Azərbaycanca
Deutsch
Lietuvos
සිංහල
Türkçe
Українська
Budapeşt (mac. Budapest) — Macarıstanın paytaxtı. Budapeşt 1873-cü ildə Dunay çayının şərqində yerləşən , qərbində yerləşən Buda və şəhərlərin birləşməsindən yaranıb.
| Şəhər | |||||
| Budapeşt | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Budapest | |||||
 | |||||
| |||||
| Ölkə |  Macarıstan | ||||
| Tarixi və coğrafiyası | |||||
| Əsası qoyulub | 17 noyabr 1873 | ||||
| Sahəsi | 525,16 km² | ||||
| Mərkəzin hündürlüyü | 102 ± 1 m | ||||
| Saat qurşağı | | ||||
| Əhalisi | |||||
| Əhalisi | 1.721.556 nəfər (2010) | ||||
| Sıxlığı | 3241,5 nəf./km² | ||||
| Rəsmi dili | |||||
| Rəqəmsal identifikatorlar | |||||
| Telefon kodu | +36 1 | ||||
| Poçt indeksi | 1011–1239 | ||||
| Digər | |||||
| budapest.hu | |||||
| | |||||
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |||||
Tarix
E.ə. I əsrdə Budapeştin hazırda yerləşdiyi ərazidə ticarət və sənət mərkəzi olan Ak-İnk adlı kelt yaşayış məntəqəsi mövcud olmuş, romalıların gəlişindən sonra isə ərazi e.ə. 89-cu ildə Pannoniya əyalətinin tərkibinə daxil edilmişdir. 106-cı ildə Ak-İnkin adı Akvinkuma dəyişilmiş, şəhər isə əyalətin inzibati mərkəzinə çevrilmişdir. O zaman 20 min sakini olmuş şəhərdə Roma qarnizonu yerləşirdi. Sözügedən zaman dövründən qalmış ictimai binaların, evlərin, akvedukların xarabaları bu gün də görmək mümkündür. IV əsrə qədər Akvinkum inzibati mərkəzi idi.
450-ci il üçün romalıların yerini hunlar və ostqotlar tutmuş, şəhər isə Hun imperiyasının mərkəzinə çevrilmişdir. Kiçik yaşayış məntəqəsi olmuş və Contra Aquincum ("Akvinkuma qarşı") adlanmış hazırkı Peştin əsası xan Krumun hakimiyyəti dövründə qoyulmuşdur.
Macar tayfalarının Dunaya gəlməsi təxminən 895-ci ilə təsadüf edir. Adı adı ilk öncə Buda, sonradan isə Obudaya ("Köhnə Buda") dəyişilmiş Akvinkum Macarıstanın ilk siyasi mərkəzi olmuşdur. Yüz il bundan sonra burada macar dövləti elan edilmişdir. 1241-ci ildə baş vermiş monqol hücumun nəticəsi olaraq, Buda və Peşt dağıdılmışdır. Bundan sonra kral IV Bela Qala dağında Buda istehkamını tikdirmişdir. 1361-ci ildə Buda macar dövlətinin paytaxtına çevrildi. 1473-cü ildə burada ilk macar kitabı dərc olunmuşdur.
1541-ci ildə Buda və Peşt Osmanlı imperiyası tərəfindən zəbt olunmuşdur. Vilayətlərin birinin paytaxtına çevrilmiş şəhər tənəzzül etməkdə idi, lakin 1686-cı ildə təxminən 40 gün sürən mühasirənin nəticəsi olaraq Buda qalasını türklərdən azad etmək mümkün oldu və şəhər Habsburq imperiyasının tərkibinə daxil oldu.
XVIII əsrdə ticarət mərkəzi kimi inkişaf etməyə başlayan Peştin əhalisi 1800-cü il üçün Budanın və Obudanın toplam əhalisindən çox idi. Sonrakı illərdə bu fərq yalnız artırdı.
Üç şəhəri birləşdirməyə doğru ilk səylər 1848–1849-cu illərin inqilabı ilə bağlıdır, lakin inqilabın məğlubiyyəti və Habsburqların restavrasiyası yenidən parçalanmaya gətirib çıxardı. Birləşmə 17 noyabr 1873-cü il tarixində baş verdi. 1900-cü ildə birləşmiş şəhərin əhalisi 730 min nəfər təşkil etmişdir. Bu zaman üçün Budapeştdə elektrik fənərlər (1873-cü ildən bəri), şəhər telefonu (1885), tramvay (1887) və kontinental Avropanın ilk metrosu (1896) istifadəyə verilmişdir. Macarıstan 1918-ci ildə respublikaya, 1919-cu ildə isə sovet respublikasına çevrilmişdir. Bundan sonra hakimiyyətə admiral Mikloş Horti gəlmişdir. Hortinin hakimiyyətdən kənarlaşdırılmasından sonra, 1944-cü ilin mart ayında Budapeşt alman qoşunları tərəfindən zəbt olunmuşdur. 1944-cü ilin sonunda şəhər Qırmızı Ordu tərəfindən 102 gün davam etmiş və 13 fevral 1945-ci il tarixində uğurla bitmiş mühasirəyə alınmışdır. Bununla belə, Budapeştin bütün körpüləri və binaların dörddə biri məhv olunmuşdur. İşğaldan öncə 250 min nəfər təşkil etmiş yəhudi əhalisinin böyük qismi holokostun nəticəsi olaraq qırılmışdır. Şəhərin bərpası 1960-cı illərədək davam etmişdir. 1956-cı ilin üsyanı zamanı şəhərə daxil olmuş sovet qoşunları kommunist rejiminin süqutuna qədər burada saxlanılmışdır.
2006-cı ilin 17–18 sentyabr tarixlərində Budapeştdə kütləvi etiraz aksiyaları baş vermişdir. Bunun səbəbi baş nazir Ferents Dürçanyın seçiciləri aldatma halını sübut edən audioyazıların üzə çıxması idi. 10 minə yaxın nümayişçi baş nazirin istefasını tələb edərək Budapeştin mərkəzində toplaşmışdır. İğtişaşlar Dürçanyın partiyasının tam məğlubiyyətə uğradığı 1 oktyabr seçkisinə qədər davam etmişdir.
Nəqliyyatı
Budapeştdə bütün şəhər nəqliyyat növləri (metro, tramvay, trolleybus, avtobus, şəhərətrafı elektrik qatarları) "BKV" adlanan qurumun nəzarətindədir və vahid nəqliyyat şəbəkəsi mövcuddur. Bu isə nəqliyyatın daha asan idarə olunması və onlayn təchizatının qurulması üçün çox əlverişlidir.
Təhsil
Macarıstanda xeyli təhsil müəssisələri Budapeştdə təmərküzləşib, ən böyük və məşhur ali təhsil müəssisələri bunlardır:
Qardaş şəhərlər
Qalereya
Həmçinin bax
İstinadlar
- http://www.budabox.hu/irsz.xls. 2001.
- . 2011-09-23 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-09-02.
Xarici keçidlər
Budapeştdə gəzməli yerlər
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Budapest mac Budapest Macaristanin paytaxti Budapest 1873 cu ilde Dunay cayinin serqinde yerlesen qerbinde yerlesen Buda ve seherlerin birlesmesinden yaranib SeherBudapestBudapestBayraq d Gerb d 47 29 54 sm e 19 02 27 s u Olke MacaristanTarixi ve cografiyasiEsasi qoyulub 17 noyabr 1873Sahesi 525 16 km Merkezin hundurluyu 102 1 mSaat qursagi UTC 01 00UTC 02 00EhalisiEhalisi 1 721 556 nefer 2010 Sixligi 3241 5 nef km Resmi dili Macar diliReqemsal identifikatorlarTelefon kodu 36 1Poct indeksi 1011 1239Digerbudapest huXeriteni goster gizle Budapest Vikianbarda elaqeli mediafayllarBudapestTarixE e I esrde Budapestin hazirda yerlesdiyi erazide ticaret ve senet merkezi olan Ak Ink adli kelt yasayis menteqesi movcud olmus romalilarin gelisinden sonra ise erazi e e 89 cu ilde Pannoniya eyaletinin terkibine daxil edilmisdir 106 ci ilde Ak Inkin adi Akvinkuma deyisilmis seher ise eyaletin inzibati merkezine cevrilmisdir O zaman 20 min sakini olmus seherde Roma qarnizonu yerlesirdi Sozugeden zaman dovrunden qalmis ictimai binalarin evlerin akveduklarin xarabalari bu gun de gormek mumkundur IV esre qeder Akvinkum inzibati merkezi idi 450 ci il ucun romalilarin yerini hunlar ve ostqotlar tutmus seher ise Hun imperiyasinin merkezine cevrilmisdir Kicik yasayis menteqesi olmus ve Contra Aquincum Akvinkuma qarsi adlanmis hazirki Pestin esasi xan Krumun hakimiyyeti dovrunde qoyulmusdur Macar tayfalarinin Dunaya gelmesi texminen 895 ci ile tesaduf edir Adi adi ilk once Buda sonradan ise Obudaya Kohne Buda deyisilmis Akvinkum Macaristanin ilk siyasi merkezi olmusdur Yuz il bundan sonra burada macar dovleti elan edilmisdir 1241 ci ilde bas vermis monqol hucumun neticesi olaraq Buda ve Pest dagidilmisdir Bundan sonra kral IV Bela Qala daginda Buda istehkamini tikdirmisdir 1361 ci ilde Buda macar dovletinin paytaxtina cevrildi 1473 cu ilde burada ilk macar kitabi derc olunmusdur 1541 ci ilde Buda ve Pest Osmanli imperiyasi terefinden zebt olunmusdur Vilayetlerin birinin paytaxtina cevrilmis seher tenezzul etmekde idi lakin 1686 ci ilde texminen 40 gun suren muhasirenin neticesi olaraq Buda qalasini turklerden azad etmek mumkun oldu ve seher Habsburq imperiyasinin terkibine daxil oldu XVIII esrde ticaret merkezi kimi inkisaf etmeye baslayan Pestin ehalisi 1800 cu il ucun Budanin ve Obudanin toplam ehalisinden cox idi Sonraki illerde bu ferq yalniz artirdi Uc seheri birlesdirmeye dogru ilk seyler 1848 1849 cu illerin inqilabi ile baglidir lakin inqilabin meglubiyyeti ve Habsburqlarin restavrasiyasi yeniden parcalanmaya getirib cixardi Birlesme 17 noyabr 1873 cu il tarixinde bas verdi 1900 cu ilde birlesmis seherin ehalisi 730 min nefer teskil etmisdir Bu zaman ucun Budapestde elektrik fenerler 1873 cu ilden beri seher telefonu 1885 tramvay 1887 ve kontinental Avropanin ilk metrosu 1896 istifadeye verilmisdir Macaristan 1918 ci ilde respublikaya 1919 cu ilde ise sovet respublikasina cevrilmisdir Bundan sonra hakimiyyete admiral Miklos Horti gelmisdir Hortinin hakimiyyetden kenarlasdirilmasindan sonra 1944 cu ilin mart ayinda Budapest alman qosunlari terefinden zebt olunmusdur 1944 cu ilin sonunda seher Qirmizi Ordu terefinden 102 gun davam etmis ve 13 fevral 1945 ci il tarixinde ugurla bitmis muhasireye alinmisdir Bununla bele Budapestin butun korpuleri ve binalarin dordde biri mehv olunmusdur Isgaldan once 250 min nefer teskil etmis yehudi ehalisinin boyuk qismi holokostun neticesi olaraq qirilmisdir Seherin berpasi 1960 ci illeredek davam etmisdir 1956 ci ilin usyani zamani sehere daxil olmus sovet qosunlari kommunist rejiminin suqutuna qeder burada saxlanilmisdir 2006 ci ilin 17 18 sentyabr tarixlerinde Budapestde kutlevi etiraz aksiyalari bas vermisdir Bunun sebebi bas nazir Ferents Durcanyin secicileri aldatma halini subut eden audioyazilarin uze cixmasi idi 10 mine yaxin numayisci bas nazirin istefasini teleb ederek Budapestin merkezinde toplasmisdir Igtisaslar Durcanyin partiyasinin tam meglubiyyete ugradigi 1 oktyabr seckisine qeder davam etmisdir NeqliyyatiBudapestde butun seher neqliyyat novleri metro tramvay trolleybus avtobus seheretrafi elektrik qatarlari BKV adlanan qurumun nezaretindedir ve vahid neqliyyat sebekesi movcuddur Bu ise neqliyyatin daha asan idare olunmasi ve onlayn techizatinin qurulmasi ucun cox elverislidir TehsilBudapest Texnologiya ve Iqtisadiyyat Universitetinin esas kampusunun 1909 cu ilde cekilmis fotosu 1782 ci ilde esasi qoyulmus bu ali mekteb texnologiya uzre dunyanin en qedim ali mekteblerinden biridirEsas meqale Macaristanda tehsil Macaristanda xeyli tehsil muessiseleri Budapestde temerkuzlesib en boyuk ve meshur ali tehsil muessiseleri bunlardir Eotvos Lorand Universiteti Budapest Beynelxalq Biznes Mektebi MET kecmis BKF Andrasi Universiteti Korvinus Universiteti Sent Istvan Universiteti Budapest Biznes Mektebi Budapest Texnologiya ve Iqtisadiyyat Universiteti Merkezi Avropa Universiteti Obuda UniversitetiQardas seherlerAlmaniya Berlin 1991 Avstriya Vyana 1990 Litva Vilnus Irlandiya Dublin 2006 Xorvatiya Zaqreb 1994 Slovakiya Kositse Portuqaliya Lissabon 1992 Ukrayna Lvov 1993 ABS Nyu York 1991 Turkiye Istanbul Israil Tel Eviv 1989 ABS Fort Uort 1990 Almaniya Frankfurt 1990 QalereyaHemcinin baxMacaristan seherleri Budapest memorandumu Budapest qambitiIstinadlarhttp www budabox hu irsz xls 2001 2011 09 23 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2011 09 02 Vikianbarda Budapest ile elaqeli mediafayllar var Xarici kecidlerBudapestde gezmeli yerler