fbpx
Wikipedia

Əzizə Cəfərzadə

Avqust 05, 2021

Cəfərzadə Əzizə Məmməd qızı (29 dekabr 1921(1921-12-29), Bakı – 4 sentyabr 2003(2003-09-04), Bakı) — yazıçı, ədəbiyyatşünas, ictimai xadim, filologiya elmləri doktoru, professor, 1946-cı ildən Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvü.

Əzizə Cəfərzadə
Doğum tarixi 29 dekabr 1921(1921-12-29)
Doğum yeri
Vəfat tarixi 4 sentyabr 2003(2003-09-04) (81 yaşında)
Vəfat yeri
Vətəndaşlığı
Fəaliyyəti yazıçı, ictimai xadim, ədəbiyyatşünas
Janr tarixi roman[d]
Mükafatları
azizajafarzade.com

Həyatı

1921-ci il dekabrın 29-da Bakı şəhərində anadan olmuşdur. İbtidai təhsilini 25 saylı məktəbdə almış, sonra teatr texniki məktəbində və ikiillik müəllimlər institutunda oxumuş, 1942–1944-cü illərdə Ağsu rayonundakı Çaparlı kəndində müəllim işləmişdir. 1946–1947-ci illərdə ekstern yolu ilə Azərbaycan Dövlət Universitetinin filologiya fakültəsini bitirmişdir. 1944–1946-ci illərdə Cəfər Cabbarlı adına "Azərbaycanfilm" kinostudiyasında ssenari şöbəsinin rəisi, 1947–1949-cu illərdə teatr texniki məktəbinin müdiri, 1950–1955-cı illərdə pedaqoji institutda dosent, kafedra müdiri, 1956-cı ildə Kamçatka pedaqoji institutunda dosent, 1957–1974-cü illərdə Azərbaycan Elmlər Akademiyasının əlyazmalar İnstitutunda baş elmi işçi, şöbə müdiri, 1974-cü ildən isə Bakı Dövlət Universitetinin professoru vəzifələrində çalışmışdır. Əzizə Cəfərzadə XIX əsr Azərbaycan ədəbiyyatı tarixinin bilicisi kimi tanınırdı və bu sahədə 1950-ci ildə "XIX əsr Azərbaycan ədəbiyyatında maarifçi-ziyalı surətləri" mövzusunda namizədlik, 1970-ci ildə "XIX əsr Azərbaycan poeziyasında xalq şeiri üslubu" mövzusunda doktorluq dissertasiyaları müdafiə etmişdir.

Yaradıcılığı

Ədəbi fəaliyyətə 16 yaşında başlamış və "Əzrayıl" adlı ilk hekayəsini 1937-ci ildə "Ədəbiyyat" qəzetində çap etdirmişdir. İlk kitabı 1948-ci ildə çap edilmiş, lakin Moskvanın xüsusi qərarı ilə satışa çıxmamışdan əvvəl qadağan olunub yandırılmışdır. Əzizə xanımın nəsr əsərləri əsasən tarixi roman janrında yazılmışdır. O, müasir Azərbaycan nəsr tarixində bu janrı yenidən həyata gətirmişdir. Onun bu qəbildən yazdığı əsərləri aşağıdakılardır:

  • "Natəvan haqqında hekayələr" (1963) – bu hekayələrdə yazıçı Qarabağın son xanı Xurşidbanu Natəvanın (XIX əsr) həyatını qələmə almışdır;
  • "Aləmdə səsim var mənim" (1973–1978)- ilk tarixi romanı XIX əsrdə Şamaxıda yaşayıb-yaratmış məşhur şair Seyid Əzim Şirvaninin ədəbi həyatı haqqındadır;
  • "Vətənə qayıt" (1977) – XVIII əsrdə rus qoşunlarının Azərbaycana ilk gəlişi fonunda şair Nişat Şirvaninin həyatı və Şirvanın Salyan bölgəsində baş verən hadisələr;
  • "Yad et məni" (1980) – XIX əsrin sonu XX əsrin əvvəllərində romantik şair Abbas Səhhətin həyat və yaradıcılığı ilə bağlı roman;
  • "Bakı-1501" (1981) – Şah İsmayıl Xətai və onun Bakıya yürüşu tarixinə həsr olunmuş roman;
  • "Cəlaliyyə" (1983) – XII əsr Naxçıvanın qadın hökmdarı Cəlaliyyənin ölkənin müdafiəsi uğrunda apardığı mübarizənin tarixi;
  • "Sabir" (1989) – XIX əsrin sonu XX əsrin əvvəllərində yaşayıb-yaratmış məşhur satirik şair Mirzə Ələkbər Sabirə həsr edilmiş əsər;
  • "Eldən elə" (1992) – XIX əsrdə 37 il dünya səyahətində olan coğrafiyaşünas Zeynalabdin Şirvaninin həyatı haqqında roman;
  • "Bir səsin faciəsi" (1995) – XIX əsrin sonunda yaşamış müğənni Mirzə Güllərin faciəli həyatından bəhs edən əsər;
  • ""Gülüstan"dan öncə" (1996) – XIX əsrin əvvəllərində rus qoşunlarının Şirvana hücumu tarixinə həsr olunmuş roman;
  • "Zərrintac-Tahirə" (1996) – XIX əsrdə İran Azərbaycanında yaşayıb-yaratmış qadın şairə və Bab hərakatının liderlərindən biri Tahirə Qürrətüleynin həyatı haqqında əsər;
  • "İşığa doğru" (1998) – XX əsrdə İranda Bab hərakatının əks-sədası kimi baş verən faciəvi tarixə həsr edilmiş povest;
  • "Bəla" (2001) XVI əsrdə Şah İsmayıl Xətaidən sonra Azərbaycanda baş verən və sonu Azəbaycanın xırda xanlıqlara parçalanması ilə nəticələnən hakimiyyət uğrunda gedən saray çəkişmələri haqqında əsər;
  • "Rübabə-sultanım" (2001) – XX əsrdə baş verən ictimai-siyasi hadisələr fonunda yarı bioqrafik romanı;
  • "Xəzərin göz yaşları" (2003) – 1938-cı ildə Azərbaycanda yaşayan İran azərbaycanlılarının Stalin rejimi tərəfindən 3–4 gün ərzində İrana məcburi deportasiyası haqqında povest;
  • "Eşq Sultanı" (Ölümündən bir az əvvəl bitirmişdir)- XV–XVI əsrdə yaşayıb-yaratmış böyük Azərbaycan şairi Məhəmməd Füzulinin həyatı haqqında roman.

Yazıçının "Sahibsiz ev" (1966), "Əllərini mənə ver" (1970), "Sənsən ümidim" (1984), "Xəyalım mənim" (2002) kimi bir sıra povestlərinin mövzusu müasir həyatdan götürülmüşdür.

"Qızımın hekayələri" (1964), "Anamın nağılları" (1982), "Çiçəklərim" (1988), "Pişik dili" (2001) və sair uşaqlar üçün yazdığı hekayə və nağıllardır.

Əzizə Cəfərzadə, eyni zamanda, bir tədqiqatçı alim kimi Azərbaycan elmi qarşısında təqdirəlayiq xidmətlər göstərmişdir. Onun klassik Azərbaycan ədəbiyyatının, xüsusilə də şifahi ədəbi irsimizin öyrənilməsi sahəsində gərgin elmi axtarişlarının bəhrəsi olan əsərlər həmişə elmi ictimaiyyətin marağına səbəb olmuşdur. Əzizə xanımın elmi-tədqiqatları onun ədəbi yaradıcılığına da güclü təsir göstərmiş və yazıçının əsərlərini Azərbaycan dilinin saflığı və təmizliyi uğrunda mübarizənin bariz nümunəsinə çevirmişdir. Əzizə xanım ədəbi və elmi yaradıcılığı pedaqoji fəaliyyətlə uğurlu bir şəkildə əlaqələndirməyi bacarırdı. Elmi tədqiqatçı kimi bir sıra aşıq və şairlərin əsərlərini toplayıb çap etdirmişdir ki, bunlara "Fatma xanım Kəminə" (1971), "Könül çırpıntıları" (1972), "Azərbaycanın aşıq və şair qadınları" (1974, 1991), "Azərbaycanın şair və aşıq qadınları" (II nəşr 2003), "Şirvanın üç şairi" (1971), "Mücrüm Kərim Vardani. Sünbülstan" (1978), "Abdulla Padarlı. Seçilmiş əsərləri" (1979), "Hər budaqdan bir yarpaq" (1983) daxildir. Onun bir çox toplayib çap etdirdiyi əsərlərin əsas hissəsini ana və qadın mövzusu təşkil edir ki, bunlar da Əzizə xanıma romanlarından az şöhrət gətirməmişdir. Bu kitablar vasitəsi ilə o, ta qədim dövrlərdən Azərbaycanda yüksək poetik səviyyəli yazılı və şifahi qadın yaradıcılığının mövcud olduğunu və dünya ədəbiyyatında öndər olduğunu sübut etmişdir. Bu əsərlərlə yanaşı onun yüzlərlə məqalə, oçerk, elmi tədqiqat və publisistik məqalələri dövrü mətbuatda çap edilmişdir.

O, "Natavan" adli kinossenari, çoxlu sayda radio-televiziya pyesləri xatirat və saysız hesabsız bayatı yazmışdır. Əzizə xanım folklorumuzun vurğunu idi, "Bayatı düşüncələrim", "Xızır Nəbi", "Novruz" və başqa Azərbaycan adət-ənənələri, etnoqrafiyası ilə bağlı yazıları, televiziya-radioda çıxışları onu xalqın sevimlisi etmişdir. Bir çox xarici ölkələrdə, o cümlədən Yuqoslaviya, Suriya, Kipr, Hindistan, Sinqapur, Malaziya, İsrail, İraq və Türkiyədə beynəlxalq əhəmiyyətli tədbirlərin iştirakçısı olmuşdur. Bu ölkələrin kitabxanalarından tarixi əsərlərlə bağlı məlumatlar toplamış və səyahət gündəlikləri yazmışdır. Bunlardan birində 1965–1966-cı illərdə həyat yoldaşının işi ilə bağlı Qanaya səfərinin gündəlikləri "Qızıl sahilə səyahət" (1968) xatiratını yazmasıdir.

Əzizə xanım bir sıra xarici müəlliflərin o cümlədən S.Smirnovun "Brest qalası", Ş.Rəşidovun "Güclü dalğa", A. Lixanovun "Mənim generalım", Ə.Kabaklənin "Əjdaha daşı", S.Çokumun "Bizim diyar" və sair əsərləri Azərbaycan dilinə tərcümə etmiş, bir çox kitabın redaktoru olmuşdur. Onun əsərləri də bir sıra xarici dillərə, o cümlədən rus, fars, tacik, ərəb, qazax və sair tərcümə edilib xaricdə nəşr edilmişdir. Fasiləsiz olaraq televiziya və radioda müxtəlif mövzularda çıxışlar etmiş, televiziyada "Klassik irsimizdən", "Aşıq Pəri" və sair çoxsayı proqramların müəllifi və aparıcısı olmuşdur. Bu verilişlər vasitəsi ilə xalqa Azərbaycan klassik və müasir ədəbi irsini təbliğ etmişdir. Bununla yanaşı o radioda Cənubi Azərbaycan üçün verilən proqramların və "Ana" radio jurnalının uzun illər daimi iştirakçısı olmuşdur.

1981–1989-cu illərdə Respublika Qadınlar Şurasının sədri vəzifəsində işləmişdir. Azərbaycan qadın və uşaqlarının hüquqlarının qorunması sahəsində aktiv fəaliyyət göstərmiş, respublikanın ən ucqar rayon-kəndlərinə belə dəfələrlə getmiş və millətin tarixi, taleyi ilə bağlı problemlərlə tanış olmuş, bu problemlərin həll edilməsində yaxından iştirak etmişdir. O həyatı boyu xeyriyyəçiliklə məşğul olmuş, 1979-cu ildə indiki Hacıqabul rayonunun Tağılı kəndində öz vəsaiti hesabına orta məktəb və klub binası tikdirmişdir. Azərbaycanın müstəqilliyi uğrunda və erməni təcavüzünə qarşı hərəkatda daim öndə və fəal iştirak edən bir vətəndaş olmuşdur.

Əzizə Cəfərzadənin Azərbaycan elmi və ədəbiyyatı qarşısında göstərdiyi xidmətlər yüksək qiymətləndirilmişdir. O, dönə-dönə müxtəlif fəxri fərmanlar, "Xalqlar dostluğu" ordeni və müstəqil Azərbaycanın ali mükafatı – "Şöhrət" ordeni ilə təltif edilmişdir. Azərbaycan Respublikası prezidentinin fərdi təqaüdçüsü idi. Azərtelefilm birliyi onun həyat və yaradıcılığı haqqında 2 telefilm çəkmişdir. Əzizə xanımın ən böyük mükafatı isə xalqın ona qarşı olan böyük məhəbbəti idi. Bu sevginin məntiqi nəticəsi kimi, o 2001-ci ildə "Azərbaycan Anası" və "Xalq Yazıçısı" kimi yüksək adlara layiq görülmüşdür. Əzizə Cəfərzadə 2003-cü il sentyabrın 4-də ömrünün 82-ci ilində uzun sürən ağır xəstəlikdən sonra haqqın dərgahına qovuşmuşdu və vəsiyyətinə əsasən Hacıqabul rayonunun Tağılı kəndində valideynləri, həyat yoldaşı və qardaşları ilə bir məzarlıqda dəfn edilmişdir.

 Tarixi romanları

"Vətənə qayıt" romanı 1973-cü ildə qələmə alınmışdır. Romanda vətən və məhəbbət xətti aparıcı yer tutmaqdadır. Yazıçı bütün roman boyu bu sujet xətlərini paralel və bəzənsə qovşaq təsvirini vermişdir. Əsərdə yalnız Nişat Şirvaninin deyil, taleyini vətənlə bağlamış bir sıra qəhrəmanların obrazları da bədii inikasını tapmışdır. "Vətənə qayıt" əsərində hadisələrin cərəyan etdiyi tarixi dövr haqqında oxucuda bitkin təsəvvür yarada bilmişdir. "Bu baxımdan romanın başlanğıcı olan "Beş qız idik…" hekayəsi xüsusilə nəzəri cəlb edir. Təsvir edilən hadisə xalqın faciəvi həyatını öyrənmək üçün oxucunu keçmişə aparır".

Əsl ismət timsalı olan Sürəyya xanımın gözəl qızı Nisəbəyimin yad ellərə düşməkdənsə övladı ilə birlikdə od içində yanması xalqın sonsuz qəzəbindən xəbər verir.

Romanda təsvir olunan hadisələr, əsasən, qədim Şamaxıda cərəyan edir. XVIII əsrdə artıq böyük ticarət mərkəzi olan Şamaxı həm də elm, mədəniyyət və memarlıq sahəsində böyük müvəffəqiyyət qazanmışdır. Sonralar Nadir şahın Şirvana hücumu Şamaxını bərbad vəziyyətə salmışdır. Bir müddət istiqlaliyyət qazana bilməyən Şirvan Türkiyə soltanlığının əlinə keçmiş, beləliklə, Zaqafqaziyada İran və Türkiyəyə qarşı münasibətinin kəskinləşməsi Rusiyaya tərəf meylin yaranmasına səbəb olmuşdur. Belə ziddiyyətli bir dövrdə Şirvanda yaşayıb-yaradan Nişat Şirvani, Zülali, Ağa Məsih Şirvani, Raci Şirvanlı, Rəşid və digər şairlər özlərini bu mübarizələrə həsr etmiş, hamısı vətəndən didərgin düşmüşdür.

Əsərin süjet xətti dediyimiz tarixi hadisələrə uyğun inkişaf etsə də, bəzi tarixi şəxsiyyətlərin adları olduğu kimi saxlanılsa da, müəllifin hadisələrə qabarıq münasibəti aydın nəzərə çarpır.

Əslində belə romanda bu iki cəhət gözlənilmiş, biri digərini tamamlamışdır. Xüsusən, Nişat Şirvaninin qəzəllərinin təsiri, Maro əhvalatı, onların məhəbbətlərinə inamı daha da gücləndirmişdir. Əsərdə təsvir edilən Əsgər bəy və Şəbnəm yazıçı tərəfindən çox xarakterik təsvir edilmişdir. Feodalizmin nümayəndələri olan bu bacı-qardaşın xarakterləri psixoloji vəziyyətləri ilə qarşılaşdırılmışdır. Belə halda oxucu Şəbnəmə qarşı rəğbət hissi ilə yanaşır.

Müəllif Əsgər bəyin də ziddiyyətli xarakterini çox böyük ustalıqla qələmə almışdır. Zahirdə Türkiyə soltanının Şamaxıdakı hakimi Ehsan bəyin ən yaxın adamı olan Əsgər bəy daxilən müstəqil hakimiyyətə can atır. Nişatın qardaşları Qələmşah və Ələmşahın rəhbərliyi ilə baş verən el üsyanına qoşulur və son halda üsyana xəyanət edir. Onun xarakterindəki bu ziddiyyətlər yazıçı tərəfindən məharətlə işlənmişdir.

"Aləmdə səsim var mənim" romanı 1972-ci ildə yazılmışdır. Bu roman yalnız ədibin yaradıcılığında deyil, ümumən Azərbaycan tarixi nəsrində əhəmiyyətli yer tutur. Müəllifin ilk romanı olan və ədəbi mühitdə böyük həssaslıqla qarşılanan bu əsərin adı elə məhz Seyid Əzim Şirvaninin şeirindən götürülmüşür:

Mövti-cismani ilə sanma mənim ölməyimi,

Seyyida, ölmərəm, aləmdə səsim var mənim.

Yazıçı romanı əvvəlcə "Məhəbbət günahdırmı?" adlandırmağı düşünsə də,ancaq əsərin nəşri zamanı dəyişməyi münasib bilmişdir. Bu şübhəsiz ki, romanın ictimai məzmunu ilə əlaqədardır.

"Aləmdə səsim var mənim" romanında Əzizə Cəfərzadə yaradıcılığına və şəxsiyyətinə böyük məhəbbət bəslədiyi Seyid Əzim Şirvaninin obrazını yaratmağı qarşısına məqsəd qoysa da yazıçı bununla kifayətlənməmiş, bütövlükdə XIX əsr Şirvan tarixini, daha doğrusu Şirvan mühitini ictimai-siyasi və ədəbi-mədəni hadisələrin canlı mənzərəsi fonunda və etnoqrafik yaddaşın işığında izləmişdir. Romanda Seyid Əzimin mükəmməl obrazı yaradılmışdır. Şamaxı yollardan başlanır deyərək yazıçı bir həyatın, bir mühitin və bir cəfakeş mübarizin həyat romanını başlayır. Şamaxı bazarlarının da təsviri geniş verilir, eyni zamanda burada bu həyat romanının iştirakçıları ilə tanış oluruq. Onalar haqqında və XIX əsr Şamaxı mühiti haqqında geniş təsəvvür əldə edirik. Əsərdə Seyid Əzim Şirvaninin hərtərəfli obrazı yaradılmışdır. Romanın ilk səhifələrində Seyid Əzim gənc bir şairdir yeni tanınmağa başlayır.Mahmud ağanın məclisində ilk dəfə iştirak edir və burada rastlaşdığı gözəl rəqs ustası olan, zahirən də görənləri bihuş edən Sonanın gözəlliyinə yazdığı şeiri oxuyur. Bu məclisdə Seyid Əzim həm də Sonaya aşiq olur. Seyid Əzimin ən yaxın dostu Tərlanda bu məclisdə idi və o da Sonanın eşqinə düçar olmuşdu. Lakin Sonanın eşqi onların dostluğunu poza bilmir. Seyid Əzim dostunun Sonaya olan sevgisini bildikdə öz hisslərini yalnız şeirlərdə biruzə verir. Onların qovuşması üçün həyatının sonuna qədər çalışır. Bunları əsas götürərək əsərin məhəbbət yönümlü olduğunu deyə bilmərik. Bu sadəcə dövrün mühitinin avam, cahil və xürafatçı tərəflərini açmaq üçündür. Bu Sona bir rəqassədir və rəqsin ustasıdır, heç kim onun kimi rəqs edə bilməz. Lakin sənəti və sənətkarı qəbul edə bilməyən bu dar çərçivəli mövhumat əhli onu çəngi adlandırır hətta onun adında söyüş, qarğış kimi istifadə edirlər. Hətta onu görərəkən qadınlar yaşmanırlar. Bu münasibətə görə heç kim Sonanı sevə bilməz, onunla evlənə bilməz, bunu namussuzluq və biabırçılıq qəbul edərlər. Rəqs kimi şeir də, musiqi də qəbul olunmur hər biri Allaha xoş getməyən əməl kimi qələmə verilir. Lakin bu sənətkarları yolundan döndərmir. Burada biz sənətin və sənətkarın sözsüz və kəlamsız nitqini də görürürük. Burada Seyid Əzimin rəssasmla məhz duyğular və baxışları ilə danışdığının şahidi oluruq onlar bir-birinin dilini bilməsələr də lakin bir-birinin ruhunu anlayırlar.

Seyid Əzimin ailə qurması və həyat yoldaşı Ceyrana olna münasibəti mehribanlığı və şəfqəti də əsərdə geniş təsvir olunmuşdur. Seyid Əzimin dünayaya göz açan uşaqlarına verdiyi adlarda insanlar arasında etiraz yaradır. Uşaqlara Aişə, Ömər adlarının qoyulmasını avam camaat qəbul etmək istəmir. Seyid övladlarına bu adlar qoyula bilməz deyirlər. Bütün bunlar yazıçının mühitin xüsusiyyətlərini, cizgilərini vermək üçün istifadə etdiyi xırda detallardır.

Seyid Əzim Şirvaninin maarif və məktəb yolunda apardığı mübarizələr əsərin əsasını təşkil edir. Xalqın övladlarının savadsız və cahil qalmasına şair dözə bilmir. Uşaqlar mollaxanalarda, mədrəsələrdə illərlə çərəkəni öyrənir və Quranı oxumağı öyrənirlər və bundan savayı heç nə bilmirlər. Bu Seyid Əzimi narahat edir çünki o, uşaqlar sadəcə cahil olaraq yetişirlər. Onlar Quranı oxumağı öyrənsələrdə mahiyyətini dərk etmirlər. İnsanlar kordurlar bu mühitdə sadəcə mollaların dediklərinə inanırlar. Bunun mahiyyətini dərk etmirlər, sözdə dindar müsəlman olsalarda dinlərindən belə xəbərləri yoxdur və mollalar tərəfindən aldadılırlar. Bütün bunlar Əzimin ürəyini parçalayır o xalqını belə avam görmək istəmir. İnsanları mədəni savadlı, həm dünyəvi elmlərə yiyələnmiş həm də dininin mahiyətini dərk etmiş görmək istəyir. Bir para mollalar var ki, onlar xalqın hər zaman avam olmasını istəyirlər. Avam insanları oyatmağa çalışanları isə qəbul etmirlər. Seyid Əzimin də yaratdığı məktəb bu şəkildə fitnəkar mollaların, dindən xəbəri olmayan möminlərin hədəfinə çevrilir. Qapaqlılar, Məşədi Alışlar və Qurbanqulular onu əzmək üçün əllərindən gələni edirlər. Bu kütlə heç cür maarifi, məktəbi, mədəniyyəti, irəliyə atılmış heç bir addımı qəbul etmək istəmirlər. Dar çərçivənin Qapaqlıları cahil kütlənin söz keçirəni olmaqda davam etmək istəyirlər. Seyid Əzimə qarşı avam camaatın isə münasibəti bir tərəfli deyil. Onu bir tərəfdən seyid, peyğəmbər övladı bilirlər, haqqında eşidilənlər və danışdıqlarını eşidən də isə ziddiyyətlər içində qalırlar. Bütün bunlara baxmayaraq, Seyid Əzim çalışır. Bilir ki, bu gün olmasa da bir gün mütləq onun da xalqı tərəqqi edəcək. İstedadlar musiqi şeir, sənət torpağı olan Şamaxı bir gün sənətkarlara da öz qucağını açacaq. Uşaqlar dünyadan xəbərli savadlı olacaqlar. Buna inanaraq Seyid Əzim bir an belə mübarizəsindən qalmır. O, uşaqları ac qaldıqda belə yenə də yalnız özünü düşünmür, qapıya gələnləri əliboş yola salmır. Əlində olanını yarı bölür.

Əsərin sonlarında artıq görürük ki, Seyid Əzim qocalmışdır. Xalqın dərdi Seyid Əzimi qocaltmışdır. Şəhərə yeni təyin olunan axundun gəlişini fürsət bilən Qapaqlılar, Məşədi Alışlar hücuma keçirlər hərəsi bir yandan Seyid Əzimin şeirini deyərək onun kafirliyini isbatlamağa çalışır. Onlar şeirləri əzbər bilirlər. Bütün bunlar qoca şairə pis təsir edir. Şair bir müddət xəstə yatdıqdan sonra dünyasını dəyişir amma köçən çairin cismidir, ruhu hər zaman xalqı ilədir. Seyid Əzimin səsi aləmdə hələ də yaşayır.

"Yad et məni" romanında XX yüzilliyin əvvəllərində cərəyan edən hadisələrdən danışılır. Romanda Abbas Səhhət, Mirzə Ələkbər Sabir və Ağəli Nasehin obrazları yaradılmışdır. Səhhətin simasında vətəndaşlıq və xeyirxahlıq, Sabirin timsalında fədakarlıq və cəsurluq, Nasehin şəxsində təvazökarlıq və səmimilik kimi mənəvi-əxlaqi keyfiyyətlər inandırıcı detallar və ştrixlərlə əks olunmuşdur. Lakin yazıçı romanda əsas diqqəti Abbas Səhhətə yönəltməyə çalışmışdır.

1980-ci illərdə Azərbaycan bədii nəsri özünün roman dövrünü yaşadı. Milli roman bu onillikdə yeni bir keyfiyyət mərhələsinə daxil oldu. Bədii nəsr tariximizdə ədəbi hadisəyə çevrilən onlarla roman bu onillikdə yarandı. Yusif Səmədoğlunun "Qətl günü", Elçinin "Ölüm hökmü", İsa Hüseynovun (Muğanna) "Məhşər" və s. Bu illər milli varlıq romanın mövzu və problematikasında ön mövqeyə keçdi. Tarixi roman xeyli zənginlik qazandı. 80-ci illərin romanında tariximizin müxtəlif dövrləri bədii təhlil predmeti olsa da, daha çox Şah İsmayıl mövzusu yer almışdır. Fərman Kərimzadənin "Xudafərin körpüsü", "Çaldıran döyüşü" dilogiyasında, Elçinin "Mahmud və Məryəm", Əzizə Cəfərzadənin "Bakı-1501", Əlisa Nicatın "Qızılbaşlar" romanlarında bu dövr əks olunmuşdur. Demək lazımdır ki, Səfəvilərin fəaliyyəti, xüsusən, Şah İsmayılın tarixi şəxsiyyət kimi marağı və milli müstəqillik, milli dövlətilik uğrunda mübarizə ilə şərtlənən müasirliyi indi də, bu gün də öz əhəmiyyətini saxlayır.

Əzizə Cəfərzadənin "Bakı-1501" romanı Şah İsmayıl mövzusunda yazılmış ilk tarixi romandır.Bundan sonra Fərman Kərimzadə "Xudafərin körpüsü"(1987), Əlisa Nicatın "Qızılbaşlar" romanları (1982) Səfəvilərin hakimiyyəti və o dövrdə baş verən tarix hadisələr eləcə də Şah İsmayıl Xətai şəxsiyyəti sərkərdəliyi ön plana çıxıb. Əzizə Cəfərzadə "Bakı-1501" romanı Şah İsmayılın bütün həyatı deyil, əsasən, 1501-ci ilə qədər olan tarixi hadisələr izlənir. Əslində, Şah İsmayıl Xətai mövzusuna dönüşün əsasını Əzizə Cəfərzadə bu əsəri ilə qoyduğunu demək olar. Yazıçı bu əsərində Şah İsmayılın Şirvanşah Fərrux Yassar ilə apardığı mübarizə və Bakını ələ keçirməsihadisəsi üzərində dayanır. Bu tarixi roman çoxfəsilli olmamış cəmi üç fəsildə (Bakı-1501, Qanlı-qadalı illər,hökmdarın şair ürəyi) verilmişdir. Romanın baş qəhrəmanının Şah İsmayıl Xətai olması yazıçıya həmin dövrün hadisələrinə nəzər salmağa imkan verir. Romanda Şah İsmayıl həm bir şah, həm şair, həm də bir səyyah kimi təsvir edilir. Yazıçı Şah İsmayıl obrazını, həm vətəninin mövcud vəziyətini təsvir edir, həm də onu xalqının, vətəninin gələcəyini düşünən sərkərdə və bir şah olaraq təsvir edir. Burada Şah İsmayılın uşaqlığı, taxta çıxması, şair kimi fəaliyyəti təsvir olunmuşdur. Bu romanda Əzizə Cəfərzadə birtərəflilik göstərmir, obrazı təsvir edərkən onun üstün xüsusiyyətləri ilə yanaşı qüsurlarını da göstərir. Həmçinin Şah İsmayılın milli şüurunu, vətənpərvərlik duyğularını da göstərmişdir. Romanda Şah İsmayıl Azərbaycan hökmdarı, Azərbaycan dövlətinin yaradıcısı kimi səciyələndirilir. Romana nəzər saldıqda görürük ki, burada Şah İsmayılın uşaqlığı xatırlanır və uşaqlıq dövründə belə Şah İsmayıl təmkinli, geniş dünyagörüşlü,açıq fikirli, gözüaçıq bir uşaqdır. Uşaqlığından o hökmdar kimi yetişdirilmiş və ona hökmdar şeyx kimi münasibərt göstərilmişdir. Onun yaçı ona olan münasibətə zərrə qədər də təsir göstərə bilmir. Şah İsmayıl səfərə çıxması və Kürü necə mərdliklə keçməsi, qoşunu öz arxası ilə aparması şeirlərinin qoşunda ruh yüksəkliyi yaratması romanda geniş əksini tapmışdır.

Romanda Şah İsmayıl obrazı ilə yanaşı hakim Mirzəli, Bəhram qazi, Bibixanım-Sultanım, Aytəkin, Rəhim bəy, İbrahim və başqa surətlərdə yaradılmışdır. Əsərdə yazıçı oxucuya belə müraciət edir: "Əziz oxucu, bu böyük mübarizə meydanında sən Bibixanım Sultanım, Aytəkin, İbrahim və o vaxtlar şeyx oğlu şah kimi tanınan Şah İsmayıl Xətai ilə görüşürsən. Bu görüşdə Bibixanım-Sultanım, Aytəkin və İbrahim hərəsi öz anlayışınca şiəlik təriqətinin başçısı,on dörd ildə on dörd əyalət fəth etmiş sərkərdə, hökmdar və ən incə məhəbbət qəzəlləri qoşmuş, "Dəhnamə" müəllifi şair Xətaini dərk etməyə çalışacaq".

Romanın epiloqunda Şah İsmayıl şəxsiyyətinin və mübarizəsinin simvolu kimi dil, qeyrət, və vətən sevgisi göstərilmişdir. Roman bu cümlə ilə bitir. Sizə üç əmanət qoyub ərən babalar: dilimiz, qeyrətimiz, vətənimiz-can sizin can onlar əmanəti. Onu da qeyd edək ki, Şah İsmayılın dilindən deyilən bu sözlər Əzizə Cəfərzadənin məzar daşına da yazılmışdır "Sizə vəsiyyətim: dilimizi, qeyrətimizi, Vətənimizi qoruyun".

Fərman Kərimzadə "Xudafərin körpüsü" romanını yazarkən ilk dəfə idi ki, belə bir mövzu haqqında düşünürdü. Burada Şah İsmayılın uşaqlılq illərini, hakimiyyət başına keçməzdən əvvəlki dövrü təsvir etməklə onun mühitinə nəzər salır. Mövcud ictimai-siyasi mühiti canlandırmağa çalışır. Yazıçı buna nail olur.Burada Şah İsmayıl obrazı tarixi həqiqətə uyöun olaraq işlənib. O bir sərkərdə dövlət adamı olmaqla yanaşı. Həm də bir xalq, el adamıdır.O düşüncə, arzu və istəklərilə yalnız özünü deyil, bütün Azərbaycan xalqını təmsil edir.Ona görə də yazıçı onu daim xalqla birgə təsvir edir. Şah İsmayılın apardığı mübarizə şəxsi mübarizə deyil, xalqın mübarizəsidir.

Əlisa Nicatın "Qızılbaşlar" romanında isə Şah İsmayılın ayrı-ayrı döyüş səhnələrindən danışılır və onun vətən, xalq yolunda atdığı addımlardan bəhs edilir.Onun əsas qayəsi Azərbaycanda ağalıq edən yadları burdan çıxarmaq, Azərbaycan torpağında hökmdarın bir azərbaycanlı olmasını təmin etməkdən ibarət olmuşdur. Yazıçı Şah İsmayılı xalqın məhəbbətini, rəğbətini qazanan Azərbaycanın vahidliyini düşünən və bunu həyata keçirən bir qəhrəman sərkərdədir. Bəzən onun vətən haqqında düşüncələri roman qəhrəmanlığından çıxaraq, dramaturgiya qəhrəmanlığına çevrilir (Vətən! Vətən! Vətən, sən nə qədər əziz və gözəlsən. And içirəm nə qədər ki, sağam sənin qızıl torpaqların tapdaq altında qalmayacaq…) Şah İsmayıl obrazı bir neçə yazıçı tərəfindən yaradılmasına baxmayaraq onun mükəmməl obrazının yaradılmasını demək çətindir. Dövr ziddiyyətli və çətin olduğu kimi ona yanaşmalarda müxtəlif və ziddiyyətlidir.

 "Eldən-elə" romanı tarixi romanlar içində xüsusilə seçilir.Yazıçının "Xoş gördük,səyyah" adlı povestinin yenidən işlənmiş və genişləndirilmiş variantı kimi təqdim etdiyi "Eldən-elə" romanı Azərbaycan alimi və səyyahı Zeynalabdin Şirvaninin həyatından bəhs edir. Həyatının otuz yeddi ilini səyahətlərdə keçirmiş olan bu görkəmli səyyah-mütəfəkkirin ömür yolunu vərəq-vərəq izləmiş, bir çox məqamlara aydınlıq gətirmişdir. Roman Zeynalabdin Şirvaninin uşaqlıq illəri ilə başlayır, beləcə səyyahın ömrünün sonunadək təsvir olunur. Burada alimin İran, Türkiyə, Hindistan, Pakistan, Orta Asiya, ərəb ölkələrinə səyahəti haqqında geniş təfsilatlı məlumat vermişdir. Ölkələr haqqında verilmiş zəngin məlumatlar əsərin oxunaqlılığını və inandırıcılığını təmin edir.

Əsərdə Zeynalabdin Şirvaninin atası İsgəndər, anası Şirinbəyim,qardaşı Məhəmmədəli obrazları da yaradılmışdır. Atası çox ciddi, zəhmli, dininə çox bağlı biri kimi təsvir olunur. Anası isə çox mülayim, mehriban bir qadındır. Eyni zamanda Süheyla, Altıntelli, Ömür bəy, vəliəhd Erkin və başqalarının obrazları yaradılmışdır. Əsərdə 1821-1827-ci illərdə "Riyazüs-səyahə", 1826-cı ildə "Hədayiqüs-səyahə", 1832-ci ildə isə "Bustanüs-səyahə","Kəşfül-maarif" kimi əsərlərini yazması haqqında da məlumat yer almışdır. Biz görürük ki, yazıçı əsəri yazarkən də bu əsərlərdən istifadə etmiş, Şirvaninin öz əsərlərindəki məlumatlara istinad edərək gözəl bir əsər meydana gətirmişdir.

"Eldən-elə" romanını Əzizə Cəfərzadə atası Məhəmməd Cəfər oğluna və coğrafiyaşünas alim Nurəddin Kərimovun xatirəsinə həsr etmişdir. Əsər 1992-ci ildə qələmə alınmışdır.

Mükafatları

  • Azərbaycan SSR Ali Sovetinin Fəxri Fərmanı — 28.12.1981

Haqqında çəkilən filmlər

  1. Ağ saçların işığı (film, 1993)
  2. Əzizə Cəfərzadə (film, 1999)

İstinadlar

  1. Flora XƏLİLZADƏ,Əbədi ayrılığın qüssəsi. "Azərbaycan" qəzeti
  2. "Sinifdənxaric tədbirlər zamanı tarixi şəxsiyyətlərə dair materialların öyrənilməsi". Afaq Qasımova. Yeniyetmələrin tarixi şəxsiyyətlərin nümunəsində tərbiyə edilməsi. Bakı: Nurlan, 2006. — səh. 125.
  3. Əzizə Cəfərzadənin rəsmi saytında bioqrafiyası
  4. AYTƏN, Xalq yazıçısı Əzizə Cəfərzadə dünyasını dəyişib. Əzizə Cəfərzadənin rəsmi saytında dərc olunan Vida Sözü
  5. ↑ 1) Abdullayeva C.M. və b. Müasir Azərbayca ədəbiyyatı.İki cilddə, II cild, Bakı, Bakı Universiteti nəşriyyatı,2007, səh 564.
  6. 1) Əzizə Cəfərzadə. Bakı-1501. Yazıçı,1981, səh 263.
  7. Ə.M.Cəfərzadə yoldaşın Azərbaycan SSR Ali Sovetinin Fəxri Fərmanı ilə təltif edilməsi haqqında Azərbaycan SSR Ali Soveti Rəyasət Heyətinin 28 dekabr 1981-ci il tarixli Fərmanı — anl.az saytı

Xarici keçidlər

Avqust 05, 2021
əzizə, cəfərzadə, səhifənin, neytrallığı, şübhə, doğurur, məqalədə, tərəf, tutma, pisləmək, məqsədi, daşıyan, doğruluğu, sübut, edilməyən, fikirlər, olduğu, iddia, edilir, xahiş, olunur, məsələ, ilə, əlaqədar, müzakirələrdə, iştirak, edəsiniz, məqalənin, bəzi,. Bu sehifenin neytralligi subhe dogurur Meqalede teref tutma ve ya pislemek meqsedi dasiyan ve dogrulugu subut edilmeyen fikirler oldugu iddia edilir Xahis olunur bu mesele ile elaqedar muzakirelerde istirak edesiniz Bu meqalenin bezi melumatlarinin menbesi gosterilmemisdir Daha etrafli melumat ucun meqalenin muzakire sehifesine baxa ve meqaleye uygun formada menbeler elave edib Vikipediyani zenginlesdire bilersiniz avqust 2021 Ceferzade Ezize Memmed qizi 29 dekabr 1921 1921 12 29 Baki 4 sentyabr 2003 2003 09 04 Baki yazici edebiyyatsunas ictimai xadim filologiya elmleri doktoru professor 1946 ci ilden Azerbaycan Yazicilar Birliyinin uzvu Ezize CeferzadeDogum tarixi 29 dekabr 1921 1921 12 29 Dogum yeri Baki Baki qezasi Azerbaycan SSRVefat tarixi 4 sentyabr 2003 2003 09 04 81 yasinda Vefat yeri Baki AzerbaycanVetendasligi SSRI AzerbaycanFealiyyeti yazici ictimai xadim edebiyyatsunasJanr tarixi roman d Mukafatlariazizajafarzade com Mundericat 1 Heyati 2 Yaradiciligi 3 Tarixi romanlari 4 Mukafatlari 5 Haqqinda cekilen filmler 6 Istinadlar 7 Xarici kecidlerHeyati Redakte1921 ci il dekabrin 29 da Baki seherinde anadan olmusdur Ibtidai tehsilini 25 sayli mektebde almis sonra teatr texniki mektebinde ve ikiillik muellimler institutunda oxumus 1942 1944 cu illerde Agsu rayonundaki Caparli kendinde muellim islemisdir 1946 1947 ci illerde ekstern yolu ile Azerbaycan Dovlet Universitetinin filologiya fakultesini bitirmisdir 1944 1946 ci illerde Cefer Cabbarli adina Azerbaycanfilm kinostudiyasinda ssenari sobesinin reisi 1947 1949 cu illerde teatr texniki mektebinin mudiri 1950 1955 ci illerde pedaqoji institutda dosent kafedra mudiri 1956 ci ilde Kamcatka pedaqoji institutunda dosent 1957 1974 cu illerde Azerbaycan Elmler Akademiyasinin elyazmalar Institutunda bas elmi isci sobe mudiri 1974 cu ilden ise Baki Dovlet Universitetinin professoru vezifelerinde calismisdir 1 Ezize Ceferzade XIX esr Azerbaycan edebiyyati tarixinin bilicisi kimi taninirdi ve bu sahede 1950 ci ilde XIX esr Azerbaycan edebiyyatinda maarifci ziyali suretleri movzusunda namizedlik 1970 ci ilde XIX esr Azerbaycan poeziyasinda xalq seiri uslubu movzusunda doktorluq dissertasiyalari mudafie etmisdir Yaradiciligi RedakteEdebi fealiyyete 16 yasinda baslamis ve Ezrayil adli ilk hekayesini 1937 ci ilde Edebiyyat qezetinde cap etdirmisdir Ilk kitabi 1948 ci ilde cap edilmis lakin Moskvanin xususi qerari ile satisa cixmamisdan evvel qadagan olunub yandirilmisdir Ezize xanimin nesr eserleri esasen tarixi roman janrinda yazilmisdir O muasir Azerbaycan nesr tarixinde bu janri yeniden heyata getirmisdir Onun bu qebilden yazdigi eserleri asagidakilardir Natevan haqqinda hekayeler 1963 bu hekayelerde yazici Qarabagin son xani Xursidbanu Natevanin XIX esr heyatini qeleme almisdir Alemde sesim var menim 1973 1978 ilk tarixi romani XIX esrde Samaxida yasayib yaratmis meshur sair Seyid Ezim Sirvaninin edebi heyati haqqindadir Vetene qayit 1977 XVIII esrde rus qosunlarinin Azerbaycana ilk gelisi fonunda sair Nisat Sirvaninin heyati ve Sirvanin Salyan bolgesinde bas veren hadiseler Yad et meni 1980 XIX esrin sonu XX esrin evvellerinde romantik sair Abbas Sehhetin heyat ve yaradiciligi ile bagli roman Baki 1501 1981 Sah Ismayil Xetai ve onun Bakiya yurusu tarixine hesr olunmus roman 2 Celaliyye 1983 XII esr Naxcivanin qadin hokmdari Celaliyyenin olkenin mudafiesi ugrunda apardigi mubarizenin tarixi Sabir 1989 XIX esrin sonu XX esrin evvellerinde yasayib yaratmis meshur satirik sair Mirze Elekber Sabire hesr edilmis eser Elden ele 1992 XIX esrde 37 il dunya seyahetinde olan cografiyasunas Zeynalabdin Sirvaninin heyati haqqinda roman Bir sesin faciesi 1995 XIX esrin sonunda yasamis mugenni Mirze Gullerin facieli heyatindan behs eden eser Gulustan dan once 1996 XIX esrin evvellerinde rus qosunlarinin Sirvana hucumu tarixine hesr olunmus roman Zerrintac Tahire 1996 XIX esrde Iran Azerbaycaninda yasayib yaratmis qadin saire ve Bab herakatinin liderlerinden biri Tahire Qurretuleynin heyati haqqinda eser Isiga dogru 1998 XX esrde Iranda Bab herakatinin eks sedasi kimi bas veren facievi tarixe hesr edilmis povest Bela 2001 XVI esrde Sah Ismayil Xetaiden sonra Azerbaycanda bas veren ve sonu Azebaycanin xirda xanliqlara parcalanmasi ile neticelenen hakimiyyet ugrunda geden saray cekismeleri haqqinda eser Rubabe sultanim 2001 XX esrde bas veren ictimai siyasi hadiseler fonunda yari bioqrafik romani Xezerin goz yaslari 2003 1938 ci ilde Azerbaycanda yasayan Iran azerbaycanlilarinin Stalin rejimi terefinden 3 4 gun erzinde Irana mecburi deportasiyasi haqqinda povest Esq Sultani Olumunden bir az evvel bitirmisdir XV XVI esrde yasayib yaratmis boyuk Azerbaycan sairi Mehemmed Fuzulinin heyati haqqinda roman Yazicinin Sahibsiz ev 1966 Ellerini mene ver 1970 Sensen umidim 1984 Xeyalim menim 2002 kimi bir sira povestlerinin movzusu muasir heyatdan goturulmusdur Qizimin hekayeleri 1964 Anamin nagillari 1982 Ciceklerim 1988 Pisik dili 2001 ve sair usaqlar ucun yazdigi hekaye ve nagillardir Ezize Ceferzade eyni zamanda bir tedqiqatci alim kimi Azerbaycan elmi qarsisinda teqdirelayiq xidmetler gostermisdir Onun klassik Azerbaycan edebiyyatinin xususile de sifahi edebi irsimizin oyrenilmesi sahesinde gergin elmi axtarislarinin behresi olan eserler hemise elmi ictimaiyyetin maragina sebeb olmusdur Ezize xanimin elmi tedqiqatlari onun edebi yaradiciligina da guclu tesir gostermis ve yazicinin eserlerini Azerbaycan dilinin safligi ve temizliyi ugrunda mubarizenin bariz numunesine cevirmisdir Ezize xanim edebi ve elmi yaradiciligi pedaqoji fealiyyetle ugurlu bir sekilde elaqelendirmeyi bacarirdi Elmi tedqiqatci kimi bir sira asiq ve sairlerin eserlerini toplayib cap etdirmisdir ki bunlara Fatma xanim Kemine 1971 Konul cirpintilari 1972 Azerbaycanin asiq ve sair qadinlari 1974 1991 Azerbaycanin sair ve asiq qadinlari II nesr 2003 Sirvanin uc sairi 1971 Mucrum Kerim Vardani Sunbulstan 1978 Abdulla Padarli Secilmis eserleri 1979 Her budaqdan bir yarpaq 1983 daxildir Onun bir cox toplayib cap etdirdiyi eserlerin esas hissesini ana ve qadin movzusu teskil edir ki bunlar da Ezize xanima romanlarindan az sohret getirmemisdir Bu kitablar vasitesi ile o ta qedim dovrlerden Azerbaycanda yuksek poetik seviyyeli yazili ve sifahi qadin yaradiciliginin movcud oldugunu ve dunya edebiyyatinda onder oldugunu subut etmisdir Bu eserlerle yanasi onun yuzlerle meqale ocerk elmi tedqiqat ve publisistik meqaleleri dovru metbuatda cap edilmisdir O Natavan adli kinossenari coxlu sayda radio televiziya pyesleri xatirat ve saysiz hesabsiz bayati yazmisdir Ezize xanim folklorumuzun vurgunu idi Bayati dusuncelerim Xizir Nebi Novruz ve basqa Azerbaycan adet eneneleri etnoqrafiyasi ile bagli yazilari televiziya radioda cixislari onu xalqin sevimlisi etmisdir Bir cox xarici olkelerde o cumleden Yuqoslaviya Suriya Kipr Hindistan Sinqapur Malaziya Israil Iraq ve Turkiyede beynelxalq ehemiyyetli tedbirlerin istirakcisi olmusdur Bu olkelerin kitabxanalarindan tarixi eserlerle bagli melumatlar toplamis ve seyahet gundelikleri yazmisdir Bunlardan birinde 1965 1966 ci illerde heyat yoldasinin isi ile bagli Qanaya seferinin gundelikleri Qizil sahile seyahet 1968 xatiratini yazmasidir Ezize xanim bir sira xarici muelliflerin o cumleden S Smirnovun Brest qalasi S Residovun Guclu dalga A Lixanovun Menim generalim E Kabaklenin Ejdaha dasi S Cokumun Bizim diyar ve sair eserleri Azerbaycan diline tercume etmis bir cox kitabin redaktoru olmusdur Onun eserleri de bir sira xarici dillere o cumleden rus fars tacik ereb qazax ve sair tercume edilib xaricde nesr edilmisdir Fasilesiz olaraq televiziya ve radioda muxtelif movzularda cixislar etmis televiziyada Klassik irsimizden Asiq Peri ve sair coxsayi proqramlarin muellifi ve aparicisi olmusdur Bu verilisler vasitesi ile xalqa Azerbaycan klassik ve muasir edebi irsini teblig etmisdir Bununla yanasi o radioda Cenubi Azerbaycan ucun verilen proqramlarin ve Ana radio jurnalinin uzun iller daimi istirakcisi olmusdur 1981 1989 cu illerde Respublika Qadinlar Surasinin sedri vezifesinde islemisdir Azerbaycan qadin ve usaqlarinin huquqlarinin qorunmasi sahesinde aktiv fealiyyet gostermis respublikanin en ucqar rayon kendlerine bele defelerle getmis ve milletin tarixi taleyi ile bagli problemlerle tanis olmus bu problemlerin hell edilmesinde yaxindan istirak etmisdir O heyati boyu xeyriyyecilikle mesgul olmus 1979 cu ilde indiki Haciqabul rayonunun Tagili kendinde oz vesaiti hesabina orta mekteb ve klub binasi tikdirmisdir Azerbaycanin musteqilliyi ugrunda ve ermeni tecavuzune qarsi herekatda daim onde ve feal istirak eden bir vetendas olmusdur Ezize Ceferzadenin Azerbaycan elmi ve edebiyyati qarsisinda gosterdiyi xidmetler yuksek qiymetlendirilmisdir O done done muxtelif fexri fermanlar Xalqlar dostlugu ordeni ve musteqil Azerbaycanin ali mukafati Sohret ordeni ile teltif edilmisdir Azerbaycan Respublikasi prezidentinin ferdi teqaudcusu idi Azertelefilm birliyi onun heyat ve yaradiciligi haqqinda 2 telefilm cekmisdir Ezize xanimin en boyuk mukafati ise xalqin ona qarsi olan boyuk mehebbeti idi Bu sevginin mentiqi neticesi kimi o 2001 ci ilde Azerbaycan Anasi ve Xalq Yazicisi kimi yuksek adlara layiq gorulmusdur Ezize Ceferzade 2003 cu il sentyabrin 4 de omrunun 82 ci ilinde uzun suren agir xestelikden sonra haqqin dergahina qovusmusdu ve vesiyyetine esasen Haciqabul rayonunun Tagili kendinde valideynleri heyat yoldasi ve qardaslari ile bir mezarliqda defn edilmisdir 3 4 Tarixi romanlari Redakte Vetene qayit romani 1973 cu ilde qeleme alinmisdir Romanda veten ve mehebbet xetti aparici yer tutmaqdadir Yazici butun roman boyu bu sujet xetlerini paralel ve bezense qovsaq tesvirini vermisdir Eserde yalniz Nisat Sirvaninin deyil taleyini vetenle baglamis bir sira qehremanlarin obrazlari da bedii inikasini tapmisdir Vetene qayit eserinde hadiselerin cereyan etdiyi tarixi dovr haqqinda oxucuda bitkin tesevvur yarada bilmisdir Bu baximdan romanin baslangici olan Bes qiz idik hekayesi xususile nezeri celb edir Tesvir edilen hadise xalqin facievi heyatini oyrenmek ucun oxucunu kecmise aparir Esl ismet timsali olan Sureyya xanimin gozel qizi Nisebeyimin yad ellere dusmekdense ovladi ile birlikde od icinde yanmasi xalqin sonsuz qezebinden xeber verir Romanda tesvir olunan hadiseler esasen qedim Samaxida cereyan edir XVIII esrde artiq boyuk ticaret merkezi olan Samaxi hem de elm medeniyyet ve memarliq sahesinde boyuk muveffeqiyyet qazanmisdir Sonralar Nadir sahin Sirvana hucumu Samaxini berbad veziyyete salmisdir Bir muddet istiqlaliyyet qazana bilmeyen Sirvan Turkiye soltanliginin eline kecmis belelikle Zaqafqaziyada Iran ve Turkiyeye qarsi munasibetinin keskinlesmesi Rusiyaya teref meylin yaranmasina sebeb olmusdur Bele ziddiyyetli bir dovrde Sirvanda yasayib yaradan Nisat Sirvani Zulali Aga Mesih Sirvani Raci Sirvanli Resid ve diger sairler ozlerini bu mubarizelere hesr etmis hamisi vetenden didergin dusmusdur Eserin sujet xetti dediyimiz tarixi hadiselere uygun inkisaf etse de bezi tarixi sexsiyyetlerin adlari oldugu kimi saxlanilsa da muellifin hadiselere qabariq munasibeti aydin nezere carpir Eslinde bele romanda bu iki cehet gozlenilmis biri digerini tamamlamisdir Xususen Nisat Sirvaninin qezellerinin tesiri Maro ehvalati onlarin mehebbetlerine inami daha da guclendirmisdir Eserde tesvir edilen Esger bey ve Sebnem yazici terefinden cox xarakterik tesvir edilmisdir Feodalizmin numayendeleri olan bu baci qardasin xarakterleri psixoloji veziyyetleri ile qarsilasdirilmisdir Bele halda oxucu Sebneme qarsi regbet hissi ile yanasir Muellif Esger beyin de ziddiyyetli xarakterini cox boyuk ustaliqla qeleme almisdir Zahirde Turkiye soltaninin Samaxidaki hakimi Ehsan beyin en yaxin adami olan Esger bey daxilen musteqil hakimiyyete can atir Nisatin qardaslari Qelemsah ve Elemsahin rehberliyi ile bas veren el usyanina qosulur ve son halda usyana xeyanet edir Onun xarakterindeki bu ziddiyyetler yazici terefinden meharetle islenmisdir Alemde sesim var menim romani 1972 ci ilde yazilmisdir Bu roman yalniz edibin yaradiciliginda deyil umumen Azerbaycan tarixi nesrinde ehemiyyetli yer tutur Muellifin ilk romani olan ve edebi muhitde boyuk hessasliqla qarsilanan bu eserin adi ele mehz Seyid Ezim Sirvaninin seirinden goturulmusur Movti cismani ile sanma menim olmeyimi Seyyida olmerem alemde sesim var menim Yazici romani evvelce Mehebbet gunahdirmi adlandirmagi dusunse de ancaq eserin nesri zamani deyismeyi munasib bilmisdir Bu subhesiz ki romanin ictimai mezmunu ile elaqedardir Alemde sesim var menim romaninda Ezize Ceferzade yaradiciligina ve sexsiyyetine boyuk mehebbet beslediyi Seyid Ezim Sirvaninin obrazini yaratmagi qarsisina meqsed qoysa da yazici bununla kifayetlenmemis butovlukde XIX esr Sirvan tarixini daha dogrusu Sirvan muhitini ictimai siyasi ve edebi medeni hadiselerin canli menzeresi fonunda ve etnoqrafik yaddasin isiginda izlemisdir 5 Romanda Seyid Ezimin mukemmel obrazi yaradilmisdir Samaxi yollardan baslanir deyerek yazici bir heyatin bir muhitin ve bir cefakes mubarizin heyat romanini baslayir Samaxi bazarlarinin da tesviri genis verilir eyni zamanda burada bu heyat romaninin istirakcilari ile tanis oluruq Onalar haqqinda ve XIX esr Samaxi muhiti haqqinda genis tesevvur elde edirik Eserde Seyid Ezim Sirvaninin herterefli obrazi yaradilmisdir Romanin ilk sehifelerinde Seyid Ezim genc bir sairdir yeni taninmaga baslayir Mahmud aganin meclisinde ilk defe istirak edir ve burada rastlasdigi gozel reqs ustasi olan zahiren de gorenleri bihus eden Sonanin gozelliyine yazdigi seiri oxuyur Bu meclisde Seyid Ezim hem de Sonaya asiq olur Seyid Ezimin en yaxin dostu Terlanda bu meclisde idi ve o da Sonanin esqine ducar olmusdu Lakin Sonanin esqi onlarin dostlugunu poza bilmir Seyid Ezim dostunun Sonaya olan sevgisini bildikde oz hisslerini yalniz seirlerde biruze verir Onlarin qovusmasi ucun heyatinin sonuna qeder calisir Bunlari esas goturerek eserin mehebbet yonumlu oldugunu deye bilmerik Bu sadece dovrun muhitinin avam cahil ve xurafatci tereflerini acmaq ucundur Bu Sona bir reqassedir ve reqsin ustasidir hec kim onun kimi reqs ede bilmez Lakin seneti ve senetkari qebul ede bilmeyen bu dar cerciveli movhumat ehli onu cengi adlandirir hetta onun adinda soyus qargis kimi istifade edirler Hetta onu gorereken qadinlar yasmanirlar Bu munasibete gore hec kim Sonani seve bilmez onunla evlene bilmez bunu namussuzluq ve biabirciliq qebul ederler Reqs kimi seir de musiqi de qebul olunmur her biri Allaha xos getmeyen emel kimi qeleme verilir Lakin bu senetkarlari yolundan dondermir Burada biz senetin ve senetkarin sozsuz ve kelamsiz nitqini de gorururuk Burada Seyid Ezimin ressasmla mehz duygular ve baxislari ile danisdiginin sahidi oluruq onlar bir birinin dilini bilmeseler de lakin bir birinin ruhunu anlayirlar Seyid Ezimin aile qurmasi ve heyat yoldasi Ceyrana olna munasibeti mehribanligi ve sefqeti de eserde genis tesvir olunmusdur Seyid Ezimin dunayaya goz acan usaqlarina verdiyi adlarda insanlar arasinda etiraz yaradir Usaqlara Aise Omer adlarinin qoyulmasini avam camaat qebul etmek istemir Seyid ovladlarina bu adlar qoyula bilmez deyirler Butun bunlar yazicinin muhitin xususiyyetlerini cizgilerini vermek ucun istifade etdiyi xirda detallardir Seyid Ezim Sirvaninin maarif ve mekteb yolunda apardigi mubarizeler eserin esasini teskil edir Xalqin ovladlarinin savadsiz ve cahil qalmasina sair doze bilmir Usaqlar mollaxanalarda medreselerde illerle cerekeni oyrenir ve Qurani oxumagi oyrenirler ve bundan savayi hec ne bilmirler Bu Seyid Ezimi narahat edir cunki o usaqlar sadece cahil olaraq yetisirler Onlar Qurani oxumagi oyrenselerde mahiyyetini derk etmirler Insanlar kordurlar bu muhitde sadece mollalarin dediklerine inanirlar Bunun mahiyyetini derk etmirler sozde dindar muselman olsalarda dinlerinden bele xeberleri yoxdur ve mollalar terefinden aldadilirlar Butun bunlar Ezimin ureyini parcalayir o xalqini bele avam gormek istemir Insanlari medeni savadli hem dunyevi elmlere yiyelenmis hem de dininin mahiyetini derk etmis gormek isteyir Bir para mollalar var ki onlar xalqin her zaman avam olmasini isteyirler Avam insanlari oyatmaga calisanlari ise qebul etmirler Seyid Ezimin de yaratdigi mekteb bu sekilde fitnekar mollalarin dinden xeberi olmayan mominlerin hedefine cevrilir Qapaqlilar Mesedi Alislar ve Qurbanqulular onu ezmek ucun ellerinden geleni edirler Bu kutle hec cur maarifi mektebi medeniyyeti ireliye atilmis hec bir addimi qebul etmek istemirler Dar cercivenin Qapaqlilari cahil kutlenin soz kecireni olmaqda davam etmek isteyirler Seyid Ezime qarsi avam camaatin ise munasibeti bir terefli deyil Onu bir terefden seyid peygember ovladi bilirler haqqinda esidilenler ve danisdiqlarini esiden de ise ziddiyyetler icinde qalirlar Butun bunlara baxmayaraq Seyid Ezim calisir Bilir ki bu gun olmasa da bir gun mutleq onun da xalqi tereqqi edecek Istedadlar musiqi seir senet torpagi olan Samaxi bir gun senetkarlara da oz qucagini acacaq Usaqlar dunyadan xeberli savadli olacaqlar Buna inanaraq Seyid Ezim bir an bele mubarizesinden qalmir O usaqlari ac qaldiqda bele yene de yalniz ozunu dusunmur qapiya gelenleri elibos yola salmir Elinde olanini yari bolur Eserin sonlarinda artiq goruruk ki Seyid Ezim qocalmisdir Xalqin derdi Seyid Ezimi qocaltmisdir Sehere yeni teyin olunan axundun gelisini furset bilen Qapaqlilar Mesedi Alislar hucuma kecirler heresi bir yandan Seyid Ezimin seirini deyerek onun kafirliyini isbatlamaga calisir Onlar seirleri ezber bilirler Butun bunlar qoca saire pis tesir edir Sair bir muddet xeste yatdiqdan sonra dunyasini deyisir amma kocen cairin cismidir ruhu her zaman xalqi iledir Seyid Ezimin sesi alemde hele de yasayir Yad et meni romaninda XX yuzilliyin evvellerinde cereyan eden hadiselerden danisilir Romanda Abbas Sehhet Mirze Elekber Sabir ve Ageli Nasehin obrazlari yaradilmisdir Sehhetin simasinda vetendasliq ve xeyirxahliq Sabirin timsalinda fedakarliq ve cesurluq Nasehin sexsinde tevazokarliq ve semimilik kimi menevi exlaqi keyfiyyetler inandirici detallar ve strixlerle eks olunmusdur Lakin yazici romanda esas diqqeti Abbas Sehhete yoneltmeye calismisdir 1980 ci illerde Azerbaycan bedii nesri ozunun roman dovrunu yasadi Milli roman bu onillikde yeni bir keyfiyyet merhelesine daxil oldu Bedii nesr tariximizde edebi hadiseye cevrilen onlarla roman bu onillikde yarandi Yusif Semedoglunun Qetl gunu Elcinin Olum hokmu Isa Huseynovun Muganna Mehser ve s Bu iller milli varliq romanin movzu ve problematikasinda on movqeye kecdi Tarixi roman xeyli zenginlik qazandi 80 ci illerin romaninda tariximizin muxtelif dovrleri bedii tehlil predmeti olsa da daha cox Sah Ismayil movzusu yer almisdir Ferman Kerimzadenin Xudaferin korpusu Caldiran doyusu dilogiyasinda Elcinin Mahmud ve Meryem Ezize Ceferzadenin Baki 1501 Elisa Nicatin Qizilbaslar romanlarinda bu dovr eks olunmusdur Demek lazimdir ki Sefevilerin fealiyyeti xususen Sah Ismayilin tarixi sexsiyyet kimi maragi ve milli musteqillik milli dovletilik ugrunda mubarize ile sertlenen muasirliyi indi de bu gun de oz ehemiyyetini saxlayir Ezize Ceferzadenin Baki 1501 romani Sah Ismayil movzusunda yazilmis ilk tarixi romandir Bundan sonra Ferman Kerimzade Xudaferin korpusu 1987 Elisa Nicatin Qizilbaslar romanlari 1982 Sefevilerin hakimiyyeti ve o dovrde bas veren tarix hadiseler elece de Sah Ismayil Xetai sexsiyyeti serkerdeliyi on plana cixib Ezize Ceferzade Baki 1501 romani Sah Ismayilin butun heyati deyil esasen 1501 ci ile qeder olan tarixi hadiseler izlenir Eslinde Sah Ismayil Xetai movzusuna donusun esasini Ezize Ceferzade bu eseri ile qoydugunu demek olar Yazici bu eserinde Sah Ismayilin Sirvansah Ferrux Yassar ile apardigi mubarize ve Bakini ele kecirmesihadisesi uzerinde dayanir Bu tarixi roman coxfesilli olmamis cemi uc fesilde Baki 1501 Qanli qadali iller hokmdarin sair ureyi verilmisdir Romanin bas qehremaninin Sah Ismayil Xetai olmasi yaziciya hemin dovrun hadiselerine nezer salmaga imkan verir Romanda Sah Ismayil hem bir sah hem sair hem de bir seyyah kimi tesvir edilir Yazici Sah Ismayil obrazini hem veteninin movcud veziyetini tesvir edir hem de onu xalqinin veteninin geleceyini dusunen serkerde ve bir sah olaraq tesvir edir Burada Sah Ismayilin usaqligi taxta cixmasi sair kimi fealiyyeti tesvir olunmusdur Bu romanda Ezize Ceferzade birtereflilik gostermir obrazi tesvir ederken onun ustun xususiyyetleri ile yanasi qusurlarini da gosterir Hemcinin Sah Ismayilin milli suurunu vetenperverlik duygularini da gostermisdir Romanda Sah Ismayil Azerbaycan hokmdari Azerbaycan dovletinin yaradicisi kimi seciyelendirilir Romana nezer saldiqda goruruk ki burada Sah Ismayilin usaqligi xatirlanir ve usaqliq dovrunde bele Sah Ismayil temkinli genis dunyagoruslu aciq fikirli gozuaciq bir usaqdir Usaqligindan o hokmdar kimi yetisdirilmis ve ona hokmdar seyx kimi munasibert gosterilmisdir Onun yaci ona olan munasibete zerre qeder de tesir gostere bilmir Sah Ismayil sefere cixmasi ve Kuru nece merdlikle kecmesi qosunu oz arxasi ile aparmasi seirlerinin qosunda ruh yuksekliyi yaratmasi romanda genis eksini tapmisdir Romanda Sah Ismayil obrazi ile yanasi hakim Mirzeli Behram qazi Bibixanim Sultanim Aytekin Rehim bey Ibrahim ve basqa suretlerde yaradilmisdir Eserde yazici oxucuya bele muraciet edir Eziz oxucu bu boyuk mubarize meydaninda sen Bibixanim Sultanim Aytekin Ibrahim ve o vaxtlar seyx oglu sah kimi taninan Sah Ismayil Xetai ile gorusursen Bu gorusde Bibixanim Sultanim Aytekin ve Ibrahim heresi oz anlayisinca sielik teriqetinin bascisi on dord ilde on dord eyalet feth etmis serkerde hokmdar ve en ince mehebbet qezelleri qosmus Dehname muellifi sair Xetaini derk etmeye calisacaq Romanin epiloqunda Sah Ismayil sexsiyyetinin ve mubarizesinin simvolu kimi dil qeyret ve veten sevgisi gosterilmisdir Roman bu cumle ile bitir Size uc emanet qoyub eren babalar dilimiz qeyretimiz vetenimiz can sizin can onlar emaneti Onu da qeyd edek ki Sah Ismayilin dilinden deyilen bu sozler Ezize Ceferzadenin mezar dasina da yazilmisdir Size vesiyyetim dilimizi qeyretimizi Vetenimizi qoruyun 6 Ferman Kerimzade Xudaferin korpusu romanini yazarken ilk defe idi ki bele bir movzu haqqinda dusunurdu Burada Sah Ismayilin usaqlilq illerini hakimiyyet basina kecmezden evvelki dovru tesvir etmekle onun muhitine nezer salir Movcud ictimai siyasi muhiti canlandirmaga calisir Yazici buna nail olur Burada Sah Ismayil obrazi tarixi heqiqete uyoun olaraq islenib O bir serkerde dovlet adami olmaqla yanasi Hem de bir xalq el adamidir O dusunce arzu ve isteklerile yalniz ozunu deyil butun Azerbaycan xalqini temsil edir Ona gore de yazici onu daim xalqla birge tesvir edir Sah Ismayilin apardigi mubarize sexsi mubarize deyil xalqin mubarizesidir Elisa Nicatin Qizilbaslar romaninda ise Sah Ismayilin ayri ayri doyus sehnelerinden danisilir ve onun veten xalq yolunda atdigi addimlardan behs edilir Onun esas qayesi Azerbaycanda agaliq eden yadlari burdan cixarmaq Azerbaycan torpaginda hokmdarin bir azerbaycanli olmasini temin etmekden ibaret olmusdur Yazici Sah Ismayili xalqin mehebbetini regbetini qazanan Azerbaycanin vahidliyini dusunen ve bunu heyata keciren bir qehreman serkerdedir Bezen onun veten haqqinda dusunceleri roman qehremanligindan cixaraq dramaturgiya qehremanligina cevrilir Veten Veten Veten sen ne qeder eziz ve gozelsen And icirem ne qeder ki sagam senin qizil torpaqlarin tapdaq altinda qalmayacaq Sah Ismayil obrazi bir nece yazici terefinden yaradilmasina baxmayaraq onun mukemmel obrazinin yaradilmasini demek cetindir Dovr ziddiyyetli ve cetin oldugu kimi ona yanasmalarda muxtelif ve ziddiyyetlidir Elden ele romani tarixi romanlar icinde xususile secilir Yazicinin Xos gorduk seyyah adli povestinin yeniden islenmis ve genislendirilmis varianti kimi teqdim etdiyi Elden ele romani Azerbaycan alimi ve seyyahi Zeynalabdin Sirvaninin heyatindan behs edir Heyatinin otuz yeddi ilini seyahetlerde kecirmis olan bu gorkemli seyyah mutefekkirin omur yolunu vereq vereq izlemis bir cox meqamlara aydinliq getirmisdir Roman Zeynalabdin Sirvaninin usaqliq illeri ile baslayir belece seyyahin omrunun sonunadek tesvir olunur Burada alimin Iran Turkiye Hindistan Pakistan Orta Asiya ereb olkelerine seyaheti haqqinda genis tefsilatli melumat vermisdir Olkeler haqqinda verilmis zengin melumatlar eserin oxunaqliligini ve inandiriciligini temin edir Eserde Zeynalabdin Sirvaninin atasi Isgender anasi Sirinbeyim qardasi Mehemmedeli obrazlari da yaradilmisdir Atasi cox ciddi zehmli dinine cox bagli biri kimi tesvir olunur Anasi ise cox mulayim mehriban bir qadindir Eyni zamanda Suheyla Altintelli Omur bey veliehd Erkin ve basqalarinin obrazlari yaradilmisdir Eserde 1821 1827 ci illerde Riyazus seyahe 1826 ci ilde Hedayiqus seyahe 1832 ci ilde ise Bustanus seyahe Kesful maarif kimi eserlerini yazmasi haqqinda da melumat yer almisdir Biz goruruk ki yazici eseri yazarken de bu eserlerden istifade etmis Sirvaninin oz eserlerindeki melumatlara istinad ederek gozel bir eser meydana getirmisdir Elden ele romanini Ezize Ceferzade atasi Mehemmed Cefer ogluna ve cografiyasunas alim Nureddin Kerimovun xatiresine hesr etmisdir Eser 1992 ci ilde qeleme alinmisdir 5 Mukafatlari RedakteAzerbaycan SSR Ali Sovetinin Fexri Fermani 28 12 1981 7 Haqqinda cekilen filmler RedakteAg saclarin isigi film 1993 Ezize Ceferzade film 1999 Istinadlar RedakteBu meqaledeki istinadlar muvafiq istinad sablonlari ile gosterilmelidir Flora XELILZADE Ebedi ayriligin qussesi Azerbaycan qezeti Sinifdenxaric tedbirler zamani tarixi sexsiyyetlere dair materiallarin oyrenilmesi Afaq Qasimova Yeniyetmelerin tarixi sexsiyyetlerin numunesinde terbiye edilmesi Baki Nurlan 2006 seh 125 Ezize Ceferzadenin resmi saytinda bioqrafiyasi AYTEN Xalq yazicisi Ezize Ceferzade dunyasini deyisib Ezize Ceferzadenin resmi saytinda derc olunan Vida Sozu 1 2 1 Abdullayeva C M ve b Muasir Azerbayca edebiyyati Iki cildde II cild Baki Baki Universiteti nesriyyati 2007 seh 564 1 Ezize Ceferzade Baki 1501 Yazici 1981 seh 263 E M Ceferzade yoldasin Azerbaycan SSR Ali Sovetinin Fexri Fermani ile teltif edilmesi haqqinda Azerbaycan SSR Ali Soveti Reyaset Heyetinin 28 dekabr 1981 ci il tarixli Fermani anl az saytiXarici kecidler RedakteEzize Ceferzade kanali YouTube Ezize Ceferzade yegane ovladini elinden salib oldurmusdu MUSAHIBE Arxivlesdirilib 2018 02 06 at the Wayback Machine azerb Esq sultani roman Menbe https az wikipedia org w index php title Ezize Ceferzade amp oldid 6062343, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.