fbpx
Wikipedia

Azərbaycanlıların Ermənistandan deportasiyası (1948-1953)

Avqust 24, 2021

Azərbaycanlıların Ermənistandan deportasiyası (1948–1953) — azərbaycanlıların Ermənistan SSR ərazisindəki tarixi-etnik torpaqlarından məcburi köçürülməsi və etnik təmizləmə.

Haqqında

Böyük Vətən müharibəsindən sonrakı illərdə SSRİ ərazisində şovinist və yerli millətçilik siyasətinin güclənməsi xalqlar arasında tez-tez münaqişə və toqquşmalar, konfliktlər, ciddi təhlükəli problemlər yaradılmasında açıq təzahür edirdi. Moskva hakimiyyəti Qafqazda da Azərbaycan erməni, gürcü və başqa xalqları bir-birinə qarşı qoymaq və onlar üzərində hakim mövqeyini saxlamaq naminə milli münaqişə ocaqları yaratmaq siyasəti yürüdürdü. Bu məkrli siyasət, əsasən, qondarma "Dağlıq Qarabağ" konfliktinin süni surətdə kəskinləşdirilməsi məqsədi güdürdü. Moskvanın fitvası və havadarlığı ilə mərkəzdəki və xarici ölkələrin lobbisinə arxalanan erməni millətçiləri, kommunist — daşnaklar sonrakı illərdə müharibə, vaxtaşırı azərbaycanlıların Ermənistan SSR-dəki tarixi-etnik ərazilərindən sıxışdırılıb çıxarılması, birinci növbədə, Qarabağın qoparılıb Ermənistana verilməsi tələbi ilə çıxış edirdilər. XX əsrin 40-cı illərdə Moskvanın, bilavasitə A.Mikoyanın təşəbbüsü ilə Ermənistanda partiya elitasının fəal iştirakı ilə gizli "Qarabağ hərəkatı", "Qarabağ komitəsi" yaradılmışdı. 1945-ci ilin payızında Ermənistan rəhbərliyi növbəti dəfə ÜİK(b)P MK qarşısında Azərbaycanın Dağlıq Qarabağ bölgəsinin Ermənistana verilməsi məsələsini qaldırır. Ermənistan K(b)P MK və XKS-nin Stalinə müraciətində heç bir elmi, tarixi əsası olmadan Dağlıq Qarabağ ərazisinin guya iqtisadi cəhətdən daha çox Azərbaycan SSR-lə deyil, Ermənistan SSR-lə bağlı olduğunu sübut etməyə cəhd olunur. Məsələyə dərhal reaksiya verən Mərkəzi hökumətin nümayəndəsi ÜİK(b)P MK katibi G.M.Malenkov 1945-ci ildə noyabrın 28-də Azərbaycan K(b)P MK-nın birinci katibi M.C.Bağırova yazdığı məktubunda bu məsələ ilə bağlı məlumat verir və onun rəyini soruşur. M.C.Bağırov 1945-ci il 10 dekabr tarixdə ("tam məxfidir" qrifi ilə) ona cavab məktubu göndərir. Məktubda Ermənistanın Dağlıq Qarabağla bağlı irəli sürdüyü bütün iddiaların heç bir elmi, tarixi əsası olmadığı və Dağlıq Qarabağın tarixən Azərbaycan ərazisi olduğu tutarlı faktlarla sübut edilirdi.

Cavab məktubunda sovet hakimiyyəti illərində ilk dəfə Azərbaycan rəhbərliyi tərəfindən tarixi Azərbaycan torpaqları problemini qaldırır və burada Dağlıq Qarabağın Ermənistana güzəştə gediləcəyi təqdirdə müxtəlif vaxtlarda Ermənistana, Gürcüstana və Sovet Rusiyasına verilmiş bir çox tarixi ərazilərin Azərbaycan SSR-ə qaytarılmasını vacib hesab edilir. Azərbaycan rəhbərliyinin məsələnin bu səpkidə müzakirə olunmasına razılıq verməsi ermənilərin planlarının pozulması ilə yanaşı, Mərkəzi hökumətə problemin bütün ölkə üçün sonsuz fəlakətlər yaradacağını anlatdı. Belə bir təhlükənin real olduğunu görən mərkəzi hökumət ermənilərin iddialarını rədd edərək məsələnin "arxivə verilməsini" tövsiyə etdi. Eyni zamanda Moskva Türkiyə ilə sərhəddə ermənilərin mövqeyini möhkəmləndirmək tədbirləri gördü.

Hələ 1943-cü il noyabrın 28-dən dekabrın 1-dək SSRİ, ABŞ və İngiltərənin iştirakı ilə keçirilən Tehran konfransında Sovet-İran münasibətləri müzakirə edilərkən, gələcəkdə "Böyük Ermənistan" dövləti yaratmaq xülyasında olan ermənilər əlverişli şəraitdən istifadə edərək, SSRİ xarici işlər naziri V.Molotova müraciət edib, İranda yaşayan ermənilərin SSRİ-yə köçürülməsinə icazə istəmişdilər. V.Molotov məsələ ilə bağlı İ.Stalinlə danışdıqdan sonra onların Ermənistan SSR ərazisinə köçürülməsinə razılıq vermişdi. 1946-cı il oktyabrın 19-da SSRİ Ali Soveti Rəyasət Heyəti xarici ölkələrdə yaşayan ermənilərin Ermənistan SSR ərazisinə köçürülməsi ilə bağlı Fərman verdi. Ermənilərin Ermənistan SSR-ə repartasiyası "Daşnaksutyun" partiyasının 1947-ci ilin iyununda keçirilmiş XIV konqresinin qəbul etdiyi qərarlarla bilavasitə bağlı idi. Bu qərarlarda isə deportasiyanın "azərbaycanlıların yaşadıqları torpaqların boşaldılması və Ermənistan sərhədlərinin genişləndirilməsi" şəraitində baş verdiyi iddia edilirdi. Bu işə Qriqorian kilsəsi də xeyir-duasını vermişdi.

Beləliklə, azərbaycanlıların Ermənistan SSR ərazisindəki tarixi etnik torpaqlarından qovulmasının növbəti mərhələsi başlandı. 1947-ci il dekabrın 23-də SSRİ Nazirlər Soveti "Ermənistan SSR-dən kolxozçuların və başqa azərbaycanlı əhalisinin Azərbaycan SSR-in Kür-Araz ovalığına köçürülməsi haqqında" 4083 saylı qərar verdi. SSRI Nazirlər Sovetinin 1948-ci il 10 mart tarixli "Ermənistan SSR-dən kolxozçuların və digər azərbaycanlı əhalinin Azərbaycan SSR-in Kür-Araz ovalığına köçürülməsi ilə əlaqədar tədbirlər haqqında" daha bir qərarı ilə bu işi həyata keçirmək üçün konkret tədbirlər planı müəyyən olundu. Bu qərara görə, 100 min azərbaycanlı 1948–1950-ci illərdə; 1948-ci ildə 10 min, 1949-cu ildə 40 min, 1950-ci ildə isə 50 min nəfər "könüllülük prinsipinə əsasən" Azərbaycana köçürülməli idi. Qərarın axırıncı, II maddəsində ayrıca göstərilirdi ki, Ermənistan SSR Nazirlər Sovetinə icazə verilsin ki, azərbaycanlı əhalinin köçürülməsi ilə əlaqədar onların boşaltdıqları tikililərdən, yaşayış evlərindən xaricdən gələn erməniləri yerləşdirmək üçün istifadə etsinlər. O zaman Ermənistan SSR-də 400 min nəfərdən artıq azərbaycanlı yaşayırdı. 1948-ci ildə Ermənistan SSR-dən mütəşəkkil surətdə Azərbaycan SSR-ə 1799 təsərrüfat, 7747 nəfər köçürüldü. 429 ailə (2834 nəfər) müxtəlif təzyiqlərə məruz qaldığına görə pərakəndə halda Azərbaycana gəlməyə məcbur olmuşdu. 1948-ci ilin payızınadək deportasiyaya məruz qalanların sayı 10.584 nəfər idi.

Azərbaycan SSR və Ermənistan SSR rəhbərləri arasında əldə olunmuş razılaşmaya görə, 1949-cu ildə 15713 nəfər (5420 nəfəri yazda, 10293 nəfəri isə payızda) və 3818 təsərrüfat köçürülməli idi. Lakin SSRİ Nazirlər Soveti Azərbaycan SSR və Ermənistan SSR hökumətləri arasında əldə edilmiş razılaşmanı təsdiq etmədi və SSRİ hökumətinin rəsmi nümayəndəsi S.Çeremuşin Azərbaycan SSR Nazirlər Sovetinin sədri T.Quliyevdən Ermənistan SSR-dən Azərbaycana əvvəlcədən müəyyənləşdirilmiş 40000 nəfər azərbaycanlının köçürülməsini tələb etdi.

Azərbaycan SSR Nazirlər Soveti çıxılmaz vəziyyətə düşdüyündən məsələnin həlli üçün SSRİ Nazirlər Soveti sədrinin müavini G.M.Malenkova müraciət edib bildirdi ki, bu qədər adamın köçürülməsi və yerləşdirilməsi üçün Azərbaycanın imkanı yoxdur. Müraciətdə 1949–1950-ci illər üçün əvvəllər müəyyən edilmiş köçürmə planlarına yenidən baxılması və "Ermənistan SSR-dən olan azərbaycanlı kolxozçuların və digər əhalinin 10 min nəfərinin 1949-cu ildə, 15 min nəfərinin isə 1950-ci ildə köçürülməsinə icazə verilməsi" xahiş edildi.

Deportasiya tədbirləri Ermənistanın 22 rayonunu, əsasən, Basarkeçər, Zəngibasar, Noyemberyan, Mikoyan, Dilican, Aştarxan, Kirovakan rayonlarını əhatə edirdi. Bu rayonlar əsasən azərbaycanlıların yığcam şəkildə, yaxud ermənilərlə qarışıq halda yaşadıqları dağlıq və dağətəyi rayonlar idi. Erməni millətçiləri, ilk növbədə, azərbaycanlıları bu rayonlardan qovub çıxarmağa çalışırdılar.

Ermənistandan deportasiya olunmuş azərbaycanlılar Azərbaycan SSR-in Kür-Araz ovalığı və digər rayonlarında yerləşdirilərkən burada yaşayan ermənilər tərəfindən də təqib olunur və onlar barədə rəhbərliyə böhtan dolu məktub və teleqramlar göndərilirdi. Azərbaycan SSR Şamxor (indiki Şəmkir) rayon partiya və icra orqanlarında rəhbər vəzifə tutan ermənilər 150 nəfər azərbaycanlının öz təsərrüfatları ilə birlikdə rayondan sürgün edilməsi barədə qərarın qəbul edilməsinə nail olmuşdular. Ermənilərin Azərbaycanda bu özbaşınalığına respublikanın XDİN-də, partiya və sovet orqanlarında rəhbər vəzifə tutan Markaryan, Qriqoryan, Yemelyanov, Borşov və başqaları himayədarlıq edirdi. Onlar ermənilərin yığcam yaşadıqları DQMV və onun ətrafında yerləşən rayonlarda deportasiya olunanların yerləşdirilməsinə hər cür maneçilik törədir, M.C.Bağırova yalan və böhtanla dolu rəsmi arayışlar təqdim edirdilər. Köçkünlərin ermənilər tərəfindən sıxışdırılması barədə kollektiv imza ilə göndərilən ərizə və məktubları respublika Təhlükəsizlik Nazirliyinin rəhbəri Yemelyanov qəsdən M.C.Bağırova təqdim etdiyi arayışda "millətçilik", "siyasi təxribat" kimi xarakterizə edirdi.

1949-cu ildə Ermənistandan Azərbaycanın Saatlı, Göyçay, Mirbəşir (indiki Tərtər), İmişli, Əli Bayramlı (indiki Şirvan), Zərdab, Salyan, Kürdəmir, Xaldan, Sabirabad, Jdanov (indiki Beyləqan), Yevlax, Ucar, Gədəbəy və Bərdə rayonlarına 15276 adam köçürülmüşdü.

1950-ci il martın 14-də və avqustun 25-də Azərbaycan və Ermənistan respublikalarının Nazirlər Sovetləri həmin ilin yazında və payızında müvafiq olaraq Azərbaycana 3419 təsərrüfatın və 14361 nəfər adamın köçürülməsi barədə qərar qəbul etmişdilər. Lakin köçürülmə, daha doğrusu, mütəşəkkil deportasiya planı erməni millətçilərin istədikləri sürətlə həyata keçirilmirdi. Bu, qeyri-insani tədbirin planlaşdırılmış şəkildə həyata keçirilməsinə bir sıra obyektiv və subyektiv səbəblər mane olurdu. Deportasiya olunanların sosial və məişət problemləri lazımınca həll edilmirdi (respublikanın qısa müddətdə bu yerlərdə kifayət qədər mənzil tikmək imkanı yox idi). Yerlərdə buna süni maneələr də yaradılırdı. Bunun nəticəsi olaraq, 1950-ci ildə Azərbaycandan Ermənistana — öz keçmiş yaşayış yerlərinə qayıtma prosesi başlanmışdı. Köçkünlər içərisindən çıxılmaz vəziyyətə düşənlərin bəziləri əlacsız qalaraq Mərkəzi hökumətə şikayət və etiraz məktubları göndərirdilər. Lakin bu şikayət və etirazlar heç bir nəticə vermirdi. 1950-ci ildə Ermənistandan Azərbaycana 2907 təsərrüfat və ya 12332 adam köçürülmüşdü. Bu, əvvəlki illərlə müqayisədə ən yüksək göstərici idi. Lakin erməni millətçiləri və onların mərkəzi hökumətdəki himayədarları SSRİ Nazirlər Sovetinin 1947-ci il 23 dekabr və 1948-ci il 10 mart tarixli qərarlarının yerinə yetirilməsi vəziyyətindən qəti narazı idilər. Onların təkidi ilə 1951-ci il fevralın 28-də SSRİ Nazirlər Soveti "1951-ci ildə köçürülmə planı haqqında" 605 saylı məxfi qərar qəbul etmişdi. Bu rəsmi sənəddə köçürmə prosesinin sürətləndirilməsi tələb olunurdu. Lakin görülən sərt inzibati tədbirlər də öz lazımi nəticəsini vermədi. Əksinə, hətta 1951-ci ildə erməni millətçilərinin istəyinin əksinə olaraq, köçürülənlərin geriyə qaytarılması halları çoxaldı. Belə ki, Ermənistan SSR Nazirlər Soveti yanında Köçürmə İdarəsinin rəisi 1951-ci mayın 27-də verdiyi məlumatda 36 azərbaycanlı ailəsinin geriyə qayıtdığını göstərirdi.

1952–1953-cü illərdə Ermənistandan daha 3155 təsərrüfat və 1376 nəfər azərbaycanlı deportasiya edildi. Lakin geri qayıdanların sayı da artdı. 1954-cü ildə Azərbaycan SSR kənd təsərrüfatı nazirinin müavini M.Poladovun rəhbərliyi ilə Ermənistana ezam edilmiş xüsusi komissiya müəyyən etdi ki, köçürülənlərin geriyə qayıtmalarının başlıca səbəbi Azərbaycanın Kür-Araz ovalığında elementar yaşayış şəraitinin olmamasıdır. Bu səbəbdən də Azərbaycandan Ermənistana 1115 ailə geri qayıtmışdı. Geri qayıdanlar Ermənistanda qeydə alınmır və adi vətəndaş hüquqlarından məhrum edilirdilər. Deportasiya prosesi 1956-cı ilə qədər davam etdirildi. 1954–1956-cı illərdə 1316 təsərrüfat və 5876 nəfər Ermənistandan deportasiya olunmuşdu. Ümumiyyətlə, Ermənistan SSR-də etnik təmizləmənin bu mərhələsində 100 min nəfərdən çox azərbaycanlı zorla köçürülmüş və ya köçməyə məcbur edilmişdir. Onların hər üç nəfərindən biri yeni şəraitə, isti, quru iqlimə, məişət təminatsızlığına uyğunlaşa bilməyib, aclıq və xəstəlikdən həlak oldu.

1948–1956-cı illərdə Ermənistan SSR-dən, öz tarixi etnik torpaqlarından deportasiya edilən azərbaycanlıların bu faciəsi hüquqi cəhətdən 1948-ci ildə BMT-nin İnsan Hüquqları Komissiyasının qəbul etdiyi qərarın II maddəsinə uyğun olaraq soyqırım və etnik təmizləmə kimi qiymətləndirilməlidir.

Zaqafqaziyada hökumətin yeritdiyi antiazərbaycan siyasətinin bir təzahürü də Ermənistan və Gürcüstandakı qədim Azərbaycan torpaqlarında toponimlərin özgələşdirilməsinə, azərbaycanlılara məxsus abidələrin məhv edilməsinə geniş rəvac verilməsi idi.

Azərbaycanlıların deportasiyasına hüquqi-siyasi qiymət verən tarixi sənəd

Azərbaycan Prezidenti Heydər Əliyev tərəfindən 18 dekabr 1997-ci ildə "1948–1953-cü illərdə azərbaycanlıların Ermənistan SSR ərazisindəki tarixi-etnik torpaqlarından kütləvi surətdə deportasiyası haqqında" fərman imzalanmışdır. Bu tarixi sənəd azərbaycanlıların Ermənistan SSR ərazisindəki tarixi-etnik torpaqlarından kütləvi surətdə deportasiyasının hərtərəfli tədqiq edilməsini, Azərbaycan xalqına qarşı dövlət səviyyəsində həyata keçirilmiş bu tarixi cinayətə hüquqi-siyasi qiymət verilməsini və onun beynəlxalq ictimaiyyətə çatdırılması məqsədilə dövlət komissiyası yaradılmasını nəzərdə tutur.

Heydər Əliyev tərəfindən imzalanan "1948–1953-cü illərdə azərbaycanlıların Ermənistan SSR ərazisindəki tarixi-etnik torpaqlarından kütləvi surətdə deportasiyası haqqında" 1997-ci il 18 dekabr tarixli Fərmanda qeyd olunduğu kimi: "Təəssüf ki, 1948–1953-cü illərdə azərbaycanlıların Ermənistan SSR ərazisindən deportasiya olunması faktı ötən 50 il ərzində lazımınca araşdırılmamış, bu hadisələrə hüquqi-siyasi qiymət verilməmişdir". Çox böyük tarixi əhəmiyyətə malik, tarixi yaddaşımızın bərpasına xidmət edən fərmanla azərbaycanlıların Ermənistan SSR ərazisindəki tarixi-etnik torpaqlarından kütləvi surətdə deportasiyasının hərtərəfli tədqiq olunması, Azərbaycan xalqına qarşı dövlət səviyyəsində həyata keçirilmiş bu tarixi cinayətə hüquqi-siyasi qiymət verilməsi və onun beynəlxalq ictimaiyyətə çatdırılması məqsədilə yaradılan komissiyaya ümummilli liderin özünün rəhbərlik etməsi ulu öndərin bu məsələyə nə qədər böyük önəm verdiyinin ən bariz göstəricisidir.

Mənbə

  • Məmmədov L, Əsədov S. Ermənistan Azərbaycanlıları və onların acı taleyi. Bakı, 1992.
  • Abdullayev Ə. Ermənistanın Azərbaycana qarşı təcavüzkarlıq siyasəti tarixindən. Bakı, 1995.
  • Abdullaev Ə. Ermənistanın Azərbaycana qarşı hərbi təcavüzü və Heydər Əliyevin sülh strategiyası. Bakı, 1999.
  • Армянский геноцид: миф и реальность. Сборник фактов и документов. Баку, 1992
  • Vəliyev Ġ. Dağlıq Qarabağ: Tarixi faktlar, hadisələr. Bakı, 1989.
  • Qaffarov T. Armenian terrorist against Turks. Baku, 2001
  • Mehdiyev R. Azərbaycanlılara qarşı soyqırım gerçəklikləri. Bakı, 2000.

İstinadlar

  1. [http://www.e-qanun.az/framework/4099 Azərbaycan Respublikası Prezidentinin "1948–1953-cü illərdə azərbaycanlıların Ermənistan SSR ərazisindəki tarixi-etnik torpaqlarından kütləvi surətdə deportasiyası haqqında" 18 dekabr 1997-ci il tarixli Fərmanı
  2. "Azərbaycanlıların Ermənistan SSR-dən deportasiyası (1948–1953-cü illər)" sənədlər toplusu. Bakı,2013]
  3. [1] 1948–1953-cü illərdə Qərbi Azərbaycan torpaqlarından deportasiya
  4. "Комсомольская правда" qəzeti, 15 aprel 1989-cu il
  5. Azərbaycan Respublikası Siyasi Partiyalar və İctimai Hərəkatlar Dövlət Arxivi (ARSPİHDA), f. 1, s. 169, i. 249, f. 7; Исмаилов Э. Власть и народ. Послевоенный сталинизм в Азербайджане 1945–1953. Баку, 2003, стр.294.
  6. Azərbaycan Respublikası Siyasi Partiyalar və İctimai Hərəkatlar Dövlət Arxivi (ARSPİHDA),v. 8–12
  7. Siyasi tarix, II hissə. Bakı, 1998, səh.153–154
  8. Nəcəfov В. Deportasiya. Bakı, 1998, səh.53.
  9. "Respublika" qəzeti, 14–15 yanvar 1990-cı il.
  10. Azərbaycan Respublikası Dövlət Arxivi (ARDA), f. 411, s. 38, i. 13, f. 187.
  11. Azərbaycan Respublikası Dövlət Arxivi (ARDA), f. 411, s. 38, i. 13, f. 187; Məmmədov G., Əsədov S. Ermənistan azərbaycanlıları və onların acı taleyi. Bakı, 1992, səh.49.
  12. Paşayev A. Köçürülmə. Bakı, 1995, səh.17.
  13. Azərbaycan Respublikası Dövlət Arxivi (ARDA),f. 411, s. 9, i. 73, f. 267.
  14. Nəcəfov В. Deportasiya. Bakı, 1998, səh.153
  15. Azərbaycan Respublikası Siyasi Partiyalar və İctimai Hərəkatlar Dövlət Arxivi (ARSPİHDA), f. 1, s. 232, i. 70 f. 22.
  16. Azərbaycan Respublikası Dövlət Arxivi (ARDA),f. 411, s. 9, i. 73, f. 283–284
  17. Nəcəfov В. Deportasiya. Bakı, 1998, səh.170
  18. Paşayev A. Köçürülmə. Bakı, 1995, səh.23
  19. Yenə orada, səh.26
  20. Nəcəfov B. Göstərilən əsəri, səh.188–189, 191
  21. Məmmədov G., Əsədov S. Ermənistan azərbaycanlıları və onların acı taleyi. Bakı, 1992, səh.49
  22. Yenə orada
  23. [2][ölü keçid] 68-il-evvel-azerbaycanlilarin-ermenistandan-deportasiyasi-baslayib68 il əvvəl azərbaycanlıların Ermənistandan deportasiyası başlayıb

Avqust 24, 2021
azərbaycanlıların, ermənistandan, deportasiyası, 1948, 1953, məqaləni, vikiləşdirmək, lazımdır, lütfən, məqaləni, ümumvikipediya, redaktə, qaydalarına, uyğun, şəkildə, tərtib, edin, azərbaycanlıların, ermənistandan, deportasiyası, 1948, 1953, azərbaycanlıların. Bu meqaleni vikilesdirmek lazimdir Lutfen meqaleni umumvikipediya ve redakte qaydalarina uygun sekilde tertib edin Azerbaycanlilarin Ermenistandan deportasiyasi 1948 1953 azerbaycanlilarin Ermenistan SSR erazisindeki tarixi etnik torpaqlarindan mecburi kocurulmesi ve etnik temizleme 1 2 3 Mundericat 1 Haqqinda 2 Azerbaycanlilarin deportasiyasina huquqi siyasi qiymet veren tarixi sened 3 Menbe 3 1 IstinadlarHaqqinda RedakteBoyuk Veten muharibesinden sonraki illerde SSRI erazisinde sovinist ve yerli milletcilik siyasetinin guclenmesi xalqlar arasinda tez tez munaqise ve toqqusmalar konfliktler ciddi tehlukeli problemler yaradilmasinda aciq tezahur edirdi Moskva hakimiyyeti Qafqazda da Azerbaycan ermeni gurcu ve basqa xalqlari bir birine qarsi qoymaq ve onlar uzerinde hakim movqeyini saxlamaq namine milli munaqise ocaqlari yaratmaq siyaseti yurudurdu Bu mekrli siyaset esasen qondarma Dagliq Qarabag konfliktinin suni suretde keskinlesdirilmesi meqsedi gudurdu Moskvanin fitvasi ve havadarligi ile merkezdeki ve xarici olkelerin lobbisine arxalanan ermeni milletcileri kommunist dasnaklar sonraki illerde muharibe vaxtasiri azerbaycanlilarin Ermenistan SSR deki tarixi etnik erazilerinden sixisdirilib cixarilmasi birinci novbede Qarabagin qoparilib Ermenistana verilmesi telebi ile cixis edirdiler XX esrin 40 ci illerde Moskvanin bilavasite A Mikoyanin tesebbusu ile Ermenistanda partiya elitasinin feal istiraki ile gizli Qarabag herekati Qarabag komitesi yaradilmisdi 4 1945 ci ilin payizinda Ermenistan rehberliyi novbeti defe UIK b P MK qarsisinda Azerbaycanin Dagliq Qarabag bolgesinin Ermenistana verilmesi meselesini qaldirir Ermenistan K b P MK ve XKS nin Staline muracietinde hec bir elmi tarixi esasi olmadan Dagliq Qarabag erazisinin guya iqtisadi cehetden daha cox Azerbaycan SSR le deyil Ermenistan SSR le bagli oldugunu subut etmeye cehd olunur Meseleye derhal reaksiya veren Merkezi hokumetin numayendesi UIK b P MK katibi G M Malenkov 1945 ci ilde noyabrin 28 de Azerbaycan K b P MK nin birinci katibi M C Bagirova yazdigi mektubunda bu mesele ile bagli melumat verir ve onun reyini sorusur 5 M C Bagirov 1945 ci il 10 dekabr tarixde tam mexfidir qrifi ile ona cavab mektubu gonderir 6 Mektubda Ermenistanin Dagliq Qarabagla bagli ireli surduyu butun iddialarin hec bir elmi tarixi esasi olmadigi ve Dagliq Qarabagin tarixen Azerbaycan erazisi oldugu tutarli faktlarla subut edilirdi Cavab mektubunda sovet hakimiyyeti illerinde ilk defe Azerbaycan rehberliyi terefinden tarixi Azerbaycan torpaqlari problemini qaldirir ve burada Dagliq Qarabagin Ermenistana guzeste gedileceyi teqdirde muxtelif vaxtlarda Ermenistana Gurcustana ve Sovet Rusiyasina verilmis bir cox tarixi erazilerin Azerbaycan SSR e qaytarilmasini vacib hesab edilir Azerbaycan rehberliyinin meselenin bu sepkide muzakire olunmasina raziliq vermesi ermenilerin planlarinin pozulmasi ile yanasi Merkezi hokumete problemin butun olke ucun sonsuz felaketler yaradacagini anlatdi Bele bir tehlukenin real oldugunu goren merkezi hokumet ermenilerin iddialarini redd ederek meselenin arxive verilmesini tovsiye etdi Eyni zamanda Moskva Turkiye ile serhedde ermenilerin movqeyini mohkemlendirmek tedbirleri gordu Hele 1943 cu il noyabrin 28 den dekabrin 1 dek SSRI ABS ve Ingilterenin istiraki ile kecirilen Tehran konfransinda Sovet Iran munasibetleri muzakire edilerken gelecekde Boyuk Ermenistan dovleti yaratmaq xulyasinda olan ermeniler elverisli seraitden istifade ederek SSRI xarici isler naziri V Molotova muraciet edib Iranda yasayan ermenilerin SSRI ye kocurulmesine icaze istemisdiler V Molotov mesele ile bagli I Stalinle danisdiqdan sonra onlarin Ermenistan SSR erazisine kocurulmesine raziliq vermisdi 7 1946 ci il oktyabrin 19 da SSRI Ali Soveti Reyaset Heyeti xarici olkelerde yasayan ermenilerin Ermenistan SSR erazisine kocurulmesi ile bagli Ferman verdi 8 Ermenilerin Ermenistan SSR e repartasiyasi Dasnaksutyun partiyasinin 1947 ci ilin iyununda kecirilmis XIV konqresinin qebul etdiyi qerarlarla bilavasite bagli idi Bu qerarlarda ise deportasiyanin azerbaycanlilarin yasadiqlari torpaqlarin bosaldilmasi ve Ermenistan serhedlerinin genislendirilmesi seraitinde bas verdiyi iddia edilirdi Bu ise Qriqorian kilsesi de xeyir duasini vermisdi Belelikle azerbaycanlilarin Ermenistan SSR erazisindeki tarixi etnik torpaqlarindan qovulmasinin novbeti merhelesi baslandi 1947 ci il dekabrin 23 de SSRI Nazirler Soveti Ermenistan SSR den kolxozcularin ve basqa azerbaycanli ehalisinin Azerbaycan SSR in Kur Araz ovaligina kocurulmesi haqqinda 4083 sayli qerar verdi SSRI Nazirler Sovetinin 1948 ci il 10 mart tarixli Ermenistan SSR den kolxozcularin ve diger azerbaycanli ehalinin Azerbaycan SSR in Kur Araz ovaligina kocurulmesi ile elaqedar tedbirler haqqinda daha bir qerari ile bu isi heyata kecirmek ucun konkret tedbirler plani mueyyen olundu Bu qerara gore 100 min azerbaycanli 1948 1950 ci illerde 1948 ci ilde 10 min 1949 cu ilde 40 min 1950 ci ilde ise 50 min nefer konulluluk prinsipine esasen Azerbaycana kocurulmeli idi 9 Qerarin axirinci II maddesinde ayrica gosterilirdi ki Ermenistan SSR Nazirler Sovetine icaze verilsin ki azerbaycanli ehalinin kocurulmesi ile elaqedar onlarin bosaltdiqlari tikililerden yasayis evlerinden xaricden gelen ermenileri yerlesdirmek ucun istifade etsinler 10 O zaman Ermenistan SSR de 400 min neferden artiq azerbaycanli yasayirdi 1948 ci ilde Ermenistan SSR den mutesekkil suretde Azerbaycan SSR e 1799 teserrufat 7747 nefer kocuruldu 429 aile 2834 nefer muxtelif tezyiqlere meruz qaldigina gore perakende halda Azerbaycana gelmeye mecbur olmusdu 1948 ci ilin payizinadek deportasiyaya meruz qalanlarin sayi 10 584 nefer idi 11 Azerbaycan SSR ve Ermenistan SSR rehberleri arasinda elde olunmus razilasmaya gore 1949 cu ilde 15713 nefer 5420 neferi yazda 10293 neferi ise payizda ve 3818 teserrufat kocurulmeli idi Lakin SSRI Nazirler Soveti Azerbaycan SSR ve Ermenistan SSR hokumetleri arasinda elde edilmis razilasmani tesdiq etmedi ve SSRI hokumetinin resmi numayendesi S Ceremusin Azerbaycan SSR Nazirler Sovetinin sedri T Quliyevden Ermenistan SSR den Azerbaycana evvelceden mueyyenlesdirilmis 40000 nefer azerbaycanlinin kocurulmesini teleb etdi 12 Azerbaycan SSR Nazirler Soveti cixilmaz veziyyete dusduyunden meselenin helli ucun SSRI Nazirler Soveti sedrinin muavini G M Malenkova muraciet edib bildirdi ki bu qeder adamin kocurulmesi ve yerlesdirilmesi ucun Azerbaycanin imkani yoxdur Muracietde 1949 1950 ci iller ucun evveller mueyyen edilmis kocurme planlarina yeniden baxilmasi ve Ermenistan SSR den olan azerbaycanli kolxozcularin ve diger ehalinin 10 min neferinin 1949 cu ilde 15 min neferinin ise 1950 ci ilde kocurulmesine icaze verilmesi xahis edildi 13 Deportasiya tedbirleri Ermenistanin 22 rayonunu esasen Basarkecer Zengibasar Noyemberyan Mikoyan Dilican Astarxan Kirovakan rayonlarini ehate edirdi Bu rayonlar esasen azerbaycanlilarin yigcam sekilde yaxud ermenilerle qarisiq halda yasadiqlari dagliq ve dageteyi rayonlar idi Ermeni milletcileri ilk novbede azerbaycanlilari bu rayonlardan qovub cixarmaga calisirdilar Ermenistandan deportasiya olunmus azerbaycanlilar Azerbaycan SSR in Kur Araz ovaligi ve diger rayonlarinda yerlesdirilerken burada yasayan ermeniler terefinden de teqib olunur ve onlar barede rehberliye bohtan dolu mektub ve teleqramlar gonderilirdi Azerbaycan SSR Samxor indiki Semkir rayon partiya ve icra orqanlarinda rehber vezife tutan ermeniler 150 nefer azerbaycanlinin oz teserrufatlari ile birlikde rayondan surgun edilmesi barede qerarin qebul edilmesine nail olmusdular 14 Ermenilerin Azerbaycanda bu ozbasinaligina respublikanin XDIN de partiya ve sovet orqanlarinda rehber vezife tutan Markaryan Qriqoryan Yemelyanov Borsov ve basqalari himayedarliq edirdi Onlar ermenilerin yigcam yasadiqlari DQMV ve onun etrafinda yerlesen rayonlarda deportasiya olunanlarin yerlesdirilmesine her cur manecilik toredir M C Bagirova yalan ve bohtanla dolu resmi arayislar teqdim edirdiler Kockunlerin ermeniler terefinden sixisdirilmasi barede kollektiv imza ile gonderilen erize ve mektublari respublika Tehlukesizlik Nazirliyinin rehberi Yemelyanov qesden M C Bagirova teqdim etdiyi arayisda milletcilik siyasi texribat kimi xarakterize edirdi 15 1949 cu ilde Ermenistandan Azerbaycanin Saatli Goycay Mirbesir indiki Terter Imisli Eli Bayramli indiki Sirvan Zerdab Salyan Kurdemir Xaldan Sabirabad Jdanov indiki Beyleqan Yevlax Ucar Gedebey ve Berde rayonlarina 15276 adam kocurulmusdu 16 1950 ci il martin 14 de ve avqustun 25 de Azerbaycan ve Ermenistan respublikalarinin Nazirler Sovetleri hemin ilin yazinda ve payizinda muvafiq olaraq Azerbaycana 3419 teserrufatin ve 14361 nefer adamin kocurulmesi barede qerar qebul etmisdiler 17 Lakin kocurulme daha dogrusu mutesekkil deportasiya plani ermeni milletcilerin istedikleri suretle heyata kecirilmirdi Bu qeyri insani tedbirin planlasdirilmis sekilde heyata kecirilmesine bir sira obyektiv ve subyektiv sebebler mane olurdu Deportasiya olunanlarin sosial ve meiset problemleri laziminca hell edilmirdi respublikanin qisa muddetde bu yerlerde kifayet qeder menzil tikmek imkani yox idi Yerlerde buna suni maneeler de yaradilirdi Bunun neticesi olaraq 1950 ci ilde Azerbaycandan Ermenistana oz kecmis yasayis yerlerine qayitma prosesi baslanmisdi Kockunler icerisinden cixilmaz veziyyete dusenlerin bezileri elacsiz qalaraq Merkezi hokumete sikayet ve etiraz mektublari gonderirdiler Lakin bu sikayet ve etirazlar hec bir netice vermirdi 18 1950 ci ilde Ermenistandan Azerbaycana 2907 teserrufat ve ya 12332 adam kocurulmusdu Bu evvelki illerle muqayisede en yuksek gosterici idi Lakin ermeni milletcileri ve onlarin merkezi hokumetdeki himayedarlari SSRI Nazirler Sovetinin 1947 ci il 23 dekabr ve 1948 ci il 10 mart tarixli qerarlarinin yerine yetirilmesi veziyyetinden qeti narazi idiler Onlarin tekidi ile 1951 ci il fevralin 28 de SSRI Nazirler Soveti 1951 ci ilde kocurulme plani haqqinda 605 sayli mexfi qerar qebul etmisdi Bu resmi senedde kocurme prosesinin suretlendirilmesi teleb olunurdu Lakin gorulen sert inzibati tedbirler de oz lazimi neticesini vermedi Eksine hetta 1951 ci ilde ermeni milletcilerinin isteyinin eksine olaraq kocurulenlerin geriye qaytarilmasi hallari coxaldi Bele ki Ermenistan SSR Nazirler Soveti yaninda Kocurme Idaresinin reisi 1951 ci mayin 27 de verdiyi melumatda 36 azerbaycanli ailesinin geriye qayitdigini gosterirdi 19 1952 1953 cu illerde Ermenistandan daha 3155 teserrufat ve 1376 nefer azerbaycanli deportasiya edildi Lakin geri qayidanlarin sayi da artdi 1954 cu ilde Azerbaycan SSR kend teserrufati nazirinin muavini M Poladovun rehberliyi ile Ermenistana ezam edilmis xususi komissiya mueyyen etdi ki kocurulenlerin geriye qayitmalarinin baslica sebebi Azerbaycanin Kur Araz ovaliginda elementar yasayis seraitinin olmamasidir Bu sebebden de Azerbaycandan Ermenistana 1115 aile geri qayitmisdi Geri qayidanlar Ermenistanda qeyde alinmir ve adi vetendas huquqlarindan mehrum edilirdiler Deportasiya prosesi 1956 ci ile qeder davam etdirildi 1954 1956 ci illerde 1316 teserrufat ve 5876 nefer Ermenistandan deportasiya olunmusdu 20 Umumiyyetle Ermenistan SSR de etnik temizlemenin bu merhelesinde 100 min neferden cox azerbaycanli zorla kocurulmus ve ya kocmeye mecbur edilmisdir 21 Onlarin her uc neferinden biri yeni seraite isti quru iqlime meiset teminatsizligina uygunlasa bilmeyib acliq ve xestelikden helak oldu 22 1948 1956 ci illerde Ermenistan SSR den oz tarixi etnik torpaqlarindan deportasiya edilen azerbaycanlilarin bu faciesi huquqi cehetden 1948 ci ilde BMT nin Insan Huquqlari Komissiyasinin qebul etdiyi qerarin II maddesine uygun olaraq soyqirim ve etnik temizleme kimi qiymetlendirilmelidir Zaqafqaziyada hokumetin yeritdiyi antiazerbaycan siyasetinin bir tezahuru de Ermenistan ve Gurcustandaki qedim Azerbaycan torpaqlarinda toponimlerin ozgelesdirilmesine azerbaycanlilara mexsus abidelerin mehv edilmesine genis revac verilmesi idi Azerbaycanlilarin deportasiyasina huquqi siyasi qiymet veren tarixi sened RedakteAzerbaycan Prezidenti Heyder Eliyev terefinden 18 dekabr 1997 ci ilde 1948 1953 cu illerde azerbaycanlilarin Ermenistan SSR erazisindeki tarixi etnik torpaqlarindan kutlevi suretde deportasiyasi haqqinda ferman imzalanmisdir Bu tarixi sened azerbaycanlilarin Ermenistan SSR erazisindeki tarixi etnik torpaqlarindan kutlevi suretde deportasiyasinin herterefli tedqiq edilmesini Azerbaycan xalqina qarsi dovlet seviyyesinde heyata kecirilmis bu tarixi cinayete huquqi siyasi qiymet verilmesini ve onun beynelxalq ictimaiyyete catdirilmasi meqsedile dovlet komissiyasi yaradilmasini nezerde tutur 23 Heyder Eliyev terefinden imzalanan 1948 1953 cu illerde azerbaycanlilarin Ermenistan SSR erazisindeki tarixi etnik torpaqlarindan kutlevi suretde deportasiyasi haqqinda 1997 ci il 18 dekabr tarixli Fermanda qeyd olundugu kimi Teessuf ki 1948 1953 cu illerde azerbaycanlilarin Ermenistan SSR erazisinden deportasiya olunmasi fakti oten 50 il erzinde laziminca arasdirilmamis bu hadiselere huquqi siyasi qiymet verilmemisdir Cox boyuk tarixi ehemiyyete malik tarixi yaddasimizin berpasina xidmet eden fermanla azerbaycanlilarin Ermenistan SSR erazisindeki tarixi etnik torpaqlarindan kutlevi suretde deportasiyasinin herterefli tedqiq olunmasi Azerbaycan xalqina qarsi dovlet seviyyesinde heyata kecirilmis bu tarixi cinayete huquqi siyasi qiymet verilmesi ve onun beynelxalq ictimaiyyete catdirilmasi meqsedile yaradilan komissiyaya umummilli liderin ozunun rehberlik etmesi ulu onderin bu meseleye ne qeder boyuk onem verdiyinin en bariz gostericisidir Menbe RedakteMemmedov L Esedov S Ermenistan Azerbaycanlilari ve onlarin aci taleyi Baki 1992 Abdullayev E Ermenistanin Azerbaycana qarsi tecavuzkarliq siyaseti tarixinden Baki 1995 Abdullaev E Ermenistanin Azerbaycana qarsi herbi tecavuzu ve Heyder Eliyevin sulh strategiyasi Baki 1999 Armyanskij genocid mif i realnost Sbornik faktov i dokumentov Baku 1992 Veliyev Ġ Dagliq Qarabag Tarixi faktlar hadiseler Baki 1989 Qaffarov T Armenian terrorist against Turks Baku 2001 Mehdiyev R Azerbaycanlilara qarsi soyqirim gerceklikleri Baki 2000 Istinadlar Redakte Bu meqaledeki istinadlar muvafiq istinad sablonlari ile gosterilmelidir http www e qanun az framework 4099 Azerbaycan Respublikasi Prezidentinin 1948 1953 cu illerde azerbaycanlilarin Ermenistan SSR erazisindeki tarixi etnik torpaqlarindan kutlevi suretde deportasiyasi haqqinda 18 dekabr 1997 ci il tarixli Fermani Azerbaycanlilarin Ermenistan SSR den deportasiyasi 1948 1953 cu iller senedler toplusu Baki 2013 1 1948 1953 cu illerde Qerbi Azerbaycan torpaqlarindan deportasiya Komsomolskaya pravda qezeti 15 aprel 1989 cu il Azerbaycan Respublikasi Siyasi Partiyalar ve Ictimai Herekatlar Dovlet Arxivi ARSPIHDA f 1 s 169 i 249 f 7 Ismailov E Vlast i narod Poslevoennyj stalinizm v Azerbajdzhane 1945 1953 Baku 2003 str 294 Azerbaycan Respublikasi Siyasi Partiyalar ve Ictimai Herekatlar Dovlet Arxivi ARSPIHDA v 8 12 Siyasi tarix II hisse Baki 1998 seh 153 154 Necefov V Deportasiya Baki 1998 seh 53 Respublika qezeti 14 15 yanvar 1990 ci il Azerbaycan Respublikasi Dovlet Arxivi ARDA f 411 s 38 i 13 f 187 Azerbaycan Respublikasi Dovlet Arxivi ARDA f 411 s 38 i 13 f 187 Memmedov G Esedov S Ermenistan azerbaycanlilari ve onlarin aci taleyi Baki 1992 seh 49 Pasayev A Kocurulme Baki 1995 seh 17 Azerbaycan Respublikasi Dovlet Arxivi ARDA f 411 s 9 i 73 f 267 Necefov V Deportasiya Baki 1998 seh 153 Azerbaycan Respublikasi Siyasi Partiyalar ve Ictimai Herekatlar Dovlet Arxivi ARSPIHDA f 1 s 232 i 70 f 22 Azerbaycan Respublikasi Dovlet Arxivi ARDA f 411 s 9 i 73 f 283 284 Necefov V Deportasiya Baki 1998 seh 170 Pasayev A Kocurulme Baki 1995 seh 23 Yene orada seh 26 Necefov B Gosterilen eseri seh 188 189 191 Memmedov G Esedov S Ermenistan azerbaycanlilari ve onlarin aci taleyi Baki 1992 seh 49 Yene orada 2 olu kecid 68 il evvel azerbaycanlilarin ermenistandan deportasiyasi baslayib68 il evvel azerbaycanlilarin Ermenistandan deportasiyasi baslayibMenbe https az wikipedia org w index php title Azerbaycanlilarin Ermenistandan deportasiyasi 1948 1953 amp oldid 5955540, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.