Azərbaycanda məhv olmuş mədəni irs nümunələrinin siyahısı müxtəlif dövrlərdə insan faktoru və ya təbii səbəblərdən dağıl

Azərbaycanda məhv olmuş mədəni irs nümunələrinin siyahısı — müxtəlif dövrlərdə insan faktoru və ya təbii səbəblərdən dağılmış abidələrin siyahısı.

Siyahı

Şirvanşahlar sarayının bir hissəsi


Şah məscidi və Şirvanşahlar saray binasında soyqırım hadisələrinin izləri

Azərbaycan Rusiyanın tərkibinə daxil olduğu dövrdə Rusiya hərbi nazirliyi Şirvanşahlar sarayını qismən təmir etdi. Eyni zamanda saray binalarının hərbi təchizat anbarları kimi düzəldilməsi üçün böyük yenidən qurma işləri həyata keçirildi. Hərbi nazirlik tərəfindən icra edilən təmir işləri dağılmış hissələrin bərpası ilə birlikdə sarayın restavrasiyası üçün önəmli olan bir sıra detalların məhvinə səbəb oldu.

Saray binasını anbara uyğunlaşdırarkən hərbi nazirlik birinci və ikinci mərtəbədəki otaqları ayıran bir neçə divarı dağıtdı və ikinci mərtəbədə onların yerinə dam örtüyünü dəstəkləyən qövs şəkilli tağ qoydu. İkinci mərtəbənin bütün otaqlarındakı günbəz, çatma və xaç şəklində olan taxtapuşların qalıqları dağıdıldı; onlar düz, tirdən düzəldilmiş taxtapuşlarla əvəz edildi. Birinci mərtəbədəki pəncərə yerləri (iki cərgəli pəncərə) elə tutuldu ki, yalnız kiçik pəncərə qaldı. Birinci və ikinci mərtəbədə yeni geniş qapı yerləri açıldı.

Bu dövrdə Bakıdakı Rus Pravoslav Kilsəsi yerində Bakı kafedralı tikmək üçün sarayın sökülməsinə nail olmağa çalışdı. Ancaq bu xahiş çar hökuməti orqanları tərəfindən o səbəbə görə rədd edildi ki, saray otaqları böyük anbarlar kimi istifadə edilir.

Sarayın şimal fasadının ikinci mərtəbəsinə girəcək düzəldilib, divarda isə oyuq açılıb. Bu ona görə edilib ki, atlara qoşulmuş araba küçədən düz sarayın ikinci mərtəbəsinə girsin. Bu yenidən qurmalarla rus hərbi nazirliyi tarixi abidə kimi saraya böyük ziyan vurdu. Hərbi nazirlik sarayın şərq fasadına pilləkən əlavə etdi, cənub (və ya aşağı) həyəti isə mağzalları olan daş divarla əhatə edildi. Bu divar sarayı əhatə edən köhnə divardan qalan fundamentdən qurulmuşdu.

1918-ci il 31 mart soyqırımı zamanı Şirvanşahlar sarayı ziyan gördü. Ermənilərin atdığı top mərmiləri Şah məscidinin minarəsini zədələdi.

Şamaxı Cümə məscidi


Şamaxı Cümə məscidi Mart soyqırımından sonra

Bakıda Mart soyqırımının başladığı dövrdə Şamaxıda Stepan Lalayevin rəhbərliyi ilə "Daşnaksütyun" partiyası nümayəndələri dinc müsəlman əhaliyə qarşı qırğına başlamış və bu hadisələr zamanı törədilmiş yanğında tikintisi hələ tamamlanmamış Şamaxı Cümə məscidi ciddi zədələnmişdir. Bakıda yaşayan şamaxılıların General verdikləri məlumata görə "şəhər talan edilmiş, daha sonra isə yandırılmış, heç bir məscid salamat saxlanmamışdır." Məsciddə törədilən yanğın zamanı 1800 dinc sakin, o cümlədən qadınlar, uşaqlar və yaşlılar məsciddə həbs edilərək daşnaklar tərəfindən yandırılmışdır. Yanğın zamanı çoxsaylı nadir əlyazmalar və kitablar da məhv edilmişdi. Ermənilər tərəfindən törədilmiş bu yanğının izlərini indi də məscidin bəzi divarlarında görmək mümkündür.

2009-cu ilin dekabrında Azərbaycan Respublikası Prezidenti İlham Əliyev tərəfindən tarix-memarlıq abidəsi kimi qeydiyyata alınmış Şamaxı cümə məscidinin bərpa olunması haqqında sərəncam imzalanmışdır. Restavrasiya zamanı məscidin ortada yerləşən böyük və kənarlarda yerləşən kiçik gümbəzləri yenidən qurulmuş və nəfis naxışlarla bəzədilmişdir. Məscidin orta zalı milli interyer üslubunda bərpa edilmişdir və hazırda bu zalda 1500 nəfər eyni vaxtda namaz qıla bilir. Kompleks ərazisində iki hovuz və altı qalereya inşa edilmişdir. Yeni inşa edilmiş iki mərtəbəli inzibati binanın sahəsi 804 kvadrat metrdir. Məscid kompleksi ərazisində 250 nəfər üçün nəzərdə tutulmuş 520 kvadrat metr ərazisi olan Mərasim zalı və mətbəx də fəaliyyət göstərir. Kompleksə həmçinin zəngin invertara malik kitabxana da daxildir.

17 may 2013-cü ildə əsaslı bərpadan sonra Şamaxı cümə məscidinin açılışı baş tutmuşdur. Açılış mərasimində Azərbaycan Respublikasının prezidenti İlham Əliyev, bütün Qafqazın müftisi, müsəlman ölkələrinin Azərbaycandakı səfirləri və Azərbaycandakı digər dinlərin nümayəndələri iştirak etmişlər.

Bibiheybət məscidi, Aleksandr Nevski kafedralı və Müqəddəs Bakirə Məryəmin Məsum Hamiləliyi kilsəsi

1920-ci ildə Azərbaycanda sovet rejimi qurulduqdan sonra bolşeviklərin dinə qarşı mübarizəsi başladı. Mömin müsəlmanlar üçün böyük əhəmiyyət kəsb edən Bibiheybət məscidi Bakıdakı provoslav Aleksandr Nevski kafedralı və polyak katolik kilsəsi — Bakirə Məryəmin Məsum Hamiləliyi kilsəsi ilə birlikdə yeni hökumətin hədəfi oldu.

1935-ci ilin sentyabrında Az. Mərkəzi İcra Komitəsi və Bakı Sovetinin Rəyasət Heyəti "zəhmətkeşlərin şikayətlərinə əsaslanaraq" qətnamə qəbul edib məscidlərdəki dini mərasimləri qadağan etdi: "Удовлетворить ходатайство 300 рабочих нефтепромысла им. Сталина о закрытии в сел. Шихово молитвенного дома "Биби"." 1936-cı ildə məscid dağıdıldı. Kompleksin bir çox tikililəri birinci partlayışdan sonra dağıldı, minarə yalnız üçüncü partlayışdan sonra dağıldı.. Məscidin dağıdılmasından sonra ele eyni ildə Moskvada tarixi əhəmiyyəti olan memarlıq abidələrinin saxlanmasına qərar verildi. Məscidin dağıdılmasına görə sədr Azkomstarisa Salamov 20 il üçün Sibirə sürgün edildi. Daha sonra məscidin yerində şose tikildi. 1998-ci ildə Heydər Əliyevin sərəncamına uyğun olaraq Bibiyeybətdə yeni binanın bərpa edilməsi işi başlandı. 12 iyul 1998-ci il tarixində Bibiheybət məscidinin açılış mərasimi keçirildi.

1931-ci ildə sovet hökuməti Müqəddəs Bakirə Məryəmin Məsum Hamiləliyi kilsəsini sökdü. Həmin il kilsə partlayıcı maddə vasitəsi ilə məhv edildi. Hazırda kilsənin yerində Bülbül adına Orta İxtisas Musiqi məktəbi, 189 və 190 saylı Orta Ümumtəhsil məktəbləri yerləşir. 2006-cı ildə eyni adı daşıyan yeni kilsə Bakının digər bir yerində tikilmişdir. 29 aprel 2007-ci ildə yeni kilsə nunsi tərəfindən təqdis edilib.

1936-ci ildə Stalinist hökumət Aleksandr Nevski kilsəsini sökmək qərarına gəldi. Həmin il kilsə partlayıcı maddə vasitəsi ilə məhv edildi. Hazırda kilsənin yerində Bülbül adına Orta İxtisas Musiqi məktəbi, 189 və 190 saylı Orta Ümumtəhsil məktəbləri yerləşir.

Ermənilərin Dağlıq Qarabağda dağıtdığı abidələr

Ermənilərin Qarabağda dağıtdığı abidələr arasında taleyi bilinənlər aşağıdakılardır:

Qarabağ xan sarayı. Şuşanın işğalından sonra saray dağıdılaraq xarabalığa çevrilmişdir.
Xan qızı Natəvanın sarayı. Şuşanın işğalından sonra mülk dağıdılaraq xaraba halına salınmışdır. Hazırda mülkün qalıqları qalıb.
Hacı Quluların mülkü. Şuşanın işğalından sonra Hacı Quluların mülkü top atəşinə tutularaq divarları dağıdılmışdır.
. Qarabağ müharibəsi zamanı Şuşanın işğalından sonra məscid qismən dağıdılmış, interyerləri demək olar ki, məhv edilmiş, minarələrinin dekoru zədələnmiş və çadırvari örtükləri dağıdılmışdır. 2017-ci ildə Qondarma Dağlıq Qarabağ Respublikasının İranın "Part Saman jahan Co." memarlıq şirkəti ilə məsciddə bərpa işləri aparacağı haqqında məlumat yayılmışdır.
Aşağı Gövhər ağa məscidi. 2005–2007-ci illərdə məscid yarı dağılmış vəziyyətdə idi.
Saatlı məscidi. Şuşanın işğalından sonra məscid xarabalığa çevirilmiş, onun zəngin interyerləri tamamilə, minarəsi isə qismən dağıdılmışdır.
Cümə məscidi (Ağdam). Bu məscid ermənilər tərəfindən dağıdılmışdır. Fotoqraf Andrey Qalafeyev 2007-ci ildə Ağdamın Cümə məscidini "mal-qara peyini ilə çirklənmiş" şəkildə təsvir edir.
Vaqif türbəsi. Şuşanın işğalından sonra məqbərəyə zərər dəymiş, və o hal hazırda bərbad vəziyyətdədir.
Bülbülün ev-muzeyi (Şuşa). Şuşanın işğalından sonra Azərbaycan opera müğənnisi Bülbülün ev-muzeyinə ziyan dəymişdir.
Çörək muzeyi (Ağdam). Qarabağ müharibəsi zamanı Ermənistan Silahlı Qüvvələrinin hücumları nəticəsində muzeyə iki dəfə mərmi düşmüşdü. Birinci mərmi üçüncü sərgi zalına düşsə də, partlamamışdı. İkinci mərmi isə 1992-ci ilin avqust ayının 12-də, saat 16:40 radələrində Əsgəran rayonunun Xanabad və Naxçıvanik kəndi istiqamətindən atılan zaman muzeyə düşərək, muzeyi tamamilə məhv etmişdir. Yanğını söndürməyə cəhd göstərilsə də, muzeyi xilas etmək olmadı. Bunun nəticəsində muzeydə olan 1500-dək eksponat tavan taxta materialından hazırlandığından tez alışmış və bir saat ərzində muzey külə dönmüş, dəyirmanın yalnız divarları qalmışdı.

Cuğa nekropolu

Əsas məqalə: Cuğa nekropolunun məhv edilməsi iddiası

Culfa rayonunda Azərbaycan hökuməti tərəfindən erməni xaçkarlarının məhv edilməsi haqqında ilk dəfə olaraq Ermənistan 1998-ci ildə səsləndirmişdir.Bundan bir neçə il əvvəl isə Ermənistan Azərbaycanın Dağlıq Qarabağ bölgəsindəki etnik erməni vətəndaşları Azərbaycana qarşı qaldıraraq öz azadlıqları uğrunda müharibəyə səsləmiş və nəticədə Qarabağ müharibəsi baş vermişdi. Müharibə 1994-cü ildə Ermənistan və Azərbaycan arasında atəşkəs əldə edilməsi ilə dayandırılmışdı. Qarabağ müharibəsi nəticəsində Azərbaycan ərazisinin iyirmi faizini itirmiş, Qarabağdakı ermənilər tanınmamış Dağlıq Qarabağ Respublikası qurmuş, Qarabağın türk kökənli sakinləri isə qaçqın vəziyyətinə düşmüşdür. Sara Pikman qeyd edir ki, "Qarabağın itirilməsi azərbaycanlıların Naxçıvandakı erməni abidələrini məhv etmək istəmələrində böyük rol oynamışdır."

1998-ci ildə Azərbaycan Ermənistanın Culfada erməni xaçkarlarının məhv edilməsi ilə bağlı iddiasını rədd etmişdir. Bundan sonra Erməni Memarlığı Cəmiyyətinin İrandan olan üzvü Arpiayr Petrosyan qəbiristanlığın buldozerlərlə məhv edildiyini göstərən video kadrları yayımlamışdır.

Bundan sonra İran hökuməti Naxçıvan Muxtar Respublikası rəhbərliyi ilə birgə abidələrin məhvini pisləyən bəyannamə yaymışdır. Naxçıvan Muxtar Respublikasının Bakıdakı nümayəndəsi Həsən Zeynalov, Culfada erməni xaçkarlarının məhv edilməsi iddiasını "ermənilərin növbəti çirkli yalanı" adlandırmışdır. Azərbaycan hökuməti ona qarşı yönəldilən iddialara birbaşa cavab verməsə də, "Azərbaycanlıların ruhunda vandalizmin olmaması"nı qeyd etmişdir.Ermənistan tərəfinin ciddi reaksiya verməsi və Ermənistan Mədəniyyət Naziri Azərbaycanın erməni abidələrini məhv etməsinin qarşısını almaq üçün beynəlxalq aləmə müraciət etməsindən sonra Azərbaycanın bu fəaliyyətini bir müddət dayandırdığı iddia edilir.

Erməni arxeoloq qeyd edir ki, 1987-ci ildə onların Naxçıvana ilk səfəri zamanı bölgədə "27,000 monastır, kilsə, xaçkar və sənduqə" tipli abidə olmuşdur. 1998-ci ildə isə xaçkarların saynın 2,700-ə düşdüyü bildirilir.

2003-cü ildə ermənilər Azərbaycanın yenidən Naxçıvandakı erməni abidələrini məhv etməyə başlaması haqqında iddia ortaya atdılar. 4 dekabr, 2002-ci ildə erməni arxeoloq və tarixçilər görüşərək müzakirələr aparmış, nəticədə bir müraciət qəbul edərək bunu bütün beynəlxalq təşkilatlara və onların rəhbərliklərinə çatdırmışdılar.

Qədim Cuğa nekropolunda 10,000-dən çox xaç daşı və digər məzar daşlarının olduğu, onların 2,000-ə qədərinin isə 2002-ci ilə kimi öz ilkin görünüşünü qoruduğu bildirilir. 2005-ci ilin dekabrında İran erməniləri Arazın İran sahilindən Naxçıvanda Azərbaycan əsgərləri tərəfindən ağır texnikanın da istifadə edilməsi ilə Cuğa nekropolunun məhv edilməsinin tamamlandığını və bu prosesi əks etdirdiyi video və fotolar yaymışlar.

Bakıda götürülmüş heykəllər

Şəxs	Tarix	Yerləşdiyi yer	Müəlliflər (memarlar; heykəltaraşlar)	Qeyd
26 Bakı komissarı	1923	26 Bakı komissarı meydanı (indiki Sahil bağı)	; İ. Paleviç	26 Bakı komissarının ölümünün 5-ci ildönümü ilə əlaqədar olaraq qoyulmuşdur. Abidə 1958-ci ildə başqa bir abidə ilə dəyişdirilmişdir.
Vladimir Lenin	1924	Stepan Razin qəsəbəsi (indiki Bakıxanov qəsəbəsi)
Sergey Kirov	1939	Kirov parkı (indiki Şəhidlər Xiyabanı)	Pinxos Sabsay;	Qara Yanvar faciəsindən sonra 20 yanvar və Qarabağ şəhidləri burada dəfn edildi. Kirovun heykəli isə götürüldü.
Vladimir Lenin	1955	11-ci Qırmızı Ordu meydanı(indikiAzadlıq meydanı). Hökumət Evinin qarşısı	Cəlal Qaryağdı;	1991-ci ildə abidə Azərbaycan bayrağı ilə əvəz olundu.
Mikayıl Müşviq (məqaləsi)	1968		Münəvvər Rzayeva; Ş. Zeynalova	27 fevral 2017-ci ildə abidə "Azəravtoyol" ASC tərəfindən Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi və Bakı Şəhər İcra Hakimiyyəti ilə razılaşdırılmadan dağıdılmışdır. 27 mart 2017-ci ildə Azərbaycan Memarlar İttifaqının İdarə Heyətinin sədri Elbəy Qasımzadə heykəlin əvvəlki yerində bərpa edilməsi haqqında məlumat yayıb.
26 Bakı komissarı (məqaləsi)	1968	26 Bakı komissarı meydanı (indiki Sahil bağı)	İbrahim Zeynalov, ; Q. А. Ələsgətov, A. Hüseynov	2009-cu ildə abidə sökülüb.
Stepan Şaumyan	1975	Barinov küçəsi (indiki Yusif Səfərov küçəsi) ilə Telnov küçəsinin (indiki Xocalı prospekti) kəsişməsi	Pinxos Sabsay; Mikayıl Hüseynov
Məşədi Əzizbəyov	1976	Yasamal rayonu	Tokay Məmmədov; Q. Muxtarov	1978-ci ildə heykəltaraş Oqtay Məmmədov heykələ görə SSRİ Dövlət Mükafatına layiq görülüb. Abidə 2009-cu ilin aprelin 25-dən 26-na keçən gecə götürülüb.
Prokofi Caparidze (məqaləsi)	1980	Lenin prospekti (indiki Azadlıq prospekti) ilə Vaqif prospektinin kəsişməsi	Ömər Eldarov; R. Əliyev	Azərbaycanın müstəqilliyi qurulduqdan sonra abidə götürüldü və 2012-ci ildə yerində Koroğlu heykəli qoyuldu.
	1980	Yasamal rayonu, "11-ci Qızıl ordu meydanı" metrostansiyasının (indiki 20 Yanvar) qarşısında	Tokay Məmmədov; А. Surkin	Qara Yanvar hadisəsindən sonra götürüldü və yerinə Qara Yanvar hadisələrində həlah olanların şərəfinə abidə qoyuldu.

Füzuli küçəsindəki binalar

2009-cu ildə Azərbaycan prezidenti İlham Əliyev Heydər Əliyev Sarayından Füzuli meydanına qədər ərazini əhatə edən park kompleksinin inşasına əmr etdi. 2010-cu ilin fevral ayında Füzuli küçəsində köhnə evlərin sökülməsi başladı. Xüsusən, Füzuli meydanına üz tutan tarixi memarlıq üç mərtəbəli ev yıxıldı.

Yıxılan evlərin sakinlərinə hər kvadratmetr üçün 1500 manat kompensasiya təklif olundu. Lakin, ödənişlərin həcminə görə müxalifətçilər etirazlara səbəb olan evlərin yıxılmasına müqavimət göstərdilər və sakinlər və işçilər arasında qarşıdurma oldu. 2012-ci ildə Füzuli küçəsində köhnə binaların bir çoxu yıxıldı.

2013-cü ilin əvvəlində, bir dəfə tanınmış Bakı neft sənayeçisi İsa bəy Hacınskiyə məxsus 39 saylı evin küçəsinin genişləndirilməsi ilə əlaqədar olaraq, qiymətli tarixi və memarlıq abidəsi kimi saxlanılması qərara alınmış və 10 metr məsafəyə köçmüşdür. Binanın köçürülməsi Hollandiya şirkəti Bresser Eurasia tərəfindən həyata keçirildi. Beləliklə, 2013-cü il aprelin 27-də 18 min ton ağırlığında olan binanın hərəkət prosesi başa çatdırılmışdır. Bu, Azərbaycanda ilk daşınan bina idi.

Mayın 10-da Bakıda Füzuli və Mirzə Ağa Əliyev küçəsi arasında inşa olunan "Qış bulvarı" nın açılışı olub. Açılış mərasimində Prezident İlham Əliyev, həyat yoldaşı Mehriban Əliyeva və ailəsinin üzvləri iştirak ediblər. 7 hektar ərazini, 1 km uzunluğunda və 150 metr enində olan "Qış Bulvarı" Bakı şəhərində ən böyük park olmuşdur.

İnşaat	Memar	Dizayn ili	Tikinti ili	Ünvan	Qeydlər
Mixaylovskiy Xəstəxanasının binası (daha sonra Məşədi Əzizbəyov adına 1 nömrəli doğum evi)	Zivər bəy Əhmədbəyov	1912	1912–1913	31	2010-cu ilin əvvəlində küçənin yenidən qurulması zamanı yıxılmışdı
Birmərtəbəli mağaza	Məşədi Mirzə Qafar İsmayılov	1886	1886
Birmərtəbəli mağaza	Məşədi Mirzə Qafar İsmayılov	1889	1891
İki mərtəbəli ev	Məşədi Mirzə Qafar İsmayılov	1890	1891	Balaxanı və Xəzər küçələrinin küncləri
Birmərtəbəli mağaza	Məşədi Mirzə Qafar İsmayılov	1890	1891
İki mərtəbəli ev	Məşədi Mirzə Qafar İsmayılov	1891	1892	Balaxanı və Xəzər küçələrinin küncləri
Üç mərtəbəli ev		1892	1894	33	2010-cu ilin əvvəlində küçənin yenidən qurulması zamanı yıxılmışdı
İki mərtəbəli ev	Ferdinand Lemkul	1887	1889
Üç mərtəbəli ev			1905	27	2010-cu ilin əvvəlində küçənin yenidən qurulması zamanı yıxılmışdı
Ev				45	2010-cu ilin əvvəlində küçənin yenidən qurulması zamanı yıxılmışdı
Ev				52	2010-cu ilin əvvəlində küçənin yenidən qurulması zamanı yıxılmışdı
Ev			1908	58	2010-cu ilin əvvəlində küçənin yenidən qurulması zamanı yıxılmışdı
Ev			1898	59	2010-cu ilin əvvəlində küçənin yenidən qurulması zamanı yıxılmışdı

Sovetski

Mirzağa Əliyev küçəsi 124 ünvanında yerləşən və 1900-cü ildə tikilən Təhməzov qardaşlarının sarayı 2014-cü ildə sökülüb

Bakı şəhərinin Baş Planına uyğun olaraq 2014-cü ildən dövlət əhəmiyyətli yolların və digər kommunikasiya xəttlərinin çəkilməsi ilə əlaqədar Sovetskidə yaşayan əhalinin köçürülməsinə və köhnə evlərin sökülməsinə başlanılıb. 2014-cü ildə məlum idi ki, Sovetskidə söküləcək evlər Bəşir Səfəroğlu, Çingiz Mustafayev, Vidadi, Mirzağa Əliyev küçəsi (qalan evlər), Murtuza Muxtarov, Abdulla Şaiq, Zərgərpalan küçələrində yerləşir. Bakı Şəhər İcra Hakimiyyəti tərəfindən təqdim olunan plana görə, sökülən evlərin yerində hansısa bir yaşayış binası və ya obyekt tikilməyəcək. Evlər ərazidə salınacaq parka görə sökülür. Həm də evlərin bir çoxu köhnə və yöndəmsiz olmaqla yanaşı qəzalı vəziyyətdədir. Beləki, çəkiləcək yeni yollar Qış Bulvarının davamı olaraq Azərbaycan Milli Dram Teatrından Nəriman Nərimanov prospektinədək, Nizami metrosunun yaxınlığından Balababa Məcidov, Abdulla Şaiq Süleyman Rəhimov küçələrinin əhatə etdiyi boşalmış ərazilərdə salınacaq.

Sakinlərin sözlərinə görə, 2016-cı ilin fevralına olan vəziyyətə görə sökülən evlərin arasında 20-yə yaxın tarixi abidə də vardır. Bunlardan biri də Mirzağa Əliyev küçəsi 124 ünvanında yerləşən və 1900-cü ildə inşa edilmiş mesenat Təhməzov qardaşlarının 3 mərtəbəli sarayı idi. Təhməzov qardaşları Gəncədə şərabçılıqla məşğul olurdular, kasıblara kömək ediblər, gəncləri oxumağa göndərirdilər. Sakinlərin sözlərinə görə, binanın Ermitaja bənzərliyi var idi. Azərbaycanın tarixi memarlıq abidələrinin siyahısında olduğuna baxmayaraq, bina sökülmüşdür.

Yasamal Rayon İcra Hakimiyyəti nəzdində yaradılmış Köçürmə Komissiyasının sədri Səməd İslamovun sözlərinə görə Sovetskidə yerləşən 76-sı Nazirlər Kabinetinin və Mədəniyyət Nazirliyinin qərarı ilə tarixi əhəmiyyətə malik olmadığından söküləcək. Mədəniyyət naziri Əbülfəs Qarayevin sözlərinə görə Sovetskidə olan 118 tarixi abidəyə toxunulmayacaq. Nazir bildirib ki, abidələrin bəziləri tarixi abidə kimi o qədər də əhəmiyyətli deyil, amma muzey olduqları üçün yerində qalacaqlar (buna misal kimi Cəlil Məmmədquluzadə və Abdulla Şaiqin ev muzeylərini göstərib) Qarayev onu da qeyd edib ki, elə binalar da var ki, onlar da çox əhəmiyyətli deyil, amma üzərilərində xüsusi memarlıq bəzəkləri olduğundan bu siyahıya salınıb. Nazirin sözlərinə görə, əhəmiyyətinə görə ikinci dərəcəli hesab edilən təqribən 30-a yaxın bina sökülməyəcək.

14 may 2016-cı il tarixində Abbas Mirzə Şərifzadənin yaşadığı ev (1910-cu ildə inşa edilmişdir) sökülmüşdür. 2016-cı ilin may ayının axırlarında M.A.Əliyev, 102 ünvanındakı 1916-cı ildə inşa olunan tarixi bina da sökülmüşdür. M.F.Axundov, 45 ünvanındakı 1909-cu ilə aid ev 10 iyun 2016-cı il tarixində sökülmüşdür.

Hacı Cavad məscidinin (1912-ci ildə inşa edilmişdir) sökülməsi 30 iyundan 1 iyula keçən gecə Yasamal RİH tərəfindən həyata keçirilmişdir.

Digər

Qubernator evi (Bakı). 2006-cı ildə bina söküldü. Bakı Şəhər İcra Hakimiyyətinin məlumatına görə, binanın tamamilə məhv edilib: "Bizim planlarımız onu bərpa etmək idi. Amma bu vəziyyətdə, memarlıq onu sökməyi tövsiyə etdi.
Atlantlı ev. 2004-cü ildə binanın söküləcəyi barəsində məlumatlar yayılıb. 2008-ci ildə binanın sakinləri köçürülüb. Köçürülməyə səbəb kimi isə binanın bərpası göstərilib. 2010-cu ildə, 14 saylı qonşu evin sakinlərinin sözlərinə görə, 18 saylı binanın sökülməsindən sonra, onlara deyilib ki, qrunt suları 16 saylı evində bünövrəsini yumağa başlayıb. 2010-cu ilin əvvəllərində "Atlantlı ev" sökülüb.
Cümə məscidi (Salyan). Cümə məscidi 2003-cü ildə Kür daşqınlarına məruz qalıb. Nəticədə 15 günbəzdən 9-u uçub, 6-sı isə qəzalı vəziyyətə düşüb. 8 il qapıları bağlı qalan Cümə məscidi tamamilə uçulub yox olmaq təhlükəsi qarşısında qalıb. Nəhayət 2012-ci ildə dövlət səviyyəsində bu tarixi abidənin əsaslı təmir və bərpasına başlanılıb. Təmir və bərpa işləri Respublika Mədəniyyət və Turizm Nazirliyinin 5 saylı tikinti idarəsi tərəfindən həyata keçirilib.
Hacı Əbdürrəhim bəy Qulubəyov məscidi. 2016-cı ildə "Azərbaycan Respublikası ərazisində dövlət mühafizəsinə götürülmüş daşınmaz tarix və mədəniyyət abidələrinin əhəmiyyət dərəcələrinə görə bölgüsünün təsdiq edilməsi haqqında" Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 2001-ci il 2 avqust tarixli 132 nömrəli qərarında dəyişikliklər edilməsi barədə Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 18 may 2016-cı il 196 nömrəli Qərarı" ilə abidənin adı "Yerli əhəmiyyətli daşınmaz tarix və mədəniyyət abidələrinin siyahısı"ndan çıxarılmışdır. 11 aprel 2017-ci ildə məscid dövlət tərəfindən sökülüb.

İstinadlar

Левиатов, 1944. səh. 21
История Азербайджана. — Б.: Издательство Академии наук Азербайджанской ССР, 1960. — Т. 2-й. — С. 359.
Левиатов, 1944. səh. 22
Рустамова-Тогиди С. А. 1918. Азербайджанские погромы в фотографиях и документах. Стр. 50
. 2011-11-28 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-03-31.
Президент Азербайджана ознакомился с мечетью Джума в Шемахе^{[ölü keçid]}
. 2010-01-28 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-03-31.
Ильхам Алиев подписал распоряжение о реставрации Джума мечети в городе Шамаха. 2021-10-21 at the Wayback MachineDay.az, 24.12.2009
Президент Ильхам Алиев: Азербайджан, как независимое государство, вносит свой вклад в исламскую солидарность. 2013-07-14 at the Wayback Machine Trend.az, 18.05.2013
Шахла Нуризаде, кандидат исторических наук. "Биби-Эйбат. Здесь возносят молитвы, здесь обретают исцеление" (PDF). irs-az.com. 2012-06-09 tarixində arxivləşdirilib (PDF).
Ризван Байрамов, архитектор. Утерянная реликвия. Архитектурный комплекс "Биби-Эйбат". 2016-03-03 at the Wayback Machineirs-az.com (2007).
В Баку закончилась реконструкция средневековой мечети Биби-Эйбат. Arxivləşdirilib 2012-07-18 at Archive.today(недоступная ссылка — ). Межгосударственная телерадиокомпания "Мир" (23.07.2008).
"Иран поможет восстановить мечеть в Шуши". depiararat.com. İstifadə tarixi: 23 iyul 2018.^{[ölü keçid]}
. 21 July 2011 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 26 July 2010.
"Отчет о велосипедном походе по Армении и Нагорному Карабаху 2007". 2008-03-20 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-03-31.
AZE.az — Последние новости Азербайджана, Кавказа, СНГ, мировые новости^{[ölü keçid]}
Полад Бюльбюльоглу посетил дом своего отца в Шуше 2007-09-27 at the Wayback Machine. Day.az
. karabakh.tv. 2019-03-21 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 4 noyabr 2017.
"Külə dönmüş Çörək Muzeyi..." modern.az. 2019-04-14 tarixində . İstifadə tarixi: 4 noyabr 2017.
Pickman, Sarah. "Tragedy on the Araxes 2006-11-21 at the Wayback Machine." . June 30, 2006. Retrieved April 16, 2007
"Azeris dismiss Iran's concern over Armenian monuments in Nakhchivan 1999-04-21 at the Wayback Machine." BBC News in BBC Monitoring Central Asia. December 11, 1998. Retrieved April 16, 2007
IWPR staff in Nakhchivan, Baku and Yerevan. "Azerbaijan: Famous Medieval Cemetery Vanishes". . April 19, 2006. October 26, 2020 tarixində . İstifadə tarixi: March 31, 2019.
"Armenian intellectuals blast 'barbaric' destruction of Nakhchivan monuments 1999-04-21 at the Wayback Machine." BBC News in BBC Monitoring Central Asia. February 13, 2003. Retrieved April 16, 2007
. azinforum.az. 28 fevral 2017. 2017-06-21 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 27 fevral 2017.
"Mikayıl Müşfiqin heykəli bərpa olunaraq yerinə qoyulub". oxu.az. 27 Mart 2017. 2021-10-28 tarixində . İstifadə tarixi: 28 mart 2017.
"В Баку открыт памятник "20 Января"". 2014-02-01 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-03-31.
"Azərbaycan Respublikası ərazisində dövlət mühafizəsinə götürülmüş daşınmaz tarix və mədəniyyət abidələrinin əhəmiyyət dərəcələrinə görə bölgüsünün təsdiq edilməsi haqqında Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 2 avqust 2001-ci il tarixli 132 nömrəli Qərarı". 2017-04-12 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-03-31.
"Sovetskidə kütləvi söküntülər başladı". 2019-03-31 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-03-31.
""Sovetski"də 76 tarixi bina söküləcək". 2017-02-16 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-03-31.
. 2016-04-10 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-03-31.
""Sovetski"də bu binalar sökülməyəcək". 2016-04-05 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-03-31.
""Sovetski"də tarixi abidə — Abbas Mirzə Şərifzadənin evi dağıdıldı". 2019-03-31 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-03-31.
. 2016-05-31 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-03-31.
""Sovetski"də yerləşən Hacı Cavad məscidi söküldü (FOTO-VİDEO)" ( (az.)). . 2017-06-30. 2017-07-01 tarixində . İstifadə tarixi: 2017-07-01.
"Hacı Cavad məscidi söküldü; yeni Hacı Cavad məscidi nə vaxt istifadəyə veriləcək? - FOTO" ( (az.)). islamazeri. 2017-07-01. 2017-07-01 tarixində . İstifadə tarixi: 2017-07-01.
Фараджова, В. . vesti.az. 2010. 2016-03-05 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-03-31.
"Salyan cümə məscidi tarixi abidə statusu alıb". (az.). anspress.com. 11 Fevral, 2013. İstifadə tarixi: 2015-11-12.^{[ölü keçid]}
""Azərbaycan Respublikası ərazisində dövlət mühafizəsinə götürülmüş daşınmaz tarix və mədəniyyət abidələrinin əhəmiyyət dərəcələrinə görə bölgüsünün təsdiq edilməsi haqqında" Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 2001-ci il 2 avqust tarixli 132 nömrəli qərarında dəyişikliklər edilməsi barədə Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 18 may 2016-cı il 196 nömrəli Qərarı"". 19 October 2021 tarixində . İstifadə tarixi: 31 March 2019.
"Hacı Əbdürrəhimbəy məscidi söküldü - FOTO" ( (az.)). islamazeri. 2017-04-12. 2017-04-12 tarixində . İstifadə tarixi: 2017-04-12.

Həmçinin bax

Ədəbiyyat

Левиатов В. Н. Памятники азербайджанской культуры (Бакинский дворец ширваншахов). — Баку: Издательство Азербайджанского филиала Академии наук ССР, 1944. — 52 с.

[FOOTNOTEЛевиатов194421-1] Левиатов, 1944. səh. 21

[2] История Азербайджана. — Б.: Издательство Академии наук Азербайджанской ССР, 1960. — Т. 2-й. — С. 359.

[FOOTNOTEЛевиатов194422-3] Левиатов, 1944. səh. 22

[4] Рустамова-Тогиди С. А. 1918. Азербайджанские погромы в фотографиях и документах. Стр. 50

[archive-5] . 2011-11-28 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-03-31.

[6] Президент Азербайджана ознакомился с мечетью Джума в Шемахе^{[ölü keçid]}

[7] . 2010-01-28 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-03-31.

[8] Ильхам Алиев подписал распоряжение о реставрации Джума мечети в городе Шамаха. 2021-10-21 at the Wayback MachineDay.az, 24.12.2009

[9] Президент Ильхам Алиев: Азербайджан, как независимое государство, вносит свой вклад в исламскую солидарность. 2013-07-14 at the Wayback Machine Trend.az, 18.05.2013

[bibieybat-10] Шахла Нуризаде, кандидат исторических наук. "Биби-Эйбат. Здесь возносят молитвы, здесь обретают исцеление" (PDF). irs-az.com. 2012-06-09 tarixində arxivləşdirilib (PDF).

[bibieybat2-11] Ризван Байрамов, архитектор. Утерянная реликвия. Архитектурный комплекс "Биби-Эйбат". 2016-03-03 at the Wayback Machineirs-az.com (2007).

[mirtv-12] В Баку закончилась реконструкция средневековой мечети Биби-Эйбат. Arxivləşdirilib 2012-07-18 at Archive.today(недоступная ссылка — ). Межгосударственная телерадиокомпания "Мир" (23.07.2008).

[13] "Иран поможет восстановить мечеть в Шуши". depiararat.com. İstifadə tarixi: 23 iyul 2018.^{[ölü keçid]}

[14] . 21 July 2011 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 26 July 2010.

[15] "Отчет о велосипедном походе по Армении и Нагорному Карабаху 2007". 2008-03-20 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-03-31.

[16] AZE.az — Последние новости Азербайджана, Кавказа, СНГ, мировые новости^{[ölü keçid]}

[17] Полад Бюльбюльоглу посетил дом своего отца в Шуше 2007-09-27 at the Wayback Machine. Day.az

[muzey-18] . karabakh.tv. 2019-03-21 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 4 noyabr 2017.

[ash-19] "Külə dönmüş Çörək Muzeyi..." modern.az. 2019-04-14 tarixində . İstifadə tarixi: 4 noyabr 2017.

[Pickman-20] Pickman, Sarah. "Tragedy on the Araxes 2006-11-21 at the Wayback Machine." . June 30, 2006. Retrieved April 16, 2007

[BBCreport-21] "Azeris dismiss Iran's concern over Armenian monuments in Nakhchivan 1999-04-21 at the Wayback Machine." BBC News in BBC Monitoring Central Asia. December 11, 1998. Retrieved April 16, 2007

[IWPR-22] IWPR staff in Nakhchivan, Baku and Yerevan. "Azerbaijan: Famous Medieval Cemetery Vanishes". . April 19, 2006. October 26, 2020 tarixində . İstifadə tarixi: March 31, 2019.

[BBCreport2-23] "Armenian intellectuals blast 'barbaric' destruction of Nakhchivan monuments 1999-04-21 at the Wayback Machine." BBC News in BBC Monitoring Central Asia. February 13, 2003. Retrieved April 16, 2007

[azin-24] . azinforum.az. 28 fevral 2017. 2017-06-21 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 27 fevral 2017.

[25] "Mikayıl Müşfiqin heykəli bərpa olunaraq yerinə qoyulub". oxu.az. 27 Mart 2017. 2021-10-28 tarixində . İstifadə tarixi: 28 mart 2017.

[azadliq-26] "В Баку открыт памятник "20 Января"". 2014-02-01 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-03-31.

[Qərar-27] "Azərbaycan Respublikası ərazisində dövlət mühafizəsinə götürülmüş daşınmaz tarix və mədəniyyət abidələrinin əhəmiyyət dərəcələrinə görə bölgüsünün təsdiq edilməsi haqqında Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 2 avqust 2001-ci il tarixli 132 nömrəli Qərarı". 2017-04-12 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-03-31.

[28] "Sovetskidə kütləvi söküntülər başladı". 2019-03-31 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-03-31.

[kreditplaza-29] ""Sovetski"də 76 tarixi bina söküləcək". 2017-02-16 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-03-31.

[30] . 2016-04-10 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-03-31.

[anspress-31] ""Sovetski"də bu binalar sökülməyəcək". 2016-04-05 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-03-31.

[Şərifzadə-32] ""Sovetski"də tarixi abidə — Abbas Mirzə Şərifzadənin evi dağıdıldı". 2019-03-31 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-03-31.

[buldozer-33] . 2016-05-31 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-03-31.

[34] ""Sovetski"də yerləşən Hacı Cavad məscidi söküldü (FOTO-VİDEO)" ( (az.)). . 2017-06-30. 2017-07-01 tarixində . İstifadə tarixi: 2017-07-01.

[35] "Hacı Cavad məscidi söküldü; yeni Hacı Cavad məscidi nə vaxt istifadəyə veriləcək? - FOTO" ( (az.)). islamazeri. 2017-07-01. 2017-07-01 tarixində . İstifadə tarixi: 2017-07-01.

[vesti-36] Фараджова, В. . vesti.az. 2010. 2016-03-05 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-03-31.

[ans2-37] "Salyan cümə məscidi tarixi abidə statusu alıb". (az.). anspress.com. 11 Fevral, 2013. İstifadə tarixi: 2015-11-12.^{[ölü keçid]}

[38] ""Azərbaycan Respublikası ərazisində dövlət mühafizəsinə götürülmüş daşınmaz tarix və mədəniyyət abidələrinin əhəmiyyət dərəcələrinə görə bölgüsünün təsdiq edilməsi haqqında" Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 2001-ci il 2 avqust tarixli 132 nömrəli qərarında dəyişikliklər edilməsi barədə Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 18 may 2016-cı il 196 nömrəli Qərarı"". 19 October 2021 tarixində . İstifadə tarixi: 31 March 2019.

[39] "Hacı Əbdürrəhimbəy məscidi söküldü - FOTO" ( (az.)). islamazeri. 2017-04-12. 2017-04-12 tarixində . İstifadə tarixi: 2017-04-12.