Azərbaycanca
සිංහල
Türkçe
I Xoyski hökuməti, Birinci hökumət kabineti və ya Müsavat-Sosialistlər hökuməti— Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin sayca 1-ci, Fətəli xan Xoyskinin başçılığı ilə 28 may 1918 tarixindən 17 iyun 1918 tarixinədək fəaliyyət göstərmiş, müsavatçılar, bitərəflər, sosialistlər və hümmətçilərdən ibarət koalisya hökuməti.
| I Xoyski hökuməti | |
|---|---|
 | |
| | |
| Formalaşdırılma tarixi | 28 may 1918 |
| Buraxılma tarixi | 17 iyun 1918 |
| Hökumətin tərkibi | |
| Hökumət başçısı | Fətəli xan Xoyski |
| Nazir sayı | 9 |
| Üzv sayı | 13 |
| Hakim partiya | Müsavat Partiyası |
| Digər məlumatlar | |
| Müxalif partiyalar | İttihad Partiyası Əhrar Partiyası |
| Müxalifət liderləri | Qara bəy Qarabəyov Aslan bəy Qardaşov |
Zəmin
Cümhuriyyət Hökuməti son dərəcə ağır tarixi şəraitdə formalaşmışdı. Zaqafqaziya Seymi buraxıldıqdan sonra 1918 il mayın 27-də seymin Müsəlman fraksiyası özünü Azərbaycan Milli Şurası elan etdi. Mayın 28-də Zaqafqaziya Seyminin fəaliyyət göstərmiş olduğu Tiflisdə — keçmiş Qafqaz canişininin iqamətgahında özünün ilk iclasına toplanan Azərbaycan Milli Şurası uzun və hərtərəfli müzakirələrdən sonra Azərbaycanın müstəqilliyi haqqında İstiqlal bəyannaməsini qəbul etdi. Bəyannamənin 6-cı maddəsində göstərilirdi ki,"Məclisi-Məbusan toplanıncaya qədər Azərbaycan idarəsinin başında arayi-ümumiyyə ilə intixab olunmuş Şurayi-Milli və Şurayi-Milliyəyə qarşı məsul Hökuməti-müvəqqəti durur".
Tərkibi
Milli Şura Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin birinci hökumət kabinəsini təşkil etməyi Milli Şuranın üzvü, bitərəf Fətəli xan Xoyskiyə tapşırdı. Bir saatlıq fasilədən sonra yığılan Milli Şuranın iclasında Fətəli xan Xoyskinin başçılığı ilə Cümhuriyyətin ilk Hökuməti təsdiq edildi.
| Vəzifə | Şəkil | Başlama tarixi | Bitmə tarixi | Fraksiya (Partiya) | |
|---|---|---|---|---|---|
 Fətəli xan Xoyski | |||||
Fətəli xan Xoyski | |||||
 Xəlil bəy Xasməmmədov | Müsavat Partiyası | ||||
 Əkbər ağa Şeyxülislamov | Hümmət Partiyası | ||||
Əkbər ağa Şeyxülislamov | Hümmət Partiyası | ||||
 Xosrov bəy Sultanov | Müsavat Partiyası | ||||
 Nəsib bəy Yusifbəyli | Müsavat Partiyası | ||||
 Məmmədhəsən Hacınski | Müsavat Partiyası | ||||
Nəsib bəy Yusifbəyli | Müsavat Partiyası | ||||
 Xudadat bəy Məlik-Aslanov | Müsəlman Sosialist Bloku | ||||
 Məmməd Yusif Cəfərov | Müsavat Partiyası | ||||
Xudadat bəy Məlik-Aslanov | Müsəlman Sosialist Bloku | ||||
 Camo bəy Hacınski | |||||
Fəaliyyəti
Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti hökuməti 1918-ci il mayın 30-da radioqram vasitəsilə Azərbaycanın öz istiqlaliyyətini elan etməsi barədə dünyanın əsas siyasi mərkəzlərinə -London, Paris, Vaşinqton, İstanbul, Berlin, Madrid, Tehran, Moskva,Roma, Vyana, Buxarest, Sofiya, Tokio, Haaqa, Kopenhagen, Kiyev, Kristianiya (Oslo) və Stokholma rəsmi bəyanatlar göndərdi. Həmin radioqramda yeni yaradılmış Hökumətin müvəqqəti olaraq Yelizavetpolda (Gəncə) yerləşdiyi bildirilirdi.
Tiflisdə yeni müstəqil dövlətin yaradılması ilə əlaqədar ən ümdə təşkilati tədbirləri həyata keçirdikdən və bu haqda bütün dünyaya məlumat verdikdən sonra, Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Milli Şurası və Hökuməti öz nüfuz dairəsini bütün Azərbaycan ərazisində yaymaq məqsədilə 1918 il iyunun 16-da Gəncəyə köçdü. Həmin dövrdə Gəncədə real hakimiyyət hələ may ayının axırlarında 300 nəfər hərbi təlimatçı ilə Gəncəyə gəlmiş Türkiyənin Qafqaz İslam Ordusunun komandanı Nuru paşanın əlində idi. O, tezliklə Gəncədə hərc-mərcliyə son qoya bilmiş, şəhərdə qayda-qanun yaratmışdı.
Buraxılması
Azərbaycan Milli Şurası və Hökumətinin həyata keçirmək istədiyi tədbirlərin "həddindən çox demokratik" istiqamətindən narazı qalan Azərbaycan burjuaziyası və mülkədarlarının müəyyən dairələrinin təsirilə Nuru Paşa Azərbaycan Milli Şurası və Hökumətini şübhə ilə qarşıladı. İyunun 16-da Gəncəyə gələn Azərbaycan Milli Şurasının iyunun 17-də Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin sədrliyi ilə iki iclası keçirildi.
Birinci qapalı iclas iyunun 17-də saat 12-də şəhər idarəsinin binasında toplandı. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Hökumətinin sədri Fətəli xan Xoyski söz alaraq bildirdi ki, Məhəmməd Əmin Rəsulzadə və Məmməd Həsən Hacınski ilə birlikdə onlar Qafqazdakı türk ordusunun komandanı Nuru Paşanın yanında olmuş və Tiflisdə yaradılmış Milli Şura və Azərbaycan Hökuməti haqqında ona məlumat vermişlər. Nuru Paşa cavabında bildirib ki, bir əsgər kimi o, mülki işlərlə kifayət qədər tanış deyil, ona görə də bu barədə onun mülki işlər üzrə müşaviri Əhməd bəy Ağaoğluna müraciət etsinlər. Əhməd bəy Ağaoğlu ilə görüşlərindən bəhs edən Fətəli xan Xoyski məlumat verdi ki, danışıq zamanı Əhməd bəy Ağaoğlu Türkiyə hökumətinin və onun Gəncədəki nümayəndəliyinin Azərbaycanın daxili işlərinə qarışmayacağını bildirdi, lakin Milli Şuranın yeni Hökumət yaradaraq özünü buraxmasını tələb etdi.
İyunun 17-də saat 2-də Milli Şuranın çox gərgin şəraitdə keçən ikinci iclasında Fətəli xan Xoyski Tiflisdə təşkil etdiyi Hökumətin fəaliyyəti barədə qısaca məlumat verərək Şura üzvlərindən onun Hökumətinin istefasını qəbul etməyi xahiş etdi. Uzun və gərgin müzakirədən sonra iclas Azərbaycan Milli Şurasının buraxılması, bütün qanunverici və icraedici hakimiyyətin yeni yaradılacaq Azərbaycan Müvəqqəti Hökumətinə verilməsi haqqında iki mühüm qətnamə qəbul etdi.
Milli Şuranın buraxılması haqqındakı birinci sənəddə göstərilirdi ki, həm daxili, həm də xarici siyasət sahəsində Azərbaycanda yaranmış ağır vəziyyəti nəzərə alaraq, Azərbaycan Milli Şurası bütün hakimiyyəti Fətəli xan Xoyskinin sədrliyi ilə təşkil olunmuş Müvəqqəti Hökumətə həvalə edir və ona tapşırır ki, öz hakimiyyətini tezliklə çağırılacaq Müəssislər Məclisindən başqa kimsəyə güzəştə getməsin.
Müvəqqəti Hökumətin hüquq və vəzifələri haqqındakı ikinci sənəddə qeyd olunurdu ki, Azərbaycan Hökumətinə Azərbaycanın dövlət istiqlaliyyətini və mövcud siyasi azadlıqları ləğv etmək, aqrar və digər bu kimi mühüm inqilabi əhəmiyyətli qanunları dəyişdirmək səlahiyyəti verilmir. Azərbaycan Hökuməti altı aydan gec olmayaraq Müəssislər Məclisini çağırmalıdır. Hökumət qalan məsələlərdə bütün səlahiyyətlərindən istifadə etməkdə sərbəst idi.
Azərbaycan Milli Şurası iyunun 17-də Fətəli xan Xoyskinin sədrliyi ilə Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin ikinci hökumət kabinəsinin tərkibini təsdiq etdi.
Mənbə
- Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti hökumətləri // Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Ensiklopediyası. I cild. Bakı: "Lider". 2004. 440. ISBN .
İstinadlar
- Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti (1918–1920). Parlament. (stenoqrafık hesabat), c.1–2, B., 1998
- Paşayev A., Açılmamış səhifələrin izi ilə, B., 2001
- Aдpec-календары Aзepбaйджанской Pecnyблики нa 1920 год, Б., 1920
- Aзepбaйджанская Демократическая Pecnyблика (1918–1920). Законодательные акты (сборник документов), Б., 1998
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu adin diger istifade formalari ucun bax Xoyski hokumeti I Xoyski hokumeti Birinci hokumet kabineti ve ya Musavat Sosialistler hokumeti Azerbaycan Xalq Cumhuriyyetinin sayca 1 ci Feteli xan Xoyskinin basciligi ile 28 may 1918 tarixinden 17 iyun 1918 tarixinedek fealiyyet gostermis musavatcilar biterefler sosialistler ve hummetcilerden ibaret koalisya hokumeti I Xoyski hokumetiFormalasdirilma tarixi 28 may 1918Buraxilma tarixi 17 iyun 1918Hokumetin terkibiHokumet bascisi Feteli xan XoyskiNazir sayi 9Uzv sayi 13Hakim partiya Musavat PartiyasiDiger melumatlarMuxalif partiyalar Ittihad Partiyasi Ehrar PartiyasiMuxalifet liderleri Qara bey Qarabeyov Aslan bey QardasovII Xoyski hokumeti ZeminCumhuriyyet Hokumeti son derece agir tarixi seraitde formalasmisdi Zaqafqaziya Seymi buraxildiqdan sonra 1918 il mayin 27 de seymin Muselman fraksiyasi ozunu Azerbaycan Milli Surasi elan etdi Mayin 28 de Zaqafqaziya Seyminin fealiyyet gostermis oldugu Tiflisde kecmis Qafqaz canisininin iqametgahinda ozunun ilk iclasina toplanan Azerbaycan Milli Surasi uzun ve herterefli muzakirelerden sonra Azerbaycanin musteqilliyi haqqinda Istiqlal beyannamesini qebul etdi Beyannamenin 6 ci maddesinde gosterilirdi ki Meclisi Mebusan toplanincaya qeder Azerbaycan idaresinin basinda arayi umumiyye ile intixab olunmus Surayi Milli ve Surayi Milliyeye qarsi mesul Hokumeti muveqqeti durur TerkibiMilli Sura Azerbaycan Xalq Cumhuriyyetinin birinci hokumet kabinesini teskil etmeyi Milli Suranin uzvu biteref Feteli xan Xoyskiye tapsirdi Bir saatliq fasileden sonra yigilan Milli Suranin iclasinda Feteli xan Xoyskinin basciligi ile Cumhuriyyetin ilk Hokumeti tesdiq edildi Vezife Sekil Baslama tarixi Bitme tarixi Fraksiya Partiya Nazirler Surasinin sedri Feteli xan Xoyski 28 may 1918 17 iyun 1918 Biterefler fraksiyasiDaxili isler naziri Feteli xan Xoyski 28 may 1918 17 iyun 1918 Biterefler fraksiyasiEdliyye naziri Xelil bey Xasmemmedov 28 may 1918 17 iyun 1918 Musavat ve biterefler fraksiyasiMusavat PartiyasiEkincilik naziri Ekber aga Seyxulislamov 28 may 1918 17 iyun 1918 Sosialistler fraksiyasiHummet PartiyasiEmek naziri Ekber aga Seyxulislamov 28 may 1918 17 iyun 1918 Sosialistler fraksiyasiHummet PartiyasiHerbi nazir Xosrov bey Sultanov 28 may 1918 17 iyun 1918 Musavat ve biterefler fraksiyasiMusavat PartiyasiXalq maarifi naziri Nesib bey Yusifbeyli 28 may 1918 17 iyun 1918 Musavat ve biterefler fraksiyasiMusavat PartiyasiXarici isler naziri Memmedhesen Hacinski 28 may 1918 17 iyun 1918 Musavat ve biterefler fraksiyasiMusavat PartiyasiMaliyye naziri Nesib bey Yusifbeyli 28 may 1918 17 iyun 1918 Musavat ve biterefler fraksiyasiMusavat PartiyasiPoct ve teleqraf naziri Xudadat bey Melik Aslanov 28 may 1918 17 iyun 1918 FraksiyasizMuselman Sosialist BlokuTicaret ve senaye naziri Memmed Yusif Ceferov 28 may 1918 17 iyun 1918 Musavat ve biterefler fraksiyasiMusavat PartiyasiYollar naziri Xudadat bey Melik Aslanov 28 may 1918 17 iyun 1918 FraksiyasizMuselman Sosialist BlokuDovlet mufettisi Camo bey Hacinski 28 may 1918 17 iyun 1918 Sosialistler fraksiyasiFealiyyetiAzerbaycan Xalq Cumhuriyyeti hokumeti 1918 ci il mayin 30 da radioqram vasitesile Azerbaycanin oz istiqlaliyyetini elan etmesi barede dunyanin esas siyasi merkezlerine London Paris Vasinqton Istanbul Berlin Madrid Tehran Moskva Roma Vyana Buxarest Sofiya Tokio Haaqa Kopenhagen Kiyev Kristianiya Oslo ve Stokholma resmi beyanatlar gonderdi Hemin radioqramda yeni yaradilmis Hokumetin muveqqeti olaraq Yelizavetpolda Gence yerlesdiyi bildirilirdi Tiflisde yeni musteqil dovletin yaradilmasi ile elaqedar en umde teskilati tedbirleri heyata kecirdikden ve bu haqda butun dunyaya melumat verdikden sonra Azerbaycan Xalq Cumhuriyyeti Milli Surasi ve Hokumeti oz nufuz dairesini butun Azerbaycan erazisinde yaymaq meqsedile 1918 il iyunun 16 da Genceye kocdu Hemin dovrde Gencede real hakimiyyet hele may ayinin axirlarinda 300 nefer herbi telimatci ile Genceye gelmis Turkiyenin Qafqaz Islam Ordusunun komandani Nuru pasanin elinde idi O tezlikle Gencede herc mercliye son qoya bilmis seherde qayda qanun yaratmisdi BuraxilmasiAzerbaycan Milli Surasi ve Hokumetinin heyata kecirmek istediyi tedbirlerin heddinden cox demokratik istiqametinden narazi qalan Azerbaycan burjuaziyasi ve mulkedarlarinin mueyyen dairelerinin tesirile Nuru Pasa Azerbaycan Milli Surasi ve Hokumetini subhe ile qarsiladi Iyunun 16 da Genceye gelen Azerbaycan Milli Surasinin iyunun 17 de Mehemmed Emin Resulzadenin sedrliyi ile iki iclasi kecirildi Birinci qapali iclas iyunun 17 de saat 12 de seher idaresinin binasinda toplandi Azerbaycan Xalq Cumhuriyyeti Hokumetinin sedri Feteli xan Xoyski soz alaraq bildirdi ki Mehemmed Emin Resulzade ve Memmed Hesen Hacinski ile birlikde onlar Qafqazdaki turk ordusunun komandani Nuru Pasanin yaninda olmus ve Tiflisde yaradilmis Milli Sura ve Azerbaycan Hokumeti haqqinda ona melumat vermisler Nuru Pasa cavabinda bildirib ki bir esger kimi o mulki islerle kifayet qeder tanis deyil ona gore de bu barede onun mulki isler uzre musaviri Ehmed bey Agaogluna muraciet etsinler Ehmed bey Agaoglu ile goruslerinden behs eden Feteli xan Xoyski melumat verdi ki danisiq zamani Ehmed bey Agaoglu Turkiye hokumetinin ve onun Gencedeki numayendeliyinin Azerbaycanin daxili islerine qarismayacagini bildirdi lakin Milli Suranin yeni Hokumet yaradaraq ozunu buraxmasini teleb etdi Iyunun 17 de saat 2 de Milli Suranin cox gergin seraitde kecen ikinci iclasinda Feteli xan Xoyski Tiflisde teskil etdiyi Hokumetin fealiyyeti barede qisaca melumat vererek Sura uzvlerinden onun Hokumetinin istefasini qebul etmeyi xahis etdi Uzun ve gergin muzakireden sonra iclas Azerbaycan Milli Surasinin buraxilmasi butun qanunverici ve icraedici hakimiyyetin yeni yaradilacaq Azerbaycan Muveqqeti Hokumetine verilmesi haqqinda iki muhum qetname qebul etdi Milli Suranin buraxilmasi haqqindaki birinci senedde gosterilirdi ki hem daxili hem de xarici siyaset sahesinde Azerbaycanda yaranmis agir veziyyeti nezere alaraq Azerbaycan Milli Surasi butun hakimiyyeti Feteli xan Xoyskinin sedrliyi ile teskil olunmus Muveqqeti Hokumete hevale edir ve ona tapsirir ki oz hakimiyyetini tezlikle cagirilacaq Muessisler Meclisinden basqa kimseye guzeste getmesin Muveqqeti Hokumetin huquq ve vezifeleri haqqindaki ikinci senedde qeyd olunurdu ki Azerbaycan Hokumetine Azerbaycanin dovlet istiqlaliyyetini ve movcud siyasi azadliqlari legv etmek aqrar ve diger bu kimi muhum inqilabi ehemiyyetli qanunlari deyisdirmek selahiyyeti verilmir Azerbaycan Hokumeti alti aydan gec olmayaraq Muessisler Meclisini cagirmalidir Hokumet qalan meselelerde butun selahiyyetlerinden istifade etmekde serbest idi Azerbaycan Milli Surasi iyunun 17 de Feteli xan Xoyskinin sedrliyi ile Azerbaycan Xalq Cumhuriyyetinin ikinci hokumet kabinesinin terkibini tesdiq etdi MenbeAzerbaycan Xalq Cumhuriyyeti hokumetleri Azerbaycan Xalq Cumhuriyyeti Ensiklopediyasi I cild Baki Lider 2004 440 ISBN 9952 417 14 2 Istinadlar Azerbaycan Xalq Cumhuriyyeti 1918 1920 Parlament stenoqrafik hesabat c 1 2 B 1998 Pasayev A Acilmamis sehifelerin izi ile B 2001 Adpec kalendary Azepbajdzhanskoj Pecnybliki na 1920 god B 1920 Azepbajdzhanskaya Demokraticheskaya Pecnyblika 1918 1920 Zakonodatelnye akty sbornik dokumentov B 1998