Azərbaycanca
Deutsch
日本語
Lietuvos
සිංහල
Türkçe
Українська
United State
Bu səhifənin olaraq adlandırılması təklif edilir. |
Əbül-Əsvəd Zalım ibn Əmr ibn Süfyan ibn Cəndəl əd-Duəli (ərəb. أبو الأسود الدؤلي; 603, İraq – 688, Bəsrə) — Qurana hərəkə sistemini gətirən, Ərəb qrammatikasının ilkin əsaslarını müəyyən edən alim və şair.
| Əbül Əsvəd Duəli | |
|---|---|
| ərəb. أبو الأسود الدؤلي | |
 | |
| Doğum tarixi | 603 |
| Doğum yeri | |
| Vəfat tarixi | 688(84–85 yaşında) |
| Vəfat yeri | |
| Vəfat səbəbi | taun |
| Elm sahəsi | dilçilik |
Bioqrafiyası
Mənbələrdə onun adı Osman, Əmr ibn Zalim, Uveymir ibn Zuveylim, nisbəsi isə Dili və ya Duli şəklində keçir. Ana tərəfdən Əbdüddar qəbiləsinə mənsub olub. Yaşca bir çox səhabədən böyük olmasına baxmayaraq Məhəmməd peyğəmbəri görməmiş və buna görə də tabiindən hesab olunmuşdur. İbn Şahin və Əbdürrəzzaq əs-Sənani onu səhabələrdən olduğunu desələr də İbn əl-Əsir bunun rəvayətlərdən qaynaqlı xəta olduğunu demişdir. Əbül-Əsvəd əvvəl öz qəbiləsini tərk edib hüzeylilər arasında, daha sonra da qureyşlilər arasında yaşamış və Ömərin dövründə Bəsrəyə köçmüşdür. Bu dövrdə Bəsrədə hansı işlə məşğul olduğu məlum deyildir. Əlinin xəlifəlik illərində Bəsrə valisi Abdullah ibn Abbas tərəfindən Bəsrə qazısı və həmçinin Xaricilərin üzərinə göndərilən ordunu komandanı təyin edildi. İbn Abbas istefa verdikdən sonra bir müddət Bəsrə valisi vəzifəsində çalışdı. Mədaininin qeyd etdiyinə görə hicri 69-cu (688) ildə burada tüğyan edən epidemiya səbəbindən öldü.
Radikal bir Əli tərəfdarı olan Əbül-Əsvəd, Cəməl və Siffin döyüşlərində Əlini dəstəkləmiş, Cəməl Hadisəsində Aişə, Təlhə və Zübeyr ibn Əvvam ilə aparılan danışıqlarda iştirak etmişdir. Şəxsən özünün nəql etdiyinə görə nəhv biliklərini Əlidən almışdır. Əbül-Əsvəd, Əlinin öldürülməsindən (40/661) sonra ona olan hədsiz sevgisindən ötrü təzyiqlərə məruz qalmışdır. Sonralar Muaviyədən yaxınlıq görsə də Əbül-Əsvəd buna qarşılıq verməmiş, Əməvilərə qarşı olan nifrətini hər fürsət düşdüyündə dilə gətirmişdir. Lakin onun bu nifrətini sonradan ortaya çıxan və ilk üç xəlifəni də əhatə edən şiə nifrəti ilə səhv salmaq olmaz. Belə ki, o, Quranı Əlidən öyrənməsinə baxmayaraq, Ömər, Osman, Abdullah ibn Abbas, Abdullah ibn Məsud, Muaz ibn Cəbəl, Əbu Zər əl-Qifari, Zübeyr ibn Əvvam, Übey ibn Kəb, Əbu Musa əl-Əşari və İmran ibn Hüseyn kimi şəxslərdən də qiraətlə bağlı rəvayətlər nəql etmiş, onlardan hədislər rəvayət etmiş, həmçinin bir şeirində Abdullah ibn Zübeyrə "əmir əl-möminin" deyə xitab etmişdir.
Quranın hərəkələnməsi və Dilçilik
Yəhya ibn Main, Əbül-Həsən əl-İcli və İbn Sad kimi alimlər tərəfindən "siqa" (etibarlı, güvənilən) hesab olunan Əbül-Əsvəd, ərəb qrammatikası və ədəbiyyatı sahəsində geniş biliyə malik, sözlərin daşıdığı mənaları bilən və fəsih (açıq, düzgün) danışan bir alim idi. O, eyni zamanda zərif bir ədib və şair idi. Onun bu xüsusiyyətlərə sahib olması və xüsusilə Quranın yanlış oxunmasına qarşı həssaslıq göstərməsi, müxtəlif rəvayətlərə görə Ömər və ya Əli, yaxud daha güclü ehtimalla Bəsrə valisi Ziyad ibn Əbih tərəfindən, müshəf (Quran nüsxəsi) yazısında sözlərin səhvsiz tələffüz olunması üçün bir sistem hazırlamaqla vəzifələndirilməsinə səbəb olmuşdur. Çünki hafiz səhabələrin zaman keçdikcə azalması, yaddaşı zəifləyənlərin bəzi kəlmələri yanlış xatırlamaları və eşitmə yolu ilə öyrətmənin hər zaman mümkün olmaması kimi səbəblərlə yanaşı, fəthlər nəticəsində sayları artan digər millətlərə mənsub müsəlmanların, hətta yerli ərəblərin belə müxtəlif dil səhvləri (ləhcə və ya ləhn) etmələri ayələrin yanlış oxunması təhlükəsini yaratmışdı. Bu təhlükənin qarşısını almaq üçün tədbir düşünülərkən, Əbül-Əsvədin ağla gələn ilk şəxs olması təsadüfi deyildi. Süryani mənşəli sözlərin keçdiyi ayələrin təfsirində əvvəllərdən bəri ona müraciət olunması, şeir yarışmalarında ən gözəl şeirin müəyyənləşdirilməsi ilə bağlı ortaya çıxan ixtilafların Əli və Abdullah ibn Abbas kimi səhabələr tərəfindən onun hökmünə etibar edilərək həll olunması, nəhayət, səhabənin sayılıb-seçilən nümayəndələrindən Quran qiraəti ilə bağlı biliklər rəvayət etməsi bu seçimdə mühüm rol oynamışdır.
Əbül-Əsvəd Quranın hərəkələnməsində, Süryani və İbrani yazılarında nöqtələrlə göstərilən hərəkələri örnək almış və Əbdülqeys qəbiləsindən bir katib seçmişdir. Katibə, özünün Quran oxuyarkən fəthə, kəsrə və dammələrin tələffüzü zamanı ağzının aldığı formarya uyğun hərflərin üstünə, altına və önünə bir, bunların tənvinli halları üçünsə iki nöqtə qoydurmuşdur. "Nəqtül-müshəf" adlanan bu proses, Peyğəmbər dövründə (və ya bir rəvayətə göre Cahiliyyə dövrində) start verilmiş bir-birinə bənzəyən hərflərin fərqli formalarda nöqtələnməsi prosesi (icəm, rəqş) ilə səhv salınmaması üçün hərəkə vəzifəsi yerinə yetirən bu yeni nöqtə qırmızı mürəkkəblə qoyulmuş; daha sonra bunlar, bugünkü xəfif meyilli horizantlar xətlər halına gətirilmişdir. Əbül-Əsvəddən ən qədim bioqrafik mənbələrdə nəhvlə bağlı ilk təsniflər edən (fail, məfulün bih, mudəf, rəf, nəsb, cər və cəzm hərfləri və s.) dilçi kimi bəhs edilmişdir. Bu məlumatlar sonra mənbələr də təkrarlanmışdır. Bu mənbələrin bəzilərində onun bu işə meyil etməsinə səbəb olan hadisələrlə əlaqəli rəvayətlər də verilmişdir.
Karl Brokelman, Əhməd Əmin, Heynrix Rekendorf, Y. V. Fük və Əli Əkbər Dihhudə kimi bəzi tədqiqatçılar yuxardakı məlumatları "əfsanə" adlandırmışlar. Onlar ərəb qrammatikasının bir anda, terminləri və inkişaf etmiş forması ilə meydana çıxa bilməyəcəyini irəli sürürlər. Şübhəsiz ki, Əbül-Əsvədin istər Quranın nöqtələnməsi, istərsə də nəhvlə (qrammatika) bağlı ortaya qoyduğu qaydalar və yeniliklər dərhal geniş yayılmamışdır. Lakin onun bu mühüm xidmətini inkar edib nəhv elminin tarixini bu sahədə kitab yazdığı ehtimal edilən Abdullah ibn Əbu İshaq əl-Hədraminin dövründən başlatmaq, həm əsas mənbələri, həm də etibarlı rəvayətçiləri inkar etmək deməkdir. Həmçinin, Əbül-Əsvəd və onun tələbələri tərəfindən aparılan dil dərslərinin, çox güman ki, Abdullah ibn Əbu İshaq tərəfindən yazılmış əsərlə və İsa ibn Ömər əs-Səqəfinin "əl-Cami" və "əl-Kamil" adlı əsərlərinin meydana çıxmasına zəmin yaratdığını nəzərə almamaq da düzgün olmazdı.
Əbül-Əsvəd tərəfindən bir nəhv kitabı yazılmasa da, həmin dərslərdə bəzi qaydaların və terminlərin müəyyən edildiyinə şübhə yoxdur. Üstəlik, rəvayətlərdə qeyd olunan mövzu başlıqları ilə bağlı nəhv terminlərini Əbül-Əsvədin işlədib-işlətmədiyi və ya bu terminlərin onun dövründə formalaşıb-formalaşmadığı məsələsi bir tərəf, bu terminlərin ifadə etdiyi mövzuların işlənməsi və onların qayda şəklində ilk dəfə müəyyən edilməsi isə tamam başqa bir məsələdir.
Bu terminlərin başlanğıc dövründə meydana çıxa bilməyəcəyi iddiası ilə Əbül-Əsvədin tələbələrindən dərs almış böyük nəhv alimləri tərəfindən nəql edilən xəbərlərin hamısını uydurma və əsassız saymaq, açıq-aşkar bir yanlışlıqdır. Bu yanaşma, eyni zamanda ən etibarlı klassik əsərləri bir yerdə güvənilir sayıb başqa bir yerdə uydurma mənbə kimi dəyərləndirmə ziddiyyətini də üzə çıxarır.
Ədəbiyyat
Əbül-Əsvəd eyni zamanda ərəb dilindəki qərib və nadir sözlər haqqında geniş biliyə malik bir şair olmuşdur. Onun bir divan təşkil edən şeirləri (Divani-Əbil-Əsvəd, nşr. M. A. Yasin, Beyrut 1974) əsasən uzun qəsidələr şəklində deyil, on beytdən artıq olmayan muqəttaalar (qısa, sərbəst parçalar) formasındadır. Şeirlərinin məzmununa nəzər saldıqda, onların sənət məqsədilə deyil, həmin dövrün şairlərinin işlədikləri mövzuları əhatə etdiyi görünür. Bu mövzular arasında fəxr (özünü tərif), risa (yas və mərsiyə), qəhrəmanlıq və şücaətin tərənnümü, elmə dəyər vermək, səbri tövsiyə etmək, doğruluq və qardaşlıq, xüsusilə çalışqanlıq və zəhmətə təşviq kimi məsələlərə yer verilmişdir.
Əbül-Əsvədin Əsmai, Əbu Əmr ibn Əla, Sukkəri və Saləb kimi alimlər tərəfindən toplanmış şeirləri, Fükun fikirlərinə zidd olaraq, əsrlər boyu ədəbiyyatşünaslar, ədiblər və lüğət alimləri tərəfindən araşdırılmağa layiq görülmüşdür. İbn Cinni onun divanını köçürmüş, müəllimi Əbu Əli əl-Farisidən rəvayətlər gətirərək bu şeirlərə şərhlər yazmışdır. Eyni şəkildə, Hüzəli şairlərinin və digər tanınmış şairlərin divanlarına şərhlər yazmış Sukkəri də Əbül-Əsvədin şeirlərinə izahlar vermişdir.
Görünür ki, bu şeirlərə göstərilən maraq onların sənət dəyərindən çox, dil və lüğət baxımından ilk islam dövrünü təmsil etməsi ilə bağlıdır. Çünki Əbül-Əsvəd öz şeirlərində ərəb dilinə sonradan daxil olmuş və ərəb dilinə uyğunlaşdırılmış sözlərdən istifadə etməmiş, İslam mədəniyyətinin inkişaf dövründə ərəb şeirinə təsir göstərmiş yad üslub və ifadələrdən, zahirə əsaslanan süni bədii üsullardan kənar durmuşdur. Bu səbəbdən də onun şeirləri nəhv (qrammatika), lüğət və qiraət kitablarında şahid və dəlil kimi qeyd olunmağa layiq görülmüşdür.
İstinadlar
- Deutsche Nationalbibliothek Record #102411492 // Ümumi tənzimləmə nəzarəti (GND) (alm.). 2012—2016.
- "Ebul-Esved ed-Dueli". TDV İslam Ansiklopedisi. 26.06.2025 tarixində arxivləşdirilib.
- İbn Sad. Təbəqat (türk). VII. İstanbul: Siyer yayınları. 30.
- Əbu Həyyan. əl-Bəhrül-mühit (ərəb). II. Qahirə. 1983. 300.
- Halvani. əl-Müfəssə fi tarixin-nəhvil-Ərəbi (ərəb). Beyrut. 1979. 99.
- Cuməhi. Fühulüş-şuəra (ərəb). I. Qahirə: nşr. Mahmud M. Şakir. 1974. 12.
- əl-İcli. Tarîxus-siqat (ərəb). Beyrut. 1984. 238.
- İbn Quteybə. əş-Şir vəş-şuəra (ərəb). II. nşr. Əhməd M. Şakir. 729.
- Zəhəbi. Aləmün-nubəla (ərəb). IV. Beyrut. 1981–85. 82.
- Geschichte der arabischen Litteratur (alman). I. Leyden. 1943–49. 42, 96.
- Suppl (alman). I. Leyden. 1937–42. 72.
- Duhəl-İslam (ərəb). II. Beyrut. 1935. 285–288.
- Dairətüll-məarifil-İslamiyyə (fars). I. Tehran. 1933. 307–308.
- The Encyclopaedia of Islam (new edition) (ingilis). I. Leyden. 1954–2002. 106–107.
- Lüğətnamə (fars). Tehran. 1967–68. 370–372.
- İbn Cinni. əl-Xəsais (ərəb). Qahirə. 1952.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu sehifenin olaraq adlandirilmasi teklif edilir Sehifenin adinin deyisdirilmesi ile bagli muzakirede istirak ederek fikirlerinizi boluse bilersiniz Lutfen muzakire bitene qeder sehifeden sablonu cixarmayin Ebul Esved Zalim ibn Emr ibn Sufyan ibn Cendel ed Dueli ereb أبو الأسود الدؤلي 603 Iraq 688 Besre Qurana hereke sistemini getiren Ereb qrammatikasinin ilkin esaslarini mueyyen eden alim ve sair Ebul Esved Dueliereb أبو الأسود الدؤلي Dogum tarixi 603 0603 Dogum yeri IraqVefat tarixi 688 0688 84 85 yasinda Vefat yeri Besre Besre muhafezesi IraqVefat sebebi taunElm sahesi dilcilikBioqrafiyasiMenbelerde onun adi Osman Emr ibn Zalim Uveymir ibn Zuveylim nisbesi ise Dili ve ya Duli seklinde kecir Ana terefden Ebduddar qebilesine mensub olub Yasca bir cox sehabeden boyuk olmasina baxmayaraq Mehemmed peygemberi gormemis ve buna gore de tabiinden hesab olunmusdur Ibn Sahin ve Ebdurrezzaq es Senani onu sehabelerden oldugunu deseler de Ibn el Esir bunun revayetlerden qaynaqli xeta oldugunu demisdir Ebul Esved evvel oz qebilesini terk edib huzeyliler arasinda daha sonra da qureysliler arasinda yasamis ve Omerin dovrunde Besreye kocmusdur Bu dovrde Besrede hansi isle mesgul oldugu melum deyildir Elinin xelifelik illerinde Besre valisi Abdullah ibn Abbas terefinden Besre qazisi ve hemcinin Xaricilerin uzerine gonderilen ordunu komandani teyin edildi Ibn Abbas istefa verdikden sonra bir muddet Besre valisi vezifesinde calisdi Medaininin qeyd etdiyine gore hicri 69 cu 688 ilde burada tugyan eden epidemiya sebebinden oldu Radikal bir Eli terefdari olan Ebul Esved Cemel ve Siffin doyuslerinde Elini desteklemis Cemel Hadisesinde Aise Telhe ve Zubeyr ibn Evvam ile aparilan danisiqlarda istirak etmisdir Sexsen ozunun neql etdiyine gore nehv biliklerini Eliden almisdir Ebul Esved Elinin oldurulmesinden 40 661 sonra ona olan hedsiz sevgisinden otru tezyiqlere meruz qalmisdir Sonralar Muaviyeden yaxinliq gorse de Ebul Esved buna qarsiliq vermemis Emevilere qarsi olan nifretini her furset dusduyunde dile getirmisdir Lakin onun bu nifretini sonradan ortaya cixan ve ilk uc xelifeni de ehate eden sie nifreti ile sehv salmaq olmaz Bele ki o Qurani Eliden oyrenmesine baxmayaraq Omer Osman Abdullah ibn Abbas Abdullah ibn Mesud Muaz ibn Cebel Ebu Zer el Qifari Zubeyr ibn Evvam Ubey ibn Keb Ebu Musa el Esari ve Imran ibn Huseyn kimi sexslerden de qiraetle bagli revayetler neql etmis onlardan hedisler revayet etmis hemcinin bir seirinde Abdullah ibn Zubeyre emir el mominin deye xitab etmisdir Quranin herekelenmesi ve DilcilikYehya ibn Main Ebul Hesen el Icli ve Ibn Sad kimi alimler terefinden siqa etibarli guvenilen hesab olunan Ebul Esved ereb qrammatikasi ve edebiyyati sahesinde genis biliye malik sozlerin dasidigi menalari bilen ve fesih aciq duzgun danisan bir alim idi O eyni zamanda zerif bir edib ve sair idi Onun bu xususiyyetlere sahib olmasi ve xususile Quranin yanlis oxunmasina qarsi hessasliq gostermesi muxtelif revayetlere gore Omer ve ya Eli yaxud daha guclu ehtimalla Besre valisi Ziyad ibn Ebih terefinden mushef Quran nusxesi yazisinda sozlerin sehvsiz teleffuz olunmasi ucun bir sistem hazirlamaqla vezifelendirilmesine sebeb olmusdur Cunki hafiz sehabelerin zaman kecdikce azalmasi yaddasi zeifleyenlerin bezi kelmeleri yanlis xatirlamalari ve esitme yolu ile oyretmenin her zaman mumkun olmamasi kimi sebeblerle yanasi fethler neticesinde saylari artan diger milletlere mensub muselmanlarin hetta yerli ereblerin bele muxtelif dil sehvleri lehce ve ya lehn etmeleri ayelerin yanlis oxunmasi tehlukesini yaratmisdi Bu tehlukenin qarsisini almaq ucun tedbir dusunulerken Ebul Esvedin agla gelen ilk sexs olmasi tesadufi deyildi Suryani menseli sozlerin kecdiyi ayelerin tefsirinde evvellerden beri ona muraciet olunmasi seir yarismalarinda en gozel seirin mueyyenlesdirilmesi ile bagli ortaya cixan ixtilaflarin Eli ve Abdullah ibn Abbas kimi sehabeler terefinden onun hokmune etibar edilerek hell olunmasi nehayet sehabenin sayilib secilen numayendelerinden Quran qiraeti ile bagli bilikler revayet etmesi bu secimde muhum rol oynamisdir Ebul Esved Quranin herekelenmesinde Suryani ve Ibrani yazilarinda noqtelerle gosterilen herekeleri ornek almis ve Ebdulqeys qebilesinden bir katib secmisdir Katibe ozunun Quran oxuyarken fethe kesre ve dammelerin teleffuzu zamani agzinin aldigi formarya uygun herflerin ustune altina ve onune bir bunlarin tenvinli hallari ucunse iki noqte qoydurmusdur Neqtul mushef adlanan bu proses Peygember dovrunde ve ya bir revayete gore Cahiliyye dovrinde start verilmis bir birine benzeyen herflerin ferqli formalarda noqtelenmesi prosesi icem reqs ile sehv salinmamasi ucun hereke vezifesi yerine yetiren bu yeni noqte qirmizi murekkeble qoyulmus daha sonra bunlar bugunku xefif meyilli horizantlar xetler halina getirilmisdir Ebul Esvedden en qedim bioqrafik menbelerde nehvle bagli ilk tesnifler eden fail mefulun bih mudef ref nesb cer ve cezm herfleri ve s dilci kimi behs edilmisdir Bu melumatlar sonra menbeler de tekrarlanmisdir Bu menbelerin bezilerinde onun bu ise meyil etmesine sebeb olan hadiselerle elaqeli revayetler de verilmisdir Karl Brokelman Ehmed Emin Heynrix Rekendorf Y V Fuk ve Eli Ekber Dihhude kimi bezi tedqiqatcilar yuxardaki melumatlari efsane adlandirmislar Onlar ereb qrammatikasinin bir anda terminleri ve inkisaf etmis formasi ile meydana cixa bilmeyeceyini ireli sururler Subhesiz ki Ebul Esvedin ister Quranin noqtelenmesi isterse de nehvle qrammatika bagli ortaya qoydugu qaydalar ve yenilikler derhal genis yayilmamisdir Lakin onun bu muhum xidmetini inkar edib nehv elminin tarixini bu sahede kitab yazdigi ehtimal edilen Abdullah ibn Ebu Ishaq el Hedraminin dovrunden baslatmaq hem esas menbeleri hem de etibarli revayetcileri inkar etmek demekdir Hemcinin Ebul Esved ve onun telebeleri terefinden aparilan dil derslerinin cox guman ki Abdullah ibn Ebu Ishaq terefinden yazilmis eserle ve Isa ibn Omer es Seqefinin el Cami ve el Kamil adli eserlerinin meydana cixmasina zemin yaratdigini nezere almamaq da duzgun olmazdi Ebul Esved terefinden bir nehv kitabi yazilmasa da hemin derslerde bezi qaydalarin ve terminlerin mueyyen edildiyine subhe yoxdur Ustelik revayetlerde qeyd olunan movzu basliqlari ile bagli nehv terminlerini Ebul Esvedin isledib isletmediyi ve ya bu terminlerin onun dovrunde formalasib formalasmadigi meselesi bir teref bu terminlerin ifade etdiyi movzularin islenmesi ve onlarin qayda seklinde ilk defe mueyyen edilmesi ise tamam basqa bir meseledir Bu terminlerin baslangic dovrunde meydana cixa bilmeyeceyi iddiasi ile Ebul Esvedin telebelerinden ders almis boyuk nehv alimleri terefinden neql edilen xeberlerin hamisini uydurma ve esassiz saymaq aciq askar bir yanlisliqdir Bu yanasma eyni zamanda en etibarli klassik eserleri bir yerde guvenilir sayib basqa bir yerde uydurma menbe kimi deyerlendirme ziddiyyetini de uze cixarir EdebiyyatEbul Esved eyni zamanda ereb dilindeki qerib ve nadir sozler haqqinda genis biliye malik bir sair olmusdur Onun bir divan teskil eden seirleri Divani Ebil Esved nsr M A Yasin Beyrut 1974 esasen uzun qesideler seklinde deyil on beytden artiq olmayan muqettaalar qisa serbest parcalar formasindadir Seirlerinin mezmununa nezer saldiqda onlarin senet meqsedile deyil hemin dovrun sairlerinin isledikleri movzulari ehate etdiyi gorunur Bu movzular arasinda fexr ozunu terif risa yas ve mersiye qehremanliq ve sucaetin terennumu elme deyer vermek sebri tovsiye etmek dogruluq ve qardasliq xususile calisqanliq ve zehmete tesviq kimi meselelere yer verilmisdir Ebul Esvedin Esmai Ebu Emr ibn Ela Sukkeri ve Saleb kimi alimler terefinden toplanmis seirleri Fukun fikirlerine zidd olaraq esrler boyu edebiyyatsunaslar edibler ve luget alimleri terefinden arasdirilmaga layiq gorulmusdur Ibn Cinni onun divanini kocurmus muellimi Ebu Eli el Farisiden revayetler getirerek bu seirlere serhler yazmisdir Eyni sekilde Huzeli sairlerinin ve diger taninmis sairlerin divanlarina serhler yazmis Sukkeri de Ebul Esvedin seirlerine izahlar vermisdir Gorunur ki bu seirlere gosterilen maraq onlarin senet deyerinden cox dil ve luget baximindan ilk islam dovrunu temsil etmesi ile baglidir Cunki Ebul Esved oz seirlerinde ereb diline sonradan daxil olmus ve ereb diline uygunlasdirilmis sozlerden istifade etmemis Islam medeniyyetinin inkisaf dovrunde ereb seirine tesir gostermis yad uslub ve ifadelerden zahire esaslanan suni bedii usullardan kenar durmusdur Bu sebebden de onun seirleri nehv qrammatika luget ve qiraet kitablarinda sahid ve delil kimi qeyd olunmaga layiq gorulmusdur IstinadlarDeutsche Nationalbibliothek Record 102411492 Umumi tenzimleme nezareti GND alm 2012 2016 Ebul Esved ed Dueli TDV Islam Ansiklopedisi 26 06 2025 tarixinde arxivlesdirilib Ibn Sad Tebeqat turk VII Istanbul Siyer yayinlari 30 Ebu Heyyan el Behrul muhit ereb II Qahire 1983 300 Halvani el Mufesse fi tarixin nehvil Erebi ereb Beyrut 1979 99 Cumehi Fuhulus suera ereb I Qahire nsr Mahmud M Sakir 1974 12 el Icli Tarixus siqat ereb Beyrut 1984 238 Ibn Quteybe es Sir ves suera ereb II nsr Ehmed M Sakir 729 Zehebi Alemun nubela ereb IV Beyrut 1981 85 82 Geschichte der arabischen Litteratur alman I Leyden 1943 49 42 96 Suppl alman I Leyden 1937 42 72 Duhel Islam ereb II Beyrut 1935 285 288 Dairetull mearifil Islamiyye fars I Tehran 1933 307 308 The Encyclopaedia of Islam new edition ingilis I Leyden 1954 2002 106 107 Lugetname fars Tehran 1967 68 370 372 Ibn Cinni el Xesais ereb Qahire 1952