fbpx
Wikipedia

Gizli Müsavat

Noyabr 04, 2021

Gizli "Müsavat" (1920–1926) — "Müsavat" partiyasının təşkil olunması və hakimiyyətə gəlməsindən sonra Sovet işğalı şəraitində üçüncü tarixi mərhələsi. Öz növbəsində iki mərbələdən ibarət olub. Birinci təşkilat 1920–1923, ikincisi isə 1923–1926-cı illərdə fəaliyyət göstərib.

Gizli Müsavat

Gizli fəaliyyətin başlanması

XI Qızıl Ordu Azərbaycanı işğal edən kimi, "Müsavatın" daxilində parçalanma baş verdi, solçular qolu üstünlüyü əldə etdilər, keçmiş rəhbərlik ölkəni işğaldan qurtara bilmədiyinə görə şiddətli tənqid edildi. Yeni solçu "Müsavatın" təşəbbüs qrupuna Əbdül Vahab Məmmədzadə (Yurtsevər), Məmməd Sadıq Quliyev, Rasim Qasımov, Seyid Zərgər və daha 21 nəfər daxil oldu.

29 aprel 1920 il tarixində "Müsavat" partiyasının fövqəladə konqresi keçirildi. Orada Azərbaycanın dövlət müstəqilliyinin bərpa edilməsi və işğalçıların ölkədən çıxarılması uğrunda mübarizəyə başlamaq qərarına gəlindi.

Birinci gizli təşkilat (1920–1923)

İşğala qarşı gizli müqavimətin təşkil edilməsi üzrə iş 1920–1922-ci illər ərzində aparıldı. Fəaliyyət iki istiqamət üzrə aparılırdı: Azərbaycanın dövlət müstəqilliyinin bərpasının təbliği və işğalçılara qarşı silahlı üsyanın təşkili.

1922-ci ildən başlayaraq, gizli təşkilat "İstiqlal" adlı qəzet yayımlamağa başlamışdır. Onun cəmi 18 nömrəsi işıq üçün görmüş, hər sayı 30–50 nüsxədən ibarət idi. Bundan başqa, gizli mətbəədə partiyanın proqramı və müxtəlif vərəqələr dərc edilib yayılırdı.

Gizli təşkilatın strukturu

  1. Mirzəbala Məmmədzadənin sədrlik etdiyi Mərkəzi Komitə (MK);
  2. Əbdül Vahab Məmmədzadənin sədrlik etdiyi Bakı Komitəsi (BK);
  3. Hərbi təşkilat;
  4. Bakı və qəzalarda fəaliyyət göstərən yerli təşkilatlar.

Bakıda üçlüklər tərəfindən idarə edilən dörd rayon təşkilatı olmuşdur. Bundan başqa Səlyanda və Lənkaranda da yerli təşkilatlar fəaliyyət göstərirdilər.

Hərbi təşkilat

Müsavatçılar silahlı üsyan yolu ilə işğala son qoymaq məqsədi ilə MK nəzdində hərbi təşkilat yaratmışdırlar. Ona 1923-cü ilə qədər Dadaş Həsənov (Həsənzadə) rəhbərlik etmişdir. Bundan sonra təşkilatı Məmməd Sadıq Quliyev, Əhməd Hacınski, İbrahim Axundzadə, Əli Hüseyn Dadaşev və İsfəndiyar Vəkilov idarə edirdilər. Hərbi təşkilat 1922-ci ildə SSRİ tərkibinə qatılmağın əleyhinə Azərbaycanı bürümüş üsyanları təşkil etmişdir.

 
Dadaş Həsənov və başqalarının istintaq işi.

Hərbi təşkilatın aşağıda göstərilən şöbələri olmuşdur:

  1. Yeni üzvlərin cəlb edilməsi ilə məşğul olan təşkilat şöbəsi;
  2. Qızıl Ordu hissələri haqqında kəşfiyyat xarakterli məlumatların əldə edilməsi ilə məşğul olan operativ şöbə;
  3. Üsyançıları silah və sursatla təchiz edə biləcək təchizat şöbəsi;
  4. Azərbaycanın dövlət müstəqilliyin bərpası ideyalarını; işğalçılara qarşı silahlı üsyana qalxmağın və strateji obyektlərin ələ keçirilməsinin vacibliyini təbliğ edən təşviqat şöbəsi. Bu şöbənin fəalları həm də Qızıl ordunun əsgər və zabitlərinin öz tərəflərinə cəlb edilməsi işini həyata keçirirdilər.

Eyni zamanda BK nəadində də hərbi təşkilat fəaliyyətdə idi. Ona Nurulla Qulubəyov (təşviqat işləri), İbrahim Axundzadə (təşkilat məsələləri), Nurulla Rzabəyov (təchizat), Mövsüm İbrahimov (rabitə), İbrahim Atakişiyev (hərbi qruplarla iş) başçılıq edirdilər. Təşkilatın fəaliyyətində həm də Mövsüm Bəydəmirov və Nəsrulla Rzabəyli də fəal iştirak edirdilər.

BK nəzdində olan hərbi təşkilatın rəhbərləri Bakını sektorlara bölmüşdürlər, onların hərəsində özəklər yaradılmışdır. Üsyan başlayan kimi bu özəklərin rəhbərləri milləti səfərbər etməli idilər.

O zaman Qızıl Ordu hissələrində aparılan təbliğat nəticəsində müsavatçılar öz tərəflərinə çoxlu zabit cəlb edə bilmişdirlər. 1923-cü ildə "Müsavatın" gizli hərbi təşkilatının özəkləri hərbi məktəbdə, Aviasiya məktəbində, Az. SSR Konvoy komandasında, Gəncədə yerləşən Azərbaycan diviziyasının 3-cü alayında olmuşdu.

Gizli hərbi təşkilat həm də öz adamlarının vasitəsi ilə Qəzəl orduya məxsus məxfi məlumatları da əldə edə bilirdi, onlar Dadaş Həsənova və Əhməd Hacınskiyə ötürürdü.

M. Ə. Rəsulzadənin xaricə qaçırılması əməliyyatı

Müsavat partiyası Mərkəzi Komitəsi 1922-ci ildə Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin xaricə qaçırılması haqqında qərar qəbul etdi. Bu məxfi əməliyyatı "Müsavat" partiyası MK qərarı ilə 1922 ildə Dadaş Həsənov, Rəhim Vəkilov və tanınmış tatar maarifçisi Musa Bigiyev həyata keçirə bilmişdirlər.

"Gürcüstanın Müstəqillik Komitəsi" ilə əməkdaşlıq

Gizli "Müsavat" Gürcüstanın müstəqillik hərəkatı ilə əlaqə yaradaraq bolşeviklərə qarşı birgə silahlı üsyan planını hazırlamışdır. 1921-ci ildə Mirzəbala Məmmədzadə üç dəfə Tiflisdə olmuş, Gürcüstanın gizli hərəkatının rəhbərlərindən biri olan Silvestr Cibladze ilə bu barədə razılığa gəlmişdir. Daha sonra Əlövsət Nəcəfov, Dadaş Həsənov və Əli Yusifzadə gürcülərlə əlaqədə olmuşdurlar. Ancaq son olaraq onlarla birlikdə üsyan qaldırmaq planlarını həyata keçirmək imkanı olmadı.

Birinci gizli təşkilatın sonu

Azərbaycan Dövlət Siyasi İdarəsi (ADSİ) Azərbaycan və gürcü Sovetlər əleyhinə birliyin yaradılması cəhdlərini izləyərək müsavatçılara ağır zərbələr endirmişdir: Əbdül Vahab Məmmədzadə, Rəhim Vəkilov, Kərbəlayı Vəli Mikayılov və başqaları həbs edilmişdirlər. "İstiqlal" qəzetinin mətbəəsi aşkar edilmiş onun fəaliyyətinə son qoymuşdur. M. Məmmədzadə isə İrana mühacirətə qaçmışdır.

İkinci gizli təşkilat (1923–1926)

Şiddətli təqiblərə baxmayaraq, müsavatçılar dağıdılmış təşkilatın fəaliyyətini bərpa edə bilmişdirlər. Onlar 1923-cü ilin noyabrında Dadaş Həsənovun evində toplantılarını keçirdilər. Burada tərkibində D. Həsənonun, Ə. Hacınskinin, Əbülfəz Babayevin, Əbdül Əbdülzadənin, Əli Yusifzadənin olduğu MK-nın yeni heyəti seçildi. MK sədri Dadaş Həsənov (1897–1927), katibi isə Əhməd Hacınski təyin olmuşdur.

 
"Müsavat" partiyasının MK sədri Dadaş Həsənov (№ 4), katibi Əhməd Hacınski (№ 1) və başqaları ADSİ 2 №-li həbsxanasında.

1924 ilin ərzində gizli təşkilat əsasən repressiya olunmuş müsavatçıların ailələrinə yardım etmək üçün maddi vəsaitlərin tapılması ilə məşğul olmuşdur.

Yeni MK və BK üzvləri

1925-ci ilin əvvəlindən başlayaraq gizli təşkilat öz işini fəallaşdırmışdır. O zaman Dadaş Həsənovun evində keçirilən toplantıda ikinci gizli "Müsavatın" yeni MK tərkibi təsdiqlənmişdir. Onun tərkibində D. Həsənov (sədr), Ə. Hacınski (katib), Ə. Babayev, M. H. Vəliyev (Baharlı) və R. Vəkilov olmuşdurlar.

Həmçinin, BK-nın da yeni tərkibi elan edilmişdir. Onun üzvləri Mir Əbdül Qəni Mir Qasımov, Qəzənfər Sultanov (Pedaqoji institutun tələbəsi), Süleyman İsrafilov (Tibb institutunun tələbəsi), Həbib Məmmədov (N. Nərimanov adına texnikum müəllimi) olmuşdurlar.

Təşkilat və təbliğat quruculuğu

Həmin vaxt müsavatçıların qəzalarda da işləri fəallaşmışdır. "Müsavatın" Qarabağ təşkilatı güclənmiş və 1925-ci ilin yayında Şuşada onun toplantısı keçirilmişdir. Orada Dadaş Həsənov da iştirak etmişdir.

Hərbi təşkilat fəaliyyət göstərsə də, silahlı üsyan planları müvəqqəti olaraq təxirə salınmışdır. Daha çox təbliğat işləri həyata keçirilirdi. O zaman müsavatçılar öz tərəfinə təkcə bitərəfləri və istiqlal tərəfdarlarını deyil, həm də kommunistləri çəkirdilər. Ona görə bolşeviklərin arasında çoxlu gizli müsavatçı fəaliyyət göstərirdi. Bunu Kommunist partiyasının içəridən dağıdılması üçün edirdilər.

Maarifçilik fəaliyyəti

D. Həsənovun rəhbərlik etdiyi ikinci gizli "Müsavat" təşkilatı türk (Azərbaycan) xalqının tarixinin, milli və mədəni dəyərlərinin təbliğinə, eləcə də millətin vətənpərvərlik ruhunda tərbiyələndirilməsinə xüsusi yer ayırırdı. Onun ən yaxın silahdaşı və dostu Əhməd Hacınski 1925-ci ilin noyabrında bu istiqamətdə işlərin görülməsi üçün müsavatçıların maarifçilik dərnəklərində və təhsil müəssisələrində həyata keçirməyə başladıqları "Gəncliyin partiyadan kənar tərbiyyələndirmə təlimatı" adlı xüsusi bir plan hazırlamışdır. Bu proqramda xalqın milli şüurunun artmasına nail olmaq üçün humanitar fənlərin tədrisinin necə tədris edilməsi təfərrüatı ilə izah edilirdi. Bununla bərabər, müsavatçılar mühacirətdə olan Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin kitablarını və müxtəlif mövzulara həsr edilmiş vərəqələri də yayırdılar.

Azərbaycanda 1925–1931-ci illərdə gizli təşkilatın maarifçilik fəaliyyəti gəncliyin çoxlu sayda vətənpərvərlik dərnəklərinin yaranmasına gətirib çıxartdı. Eyni zamanda, bu istiqamətdə işlər Sovet hökumətinin nəzarətində olan tədris müəssisələrində də gedirdi. Bunun nəticəsində gəncliyin arasında türk millətçiliyin yayılması qeydə alınmışdır.

 
İkinci gizli "Müsavat" partiyasının fəallarına oxunan hökmün surəti

Türkoloji konfransa münasibət

Daha sonra gizli təşkilat Bakıda 1926-cı ildə keçirilməsi planlaşdırılan türkoloji konfransa da münasibət bildirmişdir. Belə ki, konfransla əlaqədar qərara alınmışdır ki, "Müsavat" bu tədbiri ümumiyyətlə dəstəkləyir, ancaq ərəb əlifbasının latın əlifbası ilə əvəz edilməsi qəbul olunmazdır. Bu barədə yayılmış vərəqədə müsavatçılar qeyd edirdilər ki, əlifba dəyişikliyinə ehtiyac vardır, ancaq məsələ burasındadır ki, bu iş bolşeviklər tərəfindən həyata keçirilir. Onlar isə bunu türk dünyasını parçalamaq və onun birləşməsinə imkan verməmək üçün edir; başqa sözlə, öz siyasi məqsədlərini güdürlər. Musavatçıların fikrincə, yeni əlifba təkcə Azərbaycanda yox, həm də bütün türk dünyasında qəbul edilməli, hamı üçün eyni olmalı idi. Ancaq məsələnin bu cür qoyuluşu bolşeviklərin siyasətinə uyğun deyil idi. Buna görə də müsavatçılar hesab edirdilər ki, hazırda yeni əlifbanın qəbul edilməsinə qarşı olmaq və bu məsələni gələcəkdə bütün türk xalqları ilə birlikdə həll etmək lazımdır.

İkinci gizli təşkilatın sonu

1926-cı ilin əvvəllərində ADSİ ikinci gizli "Müsavatın" üzvlərinin siyahısını əldə edərək və onların fəaliyyətlərini izləyərək onları həbs etmişdir.

D. Həsənovdan sonra gizli təşkilata 1926-cı ilin iyulunda həbs edilmiş Ə. Babayev başçılıq etmişdi. Bundan da sonra rəhbərlərdən yalnız M. H. Baharlı və R. Vəkilov azadlıqda qalmış və çox sərt repressiyalara baxmayaraq öz fəaliyyətlərini davam etdirmiş, BK-nın yeni heyətini yarada bilmişdirlər. Onun tərkibində Mir Əbdül Qəni Mir Qasımov, Qəzənfər Sultanov, Süleyman İsrafilov və Həbib Məmmədov olmuşdurlar. Beləliklə, gizli təşkilatın fəalları Azərbaycanda "Müsavatın" tamamilə darmadağın edilməsinə imkan vermək istəmirdilər. Ancaq az sonra onlar da həbs olundular.

Gizli təşkilatın darmadağın edilməsi əməliyyatı 1926-cı ilin oktyabr ayına qədər davam etmiş və ümumi sayla 34 nəfər həbs edilmişdir. Onları 1923-cü ildə ləğv edilmiş birinci gizli təşkilatın və onun hərbi qolunun bərpa edilməsində, casusluq fəaliyyətində, xarici dövlətlərə kəşfiyyat xarakterli məlumatların ötürülməsində, AK(b)P-ni və dövlət strukturları içəridən dağıtmaq cəhdlərində, Azərbaycanda hakimiyyəti ələ keçirmək cəhdində ittiham etmişdirlər.

28 fevral 1927-ci il tarixli ADSİ kollegiyasının məhkəmə iclasının qərarı ilə Dadaş Həsənov, Mövsüm İbrahimov, Cavad Axundov və Mir Bağır Seyid Pzayev güllələnməyə, gizli təşkilatın qalan üzvləri isə altı ildən on ilə qədər sürgünə məhkum edilmişdirlər. Onlar Moskvanın Butırka adlanan siyasi həbsxanasına göndərildilər, sürgündə onların bir çoxları həlak oldu. Qərar 6 aprel 1927-ci il tarixində yerinə yetirilmişdir.

Mənbə

  • Əlizadə A. A. Gizli "Müsavat" Azərbaycanın dövlət müstəqilliyinin bərpa edilməsi uğrunda mübarizədə (1920–1926) // Strateji təhlil 1–2 (23–24), Bakı, 2018, s. 379–398.
  • Alizade, A. (2021). Azeybaycan’ın Bağımsızlığına Kavuşması İçin Gizli Müsavat'ın Verdiği Mücadele Üzerine Bir Araştırma (1920–1926). İstanbul Aydın Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 13 (3), 663-678.

Ədəbiyyat

  • Əlizadə A. A. Dadaş Həsənovun Azərbaycanın dövlət müstəqilliyinin bərpası uğrunda mübarizəsi // Azərbaycan Xalq Cumhuriyyətinin 100 illik yubileyinə həsr olunmuş beynəlxalq elmi konfransının materialları. 21–23 may 2018, Bakı. s. 554–560.
  • Baykara H. Azərbaycan istiqlal mübarizəsi tarixi.
  • Əmrahov M. ХХ əsrdə Azərbaycanda milli azadlıq hərəkatı. Ali məktəblər üçün dərslik. Bakı: ADPU nəşriyyatı, 2009, 372 s.
  • Quliyev V. Mənim babam kim olub? Bakı: Şuşa nəşriyyatı, 2001, 400 s.
  • Məmmədzadə M. Milli Azərbaycan hərəkatı. Bakı, "Nicat", 1992, 248 s.
  • Rəsulzadə M.Ə. Azərbaycan davası / "Azərbaycan" aylıq kültür dərgisi Sayı 2–3 (26–27), 1954 // Əsərləri, c. 4. Bakı: "Qanun", 2013.
  • Yaqublu N. Müsavat partiyasının tarixi. Bakı: "Adiloğlu", 2012, 334 s.
  • Yurtsever E. Gizli "Müsavat" teşkilatının harakteristik vazıfaları // "Azerbaycan" jurnalı, № 2–3 (27–28), İstanbul, 1954, s. 16–25.
  • Балаев, А. Мамед Эмин Расулзаде. На чужих берегах (1922–1943). М.: ООО ИПЦ "Маска", 2013, 288 с.
  • Заключительное постановление по делу уполномоченных ЦК, БК, Военного центра и военной организации "Мусават" / Дело Дадаша Гасанова и других. Архивный номер 500518, т. 7, машинопись, оригинал, 1926 // Архив Службы Государственной Безопасности Азербайджанской республики.
  • Зейналов Э. Мечты, мечты – где ваша сладость?
  • Мамулиа Г. К вопросу антибольшевистского восстания в Грузии 1924 г. и его последствий для грузинского вопроса в Европе. 2013-09-22 at the Wayback Machine
  • Мамулиа Г., Абуталыбов Р. Страна огней. В борьбе за свободу и независимость. Политическая история азербайджанской эмиграции. 1920–1945 гг. Баку: "CBS", 2014, 584 с.
  • Топчибаши А. М., Расулзаде М. Э. Переписка . 1923–1926 гг. Москва: "Социально-политическая мысль", 2012, 148 с.

Xarici keçidlər

  • "Dadaş Həsənzadə ideyalı insanın örnəyidir" (müsahibə). Sozcu.az
  • Müstəqillik fədailəri Azərbaycanın müstəqilliyinin bərpası uğurunda mübarizə. Azərtac.

İstinadlar

  1. ↑ Заключительное постановление по делу уполномоченных ЦК, БК, Военного центра и военной организации "Мусават" / Дело Дадаша Гасанова и других. Архивный номер 500518, т. 7, машинопись, оригинал, 1926 // Архив Службы Государственной Безопасности Азербайджанской республики.
  2. Məmmədzadə M. Milli Azərbaycan hərəkatı. Bakı, "Nicat", 1992, c. 148–149 s.
  3. ↑ Yurtsever E. Gizli "Müsavat" teşkilatının harakteristik vazıfaları // "Azerbaycan" jurnalı, № 2–3 (27–28), İstanbul, 1954, s. 18.
  4. Мамулиа Г. К вопросу антибольшевистского восстания в Грузии 1924 г. и его последствий для грузинского вопроса в Европе 2013-09-22 at the Wayback Machine // Журнал "Прометей".
  5. ↑ Айдын Али-заде. "Мусават". Aзербайджанское подполье в борьбе за независимость страны // Журнал "Уроки истории". Международный Мемориал.
  6. Зейналов Э. Мечты, мечты – где ваша сладость?..
  7. Quliyev V. Mənim babam kim olub? Bakı: Şuşa nəşriyyatı, 2001, s. 148.
  8. Yaqublu N. Müsavat partiyasının tarixi. Bakı: Adiloğlu, 2012, s. 136.

Noyabr 04, 2021
gizli, müsavat, gizli, müsavat, 1920, 1926, müsavat, partiyasının, təşkil, olunması, hakimiyyətə, gəlməsindən, sonra, sovet, işğalı, şəraitində, üçüncü, tarixi, mərhələsi, növbəsində, mərbələdən, ibarət, olub, birinci, təşkilat, 1920, 1923, ikincisi, isə, 1923. Gizli Musavat 1920 1926 Musavat partiyasinin teskil olunmasi ve hakimiyyete gelmesinden sonra Sovet isgali seraitinde ucuncu tarixi merhelesi Oz novbesinde iki merbeleden ibaret olub Birinci teskilat 1920 1923 ikincisi ise 1923 1926 ci illerde fealiyyet gosterib Gizli Musavat Mundericat 1 Gizli fealiyyetin baslanmasi 2 Birinci gizli teskilat 1920 1923 2 1 Gizli teskilatin strukturu 2 2 Herbi teskilat 2 3 M E Resulzadenin xarice qacirilmasi emeliyyati 2 4 Gurcustanin Musteqillik Komitesi ile emekdasliq 2 5 Birinci gizli teskilatin sonu 3 Ikinci gizli teskilat 1923 1926 3 1 Yeni MK ve BK uzvleri 3 2 Teskilat ve tebligat quruculugu 3 3 Maarifcilik fealiyyeti 3 4 Turkoloji konfransa munasibet 3 5 Ikinci gizli teskilatin sonu 4 Menbe 5 Edebiyyat 6 Xarici kecidler 7 IstinadlarGizli fealiyyetin baslanmasi RedakteXI Qizil Ordu Azerbaycani isgal eden kimi Musavatin daxilinde parcalanma bas verdi solcular qolu ustunluyu elde etdiler kecmis rehberlik olkeni isgaldan qurtara bilmediyine gore siddetli tenqid edildi Yeni solcu Musavatin tesebbus qrupuna Ebdul Vahab Memmedzade Yurtsever Memmed Sadiq Quliyev Rasim Qasimov Seyid Zerger ve daha 21 nefer daxil oldu 1 29 aprel 1920 il tarixinde Musavat partiyasinin fovqelade konqresi kecirildi Orada Azerbaycanin dovlet musteqilliyinin berpa edilmesi ve isgalcilarin olkeden cixarilmasi ugrunda mubarizeye baslamaq qerarina gelindi 2 Birinci gizli teskilat 1920 1923 RedakteIsgala qarsi gizli muqavimetin teskil edilmesi uzre is 1920 1922 ci iller erzinde aparildi Fealiyyet iki istiqamet uzre aparilirdi Azerbaycanin dovlet musteqilliyinin berpasinin tebligi ve isgalcilara qarsi silahli usyanin teskili 1922 ci ilden baslayaraq gizli teskilat Istiqlal adli qezet yayimlamaga baslamisdir Onun cemi 18 nomresi isiq ucun gormus her sayi 30 50 nusxeden ibaret idi Bundan basqa gizli metbeede partiyanin proqrami ve muxtelif vereqeler derc edilib yayilirdi Gizli teskilatin strukturu Redakte Mirzebala Memmedzadenin sedrlik etdiyi Merkezi Komite MK Ebdul Vahab Memmedzadenin sedrlik etdiyi Baki Komitesi BK Herbi teskilat Baki ve qezalarda fealiyyet gosteren yerli teskilatlar Bakida uclukler terefinden idare edilen dord rayon teskilati olmusdur Bundan basqa Selyanda ve Lenkaranda da yerli teskilatlar fealiyyet gosterirdiler 1 Herbi teskilat Redakte Musavatcilar silahli usyan yolu ile isgala son qoymaq meqsedi ile MK nezdinde herbi teskilat yaratmisdirlar Ona 1923 cu ile qeder Dadas Hesenov Hesenzade rehberlik etmisdir 3 Bundan sonra teskilati Memmed Sadiq Quliyev Ehmed Hacinski Ibrahim Axundzade Eli Huseyn Dadasev ve Isfendiyar Vekilov idare edirdiler Herbi teskilat 1922 ci ilde SSRI terkibine qatilmagin eleyhine Azerbaycani burumus usyanlari teskil etmisdir Dadas Hesenov ve basqalarinin istintaq isi Herbi teskilatin asagida gosterilen sobeleri olmusdur 1 Yeni uzvlerin celb edilmesi ile mesgul olan teskilat sobesi Qizil Ordu hisseleri haqqinda kesfiyyat xarakterli melumatlarin elde edilmesi ile mesgul olan operativ sobe Usyancilari silah ve sursatla techiz ede bilecek techizat sobesi Azerbaycanin dovlet musteqilliyin berpasi ideyalarini isgalcilara qarsi silahli usyana qalxmagin ve strateji obyektlerin ele kecirilmesinin vacibliyini teblig eden tesviqat sobesi Bu sobenin feallari hem de Qizil ordunun esger ve zabitlerinin oz tereflerine celb edilmesi isini heyata kecirirdiler Eyni zamanda BK neadinde de herbi teskilat fealiyyetde idi Ona Nurulla Qulubeyov tesviqat isleri Ibrahim Axundzade teskilat meseleleri Nurulla Rzabeyov techizat Movsum Ibrahimov rabite Ibrahim Atakisiyev herbi qruplarla is basciliq edirdiler 1 Teskilatin fealiyyetinde hem de Movsum Beydemirov ve Nesrulla Rzabeyli de feal istirak edirdiler BK nezdinde olan herbi teskilatin rehberleri Bakini sektorlara bolmusdurler onlarin heresinde ozekler yaradilmisdir Usyan baslayan kimi bu ozeklerin rehberleri milleti seferber etmeli idiler O zaman Qizil Ordu hisselerinde aparilan tebligat neticesinde musavatcilar oz tereflerine coxlu zabit celb ede bilmisdirler 1923 cu ilde Musavatin gizli herbi teskilatinin ozekleri herbi mektebde Aviasiya mektebinde Az SSR Konvoy komandasinda Gencede yerlesen Azerbaycan diviziyasinin 3 cu alayinda olmusdu 1 Gizli herbi teskilat hem de oz adamlarinin vasitesi ile Qezel orduya mexsus mexfi melumatlari da elde ede bilirdi onlar Dadas Hesenova ve Ehmed Hacinskiye otururdu M E Resulzadenin xarice qacirilmasi emeliyyati Redakte Musavat partiyasi Merkezi Komitesi 1922 ci ilde Mehemmed Emin Resulzadenin xarice qacirilmasi haqqinda qerar qebul etdi Bu mexfi emeliyyati Musavat partiyasi MK qerari ile 1922 ilde Dadas Hesenov Rehim Vekilov ve taninmis tatar maarifcisi Musa Bigiyev heyata kecire bilmisdirler 3 Gurcustanin Musteqillik Komitesi ile emekdasliq Redakte Gizli Musavat Gurcustanin musteqillik herekati ile elaqe yaradaraq bolseviklere qarsi birge silahli usyan planini hazirlamisdir 4 1921 ci ilde Mirzebala Memmedzade uc defe Tiflisde olmus Gurcustanin gizli herekatinin rehberlerinden biri olan Silvestr Cibladze ile bu barede raziliga gelmisdir Daha sonra Elovset Necefov Dadas Hesenov ve Eli Yusifzade gurculerle elaqede olmusdurlar 1 Ancaq son olaraq onlarla birlikde usyan qaldirmaq planlarini heyata kecirmek imkani olmadi Birinci gizli teskilatin sonu Redakte Azerbaycan Dovlet Siyasi Idaresi ADSI Azerbaycan ve gurcu Sovetler eleyhine birliyin yaradilmasi cehdlerini izleyerek musavatcilara agir zerbeler endirmisdir Ebdul Vahab Memmedzade Rehim Vekilov Kerbelayi Veli Mikayilov ve basqalari hebs edilmisdirler 5 Istiqlal qezetinin metbeesi askar edilmis onun fealiyyetine son qoymusdur M Memmedzade ise Irana muhacirete qacmisdir Ikinci gizli teskilat 1923 1926 RedakteSiddetli teqiblere baxmayaraq musavatcilar dagidilmis teskilatin fealiyyetini berpa ede bilmisdirler Onlar 1923 cu ilin noyabrinda Dadas Hesenovun evinde toplantilarini kecirdiler 5 Burada terkibinde D Hesenonun E Hacinskinin Ebulfez Babayevin Ebdul Ebdulzadenin Eli Yusifzadenin oldugu MK nin yeni heyeti secildi MK sedri Dadas Hesenov 1897 1927 katibi ise Ehmed Hacinski teyin olmusdur 1 5 6 Musavat partiyasinin MK sedri Dadas Hesenov 4 katibi Ehmed Hacinski 1 ve basqalari ADSI 2 li hebsxanasinda 1924 ilin erzinde gizli teskilat esasen repressiya olunmus musavatcilarin ailelerine yardim etmek ucun maddi vesaitlerin tapilmasi ile mesgul olmusdur Yeni MK ve BK uzvleri Redakte 1925 ci ilin evvelinden baslayaraq gizli teskilat oz isini feallasdirmisdir O zaman Dadas Hesenovun evinde kecirilen toplantida ikinci gizli Musavatin yeni MK terkibi tesdiqlenmisdir Onun terkibinde D Hesenov sedr E Hacinski katib E Babayev M H Veliyev Baharli ve R Vekilov olmusdurlar 5 Hemcinin BK nin da yeni terkibi elan edilmisdir Onun uzvleri Mir Ebdul Qeni Mir Qasimov Qezenfer Sultanov Pedaqoji institutun telebesi Suleyman Israfilov Tibb institutunun telebesi Hebib Memmedov N Nerimanov adina texnikum muellimi olmusdurlar Teskilat ve tebligat quruculugu Redakte Hemin vaxt musavatcilarin qezalarda da isleri feallasmisdir Musavatin Qarabag teskilati guclenmis ve 1925 ci ilin yayinda Susada onun toplantisi kecirilmisdir 7 Orada Dadas Hesenov da istirak etmisdir Herbi teskilat fealiyyet gosterse de silahli usyan planlari muveqqeti olaraq texire salinmisdir Daha cox tebligat isleri heyata kecirilirdi O zaman musavatcilar oz terefine tekce biterefleri ve istiqlal terefdarlarini deyil hem de kommunistleri cekirdiler 1 Ona gore bolseviklerin arasinda coxlu gizli musavatci fealiyyet gosterirdi Bunu Kommunist partiyasinin iceriden dagidilmasi ucun edirdiler Maarifcilik fealiyyeti Redakte D Hesenovun rehberlik etdiyi ikinci gizli Musavat teskilati turk Azerbaycan xalqinin tarixinin milli ve medeni deyerlerinin tebligine elece de milletin vetenperverlik ruhunda terbiyelendirilmesine xususi yer ayirirdi Onun en yaxin silahdasi ve dostu Ehmed Hacinski 1925 ci ilin noyabrinda bu istiqametde islerin gorulmesi ucun musavatcilarin maarifcilik derneklerinde ve tehsil muessiselerinde heyata kecirmeye basladiqlari Gencliyin partiyadan kenar terbiyyelendirme telimati adli xususi bir plan hazirlamisdir 1 Bu proqramda xalqin milli suurunun artmasina nail olmaq ucun humanitar fenlerin tedrisinin nece tedris edilmesi teferruati ile izah edilirdi Bununla beraber musavatcilar muhaciretde olan Mehemmed Emin Resulzadenin kitablarini ve muxtelif movzulara hesr edilmis vereqeleri de yayirdilar Azerbaycanda 1925 1931 ci illerde gizli teskilatin maarifcilik fealiyyeti gencliyin coxlu sayda vetenperverlik derneklerinin yaranmasina getirib cixartdi 8 Eyni zamanda bu istiqametde isler Sovet hokumetinin nezaretinde olan tedris muessiselerinde de gedirdi Bunun neticesinde gencliyin arasinda turk milletciliyin yayilmasi qeyde alinmisdir Ikinci gizli Musavat partiyasinin feallarina oxunan hokmun sureti Turkoloji konfransa munasibet Redakte Daha sonra gizli teskilat Bakida 1926 ci ilde kecirilmesi planlasdirilan turkoloji konfransa da munasibet bildirmisdir Bele ki konfransla elaqedar qerara alinmisdir ki Musavat bu tedbiri umumiyyetle destekleyir ancaq ereb elifbasinin latin elifbasi ile evez edilmesi qebul olunmazdir 5 Bu barede yayilmis vereqede musavatcilar qeyd edirdiler ki elifba deyisikliyine ehtiyac vardir ancaq mesele burasindadir ki bu is bolsevikler terefinden heyata kecirilir Onlar ise bunu turk dunyasini parcalamaq ve onun birlesmesine imkan vermemek ucun edir basqa sozle oz siyasi meqsedlerini gudurler Musavatcilarin fikrince yeni elifba tekce Azerbaycanda yox hem de butun turk dunyasinda qebul edilmeli hami ucun eyni olmali idi Ancaq meselenin bu cur qoyulusu bolseviklerin siyasetine uygun deyil idi Buna gore de musavatcilar hesab edirdiler ki hazirda yeni elifbanin qebul edilmesine qarsi olmaq ve bu meseleni gelecekde butun turk xalqlari ile birlikde hell etmek lazimdir Ikinci gizli teskilatin sonu Redakte 1926 ci ilin evvellerinde ADSI ikinci gizli Musavatin uzvlerinin siyahisini elde ederek ve onlarin fealiyyetlerini izleyerek onlari hebs etmisdir 1 D Hesenovdan sonra gizli teskilata 1926 ci ilin iyulunda hebs edilmis E Babayev basciliq etmisdi Bundan da sonra rehberlerden yalniz M H Baharli ve R Vekilov azadliqda qalmis ve cox sert repressiyalara baxmayaraq oz fealiyyetlerini davam etdirmis BK nin yeni heyetini yarada bilmisdirler Onun terkibinde Mir Ebdul Qeni Mir Qasimov Qezenfer Sultanov Suleyman Israfilov ve Hebib Memmedov olmusdurlar Belelikle gizli teskilatin feallari Azerbaycanda Musavatin tamamile darmadagin edilmesine imkan vermek istemirdiler Ancaq az sonra onlar da hebs olundular Gizli teskilatin darmadagin edilmesi emeliyyati 1926 ci ilin oktyabr ayina qeder davam etmis ve umumi sayla 34 nefer hebs edilmisdir 5 Onlari 1923 cu ilde legv edilmis birinci gizli teskilatin ve onun herbi qolunun berpa edilmesinde casusluq fealiyyetinde xarici dovletlere kesfiyyat xarakterli melumatlarin oturulmesinde AK b P ni ve dovlet strukturlari iceriden dagitmaq cehdlerinde Azerbaycanda hakimiyyeti ele kecirmek cehdinde ittiham etmisdirler 28 fevral 1927 ci il tarixli ADSI kollegiyasinin mehkeme iclasinin qerari ile Dadas Hesenov Movsum Ibrahimov Cavad Axundov ve Mir Bagir Seyid Pzayev gullelenmeye gizli teskilatin qalan uzvleri ise alti ilden on ile qeder surgune mehkum edilmisdirler Onlar Moskvanin Butirka adlanan siyasi hebsxanasina gonderildiler surgunde onlarin bir coxlari helak oldu Qerar 6 aprel 1927 ci il tarixinde yerine yetirilmisdir 1 Menbe RedakteElizade A A Gizli Musavat Azerbaycanin dovlet musteqilliyinin berpa edilmesi ugrunda mubarizede 1920 1926 Strateji tehlil 1 2 23 24 Baki 2018 s 379 398 Alizade A 2021 Azeybaycan in Bagimsizligina Kavusmasi Icin Gizli Musavat in Verdigi Mucadele Uzerine Bir Arastirma 1920 1926 Istanbul Aydin Universitesi Sosyal Bilimler Dergisi 13 3 663 678 Edebiyyat RedakteElizade A A Dadas Hesenovun Azerbaycanin dovlet musteqilliyinin berpasi ugrunda mubarizesi Azerbaycan Xalq Cumhuriyyetinin 100 illik yubileyine hesr olunmus beynelxalq elmi konfransinin materiallari 21 23 may 2018 Baki s 554 560 Baykara H Azerbaycan istiqlal mubarizesi tarixi Emrahov M HH esrde Azerbaycanda milli azadliq herekati Ali mektebler ucun derslik Baki ADPU nesriyyati 2009 372 s Quliyev V Menim babam kim olub Baki Susa nesriyyati 2001 400 s Memmedzade M Milli Azerbaycan herekati Baki Nicat 1992 248 s Resulzade M E Azerbaycan davasi Azerbaycan ayliq kultur dergisi Sayi 2 3 26 27 1954 Eserleri c 4 Baki Qanun 2013 Yaqublu N Musavat partiyasinin tarixi Baki Adiloglu 2012 334 s Yurtsever E Gizli Musavat teskilatinin harakteristik vazifalari Azerbaycan jurnali 2 3 27 28 Istanbul 1954 s 16 25 Balaev A Mamed Emin Rasulzade Na chuzhih beregah 1922 1943 M OOO IPC Maska 2013 288 s Zaklyuchitelnoe postanovlenie po delu upolnomochennyh CK BK Voennogo centra i voennoj organizacii Musavat Delo Dadasha Gasanova i drugih Arhivnyj nomer 500518 t 7 mashinopis original 1926 Arhiv Sluzhby Gosudarstvennoj Bezopasnosti Azerbajdzhanskoj respubliki Zejnalov E Mechty mechty gde vasha sladost Mamulia G K voprosu antibolshevistskogo vosstaniya v Gruzii 1924 g i ego posledstvij dlya gruzinskogo voprosa v Evrope Arxivlesdirilib 2013 09 22 at the Wayback Machine Mamulia G Abutalybov R Strana ognej V borbe za svobodu i nezavisimost Politicheskaya istoriya azerbajdzhanskoj emigracii 1920 1945 gg Baku CBS 2014 584 s Topchibashi A M Rasulzade M E Perepiska 1923 1926 gg Moskva Socialno politicheskaya mysl 2012 148 s Xarici kecidler Redakte Dadas Hesenzade ideyali insanin orneyidir musahibe Sozcu az Musteqillik fedaileri Azerbaycanin musteqilliyinin berpasi ugurunda mubarize Azertac Istinadlar Redakte 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 Zaklyuchitelnoe postanovlenie po delu upolnomochennyh CK BK Voennogo centra i voennoj organizacii Musavat Delo Dadasha Gasanova i drugih Arhivnyj nomer 500518 t 7 mashinopis original 1926 Arhiv Sluzhby Gosudarstvennoj Bezopasnosti Azerbajdzhanskoj respubliki Memmedzade M Milli Azerbaycan herekati Baki Nicat 1992 c 148 149 s 1 2 Yurtsever E Gizli Musavat teskilatinin harakteristik vazifalari Azerbaycan jurnali 2 3 27 28 Istanbul 1954 s 18 Mamulia G K voprosu antibolshevistskogo vosstaniya v Gruzii 1924 g i ego posledstvij dlya gruzinskogo voprosa v Evrope Arxivlesdirilib 2013 09 22 at the Wayback Machine Zhurnal Prometej 1 2 3 4 5 6 Ajdyn Ali zade Musavat Azerbajdzhanskoe podpole v borbe za nezavisimost strany Zhurnal Uroki istorii Mezhdunarodnyj Memorial Zejnalov E Mechty mechty gde vasha sladost Quliyev V Menim babam kim olub Baki Susa nesriyyati 2001 s 148 Yaqublu N Musavat partiyasinin tarixi Baki Adiloglu 2012 s 136 Menbe https az wikipedia org w index php title Gizli Musavat amp oldid 6141382, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.