Avstriya-Macarıstan — 1867–1918-ci illərdə mövcud olmuş imperiya. Avropanın çoxmillətli imperiyalarından olan bu imperiyanı Habsburqlar sülaləsi idarə edirdi. Avstriya-Macarıstan imperiyasi Birinci Dünya müharibəsində Almaniya, Osmanlı imperiyaları və Bolqarıstanla müttəfiq idi. 1919–1920-cu illərdə Antanta dövlətlərilə imzalanan Sen-Jermen, Trianon müqavilələrilə bağlı olaraq imperiya dağıldı.
Avstriya-Macarıstan İmperiyası
alm.Österreich-Ungarn mac.Osztrák-Magyar Monarchia
Mülki bayrağı
Gerbi
Şüarı: lat.Viribus Unitis ("Səylər ilə birləşdirilmiş") həmçinin lat.Indivisibiliter ac Inseparabiliter («Bölünməz və и ayrılmaz»)
[[ISO 3166-2:Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:ISO 3166/data/AT' not found.|Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:ISO 3166/data/AT' not found.]]
1866-cı ildə Prussiya-Avstriya müharibəsi zamanı əldə edilən məğlubiyyət və alman ittifaqının dağılması nəticəsində Avstriya öz nüfuzunu itirmişdi. Bundan başqa artmaqda olan sosial və milli-siyasi təzadları aradan qaldırmaq üçün imperiyanın modernləşməsi, radikal islahatlar tələb olunurdu. 1867-ci ildə Avstriya və Macarıstan müqavilə imzaladılar. Həmin vaxtdan Avstriya imperiyası Avstriya-Macarıstan dualist monarxiyası kimi çıxış etdi. Yaranmış yeni dövlətin qanunverici əsasını 21 dekabr 1867-ci ildə qəbul edilmiş "Dekabr konstutsiyası" adlanan qanunlar külliyatı təşkil edirdi. Bu qanuna əsasən Avstriyanın imperatoru eyni zamanda Macarıstan kralı elan edilirdi. Hər iki dövlət üçün ümumi olan yalnız xarici işlər, hərbi və maliyyə nazirlikləri idi. Hər iki tərəf özünün paramenti, hökuməti və milli ordusuna, eləcə də bərabər hüquq və öhdəliklərə malik idilər. Vyana və Budapeştdəki parlamentlər, ümumimperiya məsələlərinə baxmaq üçün hərəyə 60 nümayəndə seçirdilər. Monarxın geniş imtiyazları var idi: o hər iki dövlətdə hökumət başçılarını təyin edilməsinə razılıq verir, parlamentləri çağıra və buraxa bilir, fövqəladə dekretlər verə bilirdi. İmperator xarici siyasətə və orduya başçılıq edirdi. Konstutsiya, imperiyanın bütün əhalisinin qanun qarşısında barəbərliyini, əsas vətəndaş hüquqlarını- söz, yığıncaq, din azadlıqlarını, şəxsi mülkiyyətin və mənzilin toxunulmazlığını, yazışma sirrini təmin edirdi.
1867–1910-cu illərdə
Frans İosifin 1867-ci ildə Macarıstan taxtına çıxması
Avstriya-Macarıstan dualizmi onların arasında bəzi ziddiyətləri aradam qaldırsa da burada yaşayan rumın, italan və slavyan əhalisinin hakimiyyətdən uzaqlaşdırılması, onlarla eyni imtiyaz sahibləri olan avstriya və macarıstan elitaları arasında ziddiyyətləri dərinləşdirdi. 1867-ci il müqaviləsindən sonra imperator Frans İosif və onun hökuməti, slavyan problemini həll edə bilmədi, üstəlik Bosniya məsələsindən sonra bunu biraz da qəlizləşdirdi. 1878-ci il Berlin konqresinin qərarına görə Avstriya-Macarıstan Bosniya və Herseqovinanı zəbt etsə də, formal olaraq onun üzərində Osmanlı suverenliyi qalmaqda idi. 1908-ci ildə gənc türklər inqilabı baş verən zaman yaranmış vəziyyətlə əlaqədar Avstriya-Macarıstan işğal etdiyi torpaqların bəzilərini itirimək təhlükəsi ilə üzləşdi. Buna yol verməmək üçün, 5 oktyabr 1908-ci ildə Frans İosifBosniya və Herseqovinanı ilhaq etdi. Osmanlı böyük dövlətlər tərəfindənmüdafiə olunmadığı üçün 1909-cu ilin fevral ayında Avstriya-Macarıstanla imzaladığı müqaviləyə əsasən ərazilərin ilhaqının tanıdı və onlardan imtina etdiyi üçün 2,5 mln f.st ödəniş aldı. Yeni əyalətlərin birləşdirilməsi millətlər arası ziddiyyətləri daha da kəskinləşdirdi. 1910-cu il siyahıya almaya görə 52 mln əhalidən 30 mln-u slavyanlar, rumınlar və italyanlar təşkil edirdi.
I Dünya müharibəsi illərində
28 iyun 1914-cü ildə Avstriya taxt-tacının vəliəhdi Hersoq Ferdinand Bosniyanın paytaxtı Sarayevoda serb millətçisi tərəfindən atəş açılaraq öldürüldü. Hərbisiyаsi blоklаrın qlоbаl qаrşıdurmаsı şərаitində bаşlаnаn Аvstriyа-Mаcаrıstаn və Sеrbiyа аrаsındаkı "məhəlli mühаribə" tеzliklə bütün qаbаqcıl Аvrоpа dövlətlərinin gеоsiyаsi mаrаqlаrını üzə çıхаrtdı. Аrtıq iyunun 29-dа Rusiyа qismən səfərbərlik еlаn еtdi. Bundаn istifаdə еdən Аlmаniyа аvqustun 1-də Rusiyаyа, аvqustun 3-də onun müttəfiqi Frаnsаyа mühаribə еlаn еtdi. Аvqustun 5-də Böyük Britаniyа Аlmаniyаyа mühаribə еlаn еtdi. Bir qədər sоnrа Türkiyə və Bоlqаrıstаn Аlmаniyа ilə ittifаqа girdilər və "Dördlər ittifаqı" təşkil еdilmiş оldu. 1914-cü ilin аvqustundа Yаpоniyа Аlmаniyаyа mühаribə еlаn еtdi. 1915–1917-ci illərdə İtаliyа dа Аntаntа ilə ittifаqа girdi. Dördlər ittifаqınа qаrşı həmçinin Pоrtuqаliyа, Rumıniyа, Yunаnıstаn, АBŞ mühаribəyə bаşlаdı. Hərbi əməliyyаtlаrdа iştirаk еtməsə də, Çin, Libеriyа, Siаm, Lаtın Аmеrikаsının оn dörd dövləti də mərkəz dövlətlərə mühаribə еlаn еtdi. Bеləliklə, Bаlkаnlаrdа bаşlаyаn məhəlli münаqişə böyüyərək tаriхdə birinci dəfə оlаrаq dünyа mühаribəsinə çеvrildi.
Avstriya-Macarıstanın müharibə planı
Avstriya-Macarıstanın planı alman Baş ştabının güclü təsiri altında tərtib edilmişdi. Avstriya-Macarıstan qüvvələri 3 böyük qrupa bölünmüşdü: Rusiyaya qarşı hərbi əməliyyatlar aparmaq üçün özündə 4 ordunu birləşdirən eşalon "A", Sana və Dnestr çaylarından başlayan xətdən Buq və Visla arasından Şimala zərbə vurmalı, daha sonra Şərqə döməli və Proskurovoda cəmlənmiş rus ordusunu darmadağın etməli idi. "Minimal Balkan qrupu" Serbiyaya qarşı əməliyyatlar aparmaq üçün, Eşalon B Rusiya ilə müharibə baş verərsə Qalisiyaya göndərilməli, yalnız Serbiya ilə müharibə olacağı təqdirdə isə Balkan qrupunu gücləndirməli idi.
Müharibənin gedişatı
28 iyul 1914-cü ildə Avstriya-Macarıstan Serbiyaya müharibə elan etdi. Avsrtiya-Macarıstan İmperiyası tərəfindən müharibədə 7.8 mln əsgər iştirak etmişdi. I Frans İosif orduya rəhbərlik edə bilməyəcək qədər qoca idi bu səbəbdən yüksək ordu komaniri vəzifəsinə hersoq Fridrix von Österix gətirildi. General von Hötzendorf isə Baş qərargah rəhbəri təyin edildi. Ona geniş səlahiyyətlər verildi. Müharibənin əvvəlində Avstriya-Macarıstan ordusu 2 yerə ayrılmışdı. Ordunun kiçik bir hissəsi Serbiyaya hücum etməli digər böyük hissə isə çar Rusiyasına qarşı döyüşürdü. 1914-cü ilin sonuna qədər Serbiyanın işğalı Avstriya-Macarıstanın ağır itki verməsinə səbəb olmuşdu. Belə ki, imperiya hər hansı bir ərazi tuta bilməməklə yanaşı 450 minlik ordusunun 227 min nəfərini itirmişdi. Buna baxmayaraq 1915-ci ilin payızında Serbiya işğal edildi. 1916-cı ilin iyun-sentyabr aylarında baş verən döyüşlərdə Avstriya-Macarıstan ordusu ölü, yaralı və əsir alınmaqla 1,5 mln əsgər itirdi. Rusların qarşısını almaq üçün ittifaq dövlətlərin komandanlığı Qərb cəbhəsindən Şərqə bir neçə diviya gətirdi. Rusların hücumları nəticəsində 1916-cı ilin avqustunda Rumıniya Avstriya-Macarıstana müharibə elan etdi. Şərq cəbhəsində isə müharibə tərəflər üçün uğursuz başlamışdı. Avstriya- Macarıstan 1915-ci ildə Lemberq döyüşündə məğlub olmuş, tezliklə Pşemsil şəhəri ələ keçirilmişdi. 1915-ci ilin yayında Almanların rəhbərliyi altında Qarlis-Tarnov hücumunda iştirak etdi. 1916-cı ilin oktyabrnda baş verən döyüşlərdə Avstriya-Macarıstan rus qoşunları məğlub etsə də 1 milyona yaxın əsgər itirdi. 1917-ci ildə baş verən Zbarov döyüşü Çexoslovakiyanın Avstriya-Macarıstana qarşı apardığı istiqlaliyyət mübarizəsində ən önəmli addımı idi. 1917-ci ilin dekabr ayının 7-də ABŞ Avstriya-Macarıstana qarşı müharibə elan etdi. Lakin imperiyanın dağılmasına aparan ən önəmli səbəblər İtaliya cəbhəsindəki məğlubiyyətlər oldu. Sеntyаbrın 15-də müttəfiq qоşunlаrı Bоlqаrıstаnа və Sаlоniki cəbhəsindəki Аvstriyа-Mаcаrıstаn qоşunlаrınа zərbə еndirdilər. Аvstriyа-Mаcаrıstаn оktyаbrın 29-dа bаrışıq istədi.
İmperiyanın dağılması
1918-ci ilin payızındа dахili sоsiаl və milli ziddiyyətlər, hərbi əməliyyаtlаrdаkı uğursuzluqlаr nəticəsində Аvstriyа-Mаcаrıstаn impеrаtоrluğu dаğılmаğа bаşlаdı. Təsərrüfаt dаğınıqlığı, аclıq və cəbhələrdəki аğır məğlubiyyətlər milli аzаdlıq hərəkatını gücləndirdi. Аvstriyа-Mаcаrıstаndа yаşаyаn müхtəlif хаlqlаr müstəqil siyаsi həyаtа qədəm qоydulаr. Оktyаbrın 21-də аvstriyаlı dеputаtlаr özlərinin Аvstriyа Müvəqqəti Milli Məclisini yаrаtdılаr. Zaqrebdə təşkil olunmuş Xalq veçesi oktyabrın 28–29-da monarxiya ilə əlaqələri kəsərək slovenlərin, xorvatların və serblərin dövlətlərinin yaradılması haqqında qərar qəbul etdi. Оktyаbrın 28-də isə Çех Milli Şurаsı PrаqadаÇехоslоvаkiyаnı müstəqil dövlət еlаn еtdi. Mаcаrıstаndа inqilаb bаş vеrdi. İmpеrаtоr Kаrlın impеriyаnı islаhаtlаr həyаtа kеçirmək yоlu ilə sахlаmаq cəhdləri uğursuzluqlа nəticələndi. Krakovdda təşkil olunmuş ləğv etmə komissiyası oktyabrın 28-də Polşa torpaqlarının Polşa dövlətinə birləşdirilməsi barədə bəyanat verdi. Həmin gün Аvstriyа-Mаcаrıstаn оrdusunun kоmаndаnlığı mühаribəni dаyаndırmаq хаhişi ilə İtаliyаyа mürаciət еtdi. 1918-ci il nоyаbrın 3-d ə Аvstriyа-Mаcаrıstаn komаndаnlığı Pаduidə təslim оlmаq hаqqındа аkt imzаlаdı. Bаrışığın şərtlərinə görə müttəfiqlər ölkənin təsərrüfаtınа tаm sаhib оlurdulаr. Noyabrın 11-də Müvəqqəti milli yığıncaq Avstriya respublikasını elan etdi. Habsburqlar ölkədən sürgün olundu. Noyabrın 16-da IV Karlı Macarıstanda taxtdan saldılar. Avstriya-Macarıstan imperiyası Avropanın siyasi xəritəsindən silindi.
Əyalətləri
Avsrtiya-Macarıstan xəritəsi
İdarəçiliyin dualist sistemi, Avstriya torpaqlarında avstriyalıların, macar torpaqlarında isə macarların əsas hüquqlarını təmin edirdi. Avstriya Macarıstan əraziləri Leyto çayı ilə ikiyə bölünən Sisleytaniya və Transleytaniya ərazilərindən ibarət idi.
Sisleytaniya (Avstriya tacının torpaqları) daxil olan ərazilər:
Aşağı Avstriya ershersoqluğu (Erzherzogtum Österreich unter der Enns), mərkəzi — Vyana (Wien)
Avstriya dəniz sahili (alm. ''Triest'', it. ''Trieste'', slov. ''Trst'')
Qoritsa və Qradişka knyaz dairəsi (Gefürstete Grafschaft Görz und Gradisca, Poknežena grofija Goriška in Gradiška), mərkəzi — Qoritsiya (alm. Gorizia, alm. Görz, sloven. Gorica)
Triest şəhəri (''Reichsunmittelbare Stadt Triest und ihr Gebiet'', ''Città Imperiale di Trieste e Dintorni'')
İstriya markqraflığı (Markgrafschaft Istrien, Markgrofovija Istra, Mejna grofija Istra), mərkəzi — Poreç (alm. Parenz, it. Parenzo, xorv. Poreč)
''Bohemiya krallığı'' (Königreich Böhmen, České království), mərkəzi — Praqa (alm. Prag, çex. Praha)
Moraviya markqraflığı (Markgrafschaft Mähren, Markrabství moravské), mərkəzi — Brno (alm. Brünn, çex. Brno)
Ştiriya hersoqluğu (Herzogtum Steiermark, Vojvodina Štajerska), mərkəzi — Qrats (Graz)
Tirol knyazlıq dairəsi (Gefürstete Grafschaft Tirol, Contea Principesca del Tirolo), mərkəzi — İnsbruk (alm. Innsbruck)
Forarlberq torpağı mərkəzi — Bregents (Bregenz)
Qalitsiya və Lodomeriya krallığı (Königreich Galizien und Lodomerien, Królestwo Galicji i Lodomerii, Королівство Галичини та Володимирії), mərkəzi — Lvov (alm. Lemberg, pol. Lwów, ukr. Львів)
Yuxarı Avstriya ershersoqluğu (Erzherzogtum Österreich ob der Enns), mərkəzi — Linz (Linz)
Zalsburq hersoqluğu (Herzogtum Salzburg), mərkəzi — Zalsburq (alm. Salzburg)
Transleytaniyaya (Macar tacının torpaqları) daxil olan ərazilər:
Fiume şəhəri (''Stadt Fiume mit Gebiet'', ''Fiume város és területe'', ''Grad Rijeka i okolica'')
Xorvatiya və Slovaniya krallığı (Kraljevina Hrvatska i Slavonija, Horvát-Szlavón Királyság, Königreich Kroatien und Slawonien), mərkəzi — Zaqreb (alm. Agram, mac. Zágráb, xorv. Zagreb)
Tac torpaqları dairələr (bezirk) və statuar şəhərlərə (statutarstadt), dairələr şəhərlər (stadt) və icmalara (gemeinde) bölünürdü.
Din
Din/Məzhəb
Avstriya-Macarıstan
Avstriya
Macarıstan
Bosniya-Herseqovina
Katolik
%76,6
%90,9
%61,8
%22,9
Protestant
%8,9
%2,1
%19
%0
Serb pravaslavlığı
%8,7
%2,3
%14,3
%43,5
Yahudilik
%4,4
%4,7
%4,9
%0,6
İslam
%1,3
%0
%0
%32,7
İstinadlar
[. 2020-09-27 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-09-02. История государства Габсбургов: Австрийское дворянство 1806—1919 гг. Декрет императора Иосифа II от 1781 г. «Право веротерпимости» (alm.Toleranzpatent)]
↑ Рихтер Д. И. Австро-Венгерская империя // Энциклопедический словарь / под ред. И. Е. Андреевский — СПб.: Брокгауз — Ефрон, 1890. — Т. I. — С. 100–122.
Avusturya-Macaristan İmparatorluğu’nu Birinci Dünya Harbi’ne Götüren Süreç
Wickham Steed, Henry (2018). A Short History of Austria-Hungary and Poland.
Sugar, Peter. F (1994). A History of Hungary. Bloomington. səh. 54.
Avqust 06, 2021
avstriya, macarıstan, 1867, 1918, illərdə, mövcud, olmuş, imperiya, avropanın, çoxmillətli, imperiyalarından, olan, imperiyanı, habsburqlar, sülaləsi, idarə, edirdi, imperiyasi, birinci, dünya, müharibəsində, almaniya, osmanlı, imperiyaları, bolqarıstanla, müt. Avstriya Macaristan 1867 1918 ci illerde movcud olmus imperiya Avropanin coxmilletli imperiyalarindan olan bu imperiyani Habsburqlar sulalesi idare edirdi Avstriya Macaristan imperiyasi Birinci Dunya muharibesinde Almaniya Osmanli imperiyalari ve Bolqaristanla muttefiq idi 1919 1920 cu illerde Antanta dovletlerile imzalanan Sen Jermen Trianon muqavilelerile bagli olaraq imperiya dagildi Avstriya Macaristan Imperiyasialm Osterreich Ungarn mac Osztrak Magyar MonarchiaMulki bayragi GerbiSuari lat Viribus Unitis Seyler ile birlesdirilmis hemcininlat Indivisibiliter ac Inseparabiliter Bolunmez ve i ayrilmaz Himni alm Gott erhalte Gott beschutze Tanri saxla Tanri qoru source source track track track track track track 1908 1918 ci illerde Avstriya MacaristanStatusuImperiyaPaytaxtive en boyuk seheriVyana BudapestResmi dillerialmanca macarcaDinikatolisizm pravoslavliq kalvinizm iudaizm luteranliq ve islam 1908 ci ilden 1 Idareetme formasiikili monarxiyaAvstriya imperatoru Macaristanin apostol krali Bohemiya Dalmatsiya Xorvatiya Slavoniya Qalitsiya ve Lodomeriya ve s 1867 1916I Frans Iosif 1916 1918I KarlSisleytaniya nazir prezidenti 1867Fridrix fon Beyst ilk 1918Henrix Lammas sonuncu Macaristan bas nazirlerinin siyahisi 1867 1871Dyula Andrasi ilk 1918Yanos HadikTarixi Qurulmasi15 mart 1867 Sarayevo qetli28 iyun 1918 Dagilmasi31 oktyabr 1914Erazisi Umumi676 615 km 622 269 55 km 2 Ehalisi 52 749 90 Dunya ehalisinin 2 9 iValyutasiqulden ve kron 1982 ci ilden ISO 3166 kodu ISO 3166 2 Lua error in package lua at line 80 module Module ISO 3166 data AT not found Lua error in package lua at line 80 module Module ISO 3166 data AT not found Selefi XelefiAvstriya imperiyasi Almaniya AvstriyasiMacaristan Demokratik RespublikasiItaliya KralligiIlk Cexoslovak RespublikasiSlovenler Xorvatlar ve Serbler dovletiPolsa RespublikasiRuminiya kralligiQUXRHutsul RespublikasiKomanca RespublikasiSerb Macar Baranya Baya RespublikasiLemko RespublikasiTarnobjek RespublikasiBanat RespublikasiPrekmurye Respublikasi Mundericat 1 Tarixi 1 1 Yaranmasi 1 2 1867 1910 cu illerde 1 3 I Dunya muharibesi illerinde 1 4 Avstriya Macaristanin muharibe plani 1 5 Muharibenin gedisati 2 Imperiyanin dagilmasi 3 Eyaletleri 4 Din 5 IstinadlarTarixi RedakteYaranmasi Redakte Esas meqale Avstriya Macaristan muqavilesi1866 ci ilde Prussiya Avstriya muharibesi zamani elde edilen meglubiyyet ve alman ittifaqinin dagilmasi neticesinde Avstriya oz nufuzunu itirmisdi Bundan basqa artmaqda olan sosial ve milli siyasi tezadlari aradan qaldirmaq ucun imperiyanin modernlesmesi radikal islahatlar teleb olunurdu 1867 ci ilde Avstriya ve Macaristan muqavile imzaladilar Hemin vaxtdan Avstriya imperiyasi Avstriya Macaristan dualist monarxiyasi kimi cixis etdi Yaranmis yeni dovletin qanunverici esasini 21 dekabr 1867 ci ilde qebul edilmis Dekabr konstutsiyasi adlanan qanunlar kulliyati teskil edirdi Bu qanuna esasen Avstriyanin imperatoru eyni zamanda Macaristan krali elan edilirdi Her iki dovlet ucun umumi olan yalniz xarici isler herbi ve maliyye nazirlikleri idi Her iki teref ozunun paramenti hokumeti ve milli ordusuna elece de beraber huquq ve ohdeliklere malik idiler Vyana ve Budapestdeki parlamentler umumimperiya meselelerine baxmaq ucun hereye 60 numayende secirdiler Monarxin genis imtiyazlari var idi o her iki dovletde hokumet bascilarini teyin edilmesine raziliq verir parlamentleri cagira ve buraxa bilir fovqelade dekretler vere bilirdi Imperator xarici siyasete ve orduya basciliq edirdi Konstutsiya imperiyanin butun ehalisinin qanun qarsisinda bareberliyini esas vetendas huquqlarini soz yigincaq din azadliqlarini sexsi mulkiyyetin ve menzilin toxunulmazligini yazisma sirrini temin edirdi 3 1867 1910 cu illerde Redakte Frans Iosifin 1867 ci ilde Macaristan taxtina cixmasiAvstriya Macaristan dualizmi onlarin arasinda bezi ziddiyetleri aradam qaldirsa da burada yasayan rumin italan ve slavyan ehalisinin hakimiyyetden uzaqlasdirilmasi onlarla eyni imtiyaz sahibleri olan avstriya ve macaristan elitalari arasinda ziddiyyetleri derinlesdirdi 1867 ci il muqavilesinden sonra imperator Frans Iosif ve onun hokumeti slavyan problemini hell ede bilmedi ustelik Bosniya meselesinden sonra bunu biraz da qelizlesdirdi 1878 ci il Berlin konqresinin qerarina gore Avstriya Macaristan Bosniya ve Herseqovinani zebt etse de formal olaraq onun uzerinde Osmanli suverenliyi qalmaqda idi 1908 ci ilde genc turkler inqilabi bas veren zaman yaranmis veziyyetle elaqedar Avstriya Macaristan isgal etdiyi torpaqlarin bezilerini itirimek tehlukesi ile uzlesdi Buna yol vermemek ucun 5 oktyabr 1908 ci ilde Frans Iosif Bosniya ve Herseqovinani ilhaq etdi Osmanli boyuk dovletler terefindenmudafie olunmadigi ucun 1909 cu ilin fevral ayinda Avstriya Macaristanla imzaladigi muqavileye esasen erazilerin ilhaqinin tanidi ve onlardan imtina etdiyi ucun 2 5 mln f st odenis aldi Yeni eyaletlerin birlesdirilmesi milletler arasi ziddiyyetleri daha da keskinlesdirdi 1910 cu il siyahiya almaya gore 52 mln ehaliden 30 mln u slavyanlar ruminlar ve italyanlar teskil edirdi 4 I Dunya muharibesi illerinde Redakte 28 iyun 1914 cu ilde Avstriya taxt tacinin veliehdi Hersoq Ferdinand Bosniyanin paytaxti Sarayevoda serb milletcisi terefinden ates acilaraq olduruldu Herbisiyasi bloklarin qlobal qarsidurmasi seraitinde baslanan Avstriya Macaristan ve Serbiya arasindaki mehelli muharibe tezlikle butun qabaqcil Avropa dovletlerinin geosiyasi maraqlarini uze cihartdi Artiq iyunun 29 da Rusiya qismen seferberlik elan etdi Bundan istifade eden Almaniya avqustun 1 de Rusiyaya avqustun 3 de onun muttefiqi Fransaya muharibe elan etdi Avqustun 5 de Boyuk Britaniya Almaniyaya muharibe elan etdi Bir qeder sonra Turkiye ve Bolqaristan Almaniya ile ittifaqa girdiler ve Dordler ittifaqi teskil edilmis oldu 1914 cu ilin avqustunda Yaponiya Almaniyaya muharibe elan etdi 1915 1917 ci illerde Italiya da Antanta ile ittifaqa girdi Dordler ittifaqina qarsi hemcinin Portuqaliya Ruminiya Yunanistan ABS muharibeye basladi Herbi emeliyyatlarda istirak etmese de Cin Liberiya Siam Latin Amerikasinin on dord dovleti de merkez dovletlere muharibe elan etdi Belelikle Balkanlarda baslayan mehelli munaqise boyuyerek tarihde birinci defe olaraq dunya muharibesine cevrildi 5 Avstriya Macaristanin muharibe plani Redakte Avstriya Macaristanin plani alman Bas stabinin guclu tesiri altinda tertib edilmisdi Avstriya Macaristan quvveleri 3 boyuk qrupa bolunmusdu Rusiyaya qarsi herbi emeliyyatlar aparmaq ucun ozunde 4 ordunu birlesdiren esalon A Sana ve Dnestr caylarindan baslayan xetden Buq ve Visla arasindan Simala zerbe vurmali daha sonra Serqe domeli ve Proskurovoda cemlenmis rus ordusunu darmadagin etmeli idi Minimal Balkan qrupu Serbiyaya qarsi emeliyyatlar aparmaq ucun Esalon B Rusiya ile muharibe bas vererse Qalisiyaya gonderilmeli yalniz Serbiya ile muharibe olacagi teqdirde ise Balkan qrupunu guclendirmeli idi Muharibenin gedisati Redakte 28 iyul 1914 cu ilde Avstriya Macaristan Serbiyaya muharibe elan etdi Avsrtiya Macaristan Imperiyasi terefinden muharibede 7 8 mln esger istirak etmisdi I Frans Iosif orduya rehberlik ede bilmeyecek qeder qoca idi bu sebebden yuksek ordu komaniri vezifesine hersoq Fridrix von Osterix getirildi General von Hotzendorf ise Bas qerargah rehberi teyin edildi Ona genis selahiyyetler verildi Muharibenin evvelinde Avstriya Macaristan ordusu 2 yere ayrilmisdi Ordunun kicik bir hissesi Serbiyaya hucum etmeli diger boyuk hisse ise car Rusiyasina qarsi doyusurdu 1914 cu ilin sonuna qeder Serbiyanin isgali Avstriya Macaristanin agir itki vermesine sebeb olmusdu Bele ki imperiya her hansi bir erazi tuta bilmemekle yanasi 450 minlik ordusunun 227 min neferini itirmisdi Buna baxmayaraq 1915 ci ilin payizinda Serbiya isgal edildi 1916 ci ilin iyun sentyabr aylarinda bas veren doyuslerde Avstriya Macaristan ordusu olu yarali ve esir alinmaqla 1 5 mln esger itirdi Ruslarin qarsisini almaq ucun ittifaq dovletlerin komandanligi Qerb cebhesinden Serqe bir nece diviya getirdi Ruslarin hucumlari neticesinde 1916 ci ilin avqustunda Ruminiya Avstriya Macaristana muharibe elan etdi Serq cebhesinde ise muharibe terefler ucun ugursuz baslamisdi Avstriya Macaristan 1915 ci ilde Lemberq doyusunde meglub olmus tezlikle Psemsil seheri ele kecirilmisdi 1915 ci ilin yayinda Almanlarin rehberliyi altinda Qarlis Tarnov hucumunda istirak etdi 1916 ci ilin oktyabrnda bas veren doyuslerde Avstriya Macaristan rus qosunlari meglub etse de 1 milyona yaxin esger itirdi 1917 ci ilde bas veren Zbarov doyusu Cexoslovakiyanin Avstriya Macaristana qarsi apardigi istiqlaliyyet mubarizesinde en onemli addimi idi 1917 ci ilin dekabr ayinin 7 de ABS Avstriya Macaristana qarsi muharibe elan etdi Lakin imperiyanin dagilmasina aparan en onemli sebebler Italiya cebhesindeki meglubiyyetler oldu Sentyabrin 15 de muttefiq qosunlari Bolqaristana ve Saloniki cebhesindeki Avstriya Macaristan qosunlarina zerbe endirdiler Avstriya Macaristan oktyabrin 29 da barisiq istedi 6 Imperiyanin dagilmasi Redakte1918 ci ilin payizinda dahili sosial ve milli ziddiyyetler herbi emeliyyatlardaki ugursuzluqlar neticesinde Avstriya Macaristan imperatorlugu dagilmaga basladi Teserrufat daginiqligi acliq ve cebhelerdeki agir meglubiyyetler milli azadliq herekatini guclendirdi Avstriya Macaristanda yasayan muhtelif halqlar musteqil siyasi heyata qedem qoydular Oktyabrin 21 de avstriyali deputatlar ozlerinin Avstriya Muveqqeti Milli Meclisini yaratdilar Zaqrebde teskil olunmus Xalq vecesi oktyabrin 28 29 da monarxiya ile elaqeleri keserek slovenlerin xorvatlarin ve serblerin dovletlerinin yaradilmasi haqqinda qerar qebul etdi Oktyabrin 28 de ise Ceh Milli Surasi Praqada Cehoslovakiyani musteqil dovlet elan etdi Macaristanda inqilab bas verdi Imperator Karlin imperiyani islahatlar heyata kecirmek yolu ile sahlamaq cehdleri ugursuzluqla neticelendi Krakovdda teskil olunmus legv etme komissiyasi oktyabrin 28 de Polsa torpaqlarinin Polsa dovletine birlesdirilmesi barede beyanat verdi 7 Hemin gun Avstriya Macaristan ordusunun komandanligi muharibeni dayandirmaq hahisi ile Italiyaya muraciet etdi 1918 ci il noyabrin 3 d e Avstriya Macaristan komandanligi Paduide teslim olmaq haqqinda akt imzaladi Barisigin sertlerine gore muttefiqler olkenin teserrufatina tam sahib olurdular Noyabrin 11 de Muveqqeti milli yigincaq Avstriya respublikasini elan etdi Habsburqlar olkeden surgun olundu Noyabrin 16 da IV Karli Macaristanda taxtdan saldilar Avstriya Macaristan imperiyasi Avropanin siyasi xeritesinden silindi Eyaletleri Redakte Avsrtiya Macaristan xeritesi Idareciliyin dualist sistemi Avstriya torpaqlarinda avstriyalilarin macar torpaqlarinda ise macarlarin esas huquqlarini temin edirdi Avstriya Macaristan erazileri Leyto cayi ile ikiye bolunen Sisleytaniya ve Transleytaniya erazilerinden ibaret idi 8 Sisleytaniya Avstriya tacinin torpaqlari daxil olan eraziler Asagi Avstriya ershersoqlugu Erzherzogtum Osterreich unter der Enns merkezi Vyana Wien Avstriya deniz sahili alm Triest it Trieste slov Trst Qoritsa ve Qradiska knyaz dairesi Gefurstete Grafschaft Gorz und Gradisca Poknezena grofija Goriska in Gradiska merkezi Qoritsiya alm Gorizia alm Gorz sloven Gorica Triest seheri Reichsunmittelbare Stadt Triest und ihr Gebiet Citta Imperiale di Trieste e Dintorni Istriya markqrafligi Markgrafschaft Istrien Markgrofovija Istra Mejna grofija Istra merkezi Porec alm Parenz it Parenzo xorv Porec Bohemiya kralligi Konigreich Bohmen Ceske kralovstvi merkezi Praqa alm Prag cex Praha Bukovina hersoqlugu Herzogtum Bukowina Gercogstvo Bukovina Ducatul Bucovinei merkezi Cernivtsi alm Czernowitz rum Cernăuți ukr Chernivci Dalmatsiya kralligi Konigreich Dalmatien merkezi Zadar Split Karintiya hersoqlugu Herzogtum Karnten merkezi Klaqenfurt Klagenfur Krayna hersoqlugu Herzogtum Krain Vojvodina Kranjska merkezi Lyublyana alm Laibach slovensk Ljubljana Moraviya markqrafligi Markgrafschaft Mahren Markrabstvi moravske merkezi Brno alm Brunn cex Brno Stiriya hersoqlugu Herzogtum Steiermark Vojvodina Stajerska merkezi Qrats Graz Tirol knyazliq dairesi Gefurstete Grafschaft Tirol Contea Principesca del Tirolo merkezi Insbruk alm Innsbruck Forarlberq torpagi merkezi Bregents Bregenz Qalitsiya ve Lodomeriya kralligi Konigreich Galizien und Lodomerien Krolestwo Galicji i Lodomerii Korolivstvo Galichini ta Volodimiriyi merkezi Lvov alm Lemberg pol Lwow ukr Lviv Yuxari Avstriya ershersoqlugu Erzherzogtum Osterreich ob der Enns merkezi Linz Linz Zalsburq hersoqlugu Herzogtum Salzburg merkezi Zalsburq alm Salzburg Transleytaniyaya Macar tacinin torpaqlari daxil olan eraziler Fiume seheri Stadt Fiume mit Gebiet Fiume varos es terulete Grad Rijeka i okolica Xorvatiya ve Slovaniya kralligi Kraljevina Hrvatska i Slavonija Horvat Szlavon Kiralysag Konigreich Kroatien und Slawonien merkezi Zaqreb alm Agram mac Zagrab xorv Zagreb Macaristan kralligi Magyar Kiralysag merkezi Budapest mac Budapest Bosniya ve Herseqovina Bosnien und Herzegowina Bosna i Hercegovina s 1908 g merkezi Sarayevo alm Sarajevo Tac torpaqlari daireler bezirk ve statuar seherlere statutarstadt daireler seherler stadt ve icmalara gemeinde bolunurdu Din RedakteDin Mezheb Avstriya Macaristan Avstriya Macaristan Bosniya HerseqovinaKatolik 76 6 90 9 61 8 22 9Protestant 8 9 2 1 19 0Serb pravaslavligi 8 7 2 3 14 3 43 5Yahudilik 4 4 4 7 4 9 0 6Islam 1 3 0 0 32 7Istinadlar Redakte Istoriya gosudarstva Gabsburgov Avstrijskoe dvoryanstvo 1806 1919 gg Dekret imperatora Iosifa II ot 1781 g Pravo veroterpimosti Alman dili alm Toleranzpatent 2020 09 27 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2020 09 02 Istoriya gosudarstva Gabsburgov Avstrijskoe dvoryanstvo 1806 1919 gg Dekret imperatora Iosifa II ot 1781 g Pravo veroterpimosti alm Toleranzpatent 1 2 3 4 Rihter D I Avstro Vengerskaya imperiya Enciklopedicheskij slovar pod red I E Andreevskij SPb Brokgauz Efron 1890 T I S 100 122 lt a href https wikidata org wiki Track Q602358 gt lt a gt lt a href https wikidata org wiki Track Q21282557 gt lt a gt lt a href https wikidata org wiki Track Q19908137 gt lt a gt lt a href https wikidata org wiki Track Q4065721 gt lt a gt lt a href https wikidata org wiki Track Q4394921 gt lt a gt lt a href https wikidata org wiki Track Q23892884 gt lt a gt Selimov Sirxan 2012 Avropa ve Amerika olkelerinin yeni tarixi 1800 1918 ci iller Sumqayit seh 299 Kozuchowsky Adam 2009 The Afterlife of Austria Hungary Mustafayeva Semaye 2010 BIRINCI DUNYA MUHARIBESI DOVRUNDE BEYNELHALQ MUNASIBETLER Baki seh 70 invisible char Avusturya Macaristan Imparatorlugu nu Birinci Dunya Harbi ne Goturen Surec Wickham Steed Henry 2018 A Short History of Austria Hungary and Poland Sugar Peter F 1994 A History of Hungary Bloomington seh 54 Menbe https az wikipedia org w index php title Avstriya Macaristan amp oldid 6055699, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,
ne axtarsan burda
, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.
.svg.html){kind=link}
.svg.html){kind=link}
