fbpx
Wikipedia

İsveç

Avqust 03, 2021

İsveç Krallığı
Konungariket Sverige
(Bayraq)
Şüar:
Rəsmi dil İsveç dili
Paytaxt Stokholm-1 486 min(2015).
Ərazi
 — Ümumi
 — % Su		 55-ci yer
449,964 km²
8.67%
Əhali
 — Ümumi
 — Əhali sıxlığı		 84-ci yer
9 580 milyon ( 2015-ci il)
21/km²
Pul İsveç kronu
Saat qurşağı UTC +1
hərəkət_yönü sağ
iso3166kodu SE
Internet TLD .se
Telefon kodu 46

İsveç, rəsmi adı İsveç Krallığı (İsveçcə: Konungariket Sverige (konunqariket svəriye)) — Şimali Avropada Skandinaviya yarımadasında yerləşən konstitusiyalı monarxiyalı dövlət. Ölkə qərbdən Norveç Krallığı, şimal – şərqdə Finlandiya ilə quru sərhədlərinə malikdir. Şərqdə Botnik körfəzi və Baltik dənizi, cənub- qərbdə Skagerrak, Balt və Öresund boğazlarına çıxır. Cənub-qərbdə Öresund körpüsü vasitəsilə Danimarka ilə quru nəqliyyat yollarına malikdir.

İsveç

1995-ci ildən Avropa Birliyinin üzvüdür. 450.295 km² ərazisi olan İsveç Avropa Birliyi ölkələri arasında ərazisinə görə üçüncü ən böyük dövlətdir. Əhalisi 9.4 milyon nəfərdir. Əhali sıxlığı aşağıdır, lakin ölkənin cənub hissəsində sıxlıq daha böyükdür. Əhalinin 85%-i şəhərlərdə yaşayır və ölkədə urbanizasiya artır. Ən böyük şəhəri Stokholmdur (şəhər əhalisi 1.3 milyon, metropoliya əhalisi 2 milyon nəfər). İsveç inzibati olaraq 21 ərazi vahidindən ibarətdir: Blekinge, Dalarna, Gavleborg, Gotland, Halland, Jamtland, Jönkoping, Kalmar, Kronoberg, Norrbotten, Örebro, Östergotland, Skan, Sodermanland, Stokholm, Uppsala, Varmland, Vasterbotten, Vasternorrland.

İsveçin uzun müddətli müstəqillik ənənələri var, ölkə öz müstəqilliyini hələ orta əsrlərdə əldə etmişdir. XVII əsrdə İsveç öz torpaqlarını genişləndirərək imperiya halına gətirmişdir. Lakin sonradan XVIII və XIX əsrlərdə İsveç öz ərazilərinin çox hissəsini itirmiş, ölkənin şərq torpaqlarının demək olar hamısı Rusiya tərəfindən işğal olunmuşdur. İsveçin daxil olduğu sonuncu müharibə 1814-cü ildə baş verib, həmin tarixdən bəri İsveç bütün müharibələrdə neytral mövqe tutmaqdadır.

Tarixi

  Əsas məqalə: İsveç tarixi

Orta əsrlərdə indiki İsveç ərazisində vikinqlərin güclü dövləti mövcud idi. Vikinqlər VIII əsrdən başlayaraq üç əsr müddətində İsveçdə hakim qüvvə olmuşlar. Onların hakimiyyəti XI əsrdə xristianlıqın yayılması ilə başa çatmışdır. Müasir İsveç dövləti 1397-ci ildə yaradılmış Kalmar Birliyinin XVI əsrdə dağılmasından sonra yaranmışdır. İsveçin müstəqil krallıq kimi formalaşmasında kral Qustav Vusanın əhəmiyyətli rolu olmuşdur. Qustav Vasa 1523-cü ildə hakimiyyətə gəldikdən sonra Roma Katolik Kilsəsi ilə əlaqəni kəsmiş və kilsədə reformasiyaya başlamışdır. 1527-ci ildə kilsəyə məxsus torpaqlar ondan alındı. 1538 və 1558-ci illərdə vergi sistemində dəyişikliklər edildi. Ölkənin xarici ticarətini əldə saxlayan monopolist qüvvələr ölkədən qovuldu. Kral Qustavın dövründə İsveç dünyada ilk müasir ordu quruculuğuna başlayan ölkə oldu. İsveç Vasa sülaləsinə malik hökmdarlar tərəfindən 1523–1654-cü illərdə idarə olunurdu. Kral Qustav müasir İsveçin qurucusu hesab olunur.

 
İsveç imperiyası1560–1815-ci illər arasında.

XVII əsrdə İsveç Avropada superdövlət olaraq yüksəlməyə başladı. Bundan əvvəl İsveç şimalda yerləşən, seyrək əhaliyə malik kasıb bir ölkə idi. İsveç imperiyası kral Qustav II Adolfun dövründə yüksəlməyə başladı, o Rusiya və Reç Pospolita ilə 30 illik müharibə nəticəsində böyük ərazilər işğal etdi. Həmçinin bu müharibə nəticəsində İsveç Müqəddəs Roma imperiyasına daxil olan dövlətlərin yarısını işğal etdi. Kral Qustav II Adolf Müqəddəs Roma imperiyasını tamamilə işğal edərək onun yeni imperatoru olmaq istəyirdi. Lakin o buna nail ola bilmədi, 1632-ci ildə imperator Lützen döyüşündə öldürüldü. Bu müharibə nəticəsində Almaniyaya böyük ziyan dəydi, İsveç qoşunları Almaniyanın üçdə birini tamamilə xaraba qoydu. Müharibədən sonrakı dövrdə İsveç imperiyası Danimarkanı, Finlandiyanı, Baltikyanı ölkələri, Şimali Almaniyanın bəzi ərazilərini ələ keçirdi. 1720-ci ildə İsveçin əhalisi (işğal olunmuş əraziləri saymadan) 1.4 milyon nəfər idi, əhalinin böyük əksəriyyətinin məşğuliyyəti isə əkinçilik olaraq qalmışdı.

1700-cü ildə Böyük Şimal müharibəsi başladı. Müharibə Rusiya, Polşa və Danimarkanın birləşmiş qüvvələrinin İsveçə hücümu ilə başladı. Həmin ildə Narva döyüşü baş verdi. Müasir Estoniya ərazisində baş vermiş bu döyüşdə 35.000 rus əsgəri ilə 10.000 nəfərlik İsveç qoşunu üz-üzə gəldi. İmperator XII Karlın şəxsən rəhbərlik etdiyi İsveç qoşunu döyüş ərzində rusları mühasirəyə alaraq onları darmadağın etdi. Bu döyüşdə 10.000 rus əsgəri öldürüldü, 20.000 əsgər isə isveçlilərə əsir düşdü, həmçinin böyük miqdarda silah və sursat isveçlilərin əlinə keçdi. İsveçlilərin itkisi təxminən min nəfər idi. Təxminən dörd il sonra rus imperatoru çox böyük ordu yığaraq Narvaya yenidən hücum edib, böyük itkilər hesabına onu geri ala bildi. Lakin Müharibənin həlledici döyüşü olan Poltava Döyüşündə ruslar qalib gəldilər. Bundan sonra imperator XII Karl 1716-cı ildə Norveçə hücum etdi, lakin döyüşlərin birində öldürüldü. 1721-ci ildə müharibənin başa çatması ilə Niştadt müqaviləsi imzalandı. Bu müharibə nəticəsində İsveç imperiya kimi öz yerini itirdi, müqavilənin şərtlərinə görə Rusiyaya böyük ərazilər verildi, həmçinin müharibə dövründə təxminən 200.000 nəfər isveçli öldürüldü.

1809-cu ildə Rusiya yenidən hücum edərək İsveçə daxil olan Finlandiyanı işğal etdi. İsveçə mədəni və iqtisadi cəhətdən çox yaxın olan Finlandiya 1 əsrdən artıq bir müddət ərazində Rusiyanın zülmü altında qaldı. 1814-cü ildə İsveç Norveçə müharibə elan etdi, müharibə nəticəsində hər iki ölkənin daxil olduğu və 1905-ci ilə kimi mövcud olan birlik yarandı. Bu İsveçin daxil olduğu sonuncu müharibə idi.

19-cu əsrin sonlarından başlayaraq isveçlilər Amerikaya köçməyə başladılar. 1850-ci ildən 1910-cu ilə qədər təkcə ABŞ-a 1 milyon isveçli mühacirət edib.1870-ci ildən etibarən İsveçdə sürətli iqtisadi inkişaf başladı. 20-ci əsrdə baş verən hər iki dünya müharibələrində İsveç neytral mövqedə oldu, lakin bəziləri 2-ci Dünya müharibəsində İsveçin Almaniyanı dəstəklədiyini iddia edir. İsveç ABŞ ilə sıx əlaqələrə malik olsa da, Soyuq Müharibə dövründə də neytral qaldığını elan etdi. 1995-ci ildə İsveç Avropa Birliyinə daxil oldu.

Şəhərləri

  Əsas məqalə: İsveç şəhərlərinin siyahısı

İsveçin əsas şəhərləri Stokholm, Göteborq və Malmödür.

Coğrafiyası və iqlimi

İsveç Şimali Avropada, Baltik dənizi ilə Botnik körfəzi arasında yerləşir. Çox uzun (təxminən 8000 km) sahil zolağına malikdir. Qərbdə İsveçi Norveçdən ayıran Skandinav Dağları yerləşir. 449,964 km2 əraziyə malik olan İsveç, dünya sıralamasına görə 55-ci, Avropada isə 4-cü yeri tutur. Ərazisinin 65%-i meşələrdən ibarətdir. Ərazisinin 9%-i çay və göllərdən ibarətdir.

İsveç Skandinaviya yarımadasının 5/8 hissəsini tutur. Şimal-qərbi dağlıqdır. Kjölen dağları və Skandinaviya Alplarının şərq yamacları bu hissədədir. Kjölen dağında İsveçin ən yüksək təpəsi olan Kebneka (2123 m) yerləşir. Şimal bölgəsində çoxlu çaylar vardır. Bu çaylar cənubda Bothnia körfəzində tökülür. Əsas çayları Klark, Une, Angerman, Dal, İndals, Pite, Lüle, Kalij, Torn və Skellettedir. Kjölen dağlarının yüksək yamaclarında yüzlərlə kiçik buzlaq düzənlikləri vardır. Böyük göllər hissəsini bir çox göl meydana gətirmişdir. Bu göllərdən ən böyüyü 5545 km²-lik Vanern gölüdür. Digər əhəmiyyətli gölləri isə Vattern, Jalmar və Malardır. Qumlu sahil olan Czania istisna olmaqla, İsveç sahilləri qayalıq və kiçik adalarla doludur. Baltik dənizində olan Scania, Gotland və Oland adaları düz torpaqlardan meydana gəlmişdir.

İsveç şimalda — Sibirlə eyni en dairəsində yerləşməsinə baxmayaraq mülayim iqlimə sahibdir. Qışda havanın temperaturu bəzən −50 dərəcəyə qədər düşür. İsveçin iqlimi 3 tipə ayrıla bilər. İsveçin cənub ərazilərində okean iqlimi, mərkəzi hissələrində quru kontinental iqlim və şimalda olan subarktik iqlim mövcuddur.

 
Skandinaviya dağları

Təbii ehtiyatları

İsveç mədən qaynaqları baxımından zəngin bir ölkədir. Xüsusilə dəmir filizi başlıca yer tutur. Mis və sink baxımından zəngin olan İsveçdə qızıl, gümüş, volfram, nikel və kömür yataqları var.

İqtisadiyyatı

 
1996–2006 arası İsveçin ÜDM artım tempi.

İsveç ixrac yönümlü, kapitalizm ilə sosializmin qarışmasından ibarət, yaxşı təşkil olunmuş xarici və daxili kommunikasiyaları olan iqtisadiyyata malikdir. İqtisadiyyatının əsasını təşkil edən resurslar meşələr, hidroelektrik stansiyaları və dəmir filizidir. Əsas məhsulları maşınlar, tibbi ləvazimatlar, ağac məhsulları və telekommuniksiyalardır. Hər iki dünya müharibəsində neytral mövqedə durması onun iqtisadiyyatını dağılmaqdan xilas etmiş və inkişafının davamlı olmasını təmin etmişdir. İsveç dünyada ən yüksək həyat şəraitinə malik ölkələrdən biridir, bununla bərabər ölkədə çox yüksək vergilər mövcuddur. Vergilərin yüksəkliyinə görə İsveç dünyada Danimarkadan sonra ikinci yeri tutur. 2009-cu il məlumatlarına görə Ümumi Daxili Məhsulu 333 milyard dollar olmuşdur, bunun 76%-i xidmət sahələrinin, 23%-i sənayenin, 1 faizi isə kənd təsərrüfatı məhsullarının payına düşür. Ölkədə əmək qabiliyyətli insanların sayı 4.9 milyon nəfərdir, onların üçdə biri ali məktəb təhsili almış şəxslərdir. İsveçin pul vahidi İsveç Kronudur, 2003-cü ildə avronun əsas pul vahidi kimi qəbul olunmasına dair keçirilən referenduma gələnlərin əksəriyyəti bunun əleyhinə səs verdilər. İsveçin əsas xarici ticarət partnyorları Almaniya, Böyük Britaniya, Danimarka, ABŞ və Norveçdir. İşsizlik İsveçdə həmişə aşağı olmuşdur, bu göstərici uzun müddət 4–5% arasında dəyişirdi. Lakin son illər dünyada baş verən iqtisadi tənəzzülə görə 2009-cu ildə işsizlik ölkədə 9%-ə qədər qalxıb, 15–25 yaş arasında olan gənclərdə isə bu göstərici hətta 30%-dir.

Enerji

İsveçin enerji istehsalı özəl şirkətlərin əlindədir. İstehsal olunan elektrikin 44%-i Su Elektrik Stansiyalarının, 47%-i isə Atom Elektrik Stansiyalarının payına düşür. Bununla yanaşı bioyanacaq, torf kimi yanacaqdan alınan enerji 9%, külək enerjisindən alınan elektrik enerjisinin payı isə 1% olub. Bioyanacaqdan ancaq istixanalarda yaşayış sahələrini qızdırmaq üçün istifadə olunur. Bundan başqa İsveç 2025-ci ilə kimi neft və neft məhsullarından istifadəni tamamilə dayandırmaq qərarını verib. [2] 2012-01-17 at the Wayback Machine

Təhsil

1–5 yaş arasındakı uşaqlar üçün pulsuz bağçalar mövcuddur. 6–16 yaş arasındakı uşaq və gənclər isə məcburi orta təhsillə təmin olunurlar. 9 illik təhsili başa vuran gənclərin 90 faizi daha sonra 3 il davam edən yuxarı siniflərdə təhsili davam etdirirlər. Yuxarı siniflər İsveçdə gymnasium adlandırılır. Buranı bitirən tələbələrə isə həm iş əldə etmək imkanı qazanır, həm də ali təhsil almaq üçün müraciət hüququ əldə edirlər. İsveçdə çoxlu sayda universitet və kolleclər fəaliyyətdədir, onlardan ən böyük və ən qədim olanları Uppsala Universiteti, Göteborq Universiteti, Stokholm Universiteti, Lund Universiteti və Kral Texnologilogiya Universitetidir. İsveçdə ali təhsil alan bütün tələbələr təhsil haqqından azaddırlar, lakin İsveç parlamentində yeni qəbul olunmuş qaydaya əsasən bundan sonra pulsuz təhsil Avropa Birliyindən və İsveçrədən olan tələbələrə şamil olunacaq.

Demoqrafiya

 
Əhalinin artım dinamikası(1961 – 2003)

2010-cu il üçün İsveçin əhalisi 9.401.925 nəfər olmuşdur. İsveçdə əhalinin sayı 12 avqust 2004-cü ildə 9 milyona çatmışdır. Əhalinin sıxlığı hər km² üçün 20.6 nəfərdir və bu göstərici ölkənin cənubunda şimalına nisbətən daha yüksəkdir. Ölkənin ən böyük şəhəri paytaxt Stokholm, 2-ci və 3-cü böyük şəhərləri isə müvafiq olaraq Göteborq və Malmödür. 2007-ci il statistikasına görə ölkə əhalisinin 13,4%-i (1.23 milyon) İsveçdən kənarda doğulub. İkinci Dünya Müharibəsindən öncə İsveç emiqrasiya ölkəsi olsa da, müharibədən sonra immiqrasiya ölkəsinə çevrilib. 2008-ci ildə immiqrasiya İsveçdə pik nöqtəsinə çatıb, həmin il ölkəyə 101.171 nəfər köç edib. İsveçdəki gəlmə əhalinin çoxusu Finlandiya, İraq, Polşa, İran, Bosniya və Herseqovina, Danimarka, Norveç, Çili, Tailand, Somali və Livandandır. İsveçdə immiqrantlar əhali artımında çox vacib rol oynayır, belə ki, ölkədəki illik əhali artımının 25%-i təbii artımın hesabınadırsa, 75%-i immiqrantların ölkəyə axın etməsinin nəticəsidir. İsveçdən kənarda çoxlu sayda isveçli yaşayır. Onların böyük hissəsi 1820–1930-cu illərdə Amerikaya köç edənlərdir. Hal-hazırda ABŞ-da 4.4 milyon, Kanadada isə 330.000 isveçli yaşayır.

İsveçdə rəsmi dil İsveç dilidir, bu dil Danimarka və Norveç dilinə çox yaxındır. Rəsmi dil İsveç dili olsa da, fransız, alman və fin dili də işlədilir. Finlər İsveçdə rəsmi olaraq tanınmış milli azlıqdır, həmçinin Fin dili etnik azlıqların dili kimi rəsmi olaraq tanınıb. Bundan başqa isveçlilərin böyük əksəriyyəti ingilis dilini başa düşür və həmin dildə danışa bilir. Və qloballaşmanın təsiri ilə daha çox ingiliscə danışılır.

Din

 
Stokholm məscidi

XI əsrə qədər isveçlilər bütpərəst sayılırdılar. İsveç bütpərəstlərinin mərkəzi Uppsala şəhərində yerləşən məbəd idi. XI əsrdə ölkə xristianlğı qəbul etdi, bütün digər dinlər isə qadağan olundu. Bu qadağa XIX əsrin sonuna qədər qüvvədə qaldı. XVI əsrdə isə ölkədə reformasiya dalğası başlandı. Roma-Katolik Kilsəsi ləğv olundu, dövlət və din bir-birindən ayrıldılar. Lakin ölkədə din azadlığı yalnız 1951-ci ildə yarandı. Həmin tarixə qədər isə İsveçdə hər hansı insanın xristianlıqdan çıxması qəti olaraq qadağan idi. 2000-ci ildə isə rəsmi olaraq dövlət dindən ayrıldı. 2009-cu il statistikasına görə İsveç əhalisinin 71,3%-i xristianlığın Lüteran məzhəbinə məxsus idilər, bu rəqəm son 20 ildə hər il davamlı olaraq 1% azalmaqdadır.

İsveçdə ən sürətlə yayılan din isə İslam dinidir. Son illər çoxlu sayda müsəlman immiqrantın ölkəyə axın etməsi və onlar arasında təbii artımın yerli isveçlilərə nəzərən daha yüksək olması bunun əsas səbəbləridir. 2009-cu ildə İsveçdə müsəlman əhalinin sayı 500.000 nəfər çatmışdır ki, bu da ümumi əhalinin 5%-nə bərabərdir. Müsəlman əhalinin ən sıx toplandığı şəhərlər Stokholm və Malmödur. Tək Malmö şəhərinin əhalisinin 25%-ni müsəlmanlar təşkil edir. Son illər İsveçdə müsəlmanların sayının artması ilə əlaqədar olaraq müsəlmanlara və İslama qarşı irqçi hücumların sayı kəskin şəkildə artmışdır.

İsveçdə həmçinin 300 ilə yaxın bir müddətdə yəhudi diasporası mövcud olmuşdur. Hal-hazırda onların bir çoxu İsrailə köçsə də, İsveçdə qalanların sayı təxminən 20.000 nəfərdir. Bundan başqa azsaylı buddist, hinduist və siqh diasporaları mövcuddur.

Silahlı qüvvələri

 
Strf 90, İsveçdə istehsal olunan və istifadə edilən Piyada Döyüş Maşını (PDM)

İsveç Silahlı Qüvvələri (Försvarsmakten) İsveç Müdafiə Nazirliynə tabe olan və hərbi əməliyyatların keçirilməsinə cavabdeh olan dövlət qurumudur. Əsas öhdəlikləri ölkə daxilində və xaricində hərbi qüvvələrin hazırlanması və yerləşdirilməsidir. Silahlı qüvvələr üç yerə ayrılırlar. Ordu, Hərbi Hava Qüvvələri və Hərbi Dəniz Donanması. Soyuq Müharibə dövründə İsveçin daimi hərbçilərinin sayı 45.000 nəfər olsa da, hal-hazırda bu rəqəm 15.000 nəfərə enib. Soyuq Müharibə illərində yüksək döyüş hazırlığında olan İsveç Ordusu, müharibə başlayacağı təqdirdə 1 milyon nəfərlik ordu yığmağa hazır vəziyyətdə idi. Hal-hazırda isə bu rəqəm 60.000 nəfərə endirilib. Həmçinin 1 İyul 2010-cu ildən qüvvəyə minən qanuna görə İsveç Ordusu tamamilə könüllü əsgərlərdən ibarət olacaq. Həmçinin Soyuq Müharibənin bitməsi ilə ordudakı xidmət edən kişi əsgərlərin faiz nisbəti azalıb, qadın əsgərlərin sayı isə artıb.

Biznesi

Beynəlxalq aləmdə İsveçin tanınan şirkətləri arasında bunları sadalamaq mümkündür: "Volvo", "Saab", "Atlas Copco", "Ikea", "Absolut", "Scania".

Mədəniyyəti

İsveç musiqi sahəsində də inkişaf etmişdir. ABBA, "Roxette", "The Cardigans", "Opeth" qrupları beynəlxalq arenada tanınmışlar.

Bayramları

1916-cı ildən 1983-cü ildə qədər 6 İyun İsveç Bayrağı Günü "Svenska flaggans dag" adı altında milli bayram kimi qeyd olunurdu. Həmin gün 1983-ci ildən İsveçin Milli Bayramı olaraq rəsmi qeyd olunmaqdadır.

Şəkillər

Xarici keçidlər

  Vikianbarda İsveç ilə əlaqəli mediafayllar var.
  • İsveç Statistika Komitəsi : 31 dekabr 2008-ci il tarixində İsveçin inzibati ərazi vahidləri üzrə əhalisi

İstinadlar

  1. İsveç Statistika Komitəsi : 28 fevral 2009-cu il tarixində İsveçin əhalisi 9.263.872 nəfər olmuşdur
  2. [1] İsveçə səyahət
  3. Avropalıların Emiqrasiyası
  4. Ərazisinə Görə Ölkələrin Siyahısı
  5. . 2010-06-28 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2010-11-18.
  6. İsveç Əhalisinin Statistikası
  7. ABŞ Əhalisinin Statistikası[ölü keçid]
  8. Kanada Əhalisinin Etnik Tərkibi
  9. İsveçlilər Xristianlığı Sürətlə Tərk Edir
  10. ABŞ Dövlət Departamentinin Din Azadlığı Hesabatı

Həmçinin bax

Avqust 03, 2021
isveç, krallığıkonungariket, sverige, bayraq, şüar, rəsmi, dilipaytaxt, stokholm, 2015, ərazi, ümumi, yer449, əhali, ümumi, əhali, sıxlığı, milyon, 2015, kronusaat, qurşağı, 1hərəkət, yönü, sağiso3166kodu, seinternet, setelefon, kodu, rəsmi, adı, krallığı, kon. Isvec KralligiKonungariket Sverige Bayraq Suar Resmi dil Isvec diliPaytaxt Stokholm 1 486 min 2015 Erazi Umumi Su 55 ci yer449 964 km 8 67 Ehali Umumi Ehali sixligi 84 ci yer 9 580 milyon 2015 ci il 1 21 km Pul Isvec kronuSaat qursagi UTC 1hereket yonu sagiso3166kodu SEInternet TLD seTelefon kodu 46Isvec resmi adi Isvec Kralligi Isvecce Konungariket Sverige konunqariket sveriye Simali Avropada Skandinaviya yarimadasinda yerlesen konstitusiyali monarxiyali dovlet Olke qerbden Norvec Kralligi simal serqde Finlandiya ile quru serhedlerine malikdir Serqde Botnik korfezi ve Baltik denizi cenub qerbde Skagerrak Balt ve Oresund bogazlarina cixir Cenub qerbde Oresund korpusu vasitesile Danimarka ile quru neqliyyat yollarina malikdir Isvec 1995 ci ilden Avropa Birliyinin uzvudur 450 295 km erazisi olan Isvec Avropa Birliyi olkeleri arasinda erazisine gore ucuncu en boyuk dovletdir Ehalisi 9 4 milyon neferdir Ehali sixligi asagidir lakin olkenin cenub hissesinde sixliq daha boyukdur Ehalinin 85 i seherlerde yasayir ve olkede urbanizasiya artir En boyuk seheri Stokholmdur seher ehalisi 1 3 milyon metropoliya ehalisi 2 milyon nefer Isvec inzibati olaraq 21 erazi vahidinden ibaretdir Blekinge Dalarna Gavleborg Gotland Halland Jamtland Jonkoping Kalmar Kronoberg Norrbotten Orebro Ostergotland Skan Sodermanland Stokholm Uppsala Varmland Vasterbotten Vasternorrland 2 Isvecin uzun muddetli musteqillik eneneleri var olke oz musteqilliyini hele orta esrlerde elde etmisdir XVII esrde Isvec oz torpaqlarini genislendirerek imperiya halina getirmisdir Lakin sonradan XVIII ve XIX esrlerde Isvec oz erazilerinin cox hissesini itirmis olkenin serq torpaqlarinin demek olar hamisi Rusiya terefinden isgal olunmusdur Isvecin daxil oldugu sonuncu muharibe 1814 cu ilde bas verib hemin tarixden beri Isvec butun muharibelerde neytral movqe tutmaqdadir Mundericat 1 Tarixi 2 Seherleri 3 Cografiyasi ve iqlimi 4 Tebii ehtiyatlari 5 Iqtisadiyyati 5 1 Enerji 6 Tehsil 7 Demoqrafiya 8 Din 9 Silahli quvveleri 10 Biznesi 11 Medeniyyeti 12 Bayramlari 13 Sekiller 14 Xarici kecidler 15 Istinadlar 16 Hemcinin baxTarixi Redakte Esas meqale Isvec tarixiOrta esrlerde indiki Isvec erazisinde vikinqlerin guclu dovleti movcud idi Vikinqler VIII esrden baslayaraq uc esr muddetinde Isvecde hakim quvve olmuslar Onlarin hakimiyyeti XI esrde xristianliqin yayilmasi ile basa catmisdir Muasir Isvec dovleti 1397 ci ilde yaradilmis Kalmar Birliyinin XVI esrde dagilmasindan sonra yaranmisdir Isvecin musteqil kralliq kimi formalasmasinda kral Qustav Vusanin ehemiyyetli rolu olmusdur Qustav Vasa 1523 cu ilde hakimiyyete geldikden sonra Roma Katolik Kilsesi ile elaqeni kesmis ve kilsede reformasiyaya baslamisdir 1527 ci ilde kilseye mexsus torpaqlar ondan alindi 1538 ve 1558 ci illerde vergi sisteminde deyisiklikler edildi Olkenin xarici ticaretini elde saxlayan monopolist quvveler olkeden qovuldu Kral Qustavin dovrunde Isvec dunyada ilk muasir ordu quruculuguna baslayan olke oldu Isvec Vasa sulalesine malik hokmdarlar terefinden 1523 1654 cu illerde idare olunurdu Kral Qustav muasir Isvecin qurucusu hesab olunur Isvec imperiyasi1560 1815 ci iller arasinda XVII esrde Isvec Avropada superdovlet olaraq yukselmeye basladi Bundan evvel Isvec simalda yerlesen seyrek ehaliye malik kasib bir olke idi Isvec imperiyasi kral Qustav II Adolfun dovrunde yukselmeye basladi o Rusiya ve Rec Pospolita ile 30 illik muharibe neticesinde boyuk eraziler isgal etdi Hemcinin bu muharibe neticesinde Isvec Muqeddes Roma imperiyasina daxil olan dovletlerin yarisini isgal etdi Kral Qustav II Adolf Muqeddes Roma imperiyasini tamamile isgal ederek onun yeni imperatoru olmaq isteyirdi Lakin o buna nail ola bilmedi 1632 ci ilde imperator Lutzen doyusunde olduruldu Bu muharibe neticesinde Almaniyaya boyuk ziyan deydi Isvec qosunlari Almaniyanin ucde birini tamamile xaraba qoydu Muharibeden sonraki dovrde Isvec imperiyasi Danimarkani Finlandiyani Baltikyani olkeleri Simali Almaniyanin bezi erazilerini ele kecirdi 1720 ci ilde Isvecin ehalisi isgal olunmus erazileri saymadan 1 4 milyon nefer idi ehalinin boyuk ekseriyyetinin mesguliyyeti ise ekincilik olaraq qalmisdi 1700 cu ilde Boyuk Simal muharibesi basladi Muharibe Rusiya Polsa ve Danimarkanin birlesmis quvvelerinin Isvece hucumu ile basladi Hemin ilde Narva doyusu bas verdi Muasir Estoniya erazisinde bas vermis bu doyusde 35 000 rus esgeri ile 10 000 neferlik Isvec qosunu uz uze geldi Imperator XII Karlin sexsen rehberlik etdiyi Isvec qosunu doyus erzinde ruslari muhasireye alaraq onlari darmadagin etdi Bu doyusde 10 000 rus esgeri olduruldu 20 000 esger ise isveclilere esir dusdu hemcinin boyuk miqdarda silah ve sursat isveclilerin eline kecdi Isveclilerin itkisi texminen min nefer idi Texminen dord il sonra rus imperatoru cox boyuk ordu yigaraq Narvaya yeniden hucum edib boyuk itkiler hesabina onu geri ala bildi Lakin Muharibenin helledici doyusu olan Poltava Doyusunde ruslar qalib geldiler Bundan sonra imperator XII Karl 1716 ci ilde Norvece hucum etdi lakin doyuslerin birinde olduruldu 1721 ci ilde muharibenin basa catmasi ile Nistadt muqavilesi imzalandi Bu muharibe neticesinde Isvec imperiya kimi oz yerini itirdi muqavilenin sertlerine gore Rusiyaya boyuk eraziler verildi hemcinin muharibe dovrunde texminen 200 000 nefer isvecli olduruldu 1809 cu ilde Rusiya yeniden hucum ederek Isvece daxil olan Finlandiyani isgal etdi Isvece medeni ve iqtisadi cehetden cox yaxin olan Finlandiya 1 esrden artiq bir muddet erazinde Rusiyanin zulmu altinda qaldi 1814 cu ilde Isvec Norvece muharibe elan etdi muharibe neticesinde her iki olkenin daxil oldugu ve 1905 ci ile kimi movcud olan birlik yarandi Bu Isvecin daxil oldugu sonuncu muharibe idi 19 cu esrin sonlarindan baslayaraq isvecliler Amerikaya kocmeye basladilar 1850 ci ilden 1910 cu ile qeder tekce ABS a 1 milyon isvecli muhaciret edib 3 1870 ci ilden etibaren Isvecde suretli iqtisadi inkisaf basladi 20 ci esrde bas veren her iki dunya muharibelerinde Isvec neytral movqede oldu lakin bezileri 2 ci Dunya muharibesinde Isvecin Almaniyani desteklediyini iddia edir Isvec ABS ile six elaqelere malik olsa da Soyuq Muharibe dovrunde de neytral qaldigini elan etdi 1995 ci ilde Isvec Avropa Birliyine daxil oldu Seherleri Redakte Esas meqale Isvec seherlerinin siyahisiIsvecin esas seherleri Stokholm Goteborq ve Malmodur Cografiyasi ve iqlimi RedakteIsvec Simali Avropada Baltik denizi ile Botnik korfezi arasinda yerlesir Cox uzun texminen 8000 km sahil zolagina malikdir Qerbde Isveci Norvecden ayiran Skandinav Daglari yerlesir 449 964 km2 eraziye malik olan Isvec dunya siralamasina gore 55 ci Avropada ise 4 cu yeri tutur 4 Erazisinin 65 i meselerden ibaretdir Erazisinin 9 i cay ve gollerden ibaretdir Isvec Skandinaviya yarimadasinin 5 8 hissesini tutur Simal qerbi dagliqdir Kjolen daglari ve Skandinaviya Alplarinin serq yamaclari bu hissededir Kjolen daginda Isvecin en yuksek tepesi olan Kebneka 2123 m yerlesir Simal bolgesinde coxlu caylar vardir Bu caylar cenubda Bothnia korfezinde tokulur Esas caylari Klark Une Angerman Dal Indals Pite Lule Kalij Torn ve Skellettedir Kjolen daglarinin yuksek yamaclarinda yuzlerle kicik buzlaq duzenlikleri vardir Boyuk goller hissesini bir cox gol meydana getirmisdir Bu gollerden en boyuyu 5545 km lik Vanern goludur Diger ehemiyyetli golleri ise Vattern Jalmar ve Malardir Qumlu sahil olan Czania istisna olmaqla Isvec sahilleri qayaliq ve kicik adalarla doludur Baltik denizinde olan Scania Gotland ve Oland adalari duz torpaqlardan meydana gelmisdir Isvec simalda Sibirle eyni en dairesinde yerlesmesine baxmayaraq mulayim iqlime sahibdir Qisda havanin temperaturu bezen 50 dereceye qeder dusur Isvecin iqlimi 3 tipe ayrila biler Isvecin cenub erazilerinde okean iqlimi merkezi hisselerinde quru kontinental iqlim ve simalda olan subarktik iqlim movcuddur Skandinaviya daglariTebii ehtiyatlari RedakteIsvec meden qaynaqlari baximindan zengin bir olkedir Xususile demir filizi baslica yer tutur Mis ve sink baximindan zengin olan Isvecde qizil gumus volfram nikel ve komur yataqlari var Iqtisadiyyati Redakte 1996 2006 arasi Isvecin UDM artim tempi Isvec ixrac yonumlu kapitalizm ile sosializmin qarismasindan ibaret yaxsi teskil olunmus xarici ve daxili kommunikasiyalari olan iqtisadiyyata malikdir Iqtisadiyyatinin esasini teskil eden resurslar meseler hidroelektrik stansiyalari ve demir filizidir Esas mehsullari masinlar tibbi levazimatlar agac mehsullari ve telekommuniksiyalardir Her iki dunya muharibesinde neytral movqede durmasi onun iqtisadiyyatini dagilmaqdan xilas etmis ve inkisafinin davamli olmasini temin etmisdir Isvec dunyada en yuksek heyat seraitine malik olkelerden biridir bununla beraber olkede cox yuksek vergiler movcuddur Vergilerin yuksekliyine gore Isvec dunyada Danimarkadan sonra ikinci yeri tutur 2009 cu il melumatlarina gore Umumi Daxili Mehsulu 333 milyard dollar olmusdur bunun 76 i xidmet sahelerinin 23 i senayenin 1 faizi ise kend teserrufati mehsullarinin payina dusur Olkede emek qabiliyyetli insanlarin sayi 4 9 milyon neferdir onlarin ucde biri ali mekteb tehsili almis sexslerdir Isvecin pul vahidi Isvec Kronudur 2003 cu ilde avronun esas pul vahidi kimi qebul olunmasina dair kecirilen referenduma gelenlerin ekseriyyeti bunun eleyhine ses verdiler Isvecin esas xarici ticaret partnyorlari Almaniya Boyuk Britaniya Danimarka ABS ve Norvecdir Issizlik Isvecde hemise asagi olmusdur bu gosterici uzun muddet 4 5 arasinda deyisirdi Lakin son iller dunyada bas veren iqtisadi tenezzule gore 2009 cu ilde issizlik olkede 9 e qeder qalxib 15 25 yas arasinda olan genclerde ise bu gosterici hetta 30 dir Enerji Redakte Isvecin enerji istehsali ozel sirketlerin elindedir Istehsal olunan elektrikin 44 i Su Elektrik Stansiyalarinin 47 i ise Atom Elektrik Stansiyalarinin payina dusur Bununla yanasi bioyanacaq torf kimi yanacaqdan alinan enerji 9 kulek enerjisinden alinan elektrik enerjisinin payi ise 1 olub Bioyanacaqdan ancaq istixanalarda yasayis sahelerini qizdirmaq ucun istifade olunur Bundan basqa Isvec 2025 ci ile kimi neft ve neft mehsullarindan istifadeni tamamile dayandirmaq qerarini verib 2 Arxivlesdirilib 2012 01 17 at the Wayback MachineTehsil Redakte1 5 yas arasindaki usaqlar ucun pulsuz bagcalar movcuddur 6 16 yas arasindaki usaq ve gencler ise mecburi orta tehsille temin olunurlar 9 illik tehsili basa vuran genclerin 90 faizi daha sonra 3 il davam eden yuxari siniflerde tehsili davam etdirirler Yuxari sinifler Isvecde gymnasium adlandirilir Burani bitiren telebelere ise hem is elde etmek imkani qazanir hem de ali tehsil almaq ucun muraciet huququ elde edirler Isvecde coxlu sayda universitet ve kollecler fealiyyetdedir onlardan en boyuk ve en qedim olanlari Uppsala Universiteti Goteborq Universiteti Stokholm Universiteti Lund Universiteti ve Kral Texnologilogiya Universitetidir Isvecde ali tehsil alan butun telebeler tehsil haqqindan azaddirlar lakin Isvec parlamentinde yeni qebul olunmus qaydaya esasen bundan sonra pulsuz tehsil Avropa Birliyinden ve Isvecreden olan telebelere samil olunacaq 5 Demoqrafiya Redakte Ehalinin artim dinamikasi 1961 2003 2010 cu il ucun Isvecin ehalisi 9 401 925 nefer olmusdur 6 Isvecde ehalinin sayi 12 avqust 2004 cu ilde 9 milyona catmisdir Ehalinin sixligi her km ucun 20 6 neferdir ve bu gosterici olkenin cenubunda simalina nisbeten daha yuksekdir Olkenin en boyuk seheri paytaxt Stokholm 2 ci ve 3 cu boyuk seherleri ise muvafiq olaraq Goteborq ve Malmodur 2007 ci il statistikasina gore olke ehalisinin 13 4 i 1 23 milyon Isvecden kenarda dogulub Ikinci Dunya Muharibesinden once Isvec emiqrasiya olkesi olsa da muharibeden sonra immiqrasiya olkesine cevrilib 2008 ci ilde immiqrasiya Isvecde pik noqtesine catib hemin il olkeye 101 171 nefer koc edib Isvecdeki gelme ehalinin coxusu Finlandiya Iraq Polsa Iran Bosniya ve Herseqovina Danimarka Norvec Cili Tailand Somali ve Livandandir Isvecde immiqrantlar ehali artiminda cox vacib rol oynayir bele ki olkedeki illik ehali artiminin 25 i tebii artimin hesabinadirsa 75 i immiqrantlarin olkeye axin etmesinin neticesidir Isvecden kenarda coxlu sayda isvecli yasayir Onlarin boyuk hissesi 1820 1930 cu illerde Amerikaya koc edenlerdir Hal hazirda ABS da 4 4 milyon 7 Kanadada ise 330 000 isvecli yasayir 8 Isvecde resmi dil Isvec dilidir bu dil Danimarka ve Norvec diline cox yaxindir Resmi dil Isvec dili olsa da fransiz alman ve fin dili de isledilir Finler Isvecde resmi olaraq taninmis milli azliqdir hemcinin Fin dili etnik azliqlarin dili kimi resmi olaraq taninib Bundan basqa isveclilerin boyuk ekseriyyeti ingilis dilini basa dusur ve hemin dilde danisa bilir Ve qloballasmanin tesiri ile daha cox ingilisce danisilir Din Redakte Stokholm mescidi XI esre qeder isvecliler butperest sayilirdilar Isvec butperestlerinin merkezi Uppsala seherinde yerlesen mebed idi XI esrde olke xristianlgi qebul etdi butun diger dinler ise qadagan olundu Bu qadaga XIX esrin sonuna qeder quvvede qaldi XVI esrde ise olkede reformasiya dalgasi baslandi Roma Katolik Kilsesi legv olundu dovlet ve din bir birinden ayrildilar Lakin olkede din azadligi yalniz 1951 ci ilde yarandi Hemin tarixe qeder ise Isvecde her hansi insanin xristianliqdan cixmasi qeti olaraq qadagan idi 2000 ci ilde ise resmi olaraq dovlet dinden ayrildi 2009 cu il statistikasina gore Isvec ehalisinin 71 3 i xristianligin Luteran mezhebine mexsus idiler bu reqem son 20 ilde her il davamli olaraq 1 azalmaqdadir 9 Isvecde en suretle yayilan din ise Islam dinidir Son iller coxlu sayda muselman immiqrantin olkeye axin etmesi ve onlar arasinda tebii artimin yerli isveclilere nezeren daha yuksek olmasi bunun esas sebebleridir 2009 cu ilde Isvecde muselman ehalinin sayi 500 000 nefer catmisdir ki bu da umumi ehalinin 5 ne beraberdir 10 Muselman ehalinin en six toplandigi seherler Stokholm ve Malmodur Tek Malmo seherinin ehalisinin 25 ni muselmanlar teskil edir Son iller Isvecde muselmanlarin sayinin artmasi ile elaqedar olaraq muselmanlara ve Islama qarsi irqci hucumlarin sayi keskin sekilde artmisdir Isvecde hemcinin 300 ile yaxin bir muddetde yehudi diasporasi movcud olmusdur Hal hazirda onlarin bir coxu Israile kocse de Isvecde qalanlarin sayi texminen 20 000 neferdir Bundan basqa azsayli buddist hinduist ve siqh diasporalari movcuddur Silahli quvveleri Redakte Strf 90 Isvecde istehsal olunan ve istifade edilen Piyada Doyus Masini PDM Isvec Silahli Quvveleri Forsvarsmakten Isvec Mudafie Nazirliyne tabe olan ve herbi emeliyyatlarin kecirilmesine cavabdeh olan dovlet qurumudur Esas ohdelikleri olke daxilinde ve xaricinde herbi quvvelerin hazirlanmasi ve yerlesdirilmesidir Silahli quvveler uc yere ayrilirlar Ordu Herbi Hava Quvveleri ve Herbi Deniz Donanmasi Soyuq Muharibe dovrunde Isvecin daimi herbcilerinin sayi 45 000 nefer olsa da hal hazirda bu reqem 15 000 nefere enib Soyuq Muharibe illerinde yuksek doyus hazirliginda olan Isvec Ordusu muharibe baslayacagi teqdirde 1 milyon neferlik ordu yigmaga hazir veziyyetde idi Hal hazirda ise bu reqem 60 000 nefere endirilib Hemcinin 1 Iyul 2010 cu ilden quvveye minen qanuna gore Isvec Ordusu tamamile konullu esgerlerden ibaret olacaq Hemcinin Soyuq Muharibenin bitmesi ile ordudaki xidmet eden kisi esgerlerin faiz nisbeti azalib qadin esgerlerin sayi ise artib Biznesi RedakteBeynelxalq alemde Isvecin taninan sirketleri arasinda bunlari sadalamaq mumkundur Volvo Saab Atlas Copco Ikea Absolut Scania Medeniyyeti RedakteIsvec musiqi sahesinde de inkisaf etmisdir ABBA Roxette The Cardigans Opeth qruplari beynelxalq arenada taninmislar Bayramlari Redakte1916 ci ilden 1983 cu ilde qeder 6 Iyun Isvec Bayragi Gunu Svenska flaggans dag adi altinda milli bayram kimi qeyd olunurdu Hemin gun 1983 ci ilden Isvecin Milli Bayrami olaraq resmi qeyd olunmaqdadir Sekiller Redakte Enenevi Isvec evi Riksdaq Uppsala seherinde kafedral Stokholmdan gorunus Stokholmun tarixi hissesi Laplandiya The towers Xarici kecidler Redakte Vikianbarda Isvec ile elaqeli mediafayllar var Isvec Statistika Komitesi 31 dekabr 2008 ci il tarixinde Isvecin inzibati erazi vahidleri uzre ehalisiIstinadlar Redakte Isvec Statistika Komitesi 28 fevral 2009 cu il tarixinde Isvecin ehalisi 9 263 872 nefer olmusdur 1 Isvece seyahet Avropalilarin Emiqrasiyasi Erazisine Gore Olkelerin Siyahisi Sweden introduces tuition fees and offers scholarships for students from outside EU EEA 2010 06 28 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2010 11 18 Isvec Ehalisinin Statistikasi ABS Ehalisinin Statistikasi olu kecid Kanada Ehalisinin Etnik Terkibi Isvecliler Xristianligi Suretle Terk Edir ABS Dovlet Departamentinin Din Azadligi HesabatiHemcinin bax RedakteAbo sulh muqavilesiMenbe https az wikipedia org w index php title Isvec amp oldid 6041532, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.