fbpx
Wikipedia

Napoleon Bonapart

Napoleon Bonapart (it. Napoleone Buonaparte, fr. Napoléon Bonaparte; 15 avqust 1769(1769-08-15)[…], Ayaçço, Fransa krallığı[…]5 may 1821(1821-05-05)[…], Lonqvud evi[d], Müqəddəs Yelena adası, Böyük Britaniya və İrlandiya Birləşmiş Krallığı[d]) — Fransa imperatoru, bacarıqlı sərkərdə, Fransa inqilabi ordusunun Generalı, Fransa Respublikasının birinci hambal(9 noyabr 1799–20 mart 1804), fransızların imperatoru (18 may 1804–11 aprel 1814, 12 mart 1815–22 iyun 1815), İtaliya Respublikasının Prezidenti (26 yanvar 1802–17 mart 1805), İtaliya kralı (17 mart 1805–11 aprel 1814), Reyn İttifaqının protektoru (12 iyul 1806–19 oktyabr 1813), İsveçrə Konfederasiyasının mediatoru (19 fevral 1803–19 oktyabr 1813), Berqin Böyük Hersoqu (1808–1809).

I Napoleon
fr. Napoléon Bonaparte
Sələfi Direktoriya
Xələfi de-yure II Napoleon
de-fakto XVIII Lüdovik
Şəxsi məlumatlar
Təhsili
  • Paris Hərbi Məktəbi[d]
Doğum tarixi 15 avqust 1769(1769-08-15)[…]
Doğum yeri
Vəfat tarixi 5 may 1821(1821-05-05)[…] (51 yaşında)
Vəfat yeri
Vəfat səbəbi mədə xərçəngi
Dəfn yeri
  • Cathédrale Saint-Louis-des-Invalides[d]
Atası Karlo Bonapart
Anası Letizia Ramolino
Həyat yoldaşı
Uşağı
Hərbi xidmət
Rütbəsi briqadir
Döyüşlər

 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Ümumi xülasə

Napoleon Bonapart 15 avqust 1769-cu ildə Ayyaçoda anadan olub. O, Karlo Bonapartın və Letizia Ramolinonun 2-ci oğlu idi. Napoleon Briendəki hərbi akademiyaya daxil olur və 1785-ci il 28 oktyabra qədər burada təhsilini davam etdirir. Elə həmin ildən artilleriya üzrə kiçik leytenant rütbəsi ilə peşəkar hərbi fəaliyyətə başlayır. O dövrdə Fransada böyük çaxnaşmalar baş verirdi. Napoleon Korsikaya qayıdıb öz vətəni uğrunda döyüşlərə qoşulur. O, 1793-cü il 17 dekabrda ilk hərbi uğurunu İngiltərə tərəfindən zəbt olunmuş Tulonu azad etməklə qazanır. Bu qələbəsinə görə Napoleon briqada generalı, 23 fevral 1796-cı ildə isə İtaliya ordusunun komandanı təyin edilir.

1796-cı il 9 martda Napoleon Bonapart Jozefina de Boqarne ilə ailə həyatı qurur. O, 1799-cu ilin noyabr ayında dövlət çevrilişi edərək birinci konsul olur və bütün hakimiyyəti öz əlində cəmləyib ölkədə diktatura rejimi yaradır. 1800-cü ildə Fransa bankının əsasını qoyur, 1804-cü ildə "Vətəndaş məcəlləsi" islahatını həyata keçirir. 1804-cü il may ayının 18-i isə Napoleon özünü kral elan edir.

Napoleonun 1805-ci ildə Avstriya, 1806-cı ildə Prussiya, 1807-ci ildə Polşa üzərindəki parlaq qələbələri Fransanı Avropa qitəsinin demək olar ki, hegemon dövlətinə çevirir. Lakin dəniz rəqabətində Böyük Britaniyaya uduzması, 1812-ci ildə Rusiyaya məğlub olması onun qurduğu Fransa imperiyasının süqutunu tezləşdirir.

Fransa əleyhinə müttəfiqlər Parisdə Napoleonu taxtdan əl çəkməyə məcbur edir və Elbaya sürgünə yollayırlar. Lakin Napoleon öz xarizmasının gücü hesabına 1815-ci ildə yenidən hakimiyyətə qayıdır. 1815-ci il iyunun 22-də baş verən Vaterlo döyüşündə məğlub olduqdan sonra o ikinci dəfə hakimiyyətdən əl çəkməli olur.

Həyatı

Kimliyi, uşaqlığı və gəncliyi

 
Napoleon Bonapart
 
Napoleonun anası Letizia Bonapart
(yağlı boya, Robert Lefevre 1813-cü il)

Napoleon Bonapart (Korsika şivəsincə Nabulione) hələ Genuaya qarşı müstəqilliyi uğrunda mübarizə aparmış və nəticədə 1768-ci ildə Fransa tərəfindən satın alınmış Korsika adasında, Ayaççoda 15 avqust 1769-ci ildə anadan olmuşdur. O, Karlo Bonapartın və Letizia Ramolinonun 2-ci oğlu olaraq dünyaya gəlmişdir. Ailədə 13, sonradan tələf olanları çıxmaqla 8 (5 oğlan və 3 qız) uşaq olmuşlar. Ailəsi XVI əsrdən etibarən adaya köç etmiş xırda aristokratlardan olmuşdur.

Əslən İtaliyanın Toskana əyalətindən olan atası Karlo Bonapart yerli mülkədarlardan həm də müstəqillik uğrunda mübarizənin rəhbəri Paskal Paolinin katibi olmuşdur. XV Lüdovik tərəfindən ada satın alındıqdan sonra fransız qoşunları korsikalı qiyamçıları darmadağın edir və Paoli İngiltərəyə qaçır. Napoleon məhz bu hadisədən 3 ay sonra dünyaya gəlmiş olur. Məhz bu hadisələrin təsirindən Paoli 1790-cı ilə qədər Napoleonun idealı olmuşdur. Hüquqşünas təhsilli atası müstəqillik dövründə Korsika konstitusiyasının yaradıcısı olsa da sonralar Fransa tabeçiliyi ilə barışmalı olur. Karlo Bonapartın Fransaya qarşı loyallığı nəzərə alınaraq 1771-ci ildə Ayeççonun aksessoru vəzifəsinə təyin edilir və eyni zamanda Parisdəki Korsika parlamentinə zadəganların nümayəndəsi seçilir.

Napoleon Bonapart əvvəlcə Ayaçço şəhər məktəbinə gedir. Daha sonra o, bacı-qardaşları ilə birlikdən bir abbatın yanında riyaziyyatyazı yazmaq dərsləri alırlar. Napoleon çalışqanlığı ilə seçilirdi. Zəngin kitabxananın olması və şəxsən Karlo Bonapartın səyləri nəticəsində böyük qardaşlar erkən olaraq tarixlə, ədəbiyyatlahüquqla maraqlanmağa başlamışlar.

 
Karlo Bonapart (Anna Luis Qirodet-Triosona məxsus rəsm, 1806)

Korsikanın fransız qubernatoru Luis Çarlez Qraf de Marboyf ilə əməkdaşlıq edən Karlo Bonapart oğlanları Napoleon və Yozef üçün təqaüdə nail olur. Böyük oğlu keşiş kiçik oğlu isə orduda xidmətlə öz karyerasına başlamağa hazırlaşırlar. 1778-ci ildə adanı tərk edərək hər iki qardaş fransız dilini öyrənmək üçün Autun kollecinə gedirlər. Növbəti il Napoleon Brienne kadet məktəbinə daxil olur. Məktəbdə yeganə korsikalı olan Napoleonun dərslərindəki uğurlar müxtəlif idi. Belə ki, hesabdan fərqlənə bilsə də latın dilindən zəif olduğundan heç imtahan edilməyə məsləhət görülmür. Fransız dilində yazıdan geri qalsa da çoxlu mütaliə nəticəsində nitqini xeyli yaxşılaşdırmağa nail olmuşdur. Tarixi qəhrəmanların həyatına: Yuli SezarMakedoniyalı İsgəndərə böyük maraq göstərir.

İmtahanlardan sonra dənizçi kimi xidmətə layiq görülsə də anasının təkidi ilə imtina edərək öz riyazi bacarığını artilleriyada sınamağı qərara alır və Parisin ən prestij hərbi məktəbinə (fr. École Militaire) daxil olur. Burada o, attilleriyanın sirlərinə: hidrostatikaya, differansal və inteqral hesablamalara eyni zamanda dövlət hüququ və istehkam fənnlərinə yiyələnir.

24 fevral 1785-ci ildə atası mədə xərçəngindən vəfat edir. Napoleon ailə başçısı vəzifəsini öz boynuna götürür və eyni zamanda böyük qardaşı Yozeflə də hesablaşır. Elə həmin ildə, 16 yaşında o təhsilini vaxtından tez başa vuraraq, səriştəsinə görə zabit rütbəsinə layiq görülür. Valensadakı La Fère bölüyünə daxil olaraq 1788-ci ilin iyun ayından leytenant rütbəsilə xidmət göstərir. Anasına kömək məqsədilə 11 yaşlı kiçik qardaşı Luisi yanına gətirib tərbiyəsilə özü məşğul olur.

Asudə vaxtlarını ədəbiyyata və yazıçılığa sərf edir. Mütaliəyə çox vaxt ayıraraq romandan, dərsliklərdən, antik tarixi səlnamələrdən, Platondan tutmuş müasirlərinə qədər olan çoxlu əsərlər oxumuşdur. Belə ki, Yohan Volfqanq Höteni dəfələrlə oxuyarmış. Sonralar siyasətə maraq göstərərək Jan Jak Russonu özünə ideal seçir. Böyük Britaniyanın konstitusiya-monarxiya quruluşu ilə ciddi maraqlanır. Daha sonralar fransız tarixçisisosioloqu Reynal Qiyom Tomas Fransua diqqətini çox çəkmişdir.

İnqilabi fəaliyyəti

Napoleon 1789-cu ildə baş vermiş Fransa inqilabını açıq-aşkar dəstəkləyir və öz bölüyü ilə birlikdə sədaqət andı içməyə məcbur olur. Korsikanın azadlığı üçün yeni bir şans yaranır. Sentyabr ayında ordudan məzuniyyət götürərək Korsikaya gayıdır və qardaşı Yozef ilə aktiv siyasi fəaliyyətə başlayır.

1791-ci ildə öz bolüyünə döndükdən sonra ona baş leytenant rütbəsi verilir. XVI Lüdoviq qaçdıqdan sonra özünü respublikaçı elan edərək yerli Yakobin klubuna daxil olur. Lion akademiyasında respublikaçı şüarlarla çıxışlar edir. 1791-ci ildə öz truppası ilə qısa bir müddətə Korsikada qalır. Korsika milli qvardiyasına daxil olaraq Paoliyə qarşı çıxır. Qanlı qarşıdurmadan sonra truppasını adanın içərilərinə çəkərək özü Fransaya dönür.

Korsikadan daxil olan şikayətlər əsasında, Napoleon bu hərəkətinə görə 1792-ci ildə ordudan xaric edilir. lakin zabit çatışmamazlığına görə təzədən orduya kapitan rütbəsi ilə geri qaytarılır. Təzədən Korsikaya qayıdaraq Sardiniyaya qarşı hərbi aksiyaya qoşulur. Beləliklə Napoleon Fransa inqilabına sadiq qalaraq Korsikanın müstəqilliyinin və uşaqlıq idealı Paolinin əleyhinə çıxır. Bu isə ailəsinin Fransaya mühacirət etməsi və onun Korsika ambisiyasının sonu demək idi.

 
Jozefina Boharne
(rəsm François Gerard)

Korsikadan qaçaraq Fransanın cənubunda yerləşmiş bölüyünə qayıdır. Bu zaman hakimiyyətə Yakobin diktaturası gəlmiş olur. Hələ bir il öncə Yakobin klubundan ayrılan Napoleon 1793-cü ildə siyasi baxışını əks etdirən broşür çap etdirir.

Napoleon Böyük Britaniya donanmasının dəstəyinə arxalanan bəzi inqilabçıların və royalistlərin (monarxistlərin) yerləşmiş olduğu Tulon şəhərinin artilleriya komendantı təyin edilir. 25 noyabr 1793-cü ildə Napoleon hazırladığı şəhərə hücum planı haqqında komandan general Duqommirə məlumat verir və 19 dekabrda Tulona hücuma keçir. Bu müvvəffəqiyyət həqiqətdə də Napoleonun yüksəlişinin başlanğıcı olur. 22 dekabrda ona təşəkkür elan edilərək 24 yaşında briqada generalı rütbəsi verilir. Niçdə qərargahı yerləşən İtaliya ordusunun artilleriya komandanlığı ona tapşırılır. Lakin Yakobin hakimiyyəti devrildikdən sonra Robespyer partiyasının tərəfdaşı olduğuna görə həbslərə məruz qalır. Onun hərbi karyerası siyasi çevrilişlərin qurbanına çevrilir.

Bütün bunlardan sonra Napoleon ailəsi ilə Marseldə yaşamalı olur. Qardaşı Yozef Juli Kların xeyrinə təbliğat işinə qatılır. Napoleon isə Kların bacısı Deziri Klara vurulur. Sonralar Deziri İsveç kralı XIV Karl Johanna (Jan Batista Bernaddot) ərə gedir. Karyerasını xilas etmək məqsədilə Parisə gəlir. Özünü Termidorian kimi qələmə verərək sağçıların qiyamı zamanı daxili qoşunların baş komandanı təyin olunmuş, hərbidən heç də başı çıxmayan Barras Poula onun təkidi ilə xidmət göstərir. 5 oktyabr 1795-ci ildə qiyamçılar artilleriyanın gücü hesabına yatırılır və nəticədə Napoleon diviziya generalı az sonra isə daxili qoşunların baş komandanı təyin edilir. Bu zamanlar o, Barras Poulun vasitəsilə əri Aleksandr Boharnenin qətlindən sonra dul qalmış Jozefina Boharne ilə tanış olur. Napoleon Joyefinaya vurulur və Deziri ilə əlaqənı kəsərək 9 mart 1796-cı ildə onunla evlənir.

Hər ikisi bu nigahdan faydalanmağa çalışırdı. Belə ki, Napoleondan yaşca böyük olan Jozefina öz bahalı həyat tərzini Napoleonun hesabına maliyələşdirmək, Napoleon isə onun vasitəsilə Barras Poulla möhkəm əlaqə yaratmaq və həmdə Paris cəmiyyətinə yol tapmaq fürsəti əldə etmiş olur. Evlənməsindən iki gün sonra Napoleon Nitsaya gələrək İtaliya ordusunun komandanlığını təhvil alır.

Ona tabe olan generallar Pyer Fransoys Çarlz Auqeray və Andre Massena bu təyinata müəmmalı baxırlar. Lakin sonradan Napoleon çıxışları və əməli işi ilə özünə hörmət qazandırır. İtalyan ordusu düşgün, pis silahlanmış və aylarla məvacib almayan 40000 nəfərdən ibarət idi. Napoleon orduya səslənərək: "Mən sizi dünyanın bərəkətli düzənliklərinə aparmaq istəyirəm, əlinizə böyük şəhərlər düşəcək; orada siz cənablar şöhrətə və dövlətə çatacaqsınız."

Ordunun ruhunu və həmdə öz təbliğatını aparmaq üçün Courier de l’Armée d’Italie adlı ordu qəzeti təsis edir. Napoleonun kredosu belə səslənir: "müharibə sistemi qalanı çökdürmək kimi bir şeydir. Atəşi məqsədyönlü elə eyni nöqtəyə tuşlamaq lazımdır. Elə ki müqaviməti pozuldu özü dağılacaqdır."

Misir ekspedisiyası

 
Napoleon Bonapart Sfinksin qarşısında (1868-ci ildə Jean-Léon Gérôme tərəfindən çəkilib.)
 
Napoleon Bonapartın Elba adasına sürgün edilməsinin təsvir olunduğu müasir qəhramanını səfəri adlı rəsm. Rəsmdə Napoleon Bonapart bir əlində qırılmış qılınc digər əlində isə uzunqulaqın quyruğunu tutarkən təsvir olunmuşdur. Arxa fonda görünən musiqiçilər isə Napoleonu müşayyət edirlər.

Böyük Britaniyanın Misiri tutmaq planına qarşı Fransa hökuməti Misirə 19 may 1798-ci ildə Hərbi və nəqliyyat gəmilərindən ibarət ekspedisiya göndərir. Ekspedisiyada 38000 əsgərlə yanaşı ölkənin tarixini, mədəniyyətini tarixi abidələrini tədqiq etmək və orada yeni siyasi və iqtisadi strukturlar yaratmaq məqsədilə çoxlu alimlər, mühəndislər, rəssamlar da iştirak edirdilər. Hərbi ekispedisiya 1 iyun 1798-ci ildə Misirə yetişir və Osmanlı ordusunu Misir ehramları yaxınlığında məğlubiyyətə uğradıraq 23 iyulda Qahirəyə daxil olur. Bu zaman Napoleona onun gəmilərinin Britan donaması tərəfindən Əbukirdə batırıldığı xəbəri verilir. Belə ki, 1798-ci ildə Əbukir dəniz döyüşündə, vitse-admiral Horatsio Nelsonnun komandanlığı altında Britaniya donanması fransız donanmasını darmadağın etmişdi. Fransa ilə əlaqə kəsilmiş olur. Buna baxmayaraq ekspertləri ilə birlikdə müxtəlif reformalara başlayır və beləliklə Misirin tədqiqatına başlanılır, bununla da d’Égypte institunun əsasını qoymuş olur. Ekspedisiya zamanı 1799-cu ildə indiki Rəşid (Rozzet) şəhəri yaxınlığında tapılmış Rozzet daşı vasitəsilə bir çox Misir heroqliflərini oxumaq mümkün olmuşdur.

Fələstinə qədər irəliləyərək Qəzzanı tutaraq Akkon qalasında istehkamlanır. Lakin tauna düçar olan fransız qoşunu sayca azalaraq Misiri tərk etmək məcburiyyətində qalır. Əbukir bu zaman Mustafa Paşanın komandanlığı altında olan 18000 əsgərlə müdafiə mövqeyində idi. Napoleon 5000 piyada və 1000 süvari ilə ölümcül savaşa girir və 25 iyul 1799-cu ildə Əbukir döyüşündə Osmanlı qoşunlarını məğlub edir. 2 avqustda Əbukir təzədən fransızların əlinə keçir. Bununla da Napoleon bir il öncə fransız donamasının biabırçı məğlubiyyətinin əvəzini çıxmış olur. 30 sentyabrda Korsikaya, 9 oktyabrda isə Müqəddəs Rafael tərəfdən Fransa sahilinə yetişmiş olur. Parisdə ekspedisiyanın uğursuzluğuna baxmayaraq onu qəhrəman kimi qarşılayırlar.

18 Brümer çevrilişi

Nəinki xalq, eləcə hökumətin özündə də korrupsiyalaşmış direktorium idarəçiliyinə etimad itməkdə idi. Emmanuel Yozef Siyes və Roqer Dukos Napoleonun hərbi köməyinə arxalanaraq siyasi saxtakarlıq edərək çevriliş edirlər.

9 noyabr 1799-cu ildə, Brümer təqvimi ilə Respublika elan edilməsinin VIII ili, 18 Brüumer çevrilişi(fr. Coup d'État du 18 brumaire) nəticəsində direktoriya hakimiyyəti ləğv edilərək, başında Napoleon Bonapart durmaqla yeni müvvəqəti hökumət təşkil edilir. Sonrası gün parlamentin hər iki palatasının toplantısında Napoleonun birbaşa və dolaşıq nitqindən sonra ara yenidən qarışır. Napoleon tabeçiliyində olan hərbinin elit hissəsinin — Qrenadyorların köməyi ilə palataları dağıdır. Parlament Napoleonun təqdimatı əsasında konsul vəzifəsi və konsul konstitusiyası təsis edir. 30 yaşlı Napoleon Bonapart mütləq hakimiyyətə malik olmuş ilk Konsul olur.

Fransa Respublikasının ilk konsulu

Yeni konstitusiyaya əsasən Napoleon Bonapart 25 dekabr 1799-cu ildə on il müddətinə mütləq hakimiyyətə malik ilk konsul seçilir. Konsul qanunvericiliklə yanaşı nazir və digər yüksək dövlət vəzifələrinə təyinatları etmək hüququna malik olur. Beləliklə Bonapart konstitusiya ilə diktaturanı qanuniləşdirir. Hökumət proqramına Bonapart belə bir şüar verir: "Vətəndaşlar! İnqilab nədən başlanmışdısa elə orada qayıdır.O, artıq bitmişdir."

Diktatora çevrilən Napoleon dövlət idarəçiliyini kökündən dəyişdirir. İnqilabın töhfələrinin: vətəndaş hüququ, kəndlinin şəxsi torpaq hüququ, emiqrantların və kilsənin müsadirə olunmuş mülklərini satın alanların hüququnun təminatçısı kimi çıxış edərək 1804-cü ildə Napoleon məcəlləsinin təsis etməklə hakimiyyətini daha da möhkəmləndirir. İnzibati idarəçilikdə reform keçirərək şəhər və kəndlərə merlər təyin edir.

1800-cü ildə qızıl ehtiyatlarini, qiymətli kağızları və əmanətləri saxlamaq üçün Fransa Dövlət Bankı nı təsis edir. 28 mart 1803-cü ildə kağız pullar ləğv edilərək pul vahidi 5 q-lıq gümüş frank təsdiq edilir. Xarici siyasətdə məqsəd ikinci koalision müharibəsini zəfərlə başa vurmaq idi. Napoleon ordusu ilə Alp istiqamətində hərəkət edərək 14 iyun 1804-cü ildə general Deze, Lui Şarl Antuanın böyük xidməti olmuş Marenqo döyüşündə qələbə çalır. General Deze Marenqo döyüşündə həlak olur. Genral Jan Viktor Moronun həlledici Hohenlinden döyüşündə çaldığı qələbədən sonra 9 fevral 1801-ci ildə Avstriya ilə Lunevill sülhü bağlanılır. 8 oktyabr 1802-ci ildə Rusiya ilə və 25 mart 1803-cü ildə Böyük Britaniya ilə Amien sülhü bağlanılır.

Əldə olunan daxili və xarici siyasətdəki uğurlar 2 avqust 1802-ci ildə Bonaparta xalq səsverməsi yolu ilə ömürlük Konsul olmaq üçün gözəl imkan yaratmışdır. Səsvermədə iştirak etmiş fransızların 3 millionu onun leyhinə 1,6 millionu isə əleyhinə səslərini vermişdilər.

Fransa İmperatoru I Napoleon

  Əsas məqalə: Birinci imperiya
 
I Napolenun Notr-Dam de Pari məbədində imperator taxtına çıxması
Rəsm, Jacques-Louis David 1805–1807

Xalqsəsverməsindən sonra imperatorluğa layiq bilinərək 2 dekabr 1804-cü ildə Notr-Dam de Pari məbədində papa VII Piyin xeyir duası ilə imperator elan edilərək taxta çıxır. 26 may 1805-ci ildə Milan kafedralında başına Lanqobard krallığının Dəmir tacı qoyularaq İtaliya kralı elan edilir.

Çar I Aleksandr 1805-ci ilin aprel ayında Böyük Britaniya ilə ittifaq bağlayır. Məqsəd Fransanı 1792-ci il sərhədləriinə qaytarmaq idi. Sonradan bu ittifaqa Avstriya, İsveçNeapolda qoşulurlar. Prussiya III Koalisiyaya qoşulmur. Əksinə Bavariya, Vüttenberq və Baden Bonapartın müttəfiqinə çevrilirlər. Napoleon ilk olaraq Avstriya üzərinə yürüş edərək Ulm yaxınlığında general Karl Makı 70000 ordusu ilə təslim edir və beləliklə Vyanaya yol açılmış olur. 13 noyabrda döyüşsüz Vyana alınmış olur. 21 oktyabr 1805-ci ildə Trafalqar döyüşündə fransız donamasının Nelson tərəfindən darmadağın edilməsinə baxmayaraq, Austerlitç qələbəsi 26 dekabr 1805-ci ildə Avstriya ilə Pressburqda bağlanan sülh müqaviləsində Fransanın kontinentdəki mövqeyini daha da gücləndirmiş olur. Sülh müqaviləsinə görə Habsburq monarxiyası Tirolu və Forarlberqi itiriərək bu ərazilər Bavariyaya, onun İtaliya əraziləri isə İtaliya krallığına qatılır. Dəstəyə görə Bavariya və Vütenberq hersoqlarına kral titulu verilir.

Napoleon evlənmək siyasətindən istifadə edərək, asılı dövlətlərin idarəçiliyini əqrabasının həmin dövlətlərin hakimiyət üsul-idarəsinə transfer etməklə öz əlinə keçirmişdir. Belə ki, Yozef 1806-ci ildə Neapl sonra 1808-ci ildə isə İspaniya kralı, Luis Hollandiya kralı, bacısı Eliza 1809-cu ildə Toskana Böyük hersoqu, Paulin Parma və Quastalla hersoqu, 1808-ci ildə Karolina Bonapart Neapl kralı Yoaxim Muratın arvadı qismində kraliça, Jerom Vestfal kralı elan edilmişdir. Almaniya ərazisində Napoleonun protektoratlığı altında 16 iyul 1806-cı ildə Fransa imperiyasına hərbi yardım göstərmək öhdəliyinə malik 16 əyalətdən ibarət Reyn İttifaqı yaradılır. Beləliklə Müqəddəs Roma dövləti süqut etmiş olur və II Frans hakimiyyətini itirmiş olur.

Rusiya və Prussiya müharibələri

Bununla da Fransa Prussiya münasibətləri pisləşmiş olur. Gizlin Rusiya ilə ittifaqa girərək Prussiya 26 avqust 1806-cı ildə Fransaya Reyn ərazilərindən çıxmacı ulimatumunu verməklə müharibə elan etmiş olur. Napoleon öz qoşunlarına Mayndan başlayaraq Türingeni keçməklə Berlinə qədər irəliləməyi əmrini verir. 1806-ci il oktyabr ayında Yena və Auerştedtdə prussiyalılar ağır məğlubiyyətə uğrayırlar. Nəticədə Erfurt hersoqluğu birbaşa Napoleon imperiyasına qatılır və fransızlar Berlinə daxil olurlar.

Prussiya ordusunun qalıqları Russ ordusuna qoşulurlar. Rusiya üzərinə yürüş bir sıra çətinliklərlə üz-üzə qalmış olur: həddindən pis kommunikasiyaya, yollara malik uzaq bir ərazi ordunun cəld mobilliyi və təhcizatı üçün böyük bir problem yaratmışdır. General Levin Avqust fon Benniqsenin tabeçiliyində olan rus ordusunun döyüşə girmədən geri çəkilməsi, 1806–1807 ci illərin kəskin qışı və Polşa vətənpərvərlərinin müqaviməti Napoleonu Varşavada durmağı məcbur edir. Burada o grafinya Valevskaya ilə uzun müddətli məhəbbət romanı yaşayır. Nəticədə bir uşaq dünyaya gəlir.

Əvvəl 8 fevral 1807-ci ildə Prussişe Eylau döyüşü və sonra 14 iyun 1807-ci ildə Friedland döyüşünün ardınca 7 iyulda Fransa Rusiya və Prussiya arasında Tilzit sülhü bağlanılır. Bu sülh Prussiya üçün bir fəlakət idi. Prussiya Elbadan qərbdəki ərazilərindən yeni yaradılmış Vütenberq krallığının xeyrinə məhrum olmuş olur. Polşa əyaləti isə Varşava Böyük hersoqluğuna çevrilir. Beləliklə Prussiya ərazisinin yarısını itirmiş olur eyni zamanda daha yüksək təzminat ödəməklə yanaşı kiçik ordu saxlamaqla kifayətlənməli olur.

Avropa qitəsi demək olar ki, tamamilə Napoleonun hakimiyyəti altına keçmiş olur ki, bu da Böyük Britaniyanın izolə olunması demək idi. Napoleon Böyük Britaniyaya qarşı Avropa qitəsi boyu ticarət baykotu — "Kontinental blokada siyasəti" yürüdür.

  Əsas məqalə: Kontinental blokada

Süquta aparan yol

 
İspaniya ümumxalq hərəkatı
rəsm, Fransisko Qoya 1814
 
Mariya Luiza oğlu ilə (rəssam: Jozef Frank)

Napoleon hakimiyyətinin ən yüksək nöqtəsini Tilzit sülhü adlandırmaq olar. O, hakimiyyətinin gücünü despot meyilləri ilə daha da artırmağa çalışırdı. Hökumət adamları tərəfindən tənqidə dözümsüz olması, ekspansion siyasətinə xarici işlər naziri Talleyrandın qarşı çıxmasına görə vəzifəsindən azad edilməsi, senzuranın artırılması, şəxsiyyətə pərəstişliyin artması buna aydın misallardandır. Köhnə aristokratlara xidmət edən dövlət inqilabi prinsiplərdən, bərabərçilikdən uzaqlaşmışdır.

Xarici siyasət Böyük Britaniyanı iqtisadi cəhətdən diz çökdürmək üçün "Kontinental blokada siyasəti"nə söykənirdi. Ispaniyadan keçməklə Portuqaliyanı işğal etdikdən sonra Kral IV Karl və oğlu VII Ferdinand arasındakı tax-tac mübahisəsindən istifadə edərək qardaşı Yozefi İspaniya kralı təyin edir. Buna qarşı Artur Uillesleyin tabeçiliyində olan Britaniya expedisiya korpusunun dəstəyilə İspaniyada ümumxalq hərəkatı baş qaldırır. Yozef madridi tərk etməli olur. Marşal Jünonun təslimindən sonra Napoleon 1808-ci ilin oktyabr ayında Erhurt hersoq konfransından sonra İspaniyaya hücum edir.

1809-cu ildə Fransaya döndükdən bir qədər sonra Avstriya ordusu Avstriya-Teşen hersoqu Karlın başçılığı ilə Bavariya üzərinə hücuma keçir. 21 may 1809-cu ildə Napoleon qüvvələri Vyananın cənub-şərqinə toplayır. Aspern-Esslinq döyüşündə avstriyalılar fransızların qarşısını kəsirlər. Bu döyüş Napoleonun ilk məğlubiyyəti kimi tarixə düşür. Vaqram döyüşündə isä fransızlar məğlubiyyətin əvəzini çıxmış olurlar. Şönbrunn sülhünə görə Avstriya Dalmasiya, Mərkəzi Xorvatiya və Küstenlandı itirmiş, ordusunun sayını 150000-nə endirməya və "gapalı qitə siyasəti"nə qoşulmağa məcbur edilmiş və Fransanın müttəfiqinə çevrilmiş olur.

Napoleon sülaləsinin davamlılığını təmin etmək üçün Joyefinanı uşaq olmaması üzündən boşayaraq Avstriya ilə bağlanmış ittifaqı möhkəmlətmək məqsədilə 1 aprel 1810-cu ildə Avstriya imperatoru I Fransın böyük qızı Mariya Luiza ilə evlənir. Ondan arzu olunan imperiya xələfi oğlu II Napoleon Bonapart (1811–1832) dünyaya gəlir.

Rusiya yürüşü

 
Napoleonun geri çəkilməsi (rəssam: Adolf Nortern)

I Aleksandr 1810-cu ilin sonunda iqtisadi vəziyyətin pisləşməsi ilə əlaqədar Böyük Britaniyaya qarşı aparılan "Kontinental blokada siyasəti"nə qarşı çıxır. İki imperiya arasında münasibətlər daha da soyuqlaşır. Nəticədə 1811 ci ildə hazırlaşaraq 1812-ci ildə Rusiyaya müharibə elan edir. Avropada misli görünməmiş 675 minlik ordu ilə Rusiya üzərinə hərəkət edir.

Əvvəlcə PeterburqMoskva xalq müqavimət dəstələrinə rəhbərlik edən Kutuzov I Aleksandr tərəfindən ordu baş komandan təyin edilir. Fransızlara qarşı həlledici döyüşdən qaçınaraq Napoleona qarşı taktikasını belə ifadə edirdi: "Biz Napoleona qalib gəlməyəcəyik. Biz onu aldadacağıq". Ruslar ölkənin içərilərinə çəkilərək Napoleona Moskvanı od vurub yandıraraq döyüşsüz təslim edirlər. Şəhərə daxil olmuş Napoleon ordusu aclığa, soyuğa, xəstəliyə düçar olur. Rus çarı Napoleonla danışıqdan qaçır. 18 oktyabrda napoleon geri dönmək əmrini verir. Geri dönərkən kozak dəstələrinin hücumuna məruz qalmaları ordunun vəziyyətini daha da pisləşdirir. 1812-ci ilin dekabrnda 18 min Napoleon əsgəri Prussiya sərhəddinə çatmış olur. Prussiya köməkçi korpusu Napoleonun ordusundan imtina edərək ruslarla danışığa gedirlər. Napoleon kiçik bir dəstə ilə Parisə yetişmiş olur.

İmperiyanın süqutu

 
Birinci dəfə imperatorluqdan imtina
12 aprel 1814-cü il

Napoleonun bu məğlubiyyəti Almaniyada xalq hərəkatının canlanmasına gətirib çıxarır. Kral Fridrix III Vilhelm ruslarla ittifaq bağlayaraq azadlıq müharbəsinə başlayır. Napoleon pis təlimli ordu ilə, öz hərbi təcrübəsinə arxalanaraq Almaniya üzərinə hucuma keçərək Qrosqörşen və Bautçen döyüşlərindən böyük itkilər bahasına qalib çıxsa da atəşkəs elan edir.

Bu vəziyyət get-gedə uzv dövlətlərin koalisiyanı tərk etmələri ilə nəticələnir. 1813-cü ildə Leypsiq yaxınlığında Xalqlar döyüşü fransızların qəti məğlubiyyətindən xəbər verirdi. Müttəfiqlərin Parisə daxil olması ilə imperator taxtından imtina edir. 1814-cü ildə məğlubiyyətin acılarına dözməyərək özünü zəhərləmək cəhdi boşa çıxır. Napoleon 20 aprel 1814 cü ildən Aralıq dənizindəki Elba adasına imperator titulu saxlanılmaqla sürgün edilir. 26 fevral 1815-ci ildə sürgündən qaçaraq 20 martda maneəsiz Parisə dönən Napoleon əldən verilmiş mövqeləri qaytarmaq istəyirdi. Lakin yüz günlükdən, Vaterloo döyüşündəki məğlubiyyətdən sonra onu ikinci dəfə imperatorluqdan imtina etməyə vadar edirlər və Müqəddəs Yelena adasına sürgün edilir.

Ölümü

 
Napoleonun Əlillər evindəki sarkofaqı

Müqəddəs Yelena adasında ikən Napoleon öz memuarlarını yazır. Səhətinin get-gedə pisləşməsilə 5 may 1821-ci ildə 51 yaşında vəfat edir. Meyidi yarıldıqdan sonra 9 mayda dəfn edilir. Atopsiyanın nəticəsinə görə Napoleon qanaxma ilə fəsadlaşmış mədə xərçəngindən vəfat etmişdir.

Onun zəhərlənməsi ilə bağlı iddialar təsdiqini tapmayıb.

Ölümündən demək olar ki iyirmi il sonra Napoleon Bonapartın cəsədi 15 oktyabr 1840-cı ildə ekshümasiya olunaraq Fransaya gətirilmiş və özü tərəfindən tikdirmiş olduğu, lakin sağlığında altından keçə bilmədiyi Parisin Zəfər Tağından keçirilməklə Əlillər meydanında sarkofaqda dəfn edilmişdir.

Şahmat

1816-cı ildə Napoleon sürgündə olarkən yaxın dostlarından biri ona hədiyyə göndərir. Bu hədiyyə fil sümüyündən və nifritdən düzəldilmiş şahmat olur. Napoleon özü-özü ilə şahmat oynayır, lakin heç ağlına da gəlmir ki, at fiqurunun altında nə var. Onun ölümündən sonra bu şahmat dəfələrlə satılır. Lakin şahmatın sonuncu sahibi fiqurlardan birinin altının açıldığını görür. Fiqurun içindən Yelena adasından qaçmaq üçün tərtib olunmuş möhtəşəm bir xəritə çıxır.

Ədəbiyyat

İngilis dilində

  • Abbott, John (2005). Life of Napoleon Bonaparte. Kessinger Publishing. ISBN 1-4179-7063-4.
  • Bell, David A. (2015). Napoleon: A Concise Biography. Oxford and New York: Oxford University Press. ISBN 978-0-19-026271-6. only 140pp; by a scholar
  • Blaufarb, Rafe (2007). Napoleon: Symbol for an Age, A Brief History with Documents. Bedford. ISBN 0-312-43110-4.
  • Chandler, David (2002). Napoleon. Leo Cooper. ISBN 0-85052-750-3.
  • Cronin, Vincent (1994). Napoleon. HarperCollins. ISBN 0-00-637521-9.
  • Dwyer, Philip (2008). Napoleon: The Path to Power. Yale University Press. ASIN B00280LN5G.
  • Dwyer, Philip (2013). Citizen Emperor: Napoleon in Power. Yale University Press. ASIN B00GGSG3W4.
  • Englund, Steven (2010). Napoleon: A Political Life. Scribner. ISBN 0-674-01803-6.
  • Gueniffey, Patrice. Bonaparte: 1769–1802 (Harvard UP, 2015, French edition 2013); 1008 pp.; vol 1 of most comprehensive recent scholarly biography by leading French specialist; less emphasis on battles and campaigns excerpt; also online review
  • Johnson, Paul (2002). Napoleon: A life. Penguin Books. ISBN 0-670-03078-3.; 200 pp.; quite hostile
  • Lefebvre, Georges (1969). Napoleon from 18 Brumaire to Tilsit, 1799–1807. Columbia University Press. influential wide-ranging history
    • Lefebvre, Georges (1969). Napoleon: from Tilsit to Waterloo, 1807–1815. Columbia University Press.
  • Lyons, Martyn (1994). Napoleon Bonaparte and the Legacy of the French Revolution. St. Martin's Press.
  • Markham, Felix (1963). Napoleon. Mentor.; 303 pp.; short biography by an Oxford scholar online
  • McLynn, Frank (1998). Napoleon. Pimlico. ISBN 0-7126-6247-2. ASIN 0712662472.
  • Roberts, Andrew (2014). Napoleon: A Life. Penguin Group. ISBN 978-0-670-02532-9.
  • Thompson, J. M. (1951). Napoleon Bonaparte: His Rise and Fall. Oxford U.P., 412 pp.; by an Oxford scholar

Rus dilində

  • Исдейл Ч. Наполеоновские войны. — Ростов н/Д: Феникс, 1997. — 544 с. — ISBN 5–85880-473-X.

Ленц Т.[fr]. Наполеон: "Моя цель была великой". — М.: Астрель, 2003. — 160 с. — ISBN 5-271-06827-7.

  • Левицкий Н. А. Полководческое искусство Наполеона. — М.: Воениздат, 1938. — 280 с.
  • Ливен Д. Россия против Наполеона: борьба за Европу, 1807–1814. — М.: РОССПЭН, 2012. — 679 с. — ISBN 978-5-8243-1583-7.
  • Манфред А. З. Наполеон Бонапарт. — М.: Мысль, 1987. — 735 с.
  • Тарле Е. В. Наполеон // Собрание сочинений: в 12 томах. — М.: Издательство АН СССР, 1959. — Т. 7. — С. 13–433.
  • Тюлар Ж. Наполеон, или Миф о "спасителе". — М.: Молодая гвардия. — 362 с. — ISBN 978-5-235-03157-9. — 1-е изд., 1996, — 2-е изд., 1997, — 3-е изд., 2009., — 4-е изд., 2012.
  • Чандлер Д. Военные кампании Наполеона. Триумф и трагедия завоевателя. — М.: Центрполиграф, 2011. — 927 с. — ISBN 978-5-227-02457-2.
  • Наполеон I / П. П. Черкасов // Нанонаука — Николай Кавасила. — М. : Большая российская энциклопедия, 2013. — С. 25. — (Большая российская энциклопедия : [в 35 т.] / гл. ред. Ю. С. Осипов ; 2004–2017, т. 22). — ISBN 978-5-85270-358-3.

İstinadlar

  1. RKDartists
    <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q17299517"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:P650"></a>
  2. Lundy D. R. The Peerage
    <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:P4638"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q67129259"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q21401824"></a>
  3. Archivio Storico Ricordi — 1808.
    <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q3621644"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:P8732"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:P8290"></a>
  4. Brockhaus Enzyklopädie
    <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q237227"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:P5019"></a>
  5. Наполеон I // Большая советская энциклопедия: [в 30 т.] / под ред. А. М. Прохорова — 3-е изд. — М.: Советская энциклопедия, 1969.
    <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q17378135"></a>
  6. family fun in corsica the old fashioned way
  7. infoplease: Ajaccio
  8. Kindred Britain
    <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q75653886"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:P3051"></a>
  9. Volker Ullrich: Napoleon. Reinbek bei Hamburg, 2004, S. 12–15, August Fournier: Napoleon der I. Eine Biographie. 4. Aufl. Wien/Leipzig, 1922 S. 1–6.
  10. Herre, S. 12–18, Ullrich, S. 16–22.
  11. Ullrich, S. 23–29; Herre, S. 21–32.
  12. Ullrich, S. 29–35.
  13. zit. nach Ullrich, S. 36.
  14. zit. nach Herre, S. 48.
  15. Ullrich, S. 47–51.
  16. Proklamation der Konsuln über die Beendigung der Revolution vom 15. Dezember 1799[ölü keçid]
  17. Ullrich, S. 65–76.
  18. Ullrich, S. 77–82.
  19. Ullrich, S. 93–106.
  20. "Ja, meine Herren, ich bin und werde immer der Herr der Baltischen Region sein. Der Zar von Russland hat in der Tat bisher meine Verordnungen in seinen Häfen nicht durchgesetzt. Aber er wird es tun, in den nächsten sechs Monaten. Sonst erkläre ich ihm den Krieg" — Die Londoner Times vom 29. Juni 1811
  21. Из книги Е. В. Тарле "Нашествие Наполеона на Россию"
  22. Vertrag von Fontainebleau (französisch)
  23. Ullrich, S. 117–125.
  24. Источник: Егер О. Всемирная история (т. 4. Новейшая история) Утром прибыли курьеры, подтверждавшие неожиданное известие. Наполеон 26 февраля отплыл с острова Эльбы, с ним было 900 человек; 1 марта он высадился на берег недалеко от Канна
  25. Ullrich, S. 126–134.
  26. Alessandro Lugli, Inti Zlobec, Gad Singer, Andrea Kopp Lugli, Luigi M Terracciano, Robert M Genta: Napoleon Bonaparte´s gastric cancer: a clinicopathologic approach to staging, pathogenesis, and etiology, Nature Clinical Practice Gastroenterology & Hepatology 4, 52–57, 1. Januar 2007
  27. Ullrich, S. 135–143.

Mənbələr

  • Vincent Cronin: Napoleon. Stratege und Staatsmann. Heyne, München 2002, ISBN 3-453-09047-0.
  • August Fournier: Napoleon I. Eine Biographie. Phaidon-Verlag, Essen 1996, ISBN 3-88851-186-0 (Repr. d. Ausg. Wien 1886) [teilweise hier benutzt die 4. Aufl. Wien/Dresden 1922].
  • Emmanuel de Las Cases: Mémorial de Sainte Hélène. 5 Bde. London / Paris 1823. (dt. Das Tagebuch von St. Helena. Geführt von Graf Emmanuel de Las Cases. ISBN 3-7175-8114-7).
  • Franz Herre: Napoleon Bonaparte. Eine Biographie. Hugendubel, München 2006, ISBN 3–7205-2860-X.
  • Friedrich Max Kircheisen: Napoleon I. Seine Leben und seine Zeit. 9 Bde. Müller-Verlag, Leipzig 1911/1934.
  • Friedrich Sieburg: Gespräche mit Napoleon. dtv, München 1962.
  • Jakub Josef Dominik Malý: Napoleon Bonaparte I–II. 1848–49.
  • Walter Markov: Napoléon und seine Zeit — Geschichte und Kultur des Grand Empire, Leipzig 1996.
  • Adolphe Thiers: Histoire de la Revolution française. 10 Bände + Atlas, Paris 1823–27 (Standardwerk auch in deutscher Übersetzung).
  • Adolphe Thiers: Histoire du Consulat et de l'Émpire. 20 Bände + Atlas, Paris 1845–62, (dt.: Geschichte des Konsulats und des Kaiserreichs, Reprint Hamburg, VRZ-Verlag, ISBN 3-931482-22-7).
  • Jean Tulard: Napoleon oder der Mythos des Retters. Ullstein, Frankfurt/M. 1982, ISBN 3-548-27514-1.
  • Jean Tulard (Hrsg.): Dictionnaire Napoleon. Nouv. éd., rev. et augm., Paris 1989, ISBN 2-213-02286-0.
  • Volker Ullrich: Napoleon. Reinbek bei Hamburg 2006. ISBN 3-499-50646-7.
  • Friedrich Wencker-Wildberg, Friedrich Kircheisen (Hrsg.): Napoleon — Die Memoiren seines Lebens. 14 Bände, Wien/Hamburg/Zürich o. J. (ca. 1930), Reprint Hamburg, VRZ-Verlag, ISBN 3-931482-14-6.
  • Johannes Willms: Napoleon — Eine Biographie. München 2005, ISBN 3-406-52956-9.
  • Eckart Kleßmann: Napoleon und die Deutschen. Das Buch zur Fernsehserie. Rowohlt, Berlin 2007, ISBN 978-3-87134-561-6 .
  • Marion George / Andrea Rudolph (Hg.): Napoleons langer Schatten über Europa. Dettelbach: J. H. Röll Verlag 2008 (Kulturwiss. Beiträge. Quellen u. Forschungen 5). ISBN 978-3-89754-289-1.
  • Claudia Fräss-Ehrfeld (Hg.): Napoleon und seine Zeit, Kärnten — Innerösterreich — Illyrien. Verlag des Geschichtsvereines für Kärnten, Klagenfurt 2009, ISBN 978-3-85454-113-4.
  • Schallaburg Kulturbetriebsges.m.b.H. in Kooperation mit dem KHM (Hg.): Napoleon — Feldherr, Kaiser und Genie. Ausstellungskatalog zur Niederösterreichischen Landesausstellung 2009, Wien 2009.
  • Michael Broers: The Napoleonic empire in Italy, 1796–1814. Palgrave Macmillan, Basingstoke 2005, ISBN 1-4039-0565-7.
  • Carl von Clausewitz: Hinterlassene Werke des Generals Carl von Clausewitz über Krieg und Kriegführung. 10 Bde. Dümmler, Berlin 1857 (beinhaltet das militärisch-philosophische Hauptwerk Vom Kriege und verschiedene Feldzugsstudien zu den Napoleonischen Kriegen).
  • Eckart Kleßmann: Napoleons Rußlandfeldzug in Augenzeugenberichten. Dtv, München 1982, ISBN 3-423-02714-2.
  • Eckart Kleßmann: Deutschland unter Napoleon in Augenzeugenberichten. Dtv, München 1982, ISBN 3-423-02715-0.
  • Eckart Kleßmann: Die Befreiungskriege in Augenzeugenberichten. Dtv, München 1973, ISBN 3-423-00912-8.
  • Rory Muir: Tactics and the experience of battle in the age of Napoleon. Yale University Press, New Haven 1998, ISBN 0-300-07385-2.
  • Napoleon I.: Militärische Schriften. Verlag Damm, Dresden 1901 (Kommentar: Bernhard Boie).
  • Stephen Pope: The Cassell dictionary of the Napoleonic Wars. Cassell Books, London 1999, ISBN 0-304-35229-2.
  • Gunther Rothenberg: Die Napoleonischen Kriege. Brandenburger Verlagshaus, Berlin 2000, ISBN 3-89488-134-8.
  • Detlef Wenzlik (Hrsg.): Die napoleonischen Kriege. 18 Bände. VRZ-Verlag, Hamburg 1999 ff. ISBN 3-931482-01-4.
  • Anka Muhlstein: "Der Brand von Moskau. Napoleon in Russland". Insel Taschenbuch 3468, Frankfurt am Main und Leipzig 2008, ISBN 978-3-458-35168-9.

napoleon, bonapart, məqalənin, bəzi, məlumatlarının, mənbəsi, göstərilməmişdir, daha, ətraflı, məlumat, üçün, məqalənin, müzakirə, səhifəsinə, baxa, məqaləyə, uyğun, formada, mənbələr, əlavə, edib, vikipediyanı, zənginləşdirə, bilərsiniz, avqust, 2021, napoleo. Bu meqalenin bezi melumatlarinin menbesi gosterilmemisdir Daha etrafli melumat ucun meqalenin muzakire sehifesine baxa ve meqaleye uygun formada menbeler elave edib Vikipediyani zenginlesdire bilersiniz avqust 2021 Napoleon Bonapart it Napoleone Buonaparte fr Napoleon Bonaparte 15 avqust 1769 1769 08 15 1 2 3 Ayacco Fransa kralligi 5 6 7 5 may 1821 1821 05 05 1 2 4 Lonqvud evi d Muqeddes Yelena adasi Boyuk Britaniya ve Irlandiya Birlesmis Kralligi d 3 Fransa imperatoru bacariqli serkerde Fransa inqilabi ordusunun Generali Fransa Respublikasinin birinci hambal 9 noyabr 1799 20 mart 1804 fransizlarin imperatoru 18 may 1804 11 aprel 1814 12 mart 1815 22 iyun 1815 Italiya Respublikasinin Prezidenti 26 yanvar 1802 17 mart 1805 Italiya krali 17 mart 1805 11 aprel 1814 Reyn Ittifaqinin protektoru 12 iyul 1806 19 oktyabr 1813 Isvecre Konfederasiyasinin mediatoru 19 fevral 1803 19 oktyabr 1813 Berqin Boyuk Hersoqu 1808 1809 I Napoleonfr Napoleon BonaparteFransa Imperatoru10 noyabr 1799 22 iyun 1815Selefi DirektoriyaXelefi de yure II Napoleonde fakto XVIII LudovikSexsi melumatlarTehsili Paris Herbi Mektebi d Dogum tarixi 15 avqust 1769 1769 08 15 1 2 3 Dogum yeri Ayacco Fransa kralligi 5 6 7 Vefat tarixi 5 may 1821 1821 05 05 1 2 4 51 yasinda Vefat yeri Lonqvud evi d Muqeddes Yelena adasi Boyuk Britaniya ve Irlandiya Birlesmis Kralligi d 3 Vefat sebebi mede xercengiDefn yeri Cathedrale Saint Louis des Invalides d Atasi Karlo Bonapart 8 Anasi Letizia Ramolino 8 Heyat yoldasi Jozefina Boharne 8 Mariya Luiza fon HavsburqUsagi II NapoleonHerbi xidmetRutbesi briqadirDoyusler Napoleon muharibeleri Vikianbarda elaqeli mediafayllar Mundericat 1 Umumi xulase 2 Heyati 2 1 Kimliyi usaqligi ve gencliyi 2 2 Inqilabi fealiyyeti 2 3 Misir ekspedisiyasi 2 4 18 Brumer cevrilisi 2 5 Fransa Respublikasinin ilk konsulu 2 6 Fransa Imperatoru I Napoleon 2 7 Rusiya ve Prussiya muharibeleri 2 8 Suquta aparan yol 2 9 Rusiya yurusu 2 10 Imperiyanin suqutu 2 11 Olumu 2 12 Sahmat 3 Edebiyyat 3 1 Ingilis dilinde 3 2 Rus dilinde 4 Istinadlar 5 MenbelerUmumi xulase RedakteNapoleon Bonapart 15 avqust 1769 cu ilde Ayyacoda anadan olub O Karlo Bonapartin ve Letizia Ramolinonun 2 ci oglu idi Napoleon Briendeki herbi akademiyaya daxil olur ve 1785 ci il 28 oktyabra qeder burada tehsilini davam etdirir Ele hemin ilden artilleriya uzre kicik leytenant rutbesi ile pesekar herbi fealiyyete baslayir O dovrde Fransada boyuk caxnasmalar bas verirdi Napoleon Korsikaya qayidib oz veteni ugrunda doyuslere qosulur O 1793 cu il 17 dekabrda ilk herbi ugurunu Ingiltere terefinden zebt olunmus Tulonu azad etmekle qazanir Bu qelebesine gore Napoleon briqada generali 23 fevral 1796 ci ilde ise Italiya ordusunun komandani teyin edilir 1796 ci il 9 martda Napoleon Bonapart Jozefina de Boqarne ile aile heyati qurur O 1799 cu ilin noyabr ayinda dovlet cevrilisi ederek birinci konsul olur ve butun hakimiyyeti oz elinde cemleyib olkede diktatura rejimi yaradir 1800 cu ilde Fransa bankinin esasini qoyur 1804 cu ilde Vetendas mecellesi islahatini heyata kecirir 1804 cu il may ayinin 18 i ise Napoleon ozunu kral elan edir Napoleonun 1805 ci ilde Avstriya 1806 ci ilde Prussiya 1807 ci ilde Polsa uzerindeki parlaq qelebeleri Fransani Avropa qitesinin demek olar ki hegemon dovletine cevirir Lakin deniz reqabetinde Boyuk Britaniyaya uduzmasi 1812 ci ilde Rusiyaya meglub olmasi onun qurdugu Fransa imperiyasinin suqutunu tezlesdirir Fransa eleyhine muttefiqler Parisde Napoleonu taxtdan el cekmeye mecbur edir ve Elbaya surgune yollayirlar Lakin Napoleon oz xarizmasinin gucu hesabina 1815 ci ilde yeniden hakimiyyete qayidir 1815 ci il iyunun 22 de bas veren Vaterlo doyusunde meglub olduqdan sonra o ikinci defe hakimiyyetden el cekmeli olur Fransa Inqilabi Ordusunun generali Fransa Respublikasinin I Konsulu 1799 Fransa Imperatoru 18 may 1804 11 aprel 1814 Italiya krali 1805 Reyn Ittifaqinin protektoru 1806 Heyati RedakteKimliyi usaqligi ve gencliyi Redakte Napoleon Bonapart Napoleonun anasi Letizia Bonapart yagli boya Robert Lefevre 1813 cu il Napoleon Bonapart Korsika sivesince Nabulione hele Genuaya qarsi musteqilliyi ugrunda mubarize aparmis ve neticede 1768 ci ilde Fransa terefinden satin alinmis Korsika adasinda Ayaccoda 15 avqust 1769 ci ilde anadan olmusdur O Karlo Bonapartin ve Letizia Ramolinonun 2 ci oglu olaraq dunyaya gelmisdir Ailede 13 sonradan telef olanlari cixmaqla 8 5 oglan ve 3 qiz usaq olmuslar Ailesi XVI esrden etibaren adaya koc etmis xirda aristokratlardan olmusdur Eslen Italiyanin Toskana eyaletinden olan atasi Karlo Bonapart yerli mulkedarlardan hem de musteqillik ugrunda mubarizenin rehberi Paskal Paolinin katibi olmusdur XV Ludovik terefinden ada satin alindiqdan sonra fransiz qosunlari korsikali qiyamcilari darmadagin edir ve Paoli Ingiltereye qacir Napoleon mehz bu hadiseden 3 ay sonra dunyaya gelmis olur Mehz bu hadiselerin tesirinden Paoli 1790 ci ile qeder Napoleonun ideali olmusdur Huquqsunas tehsilli atasi musteqillik dovrunde Korsika konstitusiyasinin yaradicisi olsa da sonralar Fransa tabeciliyi ile barismali olur Karlo Bonapartin Fransaya qarsi loyalligi nezere alinaraq 1771 ci ilde Ayecconun aksessoru vezifesine teyin edilir ve eyni zamanda Parisdeki Korsika parlamentine zadeganlarin numayendesi secilir Napoleon Bonapart evvelce Ayacco seher mektebine gedir Daha sonra o baci qardaslari ile birlikden bir abbatin yaninda riyaziyyat ve yazi yazmaq dersleri alirlar Napoleon calisqanligi ile secilirdi Zengin kitabxananin olmasi ve sexsen Karlo Bonapartin seyleri neticesinde boyuk qardaslar erken olaraq tarixle edebiyyatla ve huquqla maraqlanmaga baslamislar 9 Karlo Bonapart Anna Luis Qirodet Triosona mexsus resm 1806 Korsikanin fransiz qubernatoru Luis Carlez Qraf de Marboyf ile emekdasliq eden Karlo Bonapart oglanlari Napoleon ve Yozef ucun teqaude nail olur Boyuk oglu kesis kicik oglu ise orduda xidmetle oz karyerasina baslamaga hazirlasirlar 1778 ci ilde adani terk ederek her iki qardas fransiz dilini oyrenmek ucun Autun kollecine gedirler Novbeti il Napoleon Brienne kadet mektebine daxil olur Mektebde yegane korsikali olan Napoleonun derslerindeki ugurlar muxtelif idi Bele ki hesabdan ferqlene bilse de latin dilinden zeif oldugundan hec imtahan edilmeye meslehet gorulmur Fransiz dilinde yazidan geri qalsa da coxlu mutalie neticesinde nitqini xeyli yaxsilasdirmaga nail olmusdur Tarixi qehremanlarin heyatina Yuli Sezar ve Makedoniyali Isgendere boyuk maraq gosterir Imtahanlardan sonra denizci kimi xidmete layiq gorulse de anasinin tekidi ile imtina ederek oz riyazi bacarigini artilleriyada sinamagi qerara alir ve Parisin en prestij herbi mektebine fr Ecole Militaire daxil olur Burada o attilleriyanin sirlerine hidrostatikaya differansal ve inteqral hesablamalara eyni zamanda dovlet huququ ve istehkam fennlerine yiyelenir 24 fevral 1785 ci ilde atasi mede xercenginden vefat edir Napoleon aile bascisi vezifesini oz boynuna goturur ve eyni zamanda boyuk qardasi Yozefle de hesablasir Ele hemin ilde 16 yasinda o tehsilini vaxtindan tez basa vuraraq seristesine gore zabit rutbesine layiq gorulur Valensadaki La Fere boluyune daxil olaraq 1788 ci ilin iyun ayindan leytenant rutbesile xidmet gosterir Anasina komek meqsedile 11 yasli kicik qardasi Luisi yanina getirib terbiyesile ozu mesgul olur Asude vaxtlarini edebiyyata ve yaziciliga serf edir Mutalieye cox vaxt ayiraraq romandan dersliklerden antik tarixi selnamelerden Platondan tutmus muasirlerine qeder olan coxlu eserler oxumusdur Bele ki Yohan Volfqanq Hoteni defelerle oxuyarmis Sonralar siyasete maraq gostererek Jan Jak Russonu ozune ideal secir Boyuk Britaniyanin konstitusiya monarxiya qurulusu ile ciddi maraqlanir Daha sonralar fransiz tarixcisi ve sosioloqu Reynal Qiyom Tomas Fransua diqqetini cox cekmisdir 10 Inqilabi fealiyyeti Redakte Napoleon 1789 cu ilde bas vermis Fransa inqilabini aciq askar destekleyir ve oz boluyu ile birlikde sedaqet andi icmeye mecbur olur Korsikanin azadligi ucun yeni bir sans yaranir Sentyabr ayinda ordudan mezuniyyet goturerek Korsikaya gayidir ve qardasi Yozef ile aktiv siyasi fealiyyete baslayir 1791 ci ilde oz boluyune dondukden sonra ona bas leytenant rutbesi verilir XVI Ludoviq qacdiqdan sonra ozunu respublikaci elan ederek yerli Yakobin klubuna daxil olur Lion akademiyasinda respublikaci suarlarla cixislar edir 1791 ci ilde oz truppasi ile qisa bir muddete Korsikada qalir Korsika milli qvardiyasina daxil olaraq Paoliye qarsi cixir Qanli qarsidurmadan sonra truppasini adanin icerilerine cekerek ozu Fransaya donur Korsikadan daxil olan sikayetler esasinda Napoleon bu hereketine gore 1792 ci ilde ordudan xaric edilir lakin zabit catismamazligina gore tezeden orduya kapitan rutbesi ile geri qaytarilir Tezeden Korsikaya qayidaraq Sardiniyaya qarsi herbi aksiyaya qosulur Belelikle Napoleon Fransa inqilabina sadiq qalaraq Korsikanin musteqilliyinin ve usaqliq ideali Paolinin eleyhine cixir Bu ise ailesinin Fransaya muhaciret etmesi ve onun Korsika ambisiyasinin sonu demek idi 11 Jozefina Boharne resm Francois Gerard Korsikadan qacaraq Fransanin cenubunda yerlesmis boluyune qayidir Bu zaman hakimiyyete Yakobin diktaturasi gelmis olur Hele bir il once Yakobin klubundan ayrilan Napoleon 1793 cu ilde siyasi baxisini eks etdiren brosur cap etdirir Napoleon Boyuk Britaniya donanmasinin desteyine arxalanan bezi inqilabcilarin ve royalistlerin monarxistlerin yerlesmis oldugu Tulon seherinin artilleriya komendanti teyin edilir 25 noyabr 1793 cu ilde Napoleon hazirladigi sehere hucum plani haqqinda komandan general Duqommire melumat verir ve 19 dekabrda Tulona hucuma kecir Bu muvveffeqiyyet heqiqetde de Napoleonun yukselisinin baslangici olur 22 dekabrda ona tesekkur elan edilerek 24 yasinda briqada generali rutbesi verilir Nicde qerargahi yerlesen Italiya ordusunun artilleriya komandanligi ona tapsirilir Lakin Yakobin hakimiyyeti devrildikden sonra Robespyer partiyasinin terefdasi olduguna gore hebslere meruz qalir Onun herbi karyerasi siyasi cevrilislerin qurbanina cevrilir Butun bunlardan sonra Napoleon ailesi ile Marselde yasamali olur Qardasi Yozef Juli Klarin xeyrine tebligat isine qatilir Napoleon ise Klarin bacisi Deziri Klara vurulur Sonralar Deziri Isvec krali XIV Karl Johanna Jan Batista Bernaddot ere gedir Karyerasini xilas etmek meqsedile Parise gelir Ozunu Termidorian kimi qeleme vererek sagcilarin qiyami zamani daxili qosunlarin bas komandani teyin olunmus herbiden hec de basi cixmayan Barras Poula onun tekidi ile xidmet gosterir 5 oktyabr 1795 ci ilde qiyamcilar artilleriyanin gucu hesabina yatirilir ve neticede Napoleon diviziya generali az sonra ise daxili qosunlarin bas komandani teyin edilir Bu zamanlar o Barras Poulun vasitesile eri Aleksandr Boharnenin qetlinden sonra dul qalmis Jozefina Boharne ile tanis olur Napoleon Joyefinaya vurulur ve Deziri ile elaqeni keserek 9 mart 1796 ci ilde onunla evlenir Her ikisi bu nigahdan faydalanmaga calisirdi Bele ki Napoleondan yasca boyuk olan Jozefina oz bahali heyat terzini Napoleonun hesabina maliyelesdirmek Napoleon ise onun vasitesile Barras Poulla mohkem elaqe yaratmaq ve hemde Paris cemiyyetine yol tapmaq furseti elde etmis olur 12 Evlenmesinden iki gun sonra Napoleon Nitsaya gelerek Italiya ordusunun komandanligini tehvil alir Ona tabe olan generallar Pyer Fransoys Carlz Auqeray ve Andre Massena bu teyinata muemmali baxirlar Lakin sonradan Napoleon cixislari ve emeli isi ile ozune hormet qazandirir Italyan ordusu dusgun pis silahlanmis ve aylarla mevacib almayan 40000 neferden ibaret idi Napoleon orduya seslenerek Men sizi dunyanin bereketli duzenliklerine aparmaq isteyirem elinize boyuk seherler dusecek orada siz cenablar sohrete ve dovlete catacaqsiniz 13 Ordunun ruhunu ve hemde oz tebligatini aparmaq ucun Courier de l Armee d Italie adli ordu qezeti tesis edir Napoleonun kredosu bele seslenir muharibe sistemi qalani cokdurmek kimi bir seydir Atesi meqsedyonlu ele eyni noqteye tuslamaq lazimdir Ele ki muqavimeti pozuldu ozu dagilacaqdir 14 Misir ekspedisiyasi Redakte Napoleon Bonapart Sfinksin qarsisinda 1868 ci ilde Jean Leon Gerome terefinden cekilib Napoleon Bonapartin Elba adasina surgun edilmesinin tesvir olundugu muasir qehramanini seferi adli resm Resmde Napoleon Bonapart bir elinde qirilmis qilinc diger elinde ise uzunqulaqin quyrugunu tutarken tesvir olunmusdur Arxa fonda gorunen musiqiciler ise Napoleonu musayyet edirler Boyuk Britaniyanin Misiri tutmaq planina qarsi Fransa hokumeti Misire 19 may 1798 ci ilde Herbi ve neqliyyat gemilerinden ibaret ekspedisiya gonderir Ekspedisiyada 38000 esgerle yanasi olkenin tarixini medeniyyetini tarixi abidelerini tedqiq etmek ve orada yeni siyasi ve iqtisadi strukturlar yaratmaq meqsedile coxlu alimler muhendisler ressamlar da istirak edirdiler Herbi ekispedisiya 1 iyun 1798 ci ilde Misire yetisir ve Osmanli ordusunu Misir ehramlari yaxinliginda meglubiyyete ugradiraq 23 iyulda Qahireye daxil olur Bu zaman Napoleona onun gemilerinin Britan donamasi terefinden Ebukirde batirildigi xeberi verilir Bele ki 1798 ci ilde Ebukir deniz doyusunde vitse admiral Horatsio Nelsonnun komandanligi altinda Britaniya donanmasi fransiz donanmasini darmadagin etmisdi Fransa ile elaqe kesilmis olur Buna baxmayaraq ekspertleri ile birlikde muxtelif reformalara baslayir ve belelikle Misirin tedqiqatina baslanilir bununla da d Egypte institunun esasini qoymus olur Ekspedisiya zamani 1799 cu ilde indiki Resid Rozzet seheri yaxinliginda tapilmis Rozzet dasi vasitesile bir cox Misir heroqliflerini oxumaq mumkun olmusdur Felestine qeder irelileyerek Qezzani tutaraq Akkon qalasinda istehkamlanir Lakin tauna ducar olan fransiz qosunu sayca azalaraq Misiri terk etmek mecburiyyetinde qalir Ebukir bu zaman Mustafa Pasanin komandanligi altinda olan 18000 esgerle mudafie movqeyinde idi Napoleon 5000 piyada ve 1000 suvari ile olumcul savasa girir ve 25 iyul 1799 cu ilde Ebukir doyusunde Osmanli qosunlarini meglub edir 2 avqustda Ebukir tezeden fransizlarin eline kecir Bununla da Napoleon bir il once fransiz donamasinin biabirci meglubiyyetinin evezini cixmis olur 30 sentyabrda Korsikaya 9 oktyabrda ise Muqeddes Rafael terefden Fransa sahiline yetismis olur Parisde ekspedisiyanin ugursuzluguna baxmayaraq onu qehreman kimi qarsilayirlar 18 Brumer cevrilisi Redakte Neinki xalq elece hokumetin ozunde de korrupsiyalasmis direktorium idareciliyine etimad itmekde idi Emmanuel Yozef Siyes ve Roqer Dukos Napoleonun herbi komeyine arxalanaraq siyasi saxtakarliq ederek cevrilis edirler 9 noyabr 1799 cu ilde Brumer teqvimi ile Respublika elan edilmesinin VIII ili 18 Bruumer cevrilisi fr Coup d Etat du 18 brumaire neticesinde direktoriya hakimiyyeti legv edilerek basinda Napoleon Bonapart durmaqla yeni muvveqeti hokumet teskil edilir Sonrasi gun parlamentin her iki palatasinin toplantisinda Napoleonun birbasa ve dolasiq nitqinden sonra ara yeniden qarisir Napoleon tabeciliyinde olan herbinin elit hissesinin Qrenadyorlarin komeyi ile palatalari dagidir Parlament Napoleonun teqdimati esasinda konsul vezifesi ve konsul konstitusiyasi tesis edir 30 yasli Napoleon Bonapart mutleq hakimiyyete malik olmus ilk Konsul olur 15 Fransa Respublikasinin ilk konsulu Redakte Yeni konstitusiyaya esasen Napoleon Bonapart 25 dekabr 1799 cu ilde on il muddetine mutleq hakimiyyete malik ilk konsul secilir Konsul qanunvericilikle yanasi nazir ve diger yuksek dovlet vezifelerine teyinatlari etmek huququna malik olur Belelikle Bonapart konstitusiya ile diktaturani qanunilesdirir Hokumet proqramina Bonapart bele bir suar verir Vetendaslar Inqilab neden baslanmisdisa ele orada qayidir O artiq bitmisdir 16 Diktatora cevrilen Napoleon dovlet idareciliyini kokunden deyisdirir Inqilabin tohfelerinin vetendas huququ kendlinin sexsi torpaq huququ emiqrantlarin ve kilsenin musadire olunmus mulklerini satin alanlarin huququnun teminatcisi kimi cixis ederek 1804 cu ilde Napoleon mecellesinin tesis etmekle hakimiyyetini daha da mohkemlendirir Inzibati idarecilikde reform kecirerek seher ve kendlere merler teyin edir 1800 cu ilde qizil ehtiyatlarini qiymetli kagizlari ve emanetleri saxlamaq ucun Fransa Dovlet Banki ni tesis edir 28 mart 1803 cu ilde kagiz pullar legv edilerek pul vahidi 5 q liq gumus frank tesdiq edilir Xarici siyasetde meqsed ikinci koalision muharibesini zeferle basa vurmaq idi Napoleon ordusu ile Alp istiqametinde hereket ederek 14 iyun 1804 cu ilde general Deze Lui Sarl Antuanin boyuk xidmeti olmus Marenqo doyusunde qelebe calir General Deze Marenqo doyusunde helak olur Genral Jan Viktor Moronun helledici Hohenlinden doyusunde caldigi qelebeden sonra 9 fevral 1801 ci ilde Avstriya ile Lunevill sulhu baglanilir 8 oktyabr 1802 ci ilde Rusiya ile ve 25 mart 1803 cu ilde Boyuk Britaniya ile Amien sulhu baglanilir Elde olunan daxili ve xarici siyasetdeki ugurlar 2 avqust 1802 ci ilde Bonaparta xalq sesvermesi yolu ile omurluk Konsul olmaq ucun gozel imkan yaratmisdir Sesvermede istirak etmis fransizlarin 3 millionu onun leyhine 1 6 millionu ise eleyhine seslerini vermisdiler Fransa Imperatoru I Napoleon Redakte Esas meqale Birinci imperiya I Napolenun Notr Dam de Pari mebedinde imperator taxtina cixmasiResm Jacques Louis David 1805 1807 Xalqsesvermesinden sonra imperatorluga layiq bilinerek 2 dekabr 1804 cu ilde Notr Dam de Pari mebedinde papa VII Piyin xeyir duasi ile imperator elan edilerek taxta cixir 26 may 1805 ci ilde Milan kafedralinda basina Lanqobard kralliginin Demir taci qoyularaq Italiya krali elan edilir Car I Aleksandr 1805 ci ilin aprel ayinda Boyuk Britaniya ile ittifaq baglayir Meqsed Fransani 1792 ci il serhedleriine qaytarmaq idi Sonradan bu ittifaqa Avstriya Isvec ve Neapolda qosulurlar Prussiya III Koalisiyaya qosulmur Eksine Bavariya Vuttenberq ve Baden Bonapartin muttefiqine cevrilirler Napoleon ilk olaraq Avstriya uzerine yurus ederek Ulm yaxinliginda general Karl Maki 70000 ordusu ile teslim edir ve belelikle Vyanaya yol acilmis olur 13 noyabrda doyussuz Vyana alinmis olur 21 oktyabr 1805 ci ilde Trafalqar doyusunde fransiz donamasinin Nelson terefinden darmadagin edilmesine baxmayaraq Austerlitc qelebesi 26 dekabr 1805 ci ilde Avstriya ile Pressburqda baglanan sulh muqavilesinde Fransanin kontinentdeki movqeyini daha da guclendirmis olur Sulh muqavilesine gore Habsburq monarxiyasi Tirolu ve Forarlberqi itirierek bu eraziler Bavariyaya onun Italiya erazileri ise Italiya kralligina qatilir Desteye gore Bavariya ve Vutenberq hersoqlarina kral titulu verilir Napoleon evlenmek siyasetinden istifade ederek asili dovletlerin idareciliyini eqrabasinin hemin dovletlerin hakimiyet usul idaresine transfer etmekle oz eline kecirmisdir Bele ki Yozef 1806 ci ilde Neapl sonra 1808 ci ilde ise Ispaniya krali Luis Hollandiya krali bacisi Eliza 1809 cu ilde Toskana Boyuk hersoqu Paulin Parma ve Quastalla hersoqu 1808 ci ilde Karolina Bonapart Neapl krali Yoaxim Muratin arvadi qisminde kralica Jerom Vestfal krali elan edilmisdir Almaniya erazisinde Napoleonun protektoratligi altinda 16 iyul 1806 ci ilde Fransa imperiyasina herbi yardim gostermek ohdeliyine malik 16 eyaletden ibaret Reyn Ittifaqi yaradilir Belelikle Muqeddes Roma dovleti suqut etmis olur ve II Frans hakimiyyetini itirmis olur 17 Rusiya ve Prussiya muharibeleri Redakte Bununla da Fransa Prussiya munasibetleri pislesmis olur Gizlin Rusiya ile ittifaqa girerek Prussiya 26 avqust 1806 ci ilde Fransaya Reyn erazilerinden cixmaci ulimatumunu vermekle muharibe elan etmis olur Napoleon oz qosunlarina Mayndan baslayaraq Turingeni kecmekle Berline qeder irelilemeyi emrini verir 1806 ci il oktyabr ayinda Yena ve Auerstedtde prussiyalilar agir meglubiyyete ugrayirlar Neticede Erfurt hersoqlugu birbasa Napoleon imperiyasina qatilir ve fransizlar Berline daxil olurlar Prussiya ordusunun qaliqlari Russ ordusuna qosulurlar Rusiya uzerine yurus bir sira cetinliklerle uz uze qalmis olur heddinden pis kommunikasiyaya yollara malik uzaq bir erazi ordunun celd mobilliyi ve tehcizati ucun boyuk bir problem yaratmisdir General Levin Avqust fon Benniqsenin tabeciliyinde olan rus ordusunun doyuse girmeden geri cekilmesi 1806 1807 ci illerin keskin qisi ve Polsa vetenperverlerinin muqavimeti Napoleonu Varsavada durmagi mecbur edir Burada o grafinya Valevskaya ile uzun muddetli mehebbet romani yasayir Neticede bir usaq dunyaya gelir Evvel 8 fevral 1807 ci ilde Prussise Eylau doyusu ve sonra 14 iyun 1807 ci ilde Friedland doyusunun ardinca 7 iyulda Fransa Rusiya ve Prussiya arasinda Tilzit sulhu baglanilir Bu sulh Prussiya ucun bir felaket idi Prussiya Elbadan qerbdeki erazilerinden yeni yaradilmis Vutenberq kralliginin xeyrine mehrum olmus olur Polsa eyaleti ise Varsava Boyuk hersoqluguna cevrilir Belelikle Prussiya erazisinin yarisini itirmis olur eyni zamanda daha yuksek tezminat odemekle yanasi kicik ordu saxlamaqla kifayetlenmeli olur Avropa qitesi demek olar ki tamamile Napoleonun hakimiyyeti altina kecmis olur ki bu da Boyuk Britaniyanin izole olunmasi demek idi Napoleon Boyuk Britaniyaya qarsi Avropa qitesi boyu ticaret baykotu Kontinental blokada siyaseti yurudur 18 Esas meqale Kontinental blokadaSuquta aparan yol Redakte Ispaniya umumxalq herekatiresm Fransisko Qoya 1814 Mariya Luiza oglu ile ressam Jozef Frank Napoleon hakimiyyetinin en yuksek noqtesini Tilzit sulhu adlandirmaq olar O hakimiyyetinin gucunu despot meyilleri ile daha da artirmaga calisirdi Hokumet adamlari terefinden tenqide dozumsuz olmasi ekspansion siyasetine xarici isler naziri Talleyrandin qarsi cixmasina gore vezifesinden azad edilmesi senzuranin artirilmasi sexsiyyete perestisliyin artmasi buna aydin misallardandir Kohne aristokratlara xidmet eden dovlet inqilabi prinsiplerden berabercilikden uzaqlasmisdir Xarici siyaset Boyuk Britaniyani iqtisadi cehetden diz cokdurmek ucun Kontinental blokada siyaseti ne soykenirdi Ispaniyadan kecmekle Portuqaliyani isgal etdikden sonra Kral IV Karl ve oglu VII Ferdinand arasindaki tax tac mubahisesinden istifade ederek qardasi Yozefi Ispaniya krali teyin edir Buna qarsi Artur Uillesleyin tabeciliyinde olan Britaniya expedisiya korpusunun desteyile Ispaniyada umumxalq herekati bas qaldirir Yozef madridi terk etmeli olur Marsal Junonun tesliminden sonra Napoleon 1808 ci ilin oktyabr ayinda Erhurt hersoq konfransindan sonra Ispaniyaya hucum edir 1809 cu ilde Fransaya dondukden bir qeder sonra Avstriya ordusu Avstriya Tesen hersoqu Karlin basciligi ile Bavariya uzerine hucuma kecir 21 may 1809 cu ilde Napoleon quvveleri Vyananin cenub serqine toplayir Aspern Esslinq doyusunde avstriyalilar fransizlarin qarsisini kesirler Bu doyus Napoleonun ilk meglubiyyeti kimi tarixe dusur Vaqram doyusunde isa fransizlar meglubiyyetin evezini cixmis olurlar Sonbrunn sulhune gore Avstriya Dalmasiya Merkezi Xorvatiya ve Kustenlandi itirmis ordusunun sayini 150000 ne endirmeya ve gapali qite siyaseti ne qosulmaga mecbur edilmis ve Fransanin muttefiqine cevrilmis olur Napoleon sulalesinin davamliligini temin etmek ucun Joyefinani usaq olmamasi uzunden bosayaraq Avstriya ile baglanmis ittifaqi mohkemletmek meqsedile 1 aprel 1810 cu ilde Avstriya imperatoru I Fransin boyuk qizi Mariya Luiza ile evlenir Ondan arzu olunan imperiya xelefi oglu II Napoleon Bonapart 1811 1832 dunyaya gelir 19 Rusiya yurusu Redakte Esas meqale Fransa Rusiya muharibesi Napoleonun geri cekilmesi ressam Adolf Nortern I Aleksandr 1810 cu ilin sonunda iqtisadi veziyyetin pislesmesi ile elaqedar Boyuk Britaniyaya qarsi aparilan Kontinental blokada siyaseti ne qarsi cixir Iki imperiya arasinda munasibetler daha da soyuqlasir Neticede 1811 ci ilde 20 hazirlasaraq 1812 ci ilde Rusiyaya muharibe elan edir Avropada misli gorunmemis 675 minlik ordu ile Rusiya uzerine hereket edir Evvelce Peterburq ve Moskva xalq muqavimet destelerine rehberlik eden Kutuzov I Aleksandr terefinden ordu bas komandan teyin edilir Fransizlara qarsi helledici doyusden qacinaraq Napoleona qarsi taktikasini bele ifade edirdi Biz Napoleona qalib gelmeyeceyik Biz onu aldadacagiq 21 Ruslar olkenin icerilerine cekilerek Napoleona Moskvani od vurub yandiraraq doyussuz teslim edirler Sehere daxil olmus Napoleon ordusu acliga soyuga xesteliye ducar olur Rus cari Napoleonla danisiqdan qacir 18 oktyabrda napoleon geri donmek emrini verir Geri donerken kozak destelerinin hucumuna meruz qalmalari ordunun veziyyetini daha da pislesdirir 1812 ci ilin dekabrnda 18 min Napoleon esgeri Prussiya serheddine catmis olur Prussiya komekci korpusu Napoleonun ordusundan imtina ederek ruslarla danisiga gedirler Napoleon kicik bir deste ile Parise yetismis olur Imperiyanin suqutu Redakte Birinci defe imperatorluqdan imtina 12 aprel 1814 cu il Napoleonun bu meglubiyyeti Almaniyada xalq herekatinin canlanmasina getirib cixarir Kral Fridrix III Vilhelm ruslarla ittifaq baglayaraq azadliq muharbesine baslayir Napoleon pis telimli ordu ile oz herbi tecrubesine arxalanaraq Almaniya uzerine hucuma kecerek Qrosqorsen ve Bautcen doyuslerinden boyuk itkiler bahasina qalib cixsa da ateskes elan edir Bu veziyyet get gede uzv dovletlerin koalisiyani terk etmeleri ile neticelenir 1813 cu ilde Leypsiq yaxinliginda Xalqlar doyusu fransizlarin qeti meglubiyyetinden xeber verirdi Muttefiqlerin Parise daxil olmasi ile imperator taxtindan imtina edir 1814 cu ilde meglubiyyetin acilarina dozmeyerek ozunu zeherlemek cehdi bosa cixir 22 Napoleon 20 aprel 1814 cu ilden Araliq denizindeki Elba adasina imperator titulu saxlanilmaqla surgun edilir 23 26 fevral 1815 ci ilde surgunden qacaraq 20 martda maneesiz Parise donen Napoleon 24 elden verilmis movqeleri qaytarmaq isteyirdi Lakin yuz gunlukden Vaterloo doyusundeki meglubiyyetden sonra onu ikinci defe imperatorluqdan imtina etmeye vadar edirler ve Muqeddes Yelena adasina surgun edilir 25 Olumu Redakte Napoleonun Eliller evindeki sarkofaqi Muqeddes Yelena adasinda iken Napoleon oz memuarlarini yazir Sehetinin get gede pislesmesile 5 may 1821 ci ilde 51 yasinda vefat edir Meyidi yarildiqdan sonra 9 mayda defn edilir Atopsiyanin neticesine gore Napoleon qanaxma ile fesadlasmis mede xercenginden vefat etmisdir 26 Onun zeherlenmesi ile bagli iddialar tesdiqini tapmayib Olumunden demek olar ki iyirmi il sonra Napoleon Bonapartin cesedi 15 oktyabr 1840 ci ilde ekshumasiya olunaraq Fransaya getirilmis ve ozu terefinden tikdirmis oldugu lakin sagliginda altindan kece bilmediyi Parisin Zefer Tagindan kecirilmekle Eliller meydaninda sarkofaqda defn edilmisdir 27 Sahmat Redakte 1816 ci ilde Napoleon surgunde olarken yaxin dostlarindan biri ona hediyye gonderir Bu hediyye fil sumuyunden ve nifritden duzeldilmis sahmat olur Napoleon ozu ozu ile sahmat oynayir lakin hec aglina da gelmir ki at fiqurunun altinda ne var Onun olumunden sonra bu sahmat defelerle satilir Lakin sahmatin sonuncu sahibi fiqurlardan birinin altinin acildigini gorur Fiqurun icinden Yelena adasindan qacmaq ucun tertib olunmus mohtesem bir xerite cixir Edebiyyat RedakteIngilis dilinde Redakte Abbott John 2005 Life of Napoleon Bonaparte Kessinger Publishing ISBN 1 4179 7063 4 Bell David A 2015 Napoleon A Concise Biography Oxford and New York Oxford University Press ISBN 978 0 19 026271 6 only 140pp by a scholar Blaufarb Rafe 2007 Napoleon Symbol for an Age A Brief History with Documents Bedford ISBN 0 312 43110 4 Chandler David 2002 Napoleon Leo Cooper ISBN 0 85052 750 3 Cronin Vincent 1994 Napoleon HarperCollins ISBN 0 00 637521 9 Dwyer Philip 2008 Napoleon The Path to Power Yale University Press ASIN B00280LN5G Dwyer Philip 2013 Citizen Emperor Napoleon in Power Yale University Press ASIN B00GGSG3W4 Englund Steven 2010 Napoleon A Political Life Scribner ISBN 0 674 01803 6 Gueniffey Patrice Bonaparte 1769 1802 Harvard UP 2015 French edition 2013 1008 pp vol 1 of most comprehensive recent scholarly biography by leading French specialist less emphasis on battles and campaigns excerpt also online review Johnson Paul 2002 Napoleon A life Penguin Books ISBN 0 670 03078 3 200 pp quite hostile Lefebvre Georges 1969 Napoleon from 18 Brumaire to Tilsit 1799 1807 Columbia University Press influential wide ranging history Lefebvre Georges 1969 Napoleon from Tilsit to Waterloo 1807 1815 Columbia University Press Lyons Martyn 1994 Napoleon Bonaparte and the Legacy of the French Revolution St Martin s Press Markham Felix 1963 Napoleon Mentor 303 pp short biography by an Oxford scholar online McLynn Frank 1998 Napoleon Pimlico ISBN 0 7126 6247 2 ASIN 0712662472 Roberts Andrew 2014 Napoleon A Life Penguin Group ISBN 978 0 670 02532 9 Thompson J M 1951 Napoleon Bonaparte His Rise and Fall Oxford U P 412 pp by an Oxford scholarRus dilinde Redakte Isdejl Ch Napoleonovskie vojny Rostov n D Feniks 1997 544 s ISBN 5 85880 473 X Lenc T fr Napoleon Moya cel byla velikoj M Astrel 2003 160 s ISBN 5 271 06827 7 Levickij N A Polkovodcheskoe iskusstvo Napoleona M Voenizdat 1938 280 s Liven D Rossiya protiv Napoleona borba za Evropu 1807 1814 M ROSSPEN 2012 679 s ISBN 978 5 8243 1583 7 Manfred A Z Napoleon Bonapart M Mysl 1987 735 s Tarle E V Napoleon Sobranie sochinenij v 12 tomah M Izdatelstvo AN SSSR 1959 T 7 S 13 433 Tyular Zh Napoleon ili Mif o spasitele M Molodaya gvardiya 362 s ISBN 978 5 235 03157 9 1 e izd 1996 2 e izd 1997 3 e izd 2009 4 e izd 2012 Chandler D Voennye kampanii Napoleona Triumf i tragediya zavoevatelya M Centrpoligraf 2011 927 s ISBN 978 5 227 02457 2 Napoleon I P P Cherkasov Nanonauka Nikolaj Kavasila M Bolshaya rossijskaya enciklopediya 2013 S 25 Bolshaya rossijskaya enciklopediya v 35 t gl red Yu S Osipov 2004 2017 t 22 ISBN 978 5 85270 358 3 Istinadlar RedakteBu meqaledeki istinadlar muvafiq istinad sablonlari ile gosterilmelidir 1 2 3 4 5 6 RKDartists lt a href https wikidata org wiki Track Q17299517 gt lt a gt lt a href https wikidata org wiki Track P650 gt lt a gt 1 2 3 4 5 6 Lundy D R The Peerage lt a href https wikidata org wiki Track P4638 gt lt a gt lt a href https wikidata org wiki Track Q67129259 gt lt a gt lt a href https wikidata org wiki Track Q21401824 gt lt a gt 1 2 3 4 5 Archivio Storico Ricordi 1808 lt a href https wikidata org wiki Track Q3621644 gt lt a gt lt a href https wikidata org wiki Track P8732 gt lt a gt lt a href https wikidata org wiki Track P8290 gt lt a gt 1 2 3 Brockhaus Enzyklopadie lt a href https wikidata org wiki Track Q237227 gt lt a gt lt a href https wikidata org wiki Track P5019 gt lt a gt 1 2 Napoleon I Bolshaya sovetskaya enciklopediya v 30 t pod red A M Prohorova 3 e izd M Sovetskaya enciklopediya 1969 lt a href https wikidata org wiki Track Q17378135 gt lt a gt 1 2 family fun in corsica the old fashioned way 1 2 infoplease Ajaccio 1 2 3 Kindred Britain lt a href https wikidata org wiki Track Q75653886 gt lt a gt lt a href https wikidata org wiki Track P3051 gt lt a gt Volker Ullrich Napoleon Reinbek bei Hamburg 2004 S 12 15 August Fournier Napoleon der I Eine Biographie 4 Aufl Wien Leipzig 1922 S 1 6 Herre S 12 18 Ullrich S 16 22 Ullrich S 23 29 Herre S 21 32 Ullrich S 29 35 zit nach Ullrich S 36 zit nach Herre S 48 Ullrich S 47 51 Proklamation der Konsuln uber die Beendigung der Revolution vom 15 Dezember 1799 olu kecid Ullrich S 65 76 Ullrich S 77 82 Ullrich S 93 106 Ja meine Herren ich bin und werde immer der Herr der Baltischen Region sein Der Zar von Russland hat in der Tat bisher meine Verordnungen in seinen Hafen nicht durchgesetzt Aber er wird es tun in den nachsten sechs Monaten Sonst erklare ich ihm den Krieg Die Londoner Times vom 29 Juni 1811 Iz knigi E V Tarle Nashestvie Napoleona na Rossiyu Vertrag von Fontainebleau franzosisch Ullrich S 117 125 Istochnik Eger O Vsemirnaya istoriya t 4 Novejshaya istoriya Utrom pribyli kurery podtverzhdavshie neozhidannoe izvestie Napoleon 26 fevralya otplyl s ostrova Elby s nim bylo 900 chelovek 1 marta on vysadilsya na bereg nedaleko ot Kanna Ullrich S 126 134 Alessandro Lugli Inti Zlobec Gad Singer Andrea Kopp Lugli Luigi M Terracciano Robert M Genta Napoleon Bonaparte s gastric cancer a clinicopathologic approach to staging pathogenesis and etiology Nature Clinical Practice Gastroenterology amp Hepatology 4 52 57 1 Januar 2007 Ullrich S 135 143 Menbeler Redakte Vikisitatda Napoleon Bonapart ile elaqedar sitatlar var Vikianbarda Napoleon Bonapart ile elaqeli mediafayllar var Vincent Cronin Napoleon Stratege und Staatsmann Heyne Munchen 2002 ISBN 3 453 09047 0 August Fournier Napoleon I Eine Biographie Phaidon Verlag Essen 1996 ISBN 3 88851 186 0 Repr d Ausg Wien 1886 teilweise hier benutzt die 4 Aufl Wien Dresden 1922 Emmanuel de Las Cases Memorial de Sainte Helene 5 Bde London Paris 1823 dt Das Tagebuch von St Helena Gefuhrt von Graf Emmanuel de Las Cases ISBN 3 7175 8114 7 Franz Herre Napoleon Bonaparte Eine Biographie Hugendubel Munchen 2006 ISBN 3 7205 2860 X Friedrich Max Kircheisen Napoleon I Seine Leben und seine Zeit 9 Bde Muller Verlag Leipzig 1911 1934 Friedrich Sieburg Gesprache mit Napoleon dtv Munchen 1962 Jakub Josef Dominik Maly Napoleon Bonaparte I II 1848 49 Walter Markov Napoleon und seine Zeit Geschichte und Kultur des Grand Empire Leipzig 1996 Adolphe Thiers Histoire de la Revolution francaise 10 Bande Atlas Paris 1823 27 Standardwerk auch in deutscher Ubersetzung Adolphe Thiers Histoire du Consulat et de l Empire 20 Bande Atlas Paris 1845 62 dt Geschichte des Konsulats und des Kaiserreichs Reprint Hamburg VRZ Verlag ISBN 3 931482 22 7 Jean Tulard Napoleon oder der Mythos des Retters Ullstein Frankfurt M 1982 ISBN 3 548 27514 1 Jean Tulard Hrsg Dictionnaire Napoleon Nouv ed rev et augm Paris 1989 ISBN 2 213 02286 0 Volker Ullrich Napoleon Reinbek bei Hamburg 2006 ISBN 3 499 50646 7 Friedrich Wencker Wildberg Friedrich Kircheisen Hrsg Napoleon Die Memoiren seines Lebens 14 Bande Wien Hamburg Zurich o J ca 1930 Reprint Hamburg VRZ Verlag ISBN 3 931482 14 6 Johannes Willms Napoleon Eine Biographie Munchen 2005 ISBN 3 406 52956 9 Eckart Klessmann Napoleon und die Deutschen Das Buch zur Fernsehserie Rowohlt Berlin 2007 ISBN 978 3 87134 561 6 Marion George Andrea Rudolph Hg Napoleons langer Schatten uber Europa Dettelbach J H Roll Verlag 2008 Kulturwiss Beitrage Quellen u Forschungen 5 ISBN 978 3 89754 289 1 Claudia Frass Ehrfeld Hg Napoleon und seine Zeit Karnten Innerosterreich Illyrien Verlag des Geschichtsvereines fur Karnten Klagenfurt 2009 ISBN 978 3 85454 113 4 Schallaburg Kulturbetriebsges m b H in Kooperation mit dem KHM Hg Napoleon Feldherr Kaiser und Genie Ausstellungskatalog zur Niederosterreichischen Landesausstellung 2009 Wien 2009 Michael Broers The Napoleonic empire in Italy 1796 1814 Palgrave Macmillan Basingstoke 2005 ISBN 1 4039 0565 7 Carl von Clausewitz Hinterlassene Werke des Generals Carl von Clausewitz uber Krieg und Kriegfuhrung 10 Bde Dummler Berlin 1857 beinhaltet das militarisch philosophische Hauptwerk Vom Kriege und verschiedene Feldzugsstudien zu den Napoleonischen Kriegen Eckart Klessmann Napoleons Russlandfeldzug in Augenzeugenberichten Dtv Munchen 1982 ISBN 3 423 02714 2 Eckart Klessmann Deutschland unter Napoleon in Augenzeugenberichten Dtv Munchen 1982 ISBN 3 423 02715 0 Eckart Klessmann Die Befreiungskriege in Augenzeugenberichten Dtv Munchen 1973 ISBN 3 423 00912 8 Rory Muir Tactics and the experience of battle in the age of Napoleon Yale University Press New Haven 1998 ISBN 0 300 07385 2 Napoleon I Militarische Schriften Verlag Damm Dresden 1901 Kommentar Bernhard Boie Stephen Pope The Cassell dictionary of the Napoleonic Wars Cassell Books London 1999 ISBN 0 304 35229 2 Gunther Rothenberg Die Napoleonischen Kriege Brandenburger Verlagshaus Berlin 2000 ISBN 3 89488 134 8 Detlef Wenzlik Hrsg Die napoleonischen Kriege 18 Bande VRZ Verlag Hamburg 1999 ff ISBN 3 931482 01 4 Anka Muhlstein Der Brand von Moskau Napoleon in Russland Insel Taschenbuch 3468 Frankfurt am Main und Leipzig 2008 ISBN 978 3 458 35168 9 SELEFDirektoriya I NapoleonBonapart sulalesi imperatoru XELEFde yure II Napoleonde fakto XVIII LudovikMenbe https az wikipedia org w index php title Napoleon Bonapart amp oldid 6082298, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.