fbpx
Wikipedia

Estetika

Avqust 11, 2021

Estetika (yun. aisthētikós — hiss edәn, hissiyyatlı) — insanın dünyaya dәyәrlilik münasibәtinin spesifik tәzahürü olaraq estetik sahәni vә insanların bәdii fәaliyyәt sahәsini öyrәnәn fәlsәfi elm, hisslər haqqında elm. Bir termin kimi ilk dəfə XVIII əsrin alman filosofu Aleksandr Baumharten işlətmişdir.

Estetika fəlsəfi təfəkkürün bir qolu kimi öz mənşəyini uzaq keçmişdən alır və XVIII əsrə qədər hüsniyyat, gözəllik elmi və yaxud poetika adı ilə öyrənilir. Estetikanın bizə məlum olan 2500 illik tarixi vardır. Estetika ardıcıl və sistemli olaraqilk dəfə klassik yunan filosoflarının əsərlərində işlənmişdir.

Estetika sözünün mənası

Estetika yunan sözüdür. "Aisthetiko" hiss edən, həssas mənasındadır. O, gözəllik qanunlarını, incəsənətin gerçəkliyə münasibətini, onun növ və janrlarını, bədii şüurun qanunauyğun inkişafının özünəməxsus xüsusiyyətlərini bədii yaradıcılıq metodunu öyrənən fəlsəfi fəaliyyət növüdür.Estetik tərbiyə incəsənətin bir növüdür.Estetik tərbiyə insan əxlaqına güclü təsir göstərir. Ədəbiyyat, incəsənət insan mənəviyyatını zənginləşdirir, humanizm, xeyirxahlıq, vətənpərvərlik və b. müsbət keyfiyyətlər formalaşdırır. Gözəllik hissi insan qəlbini təmizləyir, saflaşdırır, onu yaxşı əməllərə yönəldir. Gözəl fikrə və qəlbə malik insan pisliyə, bədxahlığa, qəddarlığa yol verməz.

Tarixi

Estetika termini elmə hələ XVIII əsrdə alman filosofu Aleksandr Qotlib Baumqarten (1714–1762) tərəfindən gətirilmişdir. O bu anlayışı gözəllik nəzəriyyəsi, "Hissi idrak elmi" adlandırmışdır. Onun estetik hadisəni idrak nəzəriyyəsi yönümündən işləməsinin alman klassik fəlsəfəsinin sonrakı inkişafı üçün böyük əhəmiyyəti olmuşdur.

Estetik fikrin tarixi daha qədimdir. Belə ki, 2500 il bundan əvvəl quldarlıq dövründə Misir, Babilistan, Hindistan və Çində yaranmış, Qədim Yunanıstan və Qədim Romada inkişaf etmişdir. Antik filosofların əsərlərində incəsənətin cəmiyyətdə rolu və onun insanın əxlaqına təsiri məsələlərindən bəhs olunmuşdur. Orta əsrlərin "İlahi gözəllik" haqqında mistik təlimlərində hər cür gözəlliyin mənbəyi və ali gözəlliyin təcəssümü allah hesab olunurdu.

Estetika bölmәlәrinin qarşılıqlı münasibәti bu elmin bütün tarixi inkişafı boyunca bir-birini әvәz etmiş vә müxtәlif formalarda başa düşülmüşdür. Dәfәlәrlә Estetikanı bir neçә müstәqil elmi fәnnә (estetik dәyәrlәr nәzәriyyәsi, estetik qavrayış nәzәriyyәsi, ümumi sәnәt nәzәriyyәsi) bölmәk tәklif olunsa da, tәcrübә göstәrmişdir ki, estetik dәyәrlәri vә bәdii mәnimsәnilmәni ayrı-ayrılıqda nәzәrdәn keçirmәk mümkün deyil. Bu, bәzәn insanın bәdii fәaliyyәti ilә estetik fәallığının eynilәşdirilmәsinә sәbәb olurdu. Estetikanın hәr iki bölmәsi bir-birilә tәbii şәkildә qarşılıqlı әlaqәdә olub, nisbi müstәqilliyә malikdirlәr. Birinci bölmәdә dәyәr münasibәtlәri sistemindә estetikliyin tәbiәti vә özünәmәxsusluğu; çox sayda konkret modifikasiyalarda (gözәllik vә eybәcәrlik, ucalıq vә alçaqlıq, faciәvilik vә komiklik vә s.) çıxış edәn estetik dәyәrlәrin diferensiasiya qanunauyğunluqları; dәyәrlilik vә qiymәtlәndirmәnin, estetik qavrayış vә estetik tәmayüllü tәcrübәnin dialektik әlaqәsi; mәdәniyyәtin müxtәlif sahәlәrindә, sosial vә fәrdi hәyatda insanın estetik fәallığının әhәmiyyәti; müxtәlif inikas sahәlәrindә — praktik fәaliyyәtdә vә müşahidәdә, insanların tәrbiyәsindә vә tәhsilindә estetikliyin vә bәdiiliyin qarşılıqlı әlaqәsi kimi mәsәlәlәr öyrәnilir. Estetika elminin ikinci bölmәsi bәdii fәaliyyәtin xüsusi tәhlili ilә әlaqәdardır. Onun filogenezdә vә ontogenezdә meydana gәlmәsinin tәdqiqini, insan fәaliyyәtinin digәr istiqamәtlәri sırasında Estetikanın struktur vә funksional özünәmәxsusluğunu, elәcә dә mәdәniyyәtdә yerini, bәdii fәaliyyәtin konkret formalarının (incәsәnәt növlәri vә janrlarının) müxtәlifliyini, tarixi modifikasiyaları (cәrәyanlar, üslublar, metodlar) doğuran qanunları; cәmiyyәtin bәdii inkişafının müasir mәrhәlәsinin xüsusiyyәtlәrini vә incәsәnәtin tarixi inkişaf perspektivlәrini ehtiva edir. Bununla yanaşı, Estetika heç vaxt insan tәrәfindәn dünyanın estetik vә bәdii mәnimsәmә qanunauyğunluqlarını öyrәnmәklә kifayәtlәnmәmiş, estetik qiymәtlәndirilmәnin müәyyәn meyarlarını vә bәdii fәaliyyәtin proqramlarını hazırlamaqla bu vә ya digәr şәkildә hәmin mәnimsәmәni istiqamәtlәndirmişdir.

Estetik fikrin uzunmüddәtli tarixi tәşәkkülü vә inkişafı prosesi onu şәrtlәndirәn bir sıra faktorlarla — müxtәlif siniflәrin vә ictimai qrupların ideoloji vә sosial-psixoloji mövqelәri, dәyişәn tәdqiqat predmetinin — estetik mәdәniyyәtin vә bәdii tәcrübәnin özünәmәxsusluqları, estetik nәzәriyyәlәrin әsaslandığı, yaxud meydana gәldiyi fәlsәfi tәlimlәrin sәciyyәsi, qonşu elmlәrin (sәnәtşünaslıq vә әdәbiyyatşünaslıq, psixologiya vә sosiologiya vә s.) mövqelәri ilә istiqamәtlәnirdi.

Estetik düşüncә

Estetik düşüncә qәdim keçmişdә ibtidai cәmiyyәtin mifoloji şüurunda yaranmışdır. Müxtәlif xalqlara mәxsus miflәrin tәhlili onlarda fәrqli sәnәtlәrin mәnşәyi, onların insan hәyatındakı rolu, sәnәtin gözәlliklә әlaqәsi (mәs., Apollon Musaget vә onun rәhbәrlik etdiyi Muzalar barәsindә qәdim yunan mifi) haqqında insanların ilkin tәsәvvürlәrinin necә әks olunmasını göstәrir. Estetikanın tarixi elmi-nәzәri düşüncәnin formalaşması ilә başlamışdır. İnkişafının birinci mәrhәlәsindә (Avropada 18-ci әsrin ortalarına qәdәr davam etmişdir) Estetika hәlә müstәqil elmi fәnn deyildi, hәtta öz adı belә yox idi. Antik dövrdә estetik problematika bir tәrәfdәn fәlsәfi әsәrlәrdә (pifaqorçular, Sokrat, Platon, Aristotel tәrәfindәn), digәr tәrәfdәn incәsәnәtin müxtәlif növlәrinә hәsr olunmuş traktatlarda (mәs., Polikletin, Qorpinin, Mitruvinin, Horasinin traktatlarında) işlәnirdi. Buna baxmayaraq, antik mütәfәkkirlәrin bir çox dәrin mәzmunlu fikirlәri Avropa estetik fikrinin bütün sonrakı inkişafı üçün tәmәlyaradıcı әhәmiyyәtә malik olmuşdur (Şәrqdә Estetikanın inkişafı spesifik yollarla getmiş, yalnız ayrı-ayrı vaxtlarda Avropa Estetikasının inkişafı ilә tәmasda olmuşdur).

Orta әsrlәr xristian Estetikası estetik hadisәlәrin spiritualist anlamını әsaslandırır vә sәnәtin strukturunu simvolik ruhda şәrh edirdi (Avqustin, Foma Akvinalı vә b.). Yalnız İntibah dövründә estetik düşüncә teoloji bağlardan qurtularaq, dünyәvi, humanist vә realist tәmayüllü oldu. Lakin bu zaman Estetikanın fәlsәfә ilә әlaqәlәri zәiflәmәyә başladı, belә ki, fәlsәfә o dövrdә bilavasitә tәbiәtşünaslıq biliklәrinә istinad edir vә bәdii-estetik problemlәrә dәrin maraq göstәrmirdi. Hәmin dövrdә böyük rәssamların (L.B.Alberti, Leonardo da Vinçi, A.Dürer vә b.) vә müxtәlif sәnәt növlәri nәzәriyyәçilәrinin sәnәtşünaslıq traktatlarında Estetikadan bәhs edilirdi.

17-ci әsr — 18-ci әsrin 1-ci yarısında gözәlliyin mahiyyәti vә sәnәtin tәbiәti problemlәri ayrı-ayrı nәzәri traktatlarda (N.Bualo, Ş.Sorel, M.V.Lomonosov vә b.), yaxud bәdii-tәnqid janrına aid әsәrlәrdә (İ.Bodmer vә İ.Breytinger, D.Didro vә b.) müzakirә olunurdu. Estetikanın bәdii-praktik tәmayülü bu vә ya digәr yaradıcılıq yanaşmasının (manyerizm, klassisizm, barokko, realizm) nәzәri әsaslandırma vә müdafiәsi mәsәlәlәrinin ön plana çıxması ilә nәticәlәnirdi. Bu zaman müxtәlif estetik proqramların toqquşması (mәs., realizm uğrunda Didro vә Q.E.Lessinqin mübarizәsi, İtaliyada vә İspaniyada klassisizm vә barokko tәrәfdarlarının polemikası) ideoloji mübarizәlәri açıq ifadә edirdi. Maarifçilik ideologiyası incәsәnәtin yeni inkişafının nәzәri süzgәcdәn keçirilmәsi prosesinә xüsusi aktuallıq vә әhatә dairәsi verdi, bununla da bütün Avropa ölkәlәrindә maarifçilik güclü, eyni zamanda öz fәlsәfi vә bәdii prioritetlәri ilә rәngarәng olan hәrәkat doğurdu (Fransada Didro, J.J.Russo, Almaniyada Lessinq, İ.İ.Vinkelman, B.Britaniyada A.Şeftsberi, H.Houm vә b.).

Sәnәtә, onun insan dünyagörüşünün tәşәkkülündә yaratdığı imkanlara marağın çoxalması bәdii yaradıcılığın müxtәlif növlәrinin qarşılaşdırılmasına (J.B.Dübo, C.Harris vә b.), sonra isә bütün "nәfis sәnәt"lәrin vәhdәti haqqında tәsәvvürlәrin (Ş.Battye, M.Mendelson) formalaşmasına doğru aparırdı. Zövq probleminin qoyuluşu da bununla bağlı idi, belә ki, o, bәdii yaradıcılığın nemәtlәrini vә gözәlliyini qavramaq, qiymәtlәndirmәk üçün spesifik psixi mexanizm kimi nәzәrdәn keçirilirdi. Bu mәsәlәdә öz tәdqiqat sahәsinә estetik problematikanı fәal şәkildә daxil etmәyә başlayan fәlsәfә sәnәtlә bәrabәr addımlayırdı (C.Vikonun, K.A.Helvetsinin, Volterin, D.Yummun, E.Berkin traktatları). 18-ci әsrin ortalarında Q.V.Leybnitsin davamçısı A.Q.Baumqarten fәlsәfәdә etika vә mәntiqlә yanaşı, mәhz bu sahәyә aid mәsәlәlәrә hәsr olunmuş xüsusi müstәqil bölmәnin ayrılması zәrurәtini sübut etdi. Baumqarten onu "Estetika", yәni "hissi idrak nәzәriyyәsi" adlandırdı; onun işlәnib-hazırlanması gözәllik vә sәnәt haqqında tamamlanmış tәlimin yaradılması ilә nәticәlәndi.

Tarixi inkişafda mәdәniyyәti, insan fәaliyyәtini, sosial tarixi izah etmәk üçün zәruri olan sonuncu müstәqil fәlsәfә bölmәsinә çevrilmәklә, Estetika elminin ikinci mәrhәlәsi başladı. Baumqartenin açdığı yolla alman fәlsәfәsinin vә mәdәniyyәtinin әn görkәmli nümayәndәlәri — İ.Kant, İ.H.Herder, F.Şiller, İ.V.Göte, F.V.Şellinq, Q.V.F.Hegel getdilәr. Hegel nәzәri analizin insanın bәdii fәaliyyәtinә, onun inkişafı vә mәdәniyyәtdә yerinә tarixi baxışla üzvi şәkildә birlәşәn güclü estetik konsepsiya hazırladı, bununla Estetikanın ensiklopedik, әhatәli fәlsәfi bilik bölmәsi kimi Baumqartenlә başlayan inkişaf mәrhәlәsini başa çatdırdı.

Bundan sonra Estetikanın tarixindә müxtәlif metodoloji vә ideoloji tәmayüllәrin mübarizәsi ilә sәciyyәlәnәn üçüncü mәrhәlә başlanır. İdeoloji planda bu mübarizә 19,20-ci әsrlәrin üç başlıca estetik fikir cәrәyanının qütblәşmәsindә ifadә edilirdi. Burjuaziya Estetikası nәzәriyyәçilәri ("parnasçılar" vә K.Fridler mәktәbindәn tutmuş, X.Orteqa-i-Qassetә vә X.Ridә qәdәr) müxtәlif vasitәlәrlә estetizmi vә "xalis sәnәt", "sәnәt sәnәt üçündür" prinsiplәrini әsaslandırırdılar. Demokratik Estetika alimlәri utopik-sosialist nәzәriyyә (P.Prudondan tutmuş, L.N.Tolstoya qәdәr) vә rus mütәfәkkirlәrinin inqilabi-demokratik konsepsiyaları (V.Q.Belinski, A.İ.Gertsen, N.Q.Çernışevski, N.A.Dobrolyubov) formasında çıxış edir, lakin ümumi cәhәtlәri baxımından cәmiyyәtin real hәyatı ilә bağlı olan realist prinsiplәri müdafiә edirdilәr. Sosialist estetika K.Marks, F.Engels vә V.Lenin tәrәfindәn hazırlanmış, onun inkişafında F.Merinq, P.Lafarq, Q.V.Plexanov, A.V.Lunaçarski, A.Qramşi, D.Lukaç vә b. әhәmiyyәtli rol oynamışlar. Fәlsәfi-metodoloji planda 19,20-ci әsrlәrdә estetik fikrin müxtәlif inkişaf yolları onun fәrqli fәlsәfi tәlimlәrә — obyektiv (F.T.Fişer, V.S.Solovyov) vә subyektiv (A.Breton) idealizmin bu vә ya digәr formalarına, pozivitizmә (Q.Spenser, İ.Ten, C.Dyui) vә intuitivizmә (B.Kroçe, A.Berqson), antropoloji materializmә (Feyerbax Estetikası vә rus inqilabi-demokratların Estetikası), fenomenologiyaya (N.Hartman, R.İnqarden, M.Düfren), ekzistensializmә (J.R.Sartr, M. Haydegger) әsaslanmasından irәli gәlirdi. Bu dövrdә estetik tәlimlәrin diferensiasiyasının digәr aspekti Estetikanı bu vә ya başqa konkret elmlә bağlamaq sәylәrindә ifadә olunurdu; psixoloji Estetika (Q.Fixner, T.Lipps), fizioloji Estetika (A.Qrant-Allen, V.V.Velyamoviç), psixoanalitik Estetika (Z.Freyd, J.Lakan), sosioloji Estetika (M.Qüyo, Ş.Lalo), sәnәtşünaslıq Estetikası (E.Qanslik, X.Zeldmayr), semiotik Estetika (Ç.Morris, U.Eko), kibernetika vә informasiya Estetikası (A.Mol, M.Benze), riyazi Estetika (C.Birkqof) belә yaranırdı. 19,20-ci әsrlәrin estetik tәlimlәri onların hansı konkret bәdii yaradıcılıq cәrәyanını — tәnqidi realizmi (O.Balzak, rus inqilabi-demokratları), naturalizmi (E.Zolya), simvolizmi (V.İvanov, A.Belıy), abstraksionizmi (V.Kandinski) nәzәri cәhәtdәn әsaslandırmalarına görә dә fәrqlәnirdilәr.

Müasir dövrdә estetik mәdәniyyәt tarixi sosiomәdәni hadisә xronotopunda kommunikasiyaya daxil olan bir çox bәdii sistemlәrin transformasiyası vә transmutasiyası kimi başa düşülür. Estetika daha bir sosioloji ölçü qazanır (İ.Ten, Y.Burkhard, Marks, Lukaç, Orteqa-i-Qasset). Bәdiiestetik fenomenlәr burada iqtisadi, siyasi münasibәtlәr (mübadilәlәr, kommunikasiyalar, münaqişәlәr) sistemindә qrupların sosial statuslarının (maraqlarının, mәqsәdlәrinin, tәsәvvürlәrinin) ifadәsi kimi tәsәvvür olunur. Sosiallaşan Estetika cәmiyyәtin bir-birilә rәqabәt aparan iki özünütәsvir sistemindә — siyasi vә iqtisadi sistemlәrdә inkişaf edir vә sosial antropologiya ilә bilavasitә tәmasa girir. Modern vә postmodern vәziyyәtlәrdә klassik estetik mәdәniyyәt mövzusu hәlә dә problemli olaraq qalır. Burada Muzey statusunu qeyd etmәk zәruridir, belә ki, o, klassik paradiqmanı istiqamәtverici koordinat kimi müәyyәn mәnada qoruyub saxlayır vә ona münasibәtdә modern (neomodern) layihәlәr özlәrini bәdii mәdәniyyәt hadisәsi kimi tanıyır vә müәyyәnlәşdirirlәr. Estetik layihәlәrin kommunikasiyalaşan sistemindә klassik paradiqmanın mövcudluğu Avropa estetik mәdәniyyәtinin fenomenoloji mahiyyәtini qorumaqla, onu ümumhumanitar teoloji müddәanın aşkarlanmasına yönәldir.

Gerçəkliyin estetik dərki

Maarifçi estetikanın nümayəndələri E.Byerk, Hoqart, D.Didro, J.J.Russo, İ.İ.Vinqelman, İ.Herder və b., xüsusilə onların davamçıları F.Şiller və Höte incəsənətlə gerçəkliyin əlaqəsi ideyasını inkişaf etdirdilər. Marksizm-leninizm klassikləri isə incəsənəti ictimai şüur formalarından biri və gerçəkliyin estetik dərk olunmasının spesifik forması kimi öyrənirlər. Gerçəkliyin estetik dərkinin isə üç tərəfi vardır:

  • Obyektiv gerçəklikdə estetiklik;
  • Subyektiv estetiklik;
  • İncəsənət-subyektiv və obyektiv estetikliyin vəhdəti.

Estetika bu tərəflərin mahiyyətini, qanunauyğunluqlarını və onların konkret təzahürlərini tədqiq edir.

Ədəbiyyat

  • Adil Əsədov. Gözəlliyin fəlsəfəsi. Bakı, Nurlan, 2005, 500 s.

İstinadlar

  1. S.K.Məmmədova. "Mədəniyyətşınaslıq",(dərs vəsaiti)Bakı, "Kooperasiya" nəşriyyatı-2001, 202 səh

Xarici keçidlər

  • Niyazi Mehdi — Ortaçağ Azərbaycan estetik mədəniyyəti. Bakı, 1986. 2012-05-03 at the Wayback Machine

Avqust 11, 2021
estetika, aisthētikós, hiss, edәn, hissiyyatlı, insanın, dünyaya, dәyәrlilik, münasibәtinin, spesifik, tәzahürü, olaraq, estetik, sahәni, insanların, bәdii, fәaliyyәt, sahәsini, öyrәnәn, fәlsәfi, hisslər, haqqında, termin, kimi, dəfə, xviii, əsrin, alman, filo. Estetika yun aisthetikos hiss edәn hissiyyatli insanin dunyaya dәyәrlilik munasibәtinin spesifik tәzahuru olaraq estetik sahәni vә insanlarin bәdii fәaliyyәt sahәsini oyrәnәn fәlsәfi elm hissler haqqinda elm Bir termin kimi ilk defe XVIII esrin alman filosofu Aleksandr Baumharten isletmisdir Estetika felsefi tefekkurun bir qolu kimi oz menseyini uzaq kecmisden alir ve XVIII esre qeder husniyyat gozellik elmi ve yaxud poetika adi ile oyrenilir Estetikanin bize melum olan 2500 illik tarixi vardir Estetika ardicil ve sistemli olaraqilk defe klassik yunan filosoflarinin eserlerinde islenmisdir Mundericat 1 Estetika sozunun menasi 2 Tarixi 3 Estetik dusuncә 4 Gercekliyin estetik derki 5 Edebiyyat 6 Istinadlar 7 Xarici kecidlerEstetika sozunun menasi RedakteEstetika yunan sozudur Aisthetiko hiss eden hessas menasindadir O gozellik qanunlarini incesenetin gercekliye munasibetini onun nov ve janrlarini bedii suurun qanunauygun inkisafinin ozunemexsus xususiyyetlerini bedii yaradiciliq metodunu oyrenen felsefi fealiyyet novudur Estetik terbiye incesenetin bir novudur Estetik terbiye insan exlaqina guclu tesir gosterir Edebiyyat incesenet insan meneviyyatini zenginlesdirir humanizm xeyirxahliq vetenperverlik ve b musbet keyfiyyetler formalasdirir Gozellik hissi insan qelbini temizleyir saflasdirir onu yaxsi emellere yoneldir Gozel fikre ve qelbe malik insan pisliye bedxahliga qeddarliga yol vermez 1 Tarixi RedakteEstetika termini elme hele XVIII esrde alman filosofu Aleksandr Qotlib Baumqarten 1714 1762 terefinden getirilmisdir O bu anlayisi gozellik nezeriyyesi Hissi idrak elmi adlandirmisdir Onun estetik hadiseni idrak nezeriyyesi yonumunden islemesinin alman klassik felsefesinin sonraki inkisafi ucun boyuk ehemiyyeti olmusdur Estetik fikrin tarixi daha qedimdir Bele ki 2500 il bundan evvel quldarliq dovrunde Misir Babilistan Hindistan ve Cinde yaranmis Qedim Yunanistan ve Qedim Romada inkisaf etmisdir Antik filosoflarin eserlerinde incesenetin cemiyyetde rolu ve onun insanin exlaqina tesiri meselelerinden behs olunmusdur Orta esrlerin Ilahi gozellik haqqinda mistik telimlerinde her cur gozelliyin menbeyi ve ali gozelliyin tecessumu allah hesab olunurdu Estetika bolmәlәrinin qarsiliqli munasibәti bu elmin butun tarixi inkisafi boyunca bir birini әvәz etmis vә muxtәlif formalarda basa dusulmusdur Dәfәlәrlә Estetikani bir necә mustәqil elmi fәnnә estetik dәyәrlәr nәzәriyyәsi estetik qavrayis nәzәriyyәsi umumi sәnәt nәzәriyyәsi bolmәk tәklif olunsa da tәcrubә gostәrmisdir ki estetik dәyәrlәri vә bәdii mәnimsәnilmәni ayri ayriliqda nәzәrdәn kecirmәk mumkun deyil Bu bәzәn insanin bәdii fәaliyyәti ilә estetik fәalliginin eynilәsdirilmәsinә sәbәb olurdu Estetikanin hәr iki bolmәsi bir birilә tәbii sәkildә qarsiliqli әlaqәdә olub nisbi mustәqilliyә malikdirlәr Birinci bolmәdә dәyәr munasibәtlәri sistemindә estetikliyin tәbiәti vә ozunәmәxsuslugu cox sayda konkret modifikasiyalarda gozәllik vә eybәcәrlik ucaliq vә alcaqliq faciәvilik vә komiklik vә s cixis edәn estetik dәyәrlәrin diferensiasiya qanunauygunluqlari dәyәrlilik vә qiymәtlәndirmәnin estetik qavrayis vә estetik tәmayullu tәcrubәnin dialektik әlaqәsi mәdәniyyәtin muxtәlif sahәlәrindә sosial vә fәrdi hәyatda insanin estetik fәalliginin әhәmiyyәti muxtәlif inikas sahәlәrindә praktik fәaliyyәtdә vә musahidәdә insanlarin tәrbiyәsindә vә tәhsilindә estetikliyin vә bәdiiliyin qarsiliqli әlaqәsi kimi mәsәlәlәr oyrәnilir Estetika elminin ikinci bolmәsi bәdii fәaliyyәtin xususi tәhlili ilә әlaqәdardir Onun filogenezdә vә ontogenezdә meydana gәlmәsinin tәdqiqini insan fәaliyyәtinin digәr istiqamәtlәri sirasinda Estetikanin struktur vә funksional ozunәmәxsuslugunu elәcә dә mәdәniyyәtdә yerini bәdii fәaliyyәtin konkret formalarinin incәsәnәt novlәri vә janrlarinin muxtәlifliyini tarixi modifikasiyalari cәrәyanlar uslublar metodlar doguran qanunlari cәmiyyәtin bәdii inkisafinin muasir mәrhәlәsinin xususiyyәtlәrini vә incәsәnәtin tarixi inkisaf perspektivlәrini ehtiva edir Bununla yanasi Estetika hec vaxt insan tәrәfindәn dunyanin estetik vә bәdii mәnimsәmә qanunauygunluqlarini oyrәnmәklә kifayәtlәnmәmis estetik qiymәtlәndirilmәnin muәyyәn meyarlarini vә bәdii fәaliyyәtin proqramlarini hazirlamaqla bu vә ya digәr sәkildә hәmin mәnimsәmәni istiqamәtlәndirmisdir Estetik fikrin uzunmuddәtli tarixi tәsәkkulu vә inkisafi prosesi onu sәrtlәndirәn bir sira faktorlarla muxtәlif siniflәrin vә ictimai qruplarin ideoloji vә sosial psixoloji movqelәri dәyisәn tәdqiqat predmetinin estetik mәdәniyyәtin vә bәdii tәcrubәnin ozunәmәxsusluqlari estetik nәzәriyyәlәrin әsaslandigi yaxud meydana gәldiyi fәlsәfi tәlimlәrin sәciyyәsi qonsu elmlәrin sәnәtsunasliq vә әdәbiyyatsunasliq psixologiya vә sosiologiya vә s movqelәri ilә istiqamәtlәnirdi Estetik dusuncә RedakteEstetik dusuncә qәdim kecmisdә ibtidai cәmiyyәtin mifoloji suurunda yaranmisdir Muxtәlif xalqlara mәxsus miflәrin tәhlili onlarda fәrqli sәnәtlәrin mәnsәyi onlarin insan hәyatindaki rolu sәnәtin gozәlliklә әlaqәsi mәs Apollon Musaget vә onun rәhbәrlik etdiyi Muzalar barәsindә qәdim yunan mifi haqqinda insanlarin ilkin tәsәvvurlәrinin necә әks olunmasini gostәrir Estetikanin tarixi elmi nәzәri dusuncәnin formalasmasi ilә baslamisdir Inkisafinin birinci mәrhәlәsindә Avropada 18 ci әsrin ortalarina qәdәr davam etmisdir Estetika hәlә mustәqil elmi fәnn deyildi hәtta oz adi belә yox idi Antik dovrdә estetik problematika bir tәrәfdәn fәlsәfi әsәrlәrdә pifaqorcular Sokrat Platon Aristotel tәrәfindәn digәr tәrәfdәn incәsәnәtin muxtәlif novlәrinә hәsr olunmus traktatlarda mәs Polikletin Qorpinin Mitruvinin Horasinin traktatlarinda islәnirdi Buna baxmayaraq antik mutәfәkkirlәrin bir cox dәrin mәzmunlu fikirlәri Avropa estetik fikrinin butun sonraki inkisafi ucun tәmәlyaradici әhәmiyyәtә malik olmusdur Sәrqdә Estetikanin inkisafi spesifik yollarla getmis yalniz ayri ayri vaxtlarda Avropa Estetikasinin inkisafi ilә tәmasda olmusdur Orta әsrlәr xristian Estetikasi estetik hadisәlәrin spiritualist anlamini әsaslandirir vә sәnәtin strukturunu simvolik ruhda sәrh edirdi Avqustin Foma Akvinali vә b Yalniz Intibah dovrundә estetik dusuncә teoloji baglardan qurtularaq dunyәvi humanist vә realist tәmayullu oldu Lakin bu zaman Estetikanin fәlsәfә ilә әlaqәlәri zәiflәmәyә basladi belә ki fәlsәfә o dovrdә bilavasitә tәbiәtsunasliq biliklәrinә istinad edir vә bәdii estetik problemlәrә dәrin maraq gostәrmirdi Hәmin dovrdә boyuk rәssamlarin L B Alberti Leonardo da Vinci A Durer vә b vә muxtәlif sәnәt novlәri nәzәriyyәcilәrinin sәnәtsunasliq traktatlarinda Estetikadan bәhs edilirdi 17 ci әsr 18 ci әsrin 1 ci yarisinda gozәlliyin mahiyyәti vә sәnәtin tәbiәti problemlәri ayri ayri nәzәri traktatlarda N Bualo S Sorel M V Lomonosov vә b yaxud bәdii tәnqid janrina aid әsәrlәrdә I Bodmer vә I Breytinger D Didro vә b muzakirә olunurdu Estetikanin bәdii praktik tәmayulu bu vә ya digәr yaradiciliq yanasmasinin manyerizm klassisizm barokko realizm nәzәri әsaslandirma vә mudafiәsi mәsәlәlәrinin on plana cixmasi ilә nәticәlәnirdi Bu zaman muxtәlif estetik proqramlarin toqqusmasi mәs realizm ugrunda Didro vә Q E Lessinqin mubarizәsi Italiyada vә Ispaniyada klassisizm vә barokko tәrәfdarlarinin polemikasi ideoloji mubarizәlәri aciq ifadә edirdi Maarifcilik ideologiyasi incәsәnәtin yeni inkisafinin nәzәri suzgәcdәn kecirilmәsi prosesinә xususi aktualliq vә әhatә dairәsi verdi bununla da butun Avropa olkәlәrindә maarifcilik guclu eyni zamanda oz fәlsәfi vә bәdii prioritetlәri ilә rәngarәng olan hәrәkat dogurdu Fransada Didro J J Russo Almaniyada Lessinq I I Vinkelman B Britaniyada A Seftsberi H Houm vә b Sәnәtә onun insan dunyagorusunun tәsәkkulundә yaratdigi imkanlara maragin coxalmasi bәdii yaradiciligin muxtәlif novlәrinin qarsilasdirilmasina J B Dubo C Harris vә b sonra isә butun nәfis sәnәt lәrin vәhdәti haqqinda tәsәvvurlәrin S Battye M Mendelson formalasmasina dogru aparirdi Zovq probleminin qoyulusu da bununla bagli idi belә ki o bәdii yaradiciligin nemәtlәrini vә gozәlliyini qavramaq qiymәtlәndirmәk ucun spesifik psixi mexanizm kimi nәzәrdәn kecirilirdi Bu mәsәlәdә oz tәdqiqat sahәsinә estetik problematikani fәal sәkildә daxil etmәyә baslayan fәlsәfә sәnәtlә bәrabәr addimlayirdi C Vikonun K A Helvetsinin Volterin D Yummun E Berkin traktatlari 18 ci әsrin ortalarinda Q V Leybnitsin davamcisi A Q Baumqarten fәlsәfәdә etika vә mәntiqlә yanasi mәhz bu sahәyә aid mәsәlәlәrә hәsr olunmus xususi mustәqil bolmәnin ayrilmasi zәrurәtini subut etdi Baumqarten onu Estetika yәni hissi idrak nәzәriyyәsi adlandirdi onun islәnib hazirlanmasi gozәllik vә sәnәt haqqinda tamamlanmis tәlimin yaradilmasi ilә nәticәlәndi Tarixi inkisafda mәdәniyyәti insan fәaliyyәtini sosial tarixi izah etmәk ucun zәruri olan sonuncu mustәqil fәlsәfә bolmәsinә cevrilmәklә Estetika elminin ikinci mәrhәlәsi basladi Baumqartenin acdigi yolla alman fәlsәfәsinin vә mәdәniyyәtinin әn gorkәmli numayәndәlәri I Kant I H Herder F Siller I V Gote F V Sellinq Q V F Hegel getdilәr Hegel nәzәri analizin insanin bәdii fәaliyyәtinә onun inkisafi vә mәdәniyyәtdә yerinә tarixi baxisla uzvi sәkildә birlәsәn guclu estetik konsepsiya hazirladi bununla Estetikanin ensiklopedik әhatәli fәlsәfi bilik bolmәsi kimi Baumqartenlә baslayan inkisaf mәrhәlәsini basa catdirdi Bundan sonra Estetikanin tarixindә muxtәlif metodoloji vә ideoloji tәmayullәrin mubarizәsi ilә sәciyyәlәnәn ucuncu mәrhәlә baslanir Ideoloji planda bu mubarizә 19 20 ci әsrlәrin uc baslica estetik fikir cәrәyaninin qutblәsmәsindә ifadә edilirdi Burjuaziya Estetikasi nәzәriyyәcilәri parnascilar vә K Fridler mәktәbindәn tutmus X Orteqa i Qassetә vә X Ridә qәdәr muxtәlif vasitәlәrlә estetizmi vә xalis sәnәt sәnәt sәnәt ucundur prinsiplәrini әsaslandirirdilar Demokratik Estetika alimlәri utopik sosialist nәzәriyyә P Prudondan tutmus L N Tolstoya qәdәr vә rus mutәfәkkirlәrinin inqilabi demokratik konsepsiyalari V Q Belinski A I Gertsen N Q Cernisevski N A Dobrolyubov formasinda cixis edir lakin umumi cәhәtlәri baximindan cәmiyyәtin real hәyati ilә bagli olan realist prinsiplәri mudafiә edirdilәr Sosialist estetika K Marks F Engels vә V Lenin tәrәfindәn hazirlanmis onun inkisafinda F Merinq P Lafarq Q V Plexanov A V Lunacarski A Qramsi D Lukac vә b әhәmiyyәtli rol oynamislar Fәlsәfi metodoloji planda 19 20 ci әsrlәrdә estetik fikrin muxtәlif inkisaf yollari onun fәrqli fәlsәfi tәlimlәrә obyektiv F T Fiser V S Solovyov vә subyektiv A Breton idealizmin bu vә ya digәr formalarina pozivitizmә Q Spenser I Ten C Dyui vә intuitivizmә B Kroce A Berqson antropoloji materializmә Feyerbax Estetikasi vә rus inqilabi demokratlarin Estetikasi fenomenologiyaya N Hartman R Inqarden M Dufren ekzistensializmә J R Sartr M Haydegger әsaslanmasindan irәli gәlirdi Bu dovrdә estetik tәlimlәrin diferensiasiyasinin digәr aspekti Estetikani bu vә ya basqa konkret elmlә baglamaq sәylәrindә ifadә olunurdu psixoloji Estetika Q Fixner T Lipps fizioloji Estetika A Qrant Allen V V Velyamovic psixoanalitik Estetika Z Freyd J Lakan sosioloji Estetika M Quyo S Lalo sәnәtsunasliq Estetikasi E Qanslik X Zeldmayr semiotik Estetika C Morris U Eko kibernetika vә informasiya Estetikasi A Mol M Benze riyazi Estetika C Birkqof belә yaranirdi 19 20 ci әsrlәrin estetik tәlimlәri onlarin hansi konkret bәdii yaradiciliq cәrәyanini tәnqidi realizmi O Balzak rus inqilabi demokratlari naturalizmi E Zolya simvolizmi V Ivanov A Beliy abstraksionizmi V Kandinski nәzәri cәhәtdәn әsaslandirmalarina gorә dә fәrqlәnirdilәr Muasir dovrdә estetik mәdәniyyәt tarixi sosiomәdәni hadisә xronotopunda kommunikasiyaya daxil olan bir cox bәdii sistemlәrin transformasiyasi vә transmutasiyasi kimi basa dusulur Estetika daha bir sosioloji olcu qazanir I Ten Y Burkhard Marks Lukac Orteqa i Qasset Bәdiiestetik fenomenlәr burada iqtisadi siyasi munasibәtlәr mubadilәlәr kommunikasiyalar munaqisәlәr sistemindә qruplarin sosial statuslarinin maraqlarinin mәqsәdlәrinin tәsәvvurlәrinin ifadәsi kimi tәsәvvur olunur Sosiallasan Estetika cәmiyyәtin bir birilә rәqabәt aparan iki ozunutәsvir sistemindә siyasi vә iqtisadi sistemlәrdә inkisaf edir vә sosial antropologiya ilә bilavasitә tәmasa girir Modern vә postmodern vәziyyәtlәrdә klassik estetik mәdәniyyәt movzusu hәlә dә problemli olaraq qalir Burada Muzey statusunu qeyd etmәk zәruridir belә ki o klassik paradiqmani istiqamәtverici koordinat kimi muәyyәn mәnada qoruyub saxlayir vә ona munasibәtdә modern neomodern layihәlәr ozlәrini bәdii mәdәniyyәt hadisәsi kimi taniyir vә muәyyәnlәsdirirlәr Estetik layihәlәrin kommunikasiyalasan sistemindә klassik paradiqmanin movcudlugu Avropa estetik mәdәniyyәtinin fenomenoloji mahiyyәtini qorumaqla onu umumhumanitar teoloji muddәanin askarlanmasina yonәldir Gercekliyin estetik derki RedakteMaarifci estetikanin numayendeleri E Byerk Hoqart D Didro J J Russo I I Vinqelman I Herder ve b xususile onlarin davamcilari F Siller ve Hote incesenetle gercekliyin elaqesi ideyasini inkisaf etdirdiler Marksizm leninizm klassikleri ise inceseneti ictimai suur formalarindan biri ve gercekliyin estetik derk olunmasinin spesifik formasi kimi oyrenirler Gercekliyin estetik derkinin ise uc terefi vardir Obyektiv gerceklikde estetiklik Subyektiv estetiklik Incesenet subyektiv ve obyektiv estetikliyin vehdeti Estetika bu tereflerin mahiyyetini qanunauygunluqlarini ve onlarin konkret tezahurlerini tedqiq edir Edebiyyat RedakteAdil Esedov Gozelliyin felsefesi Baki Nurlan 2005 500 s Istinadlar Redakte S K Memmedova Medeniyyetsinasliq ders vesaiti Baki Kooperasiya nesriyyati 2001 202 sehXarici kecidler RedakteNiyazi Mehdi Ortacag Azerbaycan estetik medeniyyeti Baki 1986 Arxivlesdirilib 2012 05 03 at the Wayback MachineMenbe https az wikipedia org w index php title Estetika amp oldid 5836067, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.