Azərbaycanca
සිංහල
Türkçe
Tat dili və ya Tati fars dili — Qafqazda yaşayan tatların dili.
| Tat dili | |
|---|---|
| Orijinal adı | зугьун тати, zuhun tati, zuban tati |
| Ölkələr | Rusiya, Azərbaycan |
| Regionlar | Dağıstan, Quba, Şabran, Xaçmaz, Siyəzən, Xızı, Şamaxı, İsmayıllı, Lahıc, Bakı, Abşeron, Hacıqabul |
| Rəsmi status | Dağıstan |
| Təsnifatı | |
| Kateqoriya | Avrasiya dilləri |
| |
| Yazı | kiril əlifbası, latın əlifbası () |
| Dil kodları | |
| QOST 7.75–97 | тат 665 |
| ISO 639-1 | — |
| ISO 639-2 | — |
| ISO 639-3 | ttt — tat dili jdt — dağ yəhudilərinin dialekti |
| Dilin strukturlarının dünya atlası | tmu |
| 1059 | |
| IETF | ttt |
| Glottolog | cauc1242 |
Tat dili Xəzəryanı ərazilərdə – İranda, Azərbaycanın şimal-şərq rayonlarında, Abşeron yarımadasında, Dağıstanın cənub-şərqində, Dərbənd və Mahaçqala şəhərlərində, Azərbaycanda isə İsmayıllı, Xızı, Şamaxı, Quba, Şabran və Abşeron ərazilərində danışılır. Azərbaycanda yaşayan tatların dili Azərbaycan dili ilə daimi qarşılıqlı əlaqədədir. Quba ləhcəsi tat dilinin Azərbaycanda ən geniş yayılmış ləhcəsidir.
Tat dilində 33 səs vardır.
Tat dili sait səsləri haqqında fikirlər müxtəlifdir. Məsələn: V.S. Sokolova görə Qonaqkənd, Dəvəçi və Suraxanı ləhcələri üçün vokalizm 8 fonemdən ibarətdir. Bunlar: i, e, a, u, ü, ey, oy, öü. Tədqiqatçı burada nədənsə ə, o, ö, və ı müstəqil fonemlərinin varlığını qəbul etmir. Maqsud Hacıyev öz kitabında bunun tamamilə səhv qərar olduğunu və tat dili vokalizminin 13 fonemdən ibarət olduğunu qeyd edir. Əlavə də edir ki, onlardan 9-u monoftonq , 4-ü isə diftonqdur.
Mənşəyi
İran alimlərinin bir qismi hesab edir ki, tat dili fars dilinə yaxın olan bir ləhcədir. Bu alimlərin bir qismi düşünür ki, Abşeron tatlarının dili gilan və mazandaran dilləri ilə Mərkəzi İran dialektləri arasında qərarlaşıb. Başqa sözlə, tat dilinin gilan, mazandaran, talış dilləri ilə yaxınlığı mövcuddur. hesab edir ki, tat dilinin tacik dilinə də genetik bağlılığı var.
Tat dilinin mənsub olduğu Hind-İran kök dili e.ə. II minillikdə Hind-Avropa dil ailəsində təcrid olunmuşdur. Həmin minilliyin sonunda isə İran və hind dil qollarına parçalanmışdır. E.ə. I minilliyin birinci yarısında qədim irandilli tayfalar İran yaylasının mərkəzində və cənubunda məskunlaşmışdırlar.
Ləhcələr
Tat dili ləhcələri aralarındakı müxtəlifliyə görə üç böyük qrupa bölünür:
1. Tat dilinin Şimal ləhcələri: buraya Quba, Dəvəçi, Qonaqkənd və Qızıl Qazma ləhcələri (Xızı rayonu);
2. Tat dilinin Mərkəzi: Ərüsküş-Daqquşçu, yaxud Xızı ləhcəsi (Xızı rayonu);
3. Tat dilinin Cənub ləhcələri: buraya da, əsasən, Abşeron,Balaxanı, Suraxanı, Lahıc və Məlhəm (Şamaxı) ləhcələri daxildir.
İstinadlar
- Windfuhr, Gernot. The Iranian Languages (ingilis). Routledge. 2013-05-13. ISBN . 2024-03-25 tarixində . İstifadə tarixi: 2024-03-25.
- "Arxivlənmiş surət". www.semanticscholar.org. 2024-03-25 tarixində . İstifadə tarixi: 2024-03-25.
- Hüseynova
- Соколова, Валентина Степановна. Очерки по фонетике иранских языков (Russian). Москва: Академии Наук СССР. 1953.
- Hacıyev, Maqsud. Azərbaycan tatlarının dili. Tatların tarixi-etnoqrafik oçerki (Azərbaycan dili). Bakı: Mütərcim. 2009. 548.
Ədəbiyyat
- Hüseynova, Gülsüm. Tat dilinin leksikası (PDF) (az.). Bakı: Elm və təhsil. 2013. İstifadə tarixi: 27 may 2022.
 | Dil ilə əlaqədar bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin. |
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu adin diger istifade formalari ucun bax Tat deqiqlesdirme Tat dili ve ya Tati fars dili Qafqazda yasayan tatlarin dili Tat diliOrijinal adi zugun tati zuhun tati zuban tatiOlkeler Rusiya AzerbaycanRegionlar Dagistan Quba Sabran Xacmaz Siyezen Xizi Samaxi Ismayilli Lahic Baki Abseron HaciqabulResmi status DagistanTesnifatiKateqoriya Avrasiya dilleriHind Avropa dilleri Iran dil qrupuQerbi yarimqrup dd Yazi kiril elifbasi latin elifbasi Dil kodlariQOST 7 75 97 tat 665ISO 639 1 ISO 639 2 ISO 639 3 ttt tat dili jdt dag yehudilerinin dialektiDilin strukturlarinin dunya atlasi tmu1059IETF tttGlottolog cauc1242 Tat dili Xezeryani erazilerde Iranda Azerbaycanin simal serq rayonlarinda Abseron yarimadasinda Dagistanin cenub serqinde Derbend ve Mahacqala seherlerinde Azerbaycanda ise Ismayilli Xizi Samaxi Quba Sabran ve Abseron erazilerinde danisilir Azerbaycanda yasayan tatlarin dili Azerbaycan dili ile daimi qarsiliqli elaqededir Quba lehcesi tat dilinin Azerbaycanda en genis yayilmis lehcesidir Tat dilinde 33 ses vardir Tat dili sait sesleri haqqinda fikirler muxtelifdir Meselen V S Sokolova gore Qonaqkend Deveci ve Suraxani lehceleri ucun vokalizm 8 fonemden ibaretdir Bunlar i e a u u ey oy ou Tedqiqatci burada nedense e o o ve i musteqil fonemlerinin varligini qebul etmir Maqsud Haciyev oz kitabinda bunun tamamile sehv qerar oldugunu ve tat dili vokalizminin 13 fonemden ibaret oldugunu qeyd edir Elave de edir ki onlardan 9 u monoftonq 4 u ise diftonqdur MenseyiIran alimlerinin bir qismi hesab edir ki tat dili fars diline yaxin olan bir lehcedir Bu alimlerin bir qismi dusunur ki Abseron tatlarinin dili gilan ve mazandaran dilleri ile Merkezi Iran dialektleri arasinda qerarlasib Basqa sozle tat dilinin gilan mazandaran talis dilleri ile yaxinligi movcuddur hesab edir ki tat dilinin tacik diline de genetik bagliligi var Tat dilinin mensub oldugu Hind Iran kok dili e e II minillikde Hind Avropa dil ailesinde tecrid olunmusdur Hemin minilliyin sonunda ise Iran ve hind dil qollarina parcalanmisdir E e I minilliyin birinci yarisinda qedim irandilli tayfalar Iran yaylasinin merkezinde ve cenubunda meskunlasmisdirlar LehcelerTat dili lehceleri aralarindaki muxtelifliye gore uc boyuk qrupa bolunur 1 Tat dilinin Simal lehceleri buraya Quba Deveci Qonaqkend ve Qizil Qazma lehceleri Xizi rayonu 2 Tat dilinin Merkezi Eruskus Daqquscu yaxud Xizi lehcesi Xizi rayonu 3 Tat dilinin Cenub lehceleri buraya da esasen Abseron Balaxani Suraxani Lahic ve Melhem Samaxi lehceleri daxildir IstinadlarWindfuhr Gernot The Iranian Languages ingilis Routledge 2013 05 13 ISBN 978 1 135 79704 1 2024 03 25 tarixinde Istifade tarixi 2024 03 25 Arxivlenmis suret www semanticscholar org 2024 03 25 tarixinde Istifade tarixi 2024 03 25 Huseynova Sokolova Valentina Stepanovna Ocherki po fonetike iranskih yazykov Russian Moskva Akademii Nauk SSSR 1953 Haciyev Maqsud Azerbaycan tatlarinin dili Tatlarin tarixi etnoqrafik ocerki Azerbaycan dili Baki Mutercim 2009 548 EdebiyyatHuseynova Gulsum Tat dilinin leksikasi PDF az Baki Elm ve tehsil 2013 Istifade tarixi 27 may 2022 Dil ile elaqedar bu meqale qaralama halindadir Meqaleni redakte ederek Vikipediyani zenginlesdirin