fbpx
Wikipedia

Gürcüstanın qızıl dövrü

Avqust 05, 2021

Gürcüstanın qızıl dövrü (gürc. საქართველოს ოქროს ხანა) - Gürcüstan Krallığının orta əsrlərdə öz sərhədlərini maksimum genişləndirdiyi, 11-13-cü əsrləri əhatə edən tarixi period. Bu dövr hərbi genişlənmə ilə yanaşı, orta əsrlər Gürcüstan memarlığının, rəssamlıq və poeziyasının çiçəklənməsi, dini incəsənətin inkişafı, dünyəvi ədəbiyyatın ilk iri həcmli əsərlərinin yazılmasına təsadüf edir.

IV Davidin hakimiyyəti illərin Gürcüstan Krallığı

İki əsrdən çox davam edən qızıl dövr monqollar kimi köçərilərin davamlı istilaları və eyniadlı köçəri qruplar tərəfindən qara ölümün yayılması səbəbindən tədricən sona çatdı. Gürcüstan ənənəvi müttəfiqi olan Şərqi Roma İmperiyasının sonun gətirən Konstantinopolun süqutundan sonra Gürcüstan daha da zəiflədi. Bu proseslərin nəticəsi olaraq, 15-ci əsrdə Gürcüstan xristian Avropadan ayrılmış, düşmən olaraq gördüyü Türk-İran qonşuları ilə əhatə olunan təcrid olunmuş bir anklava çevrildi.

Qızıl dövrün mənşəyi

IV David

  Əsas məqalə: IV David
 
IV David , Şio-Mğvime monastırındakı təsviri.

Qızıl dövr Böyük Türk İşğalları dövründə 16 yaşında taxt-tacı qəbul edən, II Georgi və Kraliça Helenanın oğlu IV Davidin ("Qurucu David" və ya "Böyük David" də deyilir) hakimiyyətiylə başladı. Məhkəmə naziri Georgi Çqondidinin himayəsi altında böyüyən IV David zamanla feodalların özbaşınalığını basdırdı və xarici təhdidlərlə effektiv mübarizə aparmaq üçün əlindəki hakimiyyəti mərkəzləşdirdi. 1121-ci ildə Didqori döyüşü zamanı daha böyük türk ordularını qətiyyətlə məğlub etdi və bir neçə gündür gürcü süvarilərinin arxasınca qaçan Səlcuqlu türklərini Gürcüstandan qova bildi. Tiflisin müdafiəsini təmin edən və yeni bir dirçəliş dövrünü başladan IV Davidin ordusu tərəfindən çox sayda qənimət və əsir ələ keçirildi.

Ölkəsinin daha yüksək statusunu vurğulamaq üçün o, Gürcüstanın çoxdankı müttəfiqi olan Şərqi Roma İmperiyasının verdiyi yüksək hörmət titulunu rədd edən ilk Gürcüstan padşahı oldu və bu da Gürcüstanın güclü dostu ilə yalnız paritet əsasda münasibət quracağını göstərirdi. Gürcüstan və Bizans krallıqları arasındakı yaxın ailə əlaqələri səbəbindən (IV Davidin xalası Gürcüstan şahzadəsi Marta bir vaxtlar Bizans imperatoru konsulu idi) XI əsrə qədər 16 gürcü hakim, knyaz və padşah Bizans titullarına sahib idi; David bunu edən sonuncu kral oldu.

IV David gürcülərin məcburi şəkildə qəbul etdiyi, istənilməyən şərq təsirinin qalıqlarını ənənəvi xristian və bizans mədəniyyəti lehinə dəyişdirməyə xüsusi önəm verirdi. Bunun üçün o, o dönəm üçün Şərqi Prasoslav Xristianlığında çox önəmli dini elm ocaqlarından biri sayılan, UNESCO-nun Ümumdünya irsinə daxil olan Gelati monastırını qurdu.

David eyni zamanda ardıcıl səkkiz sərbəst ayəli Tövbə ilahilərini (gürcü: ლობალობანი სინანულისა ,ი, gürcü: isალობანი compინანულისანი, gürcü: sinonulisani) bəstələməklə Gürcüstanın dini himnoqrafiyasının canlandırılmasında böyük rol oynamışdır. Günahlarının belə emosional tövbəsində David özünü tanrı və xalqı ilə bənzər bir münasibəti olan İncil Davudunun reinkarnasiyası kimi görür. Həmçinin, bu ilahilərdə David Səlçuqlulara qarşı mübarizə aparan, təbii müttəfiqləri Avropalı səlibçilərinin də idealist cəsarətlərini bölüşür.

I Demetrius və III Georginin dövrü

 
III Georgi.
Kintsvisi monastırı
 
I Demetrius.
Matshvarişi monastırı

1125-ci ildə Davidin ölümündən sonra taxta çıxan I Demetrius dövründə də səltənət çiçəklənməyə davam etdi. Onun hakimiyyəti dönəmində kral varisliyi ilə əlaqəli olaraq ailə münaqişələri intensivləşsə də, Gürcüstan Gəncədəki müsəlmanlara qarşı bir neçə qətiyyətli qələbə ilə mərkəzləşmiş gücü qorumağı bacardı. Gəncə qalibiyyətindən sonra şəhərin qala qapıları qənimət kimi Gelatiyə aparılmışdı.

İstedadlı bir şair olan Demetrius da atasının Gürcüstanın dini polifoniyasına verdiyi töhfələrini davam etdirdi. Onun ilahilərindən ən məşhuru Gürcüstanın hamisi müqəddəs Məryəmə həsr edilmiş və yaradıldıqdan 900 il sonra hələ də Gürcüstan kilsələrində səslənən "Sən üzüm bağısan" (gürc. შენ ხარ ვენახი, oxunuşu: Шен хар венахи) əsəridir.

1156-cı ildə Demetriusdan sonra hakimiyyətə gələn oğlu III Georgi işğalçı siyasətə başladı. Taxta çıxdığı il Əxlat Səlcuq sultanlığına yürüyüşlər təşkil etdi və Dvin qalasını türklərdən aldı. Buna görə də, burada onu qəhrəman kimi qarşıladılar.Georgi eyni zamanda qızı Rusudana İmperator Andronikos I Komnenosun oğlu Manuel Komnenosla evlənməsini vəsiyyət edərək gürcü krallığının Şərqi Roma İmperiyasının ən yüksək rütbələri ilə qarışması prosesini davam etdirdi.

Kraliça Tamaranın rəhbərliyindəki qızıl inkişaf

  Əsas məqalə: Böyük Tamara
 
Dormition kilsəsində Tamaranın freskosu

Gürcüstanın ilk müstəqil qadın hökmdarı, III Georginin qızı Tamaranın dövründə Gürcüstan orta əsrlərdəki inkişafının və prestijinin pik həddini yaşadı. Ondan sonra gələn sələflərinin də uğurları Tamaranın qoyduğu miras üzərində qurulmuşdu.

Tamara ölkəni sadəcə Türk hücumlarından qorumaqla qalmadı, eyni zamanda özünə taxt çevrilişi etməyə çalışan Novqorodun rus knyazı Yuri Boqolyubski kimi, mərkəzə tabe olmayan daxili qüvvələri müvəffəqiyyətlə basdırdı. Həmçinin, dövlət tərəfindən tətbiq edilən ölüm cəzası və işkəncənin ləğv edilməsi kimi o dövr üçün yüksək aydınlanma hərəkəti olaraq görülən siyasət xətti yenə Tamara tərəfindən izlənildi.

Müqəddəs torpaqlardakı xarici müdaxilələr və sövdələşmələr

Tamaraın hökmdarlığı dövründəki ən əlamətdar hadisə 1204-cü ildə Qara dənizdə Trabzon imperiyasının qurulması olmuşdur.Bu dövlət dağılmış Bizans İmperiyasının şimal-şərqində, Tamaranın qohumları olan trabzonlu I Aleksios və qardaşı David Komnenosu dəstəkləyən gürcü ordularının köməyi ilə quruldu. Aleksios və David Gürcüstan sarayında böyümüş qaçaq Bizans prinsləri olaraq bilinirdilər.

 
Kraliça Tamaranın yaqut, zümrüd və mirvarilərlə bəzədiliş qızıl xaçı

Tamarın tarixçisinə görə, Trabzondakı dövlətin yaradılma məqsədi Bizans imperatoru Aleksius IV Angelusu gürcü kraliçasının Antakya və Afon monastırlarına göndərdiyi pulu müsadirə etdiyi üçün cəzalandırmaq idi. Tamaranın Pontik səyləri eyni zamanda Gürcüstanın yaxın cənub-qərb qonşuluğunda dost dövlət qurmaq üçün Konstantinopola qarşı olan Qərbi Avropa Dördüncü Səlib Yürüşündən faydalanmaq və dağılmış Komnenoya sülaləsinin birliyinin təsis edilməsiylə açıqlana bilər.

Ölkənin gücü o dərəcəyə çatmışdı ki, Tamaranın hakimiyyətinin sonrakı illərində krallıq artıq Müqəddəs torpaqlardakı gürcü monastır mərkəzlərinin qorunması ilə maraqlanırdı ki, onlardan səkkizi Qüdsdə siyahıya alınmışdı. Səlahəddin Əyyubinin tarixçisi Bəhaəddin ibn Şəddad xəbər verir ki, 1187-ci ildə Əyyubilərin Qüdsü fəth etməsindən sonra Tamara sultana elçilər göndərərək Qüdsdəki gürcü monastırlarının müsadirə edilmiş əşyalarının geri qaytarılmasını istədi. Səlahəddin cavabı tarixi qeydlərdə tapılmamışdı, ancaq kraliçanın səylərinin uğurlu olduğu görünür.İbn Şəddad, həmçinin, iddia edir ki, Tamaranın Hattin döyüşündə Səlahəddin Əyyubi tərəfindən qənimət olaraq alınmış Həqiqi Xaç ın qaytarılmasında sultana 200 000 qızıl təklif etməsi Bizans imperiyasını geridə qoyduğunu göstərirdi.

O vaxtki Qüds Patriarxı Jak de Vitri yazırdı:

"Şərqdə çox döyüşkən və cəsarətli, bədənləri güclü və saysız-hesabsız döyüşçüləri olan xristian xalqı var.Tamamilə kafir millətlər tərəfindən mühasirəyə alınıblar. Bu insanlara gürcü deyilir, Müqəddəs Georgiyə ibadət edirlər. Hər dəfə Rəbbin Qəbirinə həcc ziyarətinə gəldikdə, heç kimə xərac vermədən Müqəddəs şəhərdə yürüyüş keçirirlər.."

Ticarət və mədəniyyət

Gürcüstanın nəzarəti altında çiçəklənən ticarət və sənaye mərkəzlərindən ölkəyə və Tamaranın sarayına sərvət daşınırdı. Qonşu ölkələrdən götürülən xərac və müharibə qənimətləri kralın xəzinəsinə əlavə edildi ki, bu da "kəndlilər zadəganlar, zadəganlar knyazlar, knyazlar padşahlar kimi yaşayır " deməyə əsas verirdi.

Tamara sələflərinin başlatdığı bədii inkişafın ölkədə dəvam etməsinə şərait yaratdı.Onun müasirləri olan gürcü salnaməçiləri xristian əxlaqını möhkəmləndirməyə davam edərkən, dini mövzu əvvəlki hakim mövqeyini olduqca orijinal dünyəvi ədəbiyyata itirməyə başladı. Bu tendensiya Gürcüstanın xalq şairi Şota Rustavelinin yazdığı bir epos- Pələng dərisi geymiş pəhləvan (gürc. ვეფხისტყაოსანი) ilə kuliminasiya nöqtəsinə çatdı.. Gürcüstanda doğma ədəbiyyatın ən böyük uğuru kimi tanıdılan bu şeir orta əsrlərə məxsus cəlbedicilik, dostluq və nəzakətli sevgi ideallarını tərənnüm edirdi.

Köçəri tayfaların hücumları və Gürcüstanın tədricən zəifləməsi

 
1245-ci ildə Gürcüstan Krallığı

Monqollar Avropanın işğalına, xüsusən də, şimal-şərqindəki slavyan torpaqlarının işğalına başladığı bir vaxtda, köçərilərin qoşunları eyni zamanda cənubdan Gürcüstana doğru irəlilədilər. Kraliça Tamaranın oğlu IV Georgi Dördüncü Səlib Yürüşünə olan hazırlıqlarını bir kənara qoyub, işğalçılara qarşı mübarizə apardı, lakin monqol hücumunu dəf edə bilmədi. Müharibədə gürcülər ağır itkilər verdilər və şah özü ağır yaralandı. Nəticədə Georgi əlil oldu və 31 yaşında vaxtından əvvəl öldü.

Georginin ölümündən sonra bacısı Rusudan taxta çıxdı, lakin o çox təcrübəsiz və monqolları ölkədən çıxara bilməyəcək qədər zəif idi. 1236-cı ildə görkəmli monqol komandiri Çormoğon Gürcüstana və onun vassallarına qarşı özünün rəhbərlik etidi geniş bir orduyla hücum edərək, Kraliça Rusudanı qərbə qaçmağa məcbur etdi, şərqi Gürcüstanı monqollara təslim olan və xərac verməyə razı olan zadəganlara qaytardı; müqavimət göstərənlər tamamilə məhv edildi. Monqol qoşunları Gürcüstan kraliçasının arxasınca gedərək təbii sədd rolunu oynayan Lixi Silsiləsini keçmək yerinə, qərbi Gürcüstanı geniş mühasirədə tutmağı seçdi. Daha sonra Rusudan Papa IX Gregorinin dəstəyini almağa çalışdı, lakin uğursuz oldu. 1243-cü ildə Gürcüstan nəhayət Böyük Xanı ölkənin baş hökmdarı olaraq tanımağa məcbur oldu.

Bəlkə də heç bir monqol istilası Gürcüstanı bu ölkədə baş verən və onillərlə dəvam edən monqollar əleyhinə üsyanlar qədər darmadağın etməmişdir. İlk anti-monqol üsyanı 1259-cu ildə VI David rəhbərliyi altında başlamış və otuz ilə yaxın davam etmişdir. Monqol əleyhinə çəkişmələr monqollar tərəfindən edam edilmiş kral II Demetriusun və VIII Davidin rəhbərliyi altında çox uğur qazanmadan davam etdi.

Gürcüstan, nəhayət, V Georginin (Böyük Georgi) hakimiyyəti dövründə monqol istilalarından bəri bilinməyən bir canlanma dövrü gördü. Uzaqgörən bir monarx olan V Georgi Eldənizlərin süqutundan düzgün istifadə edə bildi, monqollara xərac verməyi dayandırdı, Gürcüstanın 1220-ci ilədək mövcud olan dövlət sərhədlərini bərpa etdi və Trabzon imperiyasını yenidən Gürcüstanın təsir dairəsinə qaytardı. Onun hakimiyyəti altında Gürcüstan Avropanın böyük dəniz respublikaları, Genuya və Venesiya ilə yanaşı Bizans imperiyası ilə sıx beynəlxalq ticarət əlaqələri qurdu. V Georgi eyni zamanda Qüdsdəki bir neçə gürcü monastırının Gürcü Pravoslav Kilsəsinə qaytarılmasına nail oldu və gürcü zəvvarlarının Müqəddəs torpaqlara pulsuz gediş-gəlişini təmin etdi. Orta əsrlərdə Gürcüstanda Gürcüstanın müasir milli bayrağına ilham verən Qüds xaçının geniş yayılması V Georginin hakimiyyəti dövrünə təsadüf edir.

Vahid Gürcüstanın böyük padşahlarının sonuncusu V Georginin ölümü krallığı qarşısı alınmaz bir çöküşə apardı. Sonrakı onilliklərdə köçərilər tərəfindən yayılan qara ölüm, həmçinin ölkənin iqtisadiyyatını, əhalisini və şəhər mərkəzlərini viran edən Əmir Teymurun rəhbərliyi altındakı çoxsaylı istilalar nəzərə çarpırdı. Bizansın süqutundan sonra Gürcüstan tam şəkildə təcrid olunmuş, parçalanmış xristian anklavına, düşmən Türk-İran qonşularının əhatəsində solmuş Şərqi Roma dövrünün bir qalığına çevrildi.

İncəsənət irsi

  • Xobi monastırındakı qızıl Theotokos

  • Xaxuli triptixi

  • Xaxuli triptixinin bir hissəsi

  • Atskuri triptixi

  • Roman Mamant Kesariykinin xatirəsinə tondo

  • IV Davidin prosessual xaçı

  • Mestiyanın çarmıxa çəkilməsi

  • Fresko.
    Ubisi,Gürcüstan

  • Ubisidəki sonuncu axşam yeməyi

  • Ubisinin elanı

  • Gelati monastırı

  • Roma təsirini göstərən Xobi monastırının divarları

  • Kvataxevi monastırı

  • Betanya monastırı

  • Pitareti monastırı

  • Katski sütunu

Həmçinin bax

Qeydlər

  1. Həqiqi Xaç Katolik kilsəsi tərəfindən iddia edilən İsanın çarmıxa çəkildiyi xaçın qalılarıdır.

İstinadlar

  1. Susan Layton. Ph.D Yale University. Literature And Empire: Scholar Susan Layton Discusses Russia's 'Literary Caucasus'. November 13, 2011
  2. Scholtbach, Alvaro. Nodia, Gia. The Political Landscape of Georgia: Political Parties: Achievements, Challenges and Prospects. Netherlands: Eburon Uitgeverij B.V., 2006, p. 7
  3. Rogers, Clifford J, Kelly DeVries, and John France. Journal of Medieval Military History. Woodbridge, UK: Boydell Press, 2013. Print.
  4. Suny, Ronald Grigor (1994). The Making of the Georgian Nation. Indiana University Press. səh. 36. ISBN 0-253-20915-3.
  5. Virgil, et al. Georgica. Heidelberg: C. Winter, 1985. Print.
  6.  (gürc.) Javakhishvili, Ivane (1982), k'art'veli eris istoria (The History of the Georgian Nation), vol. 2, pp. 184-187. Tbilisi State University Press.
  7. Cyril Toumanoff. Studies in Christian Caucasian history. Georgetown University Press, 1963. p 202
  8. Donald Rayfield, "Davit II", in: Robert B. Pynsent, S. I. Kanikova (1993), Reader's Encyclopedia of Eastern European Literature, p. 82. HarperCollins, ISBN 0-06-270007-3.
  9. Magdalino, Paul (1993). The Empire of Manuel I Komnenos, 1143–1180. Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 0-521-52653-1.
  10. Machitadze, Zacharia. Mirianashvili, Lado. Lives of the Georgian Saints. St. Herman of Alaska Brotherhood: 2006, p. 167
  11. "Trabzon İmperiyası". Азәрбајҹан Совет Енсиклопедијасы: [10 ҹилддə]. IX ҹилд: Спутник – Фронтон. Бакы: Азәрбајҹан Совет Енсиклопедијасынын Баш Редаксиjасы. Баш редактор: Ҹ. Б. Гулијев. 1986. сәһ. 337. (#invisible_char); (#invisible_char); (#invisible_char); (#invisible_char); (#invisible_char); (#invisible_char); (#script_parameter)
  12. Azərbaycan Tarixi, 7 cilddə, 3-cü cild[ölü keçid] səh. 79, 88: Trabzon imperatoru, səh. 83: Trabzon krallığı.
  13. Qaraqoyunlu və Ağqoyunlu dövlətlərinin tarixi müasir türk tarixşünaslığında.
  14. Tamar's paternal aunt was the Comnenoi's grandmother on their father’s side, as it has been conjectured by Cyril Toumanoff(1940).
  15. Eastmond (1998), pp. 153–154.
  16. Vasiliev (1935), pp. 15–19.
  17. Antony Eastmond. Royal Imagery in Medieval Georgia. Penn State Press, 1998. p. 122
  18. Pahlitzsch, Johannes, "Georgians and Greeks in Jerusalem (1099–1310)", in Ciggaar & Herman (1996), pp. 38–39.
  19. Antony Eastmond. Royal Imagery in Medieval Georgia.Penn State Press, 1998. p. 122-123
  20. David Marshall Land. The Lives and Legends of the Georgian Saints. London: Allen & Unwin, 1976, p. 11
  21. Suny, Ronald Grigor, The Making of the Georgian Nation. Indiana University Press: 1994, p. 40
  22. Toumanoff, Cyril. "Armenia and Georgia," The Cambridge Medieval History, vol. 4, pp. 593–637. Cambridge England: Cambridge University Press: 1966, p. pp. 624–625.
  23. Владимир Каденко. Поэма Шамси Башту. Долг памяти и культуре.
  24. Ижбулатов Мидхат Резванович. Возвращение дастана «Шан кызы» народу из небытия.
  25. Анатолий Лемыш. Шан кызы дастаны - Поэма времен Аскольда и Дира.
  26. Gracias, Luke - The Devil's Prayer - Australian eBook Publisher, 2016, ISBN 9781925427332 pp 350-351
  27. Minorsky, Vladimir, "Tiflis", in: M. Th. Houtsma, E. van Donzel (1993), E. J. Brill's First Encyclopaedia of Islam, 1913-1936, Brill, ISBN 90-04-08265-4
  28. Limper, B.Die Mongolen und die christlichen Völker des Kaukasus - Eine Untersuchung zur pol. Geschichte Kaukasiens im 13. und beginnenden 14. Jh. Diss. Köln,1980
  29. D. Kldiashvili, History of the Georgian Heraldry, Parlamentis utskebani, 1997, p. 35.

Mənbələr

Avqust 05, 2021
gürcüstanın, qızıl, dövrü, gürc, საქართველოს, ოქროს, ხანა, gürcüstan, krallığının, orta, əsrlərdə, sərhədlərini, maksimum, genişləndirdiyi, əsrləri, əhatə, edən, tarixi, period, dövr, hərbi, genişlənmə, ilə, yanaşı, orta, əsrlər, gürcüstan, memarlığının, rəssa. Gurcustanin qizil dovru gurc საქართველოს ოქროს ხანა Gurcustan Kralliginin orta esrlerde oz serhedlerini maksimum genislendirdiyi 11 13 cu esrleri ehate eden tarixi period Bu dovr herbi genislenme ile yanasi orta esrler Gurcustan memarliginin ressamliq ve poeziyasinin ciceklenmesi dini incesenetin inkisafi dunyevi edebiyyatin ilk iri hecmli eserlerinin yazilmasina tesaduf edir IV Davidin hakimiyyeti illerin Gurcustan Kralligi Iki esrden cox davam eden qizil dovr monqollar kimi kocerilerin davamli istilalari ve eyniadli koceri qruplar terefinden qara olumun yayilmasi sebebinden tedricen sona catdi Gurcustan enenevi muttefiqi olan Serqi Roma Imperiyasinin sonun getiren Konstantinopolun suqutundan sonra Gurcustan daha da zeifledi Bu proseslerin neticesi olaraq 15 ci esrde Gurcustan xristian Avropadan ayrilmis dusmen olaraq gorduyu Turk Iran qonsulari ile ehate olunan tecrid olunmus bir anklava cevrildi 1 2 Mundericat 1 Qizil dovrun menseyi 1 1 IV David 1 2 I Demetrius ve III Georginin dovru 2 Kralica Tamaranin rehberliyindeki qizil inkisaf 2 1 Muqeddes torpaqlardaki xarici mudaxileler ve sovdelesmeler 2 2 Ticaret ve medeniyyet 3 Koceri tayfalarin hucumlari ve Gurcustanin tedricen zeiflemesi 4 Incesenet irsi 5 Hemcinin bax 6 Qeydler 7 Istinadlar 8 MenbelerQizil dovrun menseyi RedakteIV David Redakte Esas meqale IV David IV David Sio Mgvime monastirindaki tesviri Qizil dovr Boyuk Turk Isgallari dovrunde 16 yasinda taxt taci qebul eden II Georgi ve Kralica Helenanin oglu IV Davidin Qurucu David ve ya Boyuk David de deyilir hakimiyyetiyle basladi Mehkeme naziri Georgi Cqondidinin himayesi altinda boyuyen IV David zamanla feodallarin ozbasinaligini basdirdi ve xarici tehdidlerle effektiv mubarize aparmaq ucun elindeki hakimiyyeti merkezlesdirdi 1121 ci ilde Didqori doyusu zamani daha boyuk turk ordularini qetiyyetle meglub etdi 3 ve bir nece gundur gurcu suvarilerinin arxasinca qacan Selcuqlu turklerini Gurcustandan qova bildi 4 5 Tiflisin mudafiesini temin eden ve yeni bir dircelis dovrunu basladan IV Davidin ordusu terefinden cox sayda qenimet ve esir ele kecirildi 6 Olkesinin daha yuksek statusunu vurgulamaq ucun o Gurcustanin coxdanki muttefiqi olan Serqi Roma Imperiyasinin verdiyi yuksek hormet titulunu redd eden ilk Gurcustan padsahi oldu ve bu da Gurcustanin guclu dostu ile yalniz paritet esasda munasibet quracagini gosterirdi Gurcustan ve Bizans kralliqlari arasindaki yaxin aile elaqeleri sebebinden IV Davidin xalasi Gurcustan sahzadesi Marta bir vaxtlar Bizans imperatoru konsulu idi XI esre qeder 16 gurcu hakim knyaz ve padsah Bizans titullarina sahib idi David bunu eden sonuncu kral oldu 7 IV David gurculerin mecburi sekilde qebul etdiyi istenilmeyen serq tesirinin qaliqlarini enenevi xristian ve bizans medeniyyeti lehine deyisdirmeye xususi onem verirdi Bunun ucun o o donem ucun Serqi Prasoslav Xristianliginda cox onemli dini elm ocaqlarindan biri sayilan UNESCO nun Umumdunya irsine daxil olan Gelati monastirini qurdu David eyni zamanda ardicil sekkiz serbest ayeli Tovbe ilahilerini gurcu ლობალობანი სინანულისა ი gurcu isალობანი compინანულისანი gurcu sinonulisani bestelemekle Gurcustanin dini himnoqrafiyasinin canlandirilmasinda boyuk rol oynamisdir Gunahlarinin bele emosional tovbesinde David ozunu tanri ve xalqi ile benzer bir munasibeti olan Incil Davudunun reinkarnasiyasi kimi gorur Hemcinin bu ilahilerde David Selcuqlulara qarsi mubarize aparan tebii muttefiqleri Avropali selibcilerinin de idealist cesaretlerini bolusur 8 I Demetrius ve III Georginin dovru Redakte III Georgi Kintsvisi monastiri I Demetrius Matshvarisi monastiri 1125 ci ilde Davidin olumunden sonra taxta cixan I Demetrius dovrunde de seltenet ciceklenmeye davam etdi Onun hakimiyyeti doneminde kral varisliyi ile elaqeli olaraq aile munaqiseleri intensivlesse de Gurcustan Gencedeki muselmanlara qarsi bir nece qetiyyetli qelebe ile merkezlesmis gucu qorumagi bacardi Gence qalibiyyetinden sonra seherin qala qapilari qenimet kimi Gelatiye aparilmisdi Istedadli bir sair olan Demetrius da atasinin Gurcustanin dini polifoniyasina verdiyi tohfelerini davam etdirdi Onun ilahilerinden en meshuru Gurcustanin hamisi muqeddes Meryeme hesr edilmis ve yaradildiqdan 900 il sonra hele de Gurcustan kilselerinde seslenen Sen uzum bagisan gurc შენ ხარ ვენახი oxunusu Shen har venahi eseridir 1156 ci ilde Demetriusdan sonra hakimiyyete gelen oglu III Georgi isgalci siyasete basladi Taxta cixdigi il Exlat Selcuq sultanligina yuruyusler teskil etdi ve Dvin qalasini turklerden aldi Buna gore de burada onu qehreman kimi qarsiladilar Georgi eyni zamanda qizi Rusudana Imperator Andronikos I Komnenosun oglu Manuel Komnenosla evlenmesini vesiyyet ederek gurcu kralliginin Serqi Roma Imperiyasinin en yuksek rutbeleri ile qarismasi prosesini davam etdirdi 9 Kralica Tamaranin rehberliyindeki qizil inkisaf Redakte Esas meqale Boyuk Tamara Dormition kilsesinde Tamaranin freskosu Gurcustanin ilk musteqil qadin hokmdari III Georginin qizi Tamaranin dovrunde Gurcustan orta esrlerdeki inkisafinin ve prestijinin pik heddini yasadi Ondan sonra gelen seleflerinin de ugurlari Tamaranin qoydugu miras uzerinde qurulmusdu Tamara olkeni sadece Turk hucumlarindan qorumaqla qalmadi eyni zamanda ozune taxt cevrilisi etmeye calisan Novqorodun rus knyazi Yuri Boqolyubski kimi merkeze tabe olmayan daxili quvveleri muveffeqiyyetle basdirdi Hemcinin dovlet terefinden tetbiq edilen olum cezasi ve iskencenin legv edilmesi kimi o dovr ucun yuksek aydinlanma hereketi olaraq gorulen siyaset xetti yene Tamara terefinden izlenildi 10 Muqeddes torpaqlardaki xarici mudaxileler ve sovdelesmeler Redakte Tamarain hokmdarligi dovrundeki en elametdar hadise 1204 cu ilde Qara denizde Trabzon imperiyasinin qurulmasi olmusdur 11 12 13 Bu dovlet dagilmis Bizans Imperiyasinin simal serqinde Tamaranin qohumlari olan trabzonlu I Aleksios ve qardasi David Komnenosu destekleyen gurcu ordularinin komeyi ile quruldu 14 Aleksios ve David Gurcustan sarayinda boyumus qacaq Bizans prinsleri olaraq bilinirdiler Kralica Tamaranin yaqut zumrud ve mirvarilerle bezedilis qizil xaci Tamarin tarixcisine gore Trabzondaki dovletin yaradilma meqsedi Bizans imperatoru Aleksius IV Angelusu gurcu kralicasinin Antakya ve Afon monastirlarina gonderdiyi pulu musadire etdiyi ucun cezalandirmaq idi Tamaranin Pontik seyleri eyni zamanda Gurcustanin yaxin cenub qerb qonsulugunda dost dovlet qurmaq ucun Konstantinopola qarsi olan Qerbi Avropa Dorduncu Selib Yurusunden faydalanmaq ve dagilmis Komnenoya sulalesinin birliyinin tesis edilmesiyle aciqlana biler 15 16 Olkenin gucu o dereceye catmisdi ki Tamaranin hakimiyyetinin sonraki illerinde kralliq artiq Muqeddes torpaqlardaki gurcu monastir merkezlerinin qorunmasi ile maraqlanirdi ki onlardan sekkizi Qudsde siyahiya alinmisdi 17 Selaheddin Eyyubinin tarixcisi Behaeddin ibn Seddad xeber verir ki 1187 ci ilde Eyyubilerin Qudsu feth etmesinden sonra Tamara sultana elciler gondererek Qudsdeki gurcu monastirlarinin musadire edilmis esyalarinin geri qaytarilmasini istedi Selaheddin cavabi tarixi qeydlerde tapilmamisdi ancaq kralicanin seylerinin ugurlu oldugu gorunur 18 Ibn Seddad hemcinin iddia edir ki Tamaranin Hattin doyusunde Selaheddin Eyyubi terefinden qenimet olaraq alinmis Heqiqi Xac a in qaytarilmasinda sultana 200 000 qizil teklif etmesi Bizans imperiyasini geride qoydugunu gosterirdi 19 O vaxtki Quds Patriarxi Jak de Vitri yazirdi 20 Serqde cox doyusken ve cesaretli bedenleri guclu ve saysiz hesabsiz doyusculeri olan xristian xalqi var Tamamile kafir milletler terefinden muhasireye aliniblar Bu insanlara gurcu deyilir Muqeddes Georgiye ibadet edirler Her defe Rebbin Qebirine hecc ziyaretine geldikde hec kime xerac vermeden Muqeddes seherde yuruyus kecirirler Ticaret ve medeniyyet Redakte Gurcustanin nezareti altinda ciceklenen ticaret ve senaye merkezlerinden olkeye ve Tamaranin sarayina servet dasinirdi Qonsu olkelerden goturulen xerac ve muharibe qenimetleri kralin xezinesine elave edildi ki bu da kendliler zadeganlar zadeganlar knyazlar knyazlar padsahlar kimi yasayir demeye esas verirdi 21 22 Tamara seleflerinin baslatdigi bedii inkisafin olkede devam etmesine serait yaratdi Onun muasirleri olan gurcu salnamecileri xristian exlaqini mohkemlendirmeye davam ederken dini movzu evvelki hakim movqeyini olduqca orijinal dunyevi edebiyyata itirmeye basladi Bu tendensiya Gurcustanin xalq sairi Sota Rustavelinin yazdigi bir epos Peleng derisi geymis pehlevan gurc ვეფხისტყაოსანი ile kuliminasiya noqtesine catdi 23 24 25 Gurcustanda dogma edebiyyatin en boyuk uguru kimi tanidilan bu seir orta esrlere mexsus celbedicilik dostluq ve nezaketli sevgi ideallarini terennum edirdi Koceri tayfalarin hucumlari ve Gurcustanin tedricen zeiflemesi Redakte 1245 ci ilde Gurcustan Kralligi Monqollar Avropanin isgalina xususen de simal serqindeki slavyan torpaqlarinin isgalina basladigi bir vaxtda kocerilerin qosunlari eyni zamanda cenubdan Gurcustana dogru irelilediler Kralica Tamaranin oglu IV Georgi Dorduncu Selib Yurusune olan hazirliqlarini bir kenara qoyub isgalcilara qarsi mubarize apardi lakin monqol hucumunu def ede bilmedi Muharibede gurculer agir itkiler verdiler ve sah ozu agir yaralandi Neticede Georgi elil oldu ve 31 yasinda vaxtindan evvel oldu 26 Georginin olumunden sonra bacisi Rusudan taxta cixdi lakin o cox tecrubesiz ve monqollari olkeden cixara bilmeyecek qeder zeif idi 27 1236 ci ilde gorkemli monqol komandiri Cormogon Gurcustana ve onun vassallarina qarsi ozunun rehberlik etidi genis bir orduyla hucum ederek Kralica Rusudani qerbe qacmaga mecbur etdi serqi Gurcustani monqollara teslim olan ve xerac vermeye razi olan zadeganlara qaytardi muqavimet gosterenler tamamile mehv edildi Monqol qosunlari Gurcustan kralicasinin arxasinca gederek tebii sedd rolunu oynayan Lixi Silsilesini kecmek yerine qerbi Gurcustani genis muhasirede tutmagi secdi Daha sonra Rusudan Papa IX Gregorinin desteyini almaga calisdi lakin ugursuz oldu 1243 cu ilde Gurcustan nehayet Boyuk Xani olkenin bas hokmdari olaraq tanimaga mecbur oldu Belke de hec bir monqol istilasi Gurcustani bu olkede bas veren ve onillerle devam eden monqollar eleyhine usyanlar qeder darmadagin etmemisdir Ilk anti monqol usyani 1259 cu ilde VI David rehberliyi altinda baslamis ve otuz ile yaxin davam etmisdir Monqol eleyhine cekismeler monqollar terefinden edam edilmis kral II Demetriusun ve VIII Davidin rehberliyi altinda cox ugur qazanmadan davam etdi 28 Gurcustan nehayet V Georginin Boyuk Georgi hakimiyyeti dovrunde monqol istilalarindan beri bilinmeyen bir canlanma dovru gordu Uzaqgoren bir monarx olan V Georgi Eldenizlerin suqutundan duzgun istifade ede bildi monqollara xerac vermeyi dayandirdi Gurcustanin 1220 ci iledek movcud olan dovlet serhedlerini berpa etdi ve Trabzon imperiyasini yeniden Gurcustanin tesir dairesine qaytardi Onun hakimiyyeti altinda Gurcustan Avropanin boyuk deniz respublikalari Genuya ve Venesiya ile yanasi Bizans imperiyasi ile six beynelxalq ticaret elaqeleri qurdu V Georgi eyni zamanda Qudsdeki bir nece gurcu monastirinin Gurcu Pravoslav Kilsesine qaytarilmasina nail oldu ve gurcu zevvarlarinin Muqeddes torpaqlara pulsuz gedis gelisini temin etdi Orta esrlerde Gurcustanda Gurcustanin muasir milli bayragina ilham veren Quds xacinin genis yayilmasi V Georginin hakimiyyeti dovrune tesaduf edir 29 Vahid Gurcustanin boyuk padsahlarinin sonuncusu V Georginin olumu kralligi qarsisi alinmaz bir cokuse apardi Sonraki onilliklerde koceriler terefinden yayilan qara olum hemcinin olkenin iqtisadiyyatini ehalisini ve seher merkezlerini viran eden Emir Teymurun rehberliyi altindaki coxsayli istilalar nezere carpirdi Bizansin suqutundan sonra Gurcustan tam sekilde tecrid olunmus parcalanmis xristian anklavina dusmen Turk Iran qonsularinin ehatesinde solmus Serqi Roma dovrunun bir qaligina cevrildi Incesenet irsi Redakte Xobi monastirindaki qizil Theotokos Xaxuli triptixi Xaxuli triptixinin bir hissesi Atskuri triptixi Svetitsxoveli kafedrali Roman Mamant Kesariykinin xatiresine tondo IV Davidin prosessual xaci Mestiyanin carmixa cekilmesi Fresko Ubisi Gurcustan Ubisideki sonuncu axsam yemeyi Ubisinin elani Gelati monastiri Roma tesirini gosteren Xobi monastirinin divarlari Kvataxevi monastiri Betanya monastiri Pitareti monastiri Katski sutunuHemcinin bax RedakteQizil Esr mifologiya Qeydler Redakte Heqiqi Xac Katolik kilsesi terefinden iddia edilen Isanin carmixa cekildiyi xacin qalilaridir Istinadlar Redakte Susan Layton Ph D Yale University Literature And Empire Scholar Susan Layton Discusses Russia s Literary Caucasus November 13 2011 Scholtbach Alvaro Nodia Gia The Political Landscape of Georgia Political Parties Achievements Challenges and Prospects Netherlands Eburon Uitgeverij B V 2006 p 7 Rogers Clifford J Kelly DeVries and John France Journal of Medieval Military History Woodbridge UK Boydell Press 2013 Print Suny Ronald Grigor 1994 The Making of the Georgian Nation Indiana University Press seh 36 ISBN 0 253 20915 3 Virgil et al Georgica Heidelberg C Winter 1985 Print gurc Javakhishvili Ivane 1982 k art veli eris istoria The History of the Georgian Nation vol 2 pp 184 187 Tbilisi State University Press Cyril Toumanoff Studies in Christian Caucasian history Georgetown University Press 1963 p 202 Donald Rayfield Davit II in Robert B Pynsent S I Kanikova 1993 Reader s Encyclopedia of Eastern European Literature p 82 HarperCollins ISBN 0 06 270007 3 Magdalino Paul 1993 The Empire of Manuel I Komnenos 1143 1180 Cambridge Cambridge University Press ISBN 0 521 52653 1 Machitadze Zacharia Mirianashvili Lado Lives of the Georgian Saints St Herman of Alaska Brotherhood 2006 p 167 Trabzon Imperiyasi Azәrbaјҹan Sovet Ensiklopediјasy 10 ҹildde IX ҹild Sputnik Fronton Baky Azәrbaјҹan Sovet Ensiklopediјasynyn Bash Redaksijasy Bash redaktor Ҹ B Guliјev 1986 sәһ 337 invisible char invisible char invisible char invisible char invisible char invisible char script parameter Azerbaycan Tarixi 7 cildde 3 cu cild olu kecid seh 79 88 Trabzon imperatoru seh 83 Trabzon kralligi Qaraqoyunlu ve Agqoyunlu dovletlerinin tarixi muasir turk tarixsunasliginda Tamar s paternal aunt was the Comnenoi s grandmother on their father s side as it has been conjectured by Cyril Toumanoff 1940 Eastmond 1998 pp 153 154 Vasiliev 1935 pp 15 19 Antony Eastmond Royal Imagery in Medieval Georgia Penn State Press 1998 p 122 Pahlitzsch Johannes Georgians and Greeks in Jerusalem 1099 1310 in Ciggaar amp Herman 1996 pp 38 39 Antony Eastmond Royal Imagery in Medieval Georgia Penn State Press 1998 p 122 123 David Marshall Land The Lives and Legends of the Georgian Saints London Allen amp Unwin 1976 p 11 Suny Ronald Grigor The Making of the Georgian Nation Indiana University Press 1994 p 40 Toumanoff Cyril Armenia and Georgia The Cambridge Medieval History vol 4 pp 593 637 Cambridge England Cambridge University Press 1966 p pp 624 625 Vladimir Kadenko Poema Shamsi Bashtu Dolg pamyati i kulture Izhbulatov Midhat Rezvanovich Vozvrashenie dastana Shan kyzy narodu iz nebytiya Anatolij Lemysh Shan kyzy dastany Poema vremen Askolda i Dira Gracias Luke The Devil s Prayer Australian eBook Publisher 2016 ISBN 9781925427332 pp 350 351 Minorsky Vladimir Tiflis in M Th Houtsma E van Donzel 1993 E J Brill s First Encyclopaedia of Islam 1913 1936 Brill ISBN 90 04 08265 4 Limper B Die Mongolen und die christlichen Volker des Kaukasus Eine Untersuchung zur pol Geschichte Kaukasiens im 13 und beginnenden 14 Jh Diss Koln 1980 D Kldiashvili History of the Georgian Heraldry Parlamentis utskebani 1997 p 35 Menbeler RedakteMenbe https az wikipedia org w index php title Gurcustanin qizil dovru amp oldid 5924832, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.