maşınıdır (EHM). Bu kompüterlərdən müdafiə, maliyyə və sənaye sahələrində geniş istifadə olunur. Meynfreym kompüterləri böyük, mürəkkəb hesablamalar aparmaqla yanaşı özünə çoxlu sayda terminal birləşdirir. Təyyarə və qatarlara sərnişin biletlərinin satışını mərkəzləşdirilmiş qayda ilə həyata keçirən hesablama sistemlərində meynfreymlərdən istifadə olunur. Meynfreym kompüterlərin istehsalı ilə IBM kimi nəhəng şirkətlər məşğul olur.

Sistem bloku

Kompüterin sistem bloku sistem platası (ana plata) və ona qoşulmuş aşağıdakı hissələrdən təşkil olunmuşdur:

  • operativ yaddaş (RAM) modulları
  • mərkəsi prosessor - CPU və onun soyutma sistemi;
  • müxtəlif adapterlər;
  • Sərt disk qurğusu (Hard Disk Device- HDD);
  • Disket sürücüsü (Floppi Disk Drive- FDD);
  • CD-ROM (Compact Disk Read Only Memory);
  • CD-RW (Compact Disk Rewritable);
  • Səs platası (Sound Card);
  • Qida bloku;

Mərkəzi mikroprosessor – proqramları icra edən qurğudur. Prosessorun sürəti bir saniyədə onun yerinə yetirə biləcək əməliyyatların sayı ilə təyin edilir. Bu, bir çox amildən asılıdır. Onlardan takt tezliyini, bit sayını və mikroprosessorun arxitekturasını göstərmək olar.

Yaddaş qurğuları

İnformasiyanı yadda saxlamaq üçün yaddaş qurğularından istifadə olunur. Yaddaş qurğuları funksiyalarına görə müxtəlif olurlar:

  • Operativ yaddaş (Random Access Memory – RAM. Kompüter söndürüldükdə operativ yaddaşda (OY) olan informasiya silinir.
  • Daimi yaddaş qurğusu (Read Only Memory – ROM) – yalnız oxumaq üçün istifadə olunan yaddaşdır. Burada kompüterin əsas sistem proqram təminatı olan BIOS saxlanılır.
  • Disketləri (floppi) oxuyan qurğu- artıq isdifadəsi çox azalmış kiçik tutuma malik disketləri oxuyub-yazmaq üçün qurğu.
  • Virtual yaddaş – yerinə yetirilən proqram(lar)a tələb olunan OY-ın həcmi mövcud fiziki yaddaşdan çox olduqda diskdə təşkil olunan operativ yaddaş. Məsələn, fiziki mövcud olan OY-ın həcmi 32 Mbayt olduğuna baxmayaraq o, 4 Gigabayta qədər virtual yaddaşdan istifadə edə bilər.
  • "kütləvi yaddaş"(Mass storage)- kompüterin ənənəvi yaddaşı ilə müqayisədə böyük həcmli verilənləri təsvir edən maqnit diski və ya lenti, eləcə də optik disklər üçün ümumiləşdirilmiş termin.

Kompüterin proqram təminatı

Fərdi kompüterin proqram təminatı – təlimatlar yığımından ibarət olub, kompüteri idarə edir və onun köməyi ilə lazım olan məsələni həll edir. Proqram təminatı iki hissəyə bölünür: ümumi və tətbiqi. Ümumi proqram təminatı hesablama sisteminin resurslarının düzgün bölünməsini və istifadə edilməsini təmin edir. Tətbiqi proqram təminatı özündə istifadəçinin tətbiqi proqramlar paketini birləşdirir. Bu proqramlar paketində istifadəçinin konkret məsələsini həll edə biləcək proqramlar olur.

Ümumi proqram təminatının tərkibinə aşağıdakı proqramlar daxildir.

  • əməliyyat sistemi;
  • proqramlaşdırma dilləri;
  • texniki xidmət proqramları.

İstinadlar

  1. http://www.azleks.az/online-dictionary/bilgisayar 2019-06-27 at the Wayback Machine BİLGİSAYAR, Azərbaycan dilinin izahlı lüğəti
  2. . 2012-01-19 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-05-04.

Xarici keçidlər

Həmçinin bax

kompüter, bilgisayar, informasiya, üzərində, müxtəlif, əməliyyatların, avtomatlaşdırılmış, şəkildə, yerinə, yetirilməsi, üçün, nəzərdə, tutulmuş, universal, hesablama, maşını, informasiyanı, emal, etmək, üçün, nəzərdə, tutulmuş, maşındır, müxtəlif, dövrlərə, k. Komputer ya da Bilgisayar 1 informasiya uzerinde muxtelif emeliyyatlarin avtomatlasdirilmis sekilde yerine yetirilmesi ucun nezerde tutulmus universal hesablama masini Komputer informasiyani emal etmek ucun nezerde tutulmus masindir KomputerMuxtelif dovrlere aid komputerler ve komputer avadanliqlariCoxmeqsedli komputer ing general purpose computer rus universalnyj kompyuter umumi planli istenilen meseleni yerine getire bilen komputer Komputerin gerceklesdirdiyi meseleler cercivesini deyisdirmek ucun basqa proqram teminatindan istifade etmek yeterlidir Komputer sistemi muvafiq proqramlara uygun olaraq verilenlerin avtomatik islenmesini heyata keciren her hansi qurgunu ve ya qarsiliqli qosulmus qurgulari nezerde tutur 2 Komputerin normal islemesi ucun hem aparat teminati hem de proqram teminati teleb olunur Ilk komputer 1642 ci ilde Blez Paskal terefinden icad olunub Komputer muasir dovrde cox lazimli bir qurgudur Mundericat 1 Tarixi 2 Qurulusu 3 Sistem bloku 4 Yaddas qurgulari 5 Komputerin proqram teminati 6 Istinadlar 7 Xarici kecidler 8 Hemcinin baxTarixi RedakteInformatikanin esas terkib hissesi olan komputer texnikasi komputerlerin yaranmasi ve inkisaf merhelelerini tesnifatini ve arxitekturasini aparat ve proqram vasitelerini ehate etdiyine gore Informatikanin inkisaf tarixi de komputer texnikasinin inkisaf tarixine Blez Paskal Fransa 1642 ci ilde cemleyici masin hazirlamisdir 1673 cu ilde Qotfrid Leybnits Almaniya hesab emellerini yerine yetiren mexaniki arifmometr yaratmisdir 1830 cu ilde Carlz Bebic Ingiltere proqramla isleyen hesablama masini analitik masin yaratmaga cehd gostermisdir Bebicin ideyalari sonralar universal komputerlerin yaradilmasinin esasini qoymusdur 1930 cu ilde Alan Turinq Ingiltere ve E Post ABS terefinden universal komputerlerin yaradilmasinin nezeri esaslari inkisaf etdirilmisdir Muasir komputerlerin esas is prinsipleri XX esrin 40 ci illerinde Amerika alimleri Con Fon Neyman Q Qoldsteyn ve A Beris terefinden verilmisdir Hemin prinsipler 1946 ci ilde ABS da ENIAK adli universal komputerin yaradilmasi ile heyata kecirilmisdir Bu tarix muasir komputer texnikasinin yaranma tarixi hesab olunmusdur Ele hemin vaxtdan etibaren komputer texnikasi ve texnologiyasi yuksek suretle inkisaf etmeye baslamis ve asagidaki merhelelerden kecmisdir I nesil 1950 1959 elektron lampali komputerler Onlardan esasen riyazi meselelerin helli ucun istifade olunurdu Mes MESM BESM Strela M 3 Minsk 1 M 20 II nesil 1960 1969 element bazasi esasen yarimkeciricilerden ibaret olan elektron hesablama masinlari Elektron lampalar yarimkecirici elementlerle tranzistorlarla ve diodlarla evez olundu Onlarin funksional imkanlari xeyli artmisdir BESM 4 Minsk 22 Ural 14 ve s III nesil 1970 1985 element bazali mikroelektronika ve inteqral sxemlerden ibaret olan komputerler Bu neslin esasini IBM 360 370 teskil edirdi Onun esasinda kecmis SSRI de EC EHM ve basqa elektron hesablama masinlari yaradilmisdir Bu nesil komputerlerin bir numayendesi de kicik mini masinlar sinfine daxil olan ABS in RDR VAX komputerleri ve onlarin SSRI deki analoqu olan CM 1 2 3 4 1420 ve s masinlari idi Bu nesil komputerler cox yuksek mehsuldarliga ve etibarliliga malik olmaqla keyfiyyetce yeni funksional teleblere basqa sozle bilikler bazalari ile islemeye suni intellekt sistemlerinin teskiline istifadeci ile nitq ve gorme vasitesi ile unsiyyeti temin etmeye en yeni proqram vasitelerinin yaradilmasi prosesini sadelesdirmeye ve s imkan vermelidirler Yeni qurulusa ve texnologiyaya malik neyrokomputerler real neyronlarin esas xasselerini modellesdiren neyron sebekelerine esaslanirlar Intellektual imkanlari xeyli ustun olan bioloji ve optik texnologiyalari esasinda bio ve optik neyrokomputerlerin yaradilmasi da yaxin geleceyin realligidir Bunlarla yanasi olaraq komputerlerin mehsuldarligi bezi hallarda ve mueyyen sahelerde nuve energetikasi kosmos herbi mudafie seysmologiya ve s tetbiq ucun kifayet etmediyinden super komputerlerin yaradilmasina ciddi ehtiyac yaranmisdir IV nesil 1981 den sonraki dovr boyuk ve cox boyuk inteqral sxem BIJ CBIS texnologiyasi ile yaradilan mikro ve mini komputerler Bu neslin ayrica sinfi ferdi komputerlerdir FK Onlarin yaradilmasi prinsipce inqilabi mahiyyet kesb edirdi Bunlara numune IBM PC IBM XT IBM AT 286 IBM AT 386 IBM AT 486 ve s V ve sonraki nesil yeni ve en yeni elektron texnologiyalarina esaslanan indiki ve geleceyin komputerleri Bu nesil komputerler cox yuksek mehsuldarliga ve etibarliliga malik olmaqla keyfiyyetce yeni funksional teleblere basqa sozle bilikler bazalari ile islemeye suni intellekt sistemlerinin teskiline istifadeci ile nitq ve gorme vasitesi ile unsiyyeti temin etmeye en yeni proqram vasitelerinin yaradilmasi prosesini sadelesdirmeye ve s imkan vermelidirler Yeni arxetikturaya ve texnologiyaya malik neyrokomputerler real neyronlarin esas xasselerini modellesdiren neyron sebekelerine esaslanirlar Intellektual imkanlari xeyli ustun olan bioloji ve optik texnologiyalari esasinda bio ve optik neyrokomputerlerin yaradilmasi da yaxin geleceyin realligidir Bunlarla yanasi olaraq komputerlerin mehsuldarligi bezi hallarda ve mueyyen sahelerde nuve energetikasi kosmos herbi mudafie seysmologiya ve s tetbiq ucun kifayet etmediyinden superkomputerlerin yaradilmasina ciddi ehtiyac yaranmisdir Yaradicisi 1815 ci il dekabr ayinin 10 da boyuk ingilis sairi Corc Bayronun ailesinde bir qiz dunyaya geldi Adini Ada qoydular Lap kicik yaslardan ailede Adanin tehsili ile ciddi mesgul olurdular Onun muellimleri o dovrun taninmis alimleri idiler Adanin elme boyuk hevesi var idi Balaca qiz saatlarla otaginda oturur ne ise yazir cekir hesablamalar aparirdi Adanin en sevimli mesguliyyeti riyaziyyat idi 12 yasi olanda o ucan aparat qurasdirmisdi Genc yaslarinda Ada gozel ve cazibedar olmaqla yanasi tebieten cox guclu ve iradeli xanim idi O Ingilterenin gorkemli sexsleri yazici ve alimleri ile tanis olmusdu Genis bilik dairesine malik olan bu xanim meshur elm adamlari ile unsiyyetde cox serbest idi Adanin heyatinda en elametdar hadise ise Carlz Bebbicle tanisligi oldu Bu alim ilk hesablama masininin yaradicisi idi Cox sonralar komputer yaradan alimler Bebbicin bu ixtirasindan yararlanmisdilar Ada professor Bebbicin emalatxanasina tez tez gedirdi Bu emalatxanada Ada ile tanis olmus alimlerden biri xatirelerinde yazir Qonaqlar Bebbicin qeribe masinini casqinliqla seyr edirdi Ada ise onun is prinsipini basa dusmus ve ixtiranin boyuk ehemiyyetini qiymetlendirmeyi bacarmisdi Ustelik Ada bu masinin komeyi ile hell etmek ucun meseleler teklif edirdi Onun teklifleri hamini o cumleden ixtiracinin ozunu de teeccublendirmisdi O vaxtdan Ada ve Bebbic dostlasdilar Professor Adanin riyaziyyata olan meylini destekleyir ona biliyini artirmaq ucun kitablar verirdi Sonralar Ada ve Carlz Bebbic arasinda six emekdasliq munasibetleri yarandi Bebbic Adani reqemlerin ovsuncusu adlandirirdi Derin elmi biliklerle yanasi ince qadin xarakterine yuksek zovqe malik olan mukemmel musiqi tehsili almis Ada 20 yasinda aile heyati qurmusdu Amma o uc usaq anasi olduqdan sonra da oz sevimli isinden uzaqlasmadi 1842 ci ilde Bebbicin hesablama masini barede muhazireleri fransiz dilinde ayrica kitab kimi nesredilmisdi Bebbicin xahisi ile Ada hemin yazini ingilis diline tercume etdi Lakin onun bir ilden cox vaxt serf etdiyi bu is sadece tercume deyildi Ada bir cox meqamlara aydinliq getirmis serhler yazmis elaveler etmisdi Neticede onun elaveleri hecmce esas metnden uc defe artiq olmusdu Eslinde Ada hesablama masininin mufessel tesvirini vermis bu masin ucun ilk proqramlari yaratmisdi Mehz buna gore onu dunyada ilk proqramci hesab edirler Ada Lavleys uzaqgorenlikle qeyd edirdi ki hesablama masini en murekkeb riyazi formullari yaratmaga ve hell etmeye qadirdir O yazirdi Gelecekde bu masin musiqi besteleye sekil ceke bilecek ve elm qarsisinda bizim yuxuda da gormediyimiz yollar acacaq Komputerin ozunun yaradilmasindan evvel dunyada ilk komputer proqramini hazirlayan Ada Lavleys tarixe komputer esri haqqinda onceden xeber vermis qadin kimi dusdu Universal proqramlasdirma dillerinden biri onun serefine Ada adlandirilmisdir 1 Intel 80486DX2 mikroprosessorunun inteqral sxemi real olcusu 12 6 75 mm Muasir hesablama masinlarini esasen uc boyuk sinife bolmek olar Superkomputerler Meynfreymler Mini EHM lerSuperkomputer cox prosessorlu hesablama sistemidir Ilk superkomputer amerikali elektroncu muhendis Seymur Krey terefinden 1975 ci ilde yaradilmisdir Komputerlerin mehsuldarligi ededler surusken vergullu uzerinde bir saniyede aparilan hesab emeliyyatlarinin sayi ile olculur Superkomputerlerin mehsuldarligi surusken vergullu ededler uzerinde saniyede yerine yetirilen trilyon emeliyyatlarla olculur Superkomputerlerden aerodinamika seysmologiya nuve fizikasinda ve diger elm sahelerinde meydana cixan murekkeb meselelerin hellinde genis istifade olunur Superkomputerlerde coxsayli mikroprosessorlarin paralel islemesi neticesinde yuksek mehsuldarligi elde etmek olur Superkomputerlerin qiymeti teqriben 10 milyon dollarlarla olculur Meynfreym umumi meqsedli universal elektron hesablama masinidir 70 ci illerde dunya komputer parkinin boyuk hissesini meynfreym komputerleri teskil edirdi Ferdi komputerin inkisafi ile elaqedar olaraq meynfreymlerin tetbiq saheleri azalmaga basladi Buna baxmayaraq bu komputerlerden mudafie maliyye ve senaye sahelerinde genis istifade olunur Meynfreym komputerleri boyuk murekkeb hesablamalar aparmaqla yanasi ozune coxlu sayda terminal birlesdirir Teyyare ve qatarlara sernisin biletlerinin satisini merkezlesdirilmis qaydada heyata keciren hesablama sistemlerinde meynfreymlerden istifade olunur Meynfreym komputerleri esasen IBM firmasinda istehsal olunur Bu cur komputerlerin qiymeti 1 milyon dollar deyerinde olur Hal hazirda istifade olunan 16 32 mikroprosessorlu server komputerler meynfreym komputerlerin selefleri sayilir Mini EHM olculeri ve hesablama mehsuldarligi meynfrem komputerlere nezeren kicik olan komputerler 1965 1980 ci illerde mini EHM adlanirdi Hal hazida mini EHM dedikde ferdi komputerler nezerde tutulur Ferdi komputerlerin kutlevi istehsalina 1981 ci ilden baslanmisdir Qurulusu Redakte Esas meqale Komputer qurgulariKomputer asagidaki qurgulardan teskil olunmusdur Sistem bloku Monitor Klaviatura Maus sican Elave qurgular periferiya qurgulari Printer cap qurgusu Skaner Modem reqem videokamerasi ses guclendiricileri ve s Komputerler portativ variantda da istehsal olunur bloknot notebook Burada sistem bloku monitor ve klaviatura bir korpusda qurulur sistem bloku klaviaturanin altinda monitor ise klaviaturaya qapaq seklinde hazirlanir Monitor informasiyani eks etdiren qurgu Klaviatura komputere melumati verilenleri ve emrleri daxil eden esas xarici qurgulardan biri hesab olunur Klaviaturanin komeyi ile masina istenilen simvolu reqem herf heroqrifler ve s daxil etmek mumkundur Printer komputerin xarici qurgusu olub informasiyani kagiz uzerinde cap etmek ucundur Informasiyanin cixisa verilmesi usuluna gore printerler iki qrupa bolunur Simvollu ve ya qrafiki Simvollu printerler setrdeki ayri ayri simvollari butov sekilde cap basligina oturur Qrafiki printerlerde melumat simvollar seklinde deyil ayri ayri noqteler seklinde cixisa oturulur Vahid uzunluqda 1 duyumde olan noqtelerin sayi printerin imkanlarini gosterir Kagiz uzerinde seklin qeyd edilmesi usuluna gore printerler iki qrupa bolunur zerb ile ve zerbsiz cap qurgulari Skaner kagiz uzerinde olan metn ve qrafik melumati komputere daxil etmek ucundur Skaner melumati qrafiki formada oxuyur ve masinin yaddasina daxil edir Daha sonra lazimi qrafiki redaktor proqramlarin komeyi ile onu ikilik koda cevirerek disklere ve ya cap qurgusuna oturulmesini temin edir Komputere cox zaman USB portu vasitesi ile qosulur Multimedia informasiyanin emali texnologiyasi olub metni sesi qrafiki sekli ve animasiyani komputer sisteminde tam sekilde birlesdirir Meynfreym umumi meqsedli yuksek mehsuldarliga malik universal elektron hesablama masinidir EHM Bu komputerlerden mudafie maliyye ve senaye sahelerinde genis istifade olunur Meynfreym komputerleri boyuk murekkeb hesablamalar aparmaqla yanasi ozune coxlu sayda terminal birlesdirir Teyyare ve qatarlara sernisin biletlerinin satisini merkezlesdirilmis qayda ile heyata keciren hesablama sistemlerinde meynfreymlerden istifade olunur Meynfreym komputerlerin istehsali ile IBM kimi neheng sirketler mesgul olur Sistem bloku RedakteKomputerin sistem bloku sistem platasi ana plata ve ona qosulmus asagidaki hisselerden teskil olunmusdur operativ yaddas RAM modullari merkesi prosessor CPU ve onun soyutma sistemi muxtelif adapterler Sert disk qurgusu Hard Disk Device HDD Disket surucusu Floppi Disk Drive FDD CD ROM Compact Disk Read Only Memory CD RW Compact Disk Rewritable Ses platasi Sound Card Qida bloku Merkezi mikroprosessor proqramlari icra eden qurgudur Prosessorun sureti bir saniyede onun yerine yetire bilecek emeliyyatlarin sayi ile teyin edilir Bu bir cox amilden asilidir Onlardan takt tezliyini bit sayini ve mikroprosessorun arxitekturasini gostermek olar Yaddas qurgulari RedakteInformasiyani yadda saxlamaq ucun yaddas qurgularindan istifade olunur Yaddas qurgulari funksiyalarina gore muxtelif olurlar Operativ yaddas Random Access Memory RAM Komputer sonduruldukde operativ yaddasda OY olan informasiya silinir Daimi yaddas qurgusu Read Only Memory ROM yalniz oxumaq ucun istifade olunan yaddasdir Burada komputerin esas sistem proqram teminati olan BIOS saxlanilir Disketleri floppi oxuyan qurgu artiq isdifadesi cox azalmis kicik tutuma malik disketleri oxuyub yazmaq ucun qurgu Virtual yaddas yerine yetirilen proqram lar a teleb olunan OY in hecmi movcud fiziki yaddasdan cox olduqda diskde teskil olunan operativ yaddas Meselen fiziki movcud olan OY in hecmi 32 Mbayt olduguna baxmayaraq o 4 Gigabayta qeder virtual yaddasdan istifade ede biler kutlevi yaddas Mass storage komputerin enenevi yaddasi ile muqayisede boyuk hecmli verilenleri tesvir eden maqnit diski ve ya lenti elece de optik diskler ucun umumilesdirilmis termin Komputerin proqram teminati RedakteFerdi komputerin proqram teminati telimatlar yigimindan ibaret olub komputeri idare edir ve onun komeyi ile lazim olan meseleni hell edir Proqram teminati iki hisseye bolunur umumi ve tetbiqi Umumi proqram teminati hesablama sisteminin resurslarinin duzgun bolunmesini ve istifade edilmesini temin edir Tetbiqi proqram teminati ozunde istifadecinin tetbiqi proqramlar paketini birlesdirir Bu proqramlar paketinde istifadecinin konkret meselesini hell ede bilecek proqramlar olur Umumi proqram teminatinin terkibine asagidaki proqramlar daxildir emeliyyat sistemi proqramlasdirma dilleri texniki xidmet proqramlari Istinadlar Redakte http www azleks az online dictionary bilgisayar Arxivlesdirilib 2019 06 27 at the Wayback Machine BILGISAYAR Azerbaycan dilinin izahli lugeti Kibercinayetkarliq haqqinda Konvensiyanin Tesdiq edilmesi barede 2012 01 19 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2011 05 04 Xarici kecidler Redakte Vikianbarda Komputer ile elaqeli mediafayllar var Hemcinin bax RedakteKomputer sebekeleri Komputer proqramlari Komputer tehlukesizliyi Asagi acilan siyahiMenbe https az wikipedia org w index php title Komputer amp oldid 6022779, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.