fbpx
Wikipedia

Abdulla Qədiri

Avqust 09, 2021

Abdulla Qədiri (1894-1938) — Özbəkistan yazıçısı.

Abdulla Qədiri
özb. Абдулла Қодирий
Doğum tarixi
Doğum yeri Daşkənd, Özbəkistan
Vəfat tarixi (44 yaşında)
Vəfat yeri Daşkənd, Özbəkistan
Vəfat səbəbi repressiya edilib
Dəfn yeri
Vətəndaşlığı
Fəaliyyəti yazıçı

Həyatı

Abdulla Qədiri 1894-cü ildə Daşkənddə varlı tacir olan Qədir kişinin ailəsində doğulmuşdur. Yazıçının atası Qədir kişi 102 il ömür yaşamışdır. Abdulla Qədiri uşaq olarkən atası müflisləşmiş və sonra o, bağçılıqla-üzümçülüklə məşğul olmağa başlamışdır. Oğlunu təhsilli, ziyalı görmək istəyirdi. Ona görə də Abdullanı əvvəlcə mədrəsəyə (köhnə müsəlman məktəbinə), sonra isə yerli rus-özbək məktəbinə qoymuşdu. Bu məktəbdə Abdulla rus dilini öyrənmiş, sonralar bu imkan ona rus ədəbiyyatı ilə yaxından tanış olmağa kömək etmişdi. İbtidai təhsilini başa vurduqdan sonra o, müstəqil həyata qədəm qoymuş, Daşkənddə bir varlının-mülkədarın yanında mirzəliyə (katibliyə) başlamışdır. Beləliklə, qeyd edək ki, onun uşaqlıq və yeniyetməlik dövrü tacirlər, varlı və kasıb təbəqələr, peşəkar sənətkarlar, daim bir yerdə məskunlaşaraq xırda alış-veriş edən alverçilər və torpaqsız kəndlilər arasında keçmişdir. Gördüyü bu insanların həyat tərzi, yaşam dünyası, eləcə də şəhər mühiti onun – gələcək yazıçının dünyagörüşünün formalaşmasında mühüm rol oynamışdır. Bunlar əsas verir deyək ki, o, öz xalqını eşitdikləri və yaxud oxuduğu kitablar vasitəsilə yox, məhz gördükləri, müşahidələri əsasında daha yaxından tanımışdır. Nəvainin, Lütfinin, Muqiminin, Fitrətin, Çolpanın və digər cığatay (özbək) klassiklərinin əsərlərini maraqla mütaliə etmiş və milli ədəbiyyatın tarixinə yaxından bələd olmuşdur.

XX əsrin əvvəllərində Asiyanın, Avropanın bir hissəsini inqilab dalğası bürümüşdü. Belə bir dövrdə özbək yaradıcıları, millətçi ziyalılar da milli-azadlıq mübarizəsinə qoşulmuşdu. Təbii ki, Azərbaycanda baş verən ədəbi hadisələr, "Molla Nəsrəddin", Mirzə Cəlil, Sabir kimi nəhəng satirik – inqilabçı demokratların yaradıcılıqları özbək ədəbi həyatına böyük təsir etmişdir. Bu təsir Abdulla Qədirinin da yaradıcılığından yan keçməmişdi. Özbəkistanda millətçilik ideyalarının təbliğində, yayılmasında vətənsevər, millətsevər ziyalılar fəallıq göstərirdilər. Dini xurafat, mövhumat əleyhinə mübarizə genişlənir, yeni təhsil sistemi, dünyəvi biliklərə yiyələnmək, savad almaq uğrunda təbliğat getdikcə güclənirdi. Abdulla Qədiri ərəb və fars dillərinə yiyələnmək üçün yeni üsullu mədrəsədə-müsəlman seminariyasında təhsilini davam etdirir. Buradakı təhsil proqramında milli burjuaziya tələbləri əks olunurdu, onun ideoloqları cədidçilər adlanırdı. "Cədid" – ərəb sözü olub, "yeni" anlamını verir. Bütün Rusiyanı, Azərbaycanı, Türküstan ellərini bürümüş inqilabçı-demokratlar hərəkatının aparıcı ideyalarını Özbəkistan həyatında da cədidizm nümayəndələri həyata keçirməyə cəhd edirdilər. Cədidçilər, feodal təfəkkürünün ləğvinə, xurafat yönümlü dini məktəblərin köklü islahatı, islamın yüksək dini elm səviyyəsində tədrisi lehinə çıxışlar edirdilər.

Sovet ideologiyasında qeyd edilir ki, cədidçilər Türkiyə pantürkistlərinə meyl edir, tatar və Azərbaycan pantürkistləri ilə əlaqə saxlayır, xalq kütlələrini inqilabi çıxışlardan çəkindirirdilər. Müəyyən proqramı, rəhbərlik mərkəzi və nizamnaməsi olmayan cədidçilər Türküstan və Buxaradakı leqal nəşrlər ətrafında, yeni üsullu məktəblərdə, xeyriyyə cəmiyyətlərində və s. yerlərdə toplaşırdılar. Bəzən cədidçilərə demokratik ziyalılar da qoşulurdu, lakin onların siyasi cəhətdən cədidçilərlə yaxınlığı yox idi. Məsələn, H. H. Niyazini, S. Aynini, A. Qədirini və başqalarını göstərmək olar.

Adları qeyd olunan və olunmayan o dövr yaradıcılarının ümdə vəzifəsi xalqının gözünü açmaq - maarifləndirmək, elmə-ədəbiyyata marağı gücləndirmək və beləliklə, xalqının dünyaya baxışını zənginləşdirmək idi. Hər kəs öz sözü, qələmi ilə bu ideyalarını həyata keçirmək əzmində idi. Bunun adını isə nə qoyurlarsa qoysunlar, Abdulla Qədirinin gənclik yaradıcılıq dövrü məhz belə zamana təsadüf etmişdir. Yuxarıda qeyd etdiyimiz kimi, o, elə bir ailədə, əhatədə doğulub böyümüşdü ki, kifayət qədər formalaşmış dünyagörüşü var idi. Həyatın hər üzünü görmüş və təfəkküründə saf-çürük etməyi bacarırdı. Abdulla Qədirinin "Millətimə", "Bizim vəziyyət" şeirləri məhz bu ruhdan doğmuşdur. "Əxlaqsız" (1915) adlı nəsr əsəri 1916-cı ildə "Türküstan vilayətinin qəzeti"ndə dərc olunmuşdu. Bu əsərdə yazıçı mülkədar oğlu Saqdullanın timsalında gənc ticarətçilərin nöqsanlarını, onların əxlaqsız, məhvə məhkum həyat tərzlərini açıb göstərərək ifşa etmişdir. Elə həmin illərdə yazdığı "Bədbəxt adaxlı" dramında isə yazıçı israfçılığı, bədxərcliyi ifşa etmişdir. Əsərdə mülkədarın yanında işləyən kasıb gəncin faciəli taleyi təsvir olunur. Bu gənc adaxlıdır, öz məsrəfinə uyğun olmayan böyük toy ziyafəti təşkil edir, bununla borca düşür və borcunu ödəyə bilmədiyi üçün özünü öldürür. Əsər əldə olunan afişaya görə, yazıldığı tarixdə yerli teatr xadimləri tərəfindən səhnələşdirilibmiş.

Yazıçının qələmə aldığı mövzular onun həyatda çox tez-tez gördüyü və şahidi olduğu hadisələrdir. Abdulla Qədiri Özbəkistanda nəşr olunan ilk satirik jurnalın – "Müştüm" ("Yumruq") jurnalının banilərindən və fəal müəlliflərindən biri olmuşdur. O, gördüklərini gah satirik yolla, gah faciə şəklində qələmə almışdır. Sovet hökuməti Özbəkistanda qurulandan sonra cədidizm aradan götürüldü. Lakin milli azadlıq mübarizəsi, vətənsevərlik, millətçilik duyğusu elə bir şeydir ki, onun başqa adı olmur. Müxtəlif cərəyanlar, təşkilatlar, hərəkatlar, siyasi quruluşlar ötüb keçə bilər, amma qanla, təfəkkürlə doğulan millətçilik duyğuları ölməzdir (İllahdakı hürlüksevər türk soylarından olub Turan məfkurəsinə, Türküstan idealına tapınanlar nəslindən olasan).

İnqilablar, cəmiyyət dəyişiklikləri Abdulla Qədirinin dünyagörüşündə böyük dönüş yaratmışdır. O, mətbuatda çox tez–tez dərc olunurdu. 1919-22-ci illərdə yazdığı felyetonlarını, hekayələrini "İştirakiyun" ("Kommunist") və "Qızıl bayraq" qəzetlərində, "İnqilab" jurnalında çap etdirirdi.

1922-ci ildə "İnqilab" jurnalında "Mənim atam bolşevikdir" əsəri dərc olunmuşdur. 1923-cü ildə isə "Müştüm dərgisində çalışmağa başlamışdı. Hekayələrini, felyetonlarını, məqalələrini "Cul qunbay", "Dunbul", "Ciyən", "Sovrunbay", "Ovsar", "Dumbulnisə" və başqa gizli imzalarla nəşr etdirən Abdulla Qədiri alverçiləri, kəndxudaları, ikiüzlü çinovnikləri, bürokratları, qadın azadlığı əleyhinə olanları, maarifçiliyin düşmənlərini tənqid atəşinə tutur, xalqını yeni günə, işıqlı, ziyalı sabaha çağırırdı. O, öz yazıçı, ziyalı təfəkküründən doğan bu arzularını qələmə almağa çalışırdı.

Buna görə də onun satirik janra müraciət etməsi, bu janrda yazmağı bacarması daha uğurlu cəhd idi. Çünki, az sözlə böyük məna, böyük mətləblər açırdı. Yumorla, gülüşlə eybləri göstərmək, oxucu əhatəsini genişləndirmək digər ölkələrin də ədəbi üsullarından biri idi. Onun xalq aforizmlərinə, özbək folkloruna müraciət etməsi təbii hisslərdən doğurdu.

"Mənim tərcümeyi-halım" hekayələr silsiləsindən olan "Kalvayı Məhzum", "İnadcıl Taşpulat nədən danışır" və "Şarvon xala nədən danışır" hekayələrində yazıçı öz obrazlarını satirik dillə ifşa edir. Yazıçı istər Kalvayı Məhzumun, istərsə də işsiz, gücsüz, avara Taşpulatın – qəhrəmanlarının daxili dünyasını satirik-psixoloji təhlil vasitəsilə açıb tökür. Satirik hekayələrində obrazlarını psixoloji cəhətdən son dərəcə güclü təsvir edən müəllif bir yazıçı kimi özü də qələmini möhkəmləndirir. Real həyatdan götürdüyü obrazlarını bədii ifadələrlə oxucusuna tam şəkildə açır. Bütün bunlar, əlbəttə, yüksək yazıçı təxəyyülündən, qabiliyyətindən, istedadından irəli gəlirsə də, eyni zamanda, onun həyatı gözəl dərketmə, insan xarakterini olduğu kimi təhliletmə bacarığındandır.

Təbii ki, bədii yaradıcılıq xalq qəlbinə, xalq ruhuna yaxın olmalıdır. Oxucu əsəri oxuyarkən, əhatəsini, lap özünü, yaşadığı cəmiyyəti, hökm edən qanun-qaydaları, haqsızlıqları, narazılıqları orada görsün və qəlbinə doğma-həmdəm, həmfikir sansın, sirdaş bilsin. Abdulla Qədiri 1924-25-ci illərdə Moskvada B. Y. Bryusov adına Ali Bədii Ədəbiyyat İnstitutunda təhsilini mükəmməlləşdirmişdir. Satirik fikirləri ilə qələmini möhkəmləndirən yazıçı "Ötən günlər" adlı romanını 1922-ci ildən hissə-hissə çalışdığı "İnqilab" jurnalında dərc etdirirdi. Bu əsərini Abdulla Qədiri 1925-ci ildə ayrıca kitab şəklində çapdan buraxdırmışdı. Əsər 3 hissədən ibarətdir. Birinci hissə 23, ikinci hissə 17, üçüncü isə 16 hekayətdən (cəmi 56 hekayət) ibarətdir. Burada XIX əsrin I yarısında özbək xalqının həyatı təsvir edilmişdir. Əsərin başlanğıcında yazıçı "Müəllifdən" adlı giriş sözündə qeyd edir ki, "biz yeni əsrə qədəm qoymuşuq və bütün ölkəni yeni yolla getməyə çağırıram. Yazıçılar müxtəlif janrlarda – roman, hekayə və şeir olsun, yeni yaradıcılıq nümunələri yaratmaq əzminə dolublar. Öz dövrümüzün "Tahir və Zöhrə"sini, "Fərhad və Şirin"ini, "Bəhram Gur"unu və "Dörd dərviş"ini yazmalı, yaratmalıyıq. Bu mənada "Ötən günlər" romanı ilk cəhddir. İstənilən işdə ilk addımda zəiflik, çatışmazlıq olur. Təcrübə artdıqca həmin çatışmazlıqlar görünür, dolğunlaşdırmağa çalışırsan. Bu fikri bəyənərək, amma təcrübəsizliyimə də qulaq asmayaraq, gücümü sınamağa can atdım. Deyirlər ki, nəyi isə yeni başlayırsansa, keçmişinə nəzər sal, onda uğur qazanmaq mümkündür. Ona görə də mən keçmişdən, yenicə ötən günlərimizdən, axırıncı xanlıq dövrünün – tariximizin çirkin və qara günlərindən yazmağa başladım. " (96, s. 6)

1928–ci ildə Azərnəşrdə nəşr olunan "Ötən günlər" kitabının giriş hissəsində əsəri ilk dəfə Azərbaycan dilinə tərcümə edən, milliyyətcə özbək olan, amma Bakıda yaşayıb – yaradan Xalid Səid Xocayev yazmışdır: "İndiki Özbəkistan Cümhuriyyəti Türküstan ölkəsinin ən zəngin qismindən təşkil edilmişdir. Buradakı xalq inqilaba qədər başqa millətlər kimi Rusiya çarlığı, Rusiya kapitalıst yumruğu altında hüquqdan məhrum bir halda yaşamışdır. Zəhmətkeşlər, kəndçilər əski xanlıqlar dövründə nə qədər elmdən, mədəniyyətdən məhrum halda yaşamışdırlarsa, çarlıq dövründə də eyni halda qalmışlar. İnqilaba qədər Türküstan xalqının (tam mənasıyla) mətbuatı yox idi. Olan mətbuat da çar hökumətinin təşviqatçısı idi. Özbək ədəbiyyatı tarixində birinci olaraq həyati, tarixi roman – özbək ictimaiyyətini, özbək xalqının yaşayışını özündə əks etdirən bir əsər yazılmışdır və bununla da özbək ədəbiyyatında yeni bir dövr açılmış oldu. Əsərin müəllifi Özbəkistanın mahir yazıçılarından olan Abdulla Qədiri (Çolkanbay) zəmanənin adamlarındandır, ancaq proletar ideolojisilə hələ ki, yoğrulmamış, proletar dünyasına qarışmamış ziyalılardandır. O, mədrəsədə oxumuş, bir neçə zaman qulluqçu sifətilə ticarət işlərilə məşğul olmuş, inqilabdan sonra "Muştum" jurnalında "Xəlvət məxsum", "Taşbulax Təcən" imzaları altında nəşr olunan yazıları ilə mətbuat aləmində tanınmışdır. Ancaq yenə milli ruhdakı ziyalıların sırasındadır. "Ötən günlər"in qiyməti keşmiş xanlar dövründəki qanlı faciələri, başkəsmələri, hakimiyyət uğrundakı çarpışmaları təsvir etməsindədir. Mühərrir bu əsərində keçmiş, unudulmuş günləri gözümüzün qabağında canlandırır. Əsər nəfis özbək ədəbiyyatının birinci romanlarından sayılır: əsərdə bir tərəfdən özbək həyatı, qadınların, qızların yaşayışı, onların yumşaq təbiətləri, sədaqətləri, şirin ədaları təsvir edilirkən, ikinci tərəfdən də onların kişilərin təhəqqümü altında qul kimi ömür sürdükləri, ailə içindəki çarpışmaları nəfis surətdə göstərilir. Romanın zəif cəhətləri də vardır. Azərbaycancaya çevirdikcə belə yerlər mümkün olduqca qısaldılmış, əsəri mahir qələmlə yazılmış bir roman siqlətinə salmağa çalışılmışdır. …Əsərin üslubu özbəklərin səciyyələrini tamamilə əks etdirir. Uslub təmkinli, … qəhrəman ən təhlükəli dəqiqələrdə belə vüqarını itirməz, qanlı mücadilələrdən sonra belə soyuqqanlılığı saxlar. Sirrini kimsəyə söyləməz. Qəhrəman özbək xalqının bütün səciyyələrini özündə toplayan bir özbəkdir. Əsər realist, bəzi yerdə də naturalistcəsinə yazılmışdır. Buna görə də "realist məsləki özbək ədəbiyyatına bu əsər ilə girir" demək olur. Abdulla Qədiri özbəklərin Mirzə Fətəlisi sayıla bilər. Bu roman Özbəkistanda hər savadlı vətəndaş tərəfindən sevilə – sevilə oxunmaqdadır. Özbəkistan nəşriyyat dairəsi tərəfindən üç dəfə çap edilmişdir. Özbəkistan və Azərbaycan əməkçilərini bir – birilərinin həyat və yaşayışları ilə tanışdırmaq üçün bu əsərin nəşri lazım bilindi. Özbəkistan şuralar bayrağı altında mədəni tərəqqidə çox irəli getmişdir. Bununla bərabər özbək xalqının həyatilə tanış olmaqda bu roman bir neçə yollar açacaqdır".

Ədəbiyyat

  • Qoshjonov M. Abdulla Qodiriyning tasvirlash sanʼati. T.: Fan, 1966.
  • Qoshjonov M. Oʻzbekning oʻzligi. T., 1994.
  • Mirzaev I. Abdulla Qodiriyning ijodiy evolyutsiyasi. T.: Fan, 1977.
  • Qodiriy H. Otam haqida. T., 1983.
  • Normatov U. Qodiriy bogʻi. T., 1995.
  • Karimov B. 20 asr oʻzbek adabiyotshunosligida talqin muammosi (Qodiriyshunoslik misolida). FFD dissertatsiyasi, T., 2002

Həmçinin bax

Avqust 09, 2021
abdulla, qədiri, 1894, 1938, özbəkistan, yazıçısı, özb, Абдулла, Қодирийdoğum, tarixi, aprel, 1894doğum, yeri, daşkənd, özbəkistanvəfat, tarixi, oktyabr, 1938, yaşında, vəfat, yeri, daşkənd, özbəkistanvəfat, səbəbi, repressiya, edilibdəfn, yeri, daşkəndvətənda. Abdulla Qediri 1894 1938 Ozbekistan yazicisi Abdulla Qediriozb Abdulla ҚodirijDogum tarixi 10 aprel 1894Dogum yeri Daskend OzbekistanVefat tarixi 4 oktyabr 1938 44 yasinda Vefat yeri Daskend OzbekistanVefat sebebi repressiya edilibDefn yeri DaskendVetendasligi Rusiya Imperiyasi SSRIFealiyyeti yaziciHeyati RedakteAbdulla Qediri 1894 cu ilde Daskendde varli tacir olan Qedir kisinin ailesinde dogulmusdur Yazicinin atasi Qedir kisi 102 il omur yasamisdir Abdulla Qediri usaq olarken atasi muflislesmis ve sonra o bagciliqla uzumculukle mesgul olmaga baslamisdir Oglunu tehsilli ziyali gormek isteyirdi Ona gore de Abdullani evvelce medreseye kohne muselman mektebine sonra ise yerli rus ozbek mektebine qoymusdu Bu mektebde Abdulla rus dilini oyrenmis sonralar bu imkan ona rus edebiyyati ile yaxindan tanis olmaga komek etmisdi Ibtidai tehsilini basa vurduqdan sonra o musteqil heyata qedem qoymus Daskendde bir varlinin mulkedarin yaninda mirzeliye katibliye baslamisdir Belelikle qeyd edek ki onun usaqliq ve yeniyetmelik dovru tacirler varli ve kasib tebeqeler pesekar senetkarlar daim bir yerde meskunlasaraq xirda alis veris eden alverciler ve torpaqsiz kendliler arasinda kecmisdir Gorduyu bu insanlarin heyat terzi yasam dunyasi elece de seher muhiti onun gelecek yazicinin dunyagorusunun formalasmasinda muhum rol oynamisdir Bunlar esas verir deyek ki o oz xalqini esitdikleri ve yaxud oxudugu kitablar vasitesile yox mehz gordukleri musahideleri esasinda daha yaxindan tanimisdir Nevainin Lutfinin Muqiminin Fitretin Colpanin ve diger cigatay ozbek klassiklerinin eserlerini maraqla mutalie etmis ve milli edebiyyatin tarixine yaxindan beled olmusdur XX esrin evvellerinde Asiyanin Avropanin bir hissesini inqilab dalgasi burumusdu Bele bir dovrde ozbek yaradicilari milletci ziyalilar da milli azadliq mubarizesine qosulmusdu Tebii ki Azerbaycanda bas veren edebi hadiseler Molla Nesreddin Mirze Celil Sabir kimi neheng satirik inqilabci demokratlarin yaradiciliqlari ozbek edebi heyatina boyuk tesir etmisdir Bu tesir Abdulla Qedirinin da yaradiciligindan yan kecmemisdi Ozbekistanda milletcilik ideyalarinin tebliginde yayilmasinda vetensever milletsever ziyalilar fealliq gosterirdiler Dini xurafat movhumat eleyhine mubarize genislenir yeni tehsil sistemi dunyevi biliklere yiyelenmek savad almaq ugrunda tebligat getdikce guclenirdi Abdulla Qediri ereb ve fars dillerine yiyelenmek ucun yeni usullu medresede muselman seminariyasinda tehsilini davam etdirir Buradaki tehsil proqraminda milli burjuaziya telebleri eks olunurdu onun ideoloqlari cedidciler adlanirdi Cedid ereb sozu olub yeni anlamini verir Butun Rusiyani Azerbaycani Turkustan ellerini burumus inqilabci demokratlar herekatinin aparici ideyalarini Ozbekistan heyatinda da cedidizm numayendeleri heyata kecirmeye cehd edirdiler Cedidciler feodal tefekkurunun legvine xurafat yonumlu dini mekteblerin koklu islahati islamin yuksek dini elm seviyyesinde tedrisi lehine cixislar edirdiler Sovet ideologiyasinda qeyd edilir ki cedidciler Turkiye panturkistlerine meyl edir tatar ve Azerbaycan panturkistleri ile elaqe saxlayir xalq kutlelerini inqilabi cixislardan cekindirirdiler Mueyyen proqrami rehberlik merkezi ve nizamnamesi olmayan cedidciler Turkustan ve Buxaradaki leqal nesrler etrafinda yeni usullu mekteblerde xeyriyye cemiyyetlerinde ve s yerlerde toplasirdilar Bezen cedidcilere demokratik ziyalilar da qosulurdu lakin onlarin siyasi cehetden cedidcilerle yaxinligi yox idi Meselen H H Niyazini S Aynini A Qedirini ve basqalarini gostermek olar Adlari qeyd olunan ve olunmayan o dovr yaradicilarinin umde vezifesi xalqinin gozunu acmaq maariflendirmek elme edebiyyata maragi guclendirmek ve belelikle xalqinin dunyaya baxisini zenginlesdirmek idi Her kes oz sozu qelemi ile bu ideyalarini heyata kecirmek ezminde idi Bunun adini ise ne qoyurlarsa qoysunlar Abdulla Qedirinin genclik yaradiciliq dovru mehz bele zamana tesaduf etmisdir Yuxarida qeyd etdiyimiz kimi o ele bir ailede ehatede dogulub boyumusdu ki kifayet qeder formalasmis dunyagorusu var idi Heyatin her uzunu gormus ve tefekkurunde saf curuk etmeyi bacarirdi Abdulla Qedirinin Milletime Bizim veziyyet seirleri mehz bu ruhdan dogmusdur Exlaqsiz 1915 adli nesr eseri 1916 ci ilde Turkustan vilayetinin qezeti nde derc olunmusdu Bu eserde yazici mulkedar oglu Saqdullanin timsalinda genc ticaretcilerin noqsanlarini onlarin exlaqsiz mehve mehkum heyat terzlerini acib gostererek ifsa etmisdir Ele hemin illerde yazdigi Bedbext adaxli draminda ise yazici israfciligi bedxercliyi ifsa etmisdir Eserde mulkedarin yaninda isleyen kasib gencin facieli taleyi tesvir olunur Bu genc adaxlidir oz mesrefine uygun olmayan boyuk toy ziyafeti teskil edir bununla borca dusur ve borcunu odeye bilmediyi ucun ozunu oldurur Eser elde olunan afisaya gore yazildigi tarixde yerli teatr xadimleri terefinden sehnelesdirilibmis Yazicinin qeleme aldigi movzular onun heyatda cox tez tez gorduyu ve sahidi oldugu hadiselerdir Abdulla Qediri Ozbekistanda nesr olunan ilk satirik jurnalin Mustum Yumruq jurnalinin banilerinden ve feal muelliflerinden biri olmusdur O gorduklerini gah satirik yolla gah facie seklinde qeleme almisdir Sovet hokumeti Ozbekistanda qurulandan sonra cedidizm aradan goturuldu Lakin milli azadliq mubarizesi vetenseverlik milletcilik duygusu ele bir seydir ki onun basqa adi olmur Muxtelif cereyanlar teskilatlar herekatlar siyasi quruluslar otub kece biler amma qanla tefekkurle dogulan milletcilik duygulari olmezdir Illahdaki hurluksever turk soylarindan olub Turan mefkuresine Turkustan idealina tapinanlar neslinden olasan Inqilablar cemiyyet deyisiklikleri Abdulla Qedirinin dunyagorusunde boyuk donus yaratmisdir O metbuatda cox tez tez derc olunurdu 1919 22 ci illerde yazdigi felyetonlarini hekayelerini Istirakiyun Kommunist ve Qizil bayraq qezetlerinde Inqilab jurnalinda cap etdirirdi 1922 ci ilde Inqilab jurnalinda Menim atam bolsevikdir eseri derc olunmusdur 1923 cu ilde ise Mustumdergisinde calismaga baslamisdi Hekayelerini felyetonlarini meqalelerini Cul qunbay Dunbul Ciyen Sovrunbay Ovsar Dumbulnise ve basqa gizli imzalarla nesr etdiren Abdulla Qediri alvercileri kendxudalari ikiuzlu cinovnikleri burokratlari qadin azadligi eleyhine olanlari maarifciliyin dusmenlerini tenqid atesine tutur xalqini yeni gune isiqli ziyali sabaha cagirirdi O oz yazici ziyali tefekkurunden dogan bu arzularini qeleme almaga calisirdi Buna gore de onun satirik janra muraciet etmesi bu janrda yazmagi bacarmasi daha ugurlu cehd idi Cunki az sozle boyuk mena boyuk metlebler acirdi Yumorla gulusle eybleri gostermek oxucu ehatesini genislendirmek diger olkelerin de edebi usullarindan biri idi Onun xalq aforizmlerine ozbek folkloruna muraciet etmesi tebii hisslerden dogurdu Menim tercumeyi halim hekayeler silsilesinden olan Kalvayi Mehzum Inadcil Taspulat neden danisir ve Sarvon xala neden danisir hekayelerinde yazici oz obrazlarini satirik dille ifsa edir Yazici ister Kalvayi Mehzumun isterse de issiz gucsuz avara Taspulatin qehremanlarinin daxili dunyasini satirik psixoloji tehlil vasitesile acib tokur Satirik hekayelerinde obrazlarini psixoloji cehetden son derece guclu tesvir eden muellif bir yazici kimi ozu de qelemini mohkemlendirir Real heyatdan goturduyu obrazlarini bedii ifadelerle oxucusuna tam sekilde acir Butun bunlar elbette yuksek yazici texeyyulunden qabiliyyetinden istedadindan ireli gelirse de eyni zamanda onun heyati gozel derketme insan xarakterini oldugu kimi tehliletme bacarigindandir Tebii ki bedii yaradiciliq xalq qelbine xalq ruhuna yaxin olmalidir Oxucu eseri oxuyarken ehatesini lap ozunu yasadigi cemiyyeti hokm eden qanun qaydalari haqsizliqlari naraziliqlari orada gorsun ve qelbine dogma hemdem hemfikir sansin sirdas bilsin Abdulla Qediri 1924 25 ci illerde Moskvada B Y Bryusov adina Ali Bedii Edebiyyat Institutunda tehsilini mukemmellesdirmisdir Satirik fikirleri ile qelemini mohkemlendiren yazici Oten gunler adli romanini 1922 ci ilden hisse hisse calisdigi Inqilab jurnalinda derc etdirirdi Bu eserini Abdulla Qediri 1925 ci ilde ayrica kitab seklinde capdan buraxdirmisdi Eser 3 hisseden ibaretdir Birinci hisse 23 ikinci hisse 17 ucuncu ise 16 hekayetden cemi 56 hekayet ibaretdir Burada XIX esrin I yarisinda ozbek xalqinin heyati tesvir edilmisdir Eserin baslangicinda yazici Muellifden adli giris sozunde qeyd edir ki biz yeni esre qedem qoymusuq ve butun olkeni yeni yolla getmeye cagiriram Yazicilar muxtelif janrlarda roman hekaye ve seir olsun yeni yaradiciliq numuneleri yaratmaq ezmine dolublar Oz dovrumuzun Tahir ve Zohre sini Ferhad ve Sirin ini Behram Gur unu ve Dord dervis ini yazmali yaratmaliyiq Bu menada Oten gunler romani ilk cehddir Istenilen isde ilk addimda zeiflik catismazliq olur Tecrube artdiqca hemin catismazliqlar gorunur dolgunlasdirmaga calisirsan Bu fikri beyenerek amma tecrubesizliyime de qulaq asmayaraq gucumu sinamaga can atdim Deyirler ki neyi ise yeni baslayirsansa kecmisine nezer sal onda ugur qazanmaq mumkundur Ona gore de men kecmisden yenice oten gunlerimizden axirinci xanliq dovrunun tariximizin cirkin ve qara gunlerinden yazmaga basladim 96 s 6 1928 ci ilde Azernesrde nesr olunan Oten gunler kitabinin giris hissesinde eseri ilk defe Azerbaycan diline tercume eden milliyyetce ozbek olan amma Bakida yasayib yaradan Xalid Seid Xocayev yazmisdir Indiki Ozbekistan Cumhuriyyeti Turkustan olkesinin en zengin qisminden teskil edilmisdir Buradaki xalq inqilaba qeder basqa milletler kimi Rusiya carligi Rusiya kapitalist yumrugu altinda huquqdan mehrum bir halda yasamisdir Zehmetkesler kendciler eski xanliqlar dovrunde ne qeder elmden medeniyyetden mehrum halda yasamisdirlarsa carliq dovrunde de eyni halda qalmislar Inqilaba qeder Turkustan xalqinin tam menasiyla metbuati yox idi Olan metbuat da car hokumetinin tesviqatcisi idi Ozbek edebiyyati tarixinde birinci olaraq heyati tarixi roman ozbek ictimaiyyetini ozbek xalqinin yasayisini ozunde eks etdiren bir eser yazilmisdir ve bununla da ozbek edebiyyatinda yeni bir dovr acilmis oldu Eserin muellifi Ozbekistanin mahir yazicilarindan olan Abdulla Qediri Colkanbay zemanenin adamlarindandir ancaq proletar ideolojisile hele ki yogrulmamis proletar dunyasina qarismamis ziyalilardandir O medresede oxumus bir nece zaman qulluqcu sifetile ticaret islerile mesgul olmus inqilabdan sonra Mustum jurnalinda Xelvet mexsum Tasbulax Tecen imzalari altinda nesr olunan yazilari ile metbuat aleminde taninmisdir Ancaq yene milli ruhdaki ziyalilarin sirasindadir Oten gunler in qiymeti kesmis xanlar dovrundeki qanli facieleri baskesmeleri hakimiyyet ugrundaki carpismalari tesvir etmesindedir Muherrir bu eserinde kecmis unudulmus gunleri gozumuzun qabaginda canlandirir Eser nefis ozbek edebiyyatinin birinci romanlarindan sayilir eserde bir terefden ozbek heyati qadinlarin qizlarin yasayisi onlarin yumsaq tebietleri sedaqetleri sirin edalari tesvir edilirken ikinci terefden de onlarin kisilerin teheqqumu altinda qul kimi omur surdukleri aile icindeki carpismalari nefis suretde gosterilir Romanin zeif cehetleri de vardir Azerbaycancaya cevirdikce bele yerler mumkun olduqca qisaldilmis eseri mahir qelemle yazilmis bir roman siqletine salmaga calisilmisdir Eserin uslubu ozbeklerin seciyyelerini tamamile eks etdirir Uslub temkinli qehreman en tehlukeli deqiqelerde bele vuqarini itirmez qanli mucadilelerden sonra bele soyuqqanliligi saxlar Sirrini kimseye soylemez Qehreman ozbek xalqinin butun seciyyelerini ozunde toplayan bir ozbekdir Eser realist bezi yerde de naturalistcesine yazilmisdir Buna gore de realist mesleki ozbek edebiyyatina bu eser ile girir demek olur Abdulla Qediri ozbeklerin Mirze Fetelisi sayila biler Bu roman Ozbekistanda her savadli vetendas terefinden sevile sevile oxunmaqdadir Ozbekistan nesriyyat dairesi terefinden uc defe cap edilmisdir Ozbekistan ve Azerbaycan emekcilerini bir birilerinin heyat ve yasayislari ile tanisdirmaq ucun bu eserin nesri lazim bilindi Ozbekistan suralar bayragi altinda medeni tereqqide cox ireli getmisdir Bununla beraber ozbek xalqinin heyatile tanis olmaqda bu roman bir nece yollar acacaqdir Edebiyyat RedakteQoshjonov M Abdulla Qodiriyning tasvirlash sanʼati T Fan 1966 Qoshjonov M Oʻzbekning oʻzligi T 1994 Mirzaev I Abdulla Qodiriyning ijodiy evolyutsiyasi T Fan 1977 Qodiriy H Otam haqida T 1983 Normatov U Qodiriy bogʻi T 1995 Karimov B 20 asr oʻzbek adabiyotshunosligida talqin muammosi Qodiriyshunoslik misolida FFD dissertatsiyasi T 2002Hemcinin bax RedakteOzbekistan edebiyyatiMenbe https az wikipedia org w index php title Abdulla Qediri amp oldid 5530717, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.