Azərbaycanca AzərbaycancaDeutsch Deutsch日本語 日本語Lietuvos Lietuvosසිංහල සිංහලTürkçe TürkçeУкраїнська УкраїнськаUnited State United State
Dəstək
www.wikimedia.az-az.nina.az

Vikipediya azad ensiklopediya Təxminən e ə 1000 ci ildə ucaldılmış maral daş stelası üzərinə eramızın VIII IX əsrlərində

Uyuk-Turan kitabələri

Uyuk-Turan kitabələri
TikTok Jeton Satışı
Vikipediya, azad ensiklopediya
image
Təxminən e.ə.1000-ci ildə ucaldılmış maral daş stelası, üzərinə eramızın VIII-IX əsrlərində Uyuk-Turan yazısı əlavə edilmişdir.

Uyuk-Turan kitabələri VIII-IX əsrlərə aid olduğu təxmin edilən və ehtimal ki, Yenisey Qırğız xaqanlığı dövründə yaradılmış kitabədir. Tuva Respublikasının Turan şəhəri ətrafında, Uyuk-Turan çayı vadisi yaxınlığındakı çöllərdə aşkar edilmişdir. Yenisey kitabələri kimi tanınan daha böyük kitabələr qrupunun bir hissəsi kimi tanınan kitabə qədim türk run yazısından istifadə edilməklə Orxon türkcəsində yazılmışdır. Yenisey kitabələri vəfat etmiş dövlət xadimləri üçün ucaldılmış abidə daşları növüdür. Ümumiyyətlə, Göytürklər arasında mərhumun xatirəsinə abidə daşlarının ucaldılması ənənəsi geniş yayılmışdır. Bununla belə, arxeoloq İvor Kormuşin, Göytürk xaqanlığından sonra da Uyğurlar arasında mühüm dövlət xadimləri üçün yazılı daşlarının qoyulması ənənəsinin davam etdiyini, buna görə də Uyuk-Turan kitabəsinin qədim dillərdə yazılan Orxon kitabələrindən sonrakı dövrə aid olduğunu ehtimal edir. Abidənin özü maral daşı stelasıdır, təxminən e.ə. 1000-ci ildə ucaldılmışdır və onun üzərinə yazı sonradan, eramızın VIII-IX əsrlərində həkk edilmişdir.

Kitabənin xüsusiyyətləri

| ]

Kitabə qəhvəyi rəngli əhəng daşından hazırlanmışdır və Uyuk çayına tökülən çaylardan biri olan Turan çayının sağ sahilində yerləşir. Daş 8 pilləlidir və hündürlüyü 5 pus (tarixi ölçü vahidi), eni 1 pus, qalınlığı 11 pusdur. Yazılar daşın hər iki tərəfindədir. Daşın şimal üzündə heyvan təsviri var. Kitabənin cənub hissəsində isə möhürlər nəzərə çarpır.

Kitabənin məzmunu

| ]

Ön tərəfin transkripsiyası

| ]

1.   quyda qunǰuyïm özdä oɣlïm ayït a äsizim a ayït a bökmädim adrïltïm äkinim qadašïm ayït a adrïltïm

2.   altunlïɣ kešig belimtä bantïm täŋri elimkä bökmädim äsizim a ayït a

3.   üčin külig tirig bän täŋri elimtä yämlig bän

Arxa tərəfin transkripsiyası

| ]

1.   üč yetmiš yašïmqa adrïltïm ägük qatun yärimkä adrïltïm

2.   täŋri elimkä qïzɣaqïm oɣlïm ... oɣlïm altï biŋ yuntïm

3.   qanïm tölböri qara bodun külig qadašïm äsizim a ič äčim är öglär oɣlan är küdägülärim qïz kälinlärim bökmädim

Ön tərəfin tərcüməsi

| ]

1.   Yoldaşım tənhada, oğlum çöldə deyir: yazıq, deyirlər: doymadım, ayrıldım. Əmilərim, qardaşım deyir: Ayrıldım.

2.   Bağladım belimə qızıl saqqal, müqəddəs torpağım: Doymadım, yazıq mən,(dedilər).

3.   Mən Üčin Külig Tirigəm. Mən... müqəddəs torpağımda.

Arxa tərəfin tərcüməsi

| ]

1.   Altmış üç yaşımda ayrıldım. Əgük Xatun, yurdumdan ayrıldım.

2.   Müqəddəs torpağım, qızım, oğlum... oğlum, altı min atım.

3.   Xanım Tölböri, xalqım, Külig qardaşım, yazıq mən, ... oğlum, kürəkənim, qızım, gəlinlərim. Mən doymadım.

Həmçinin bax

| ]

İstinadlar

| ]
  1. "Yenisey Yazıtları". Sümbül Sokak. 2021-02-12. 2023-10-26 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 26.05.2024.
  2. Kormuşin, I. V. "Eski Türk Mezar Yazıtları: Metinler ve İncelemeler". Journal of Old Turkic Studies. 2 (2): 147–153 (türk). Türk Dil Kurum Yayınları. 2018.
  3. Kormoshin, Igor V. Kuzey Tuva Öğök-Turan vadisindeki Göktürk anıtlarının bazı özellikleri. TDK Belleten .
  4. Hnila, Pavol. Deer stones, not dragon stones: "vishapoids" of North Caucasus and Mongolia reconsidered. NATIONAL ACADEMY OF SCIENCES OF THE REPUBLIC OF ARMENI. 2015. p. 216.
  5. "Uyuk Turan - A Database of Turkic Runiform Inscriptions". www.runiform.lingfil.uu.se. 2023-08-27 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 26.05.2024.

Xarici keçidlər

| ]
  • Türk Bitig

wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer

Vikipediya azad ensiklopediya Texminen e e 1000 ci ilde ucaldilmis maral das stelasi uzerine eramizin VIII IX esrlerinde Uyuk Turan yazisi elave edilmisdir Uyuk Turan kitabeleri VIII IX esrlere aid oldugu texmin edilen ve ehtimal ki Yenisey Qirgiz xaqanligi dovrunde yaradilmis kitabedir Tuva Respublikasinin Turan seheri etrafinda Uyuk Turan cayi vadisi yaxinligindaki collerde askar edilmisdir Yenisey kitabeleri kimi taninan daha boyuk kitabeler qrupunun bir hissesi kimi taninan kitabe qedim turk run yazisindan istifade edilmekle Orxon turkcesinde yazilmisdir Yenisey kitabeleri vefat etmis dovlet xadimleri ucun ucaldilmis abide daslari novudur Umumiyyetle Goyturkler arasinda merhumun xatiresine abide daslarinin ucaldilmasi enenesi genis yayilmisdir Bununla bele arxeoloq Ivor Kormusin Goyturk xaqanligindan sonra da Uygurlar arasinda muhum dovlet xadimleri ucun yazili daslarinin qoyulmasi enenesinin davam etdiyini buna gore de Uyuk Turan kitabesinin qedim dillerde yazilan Orxon kitabelerinden sonraki dovre aid oldugunu ehtimal edir Abidenin ozu maral dasi stelasidir texminen e e 1000 ci ilde ucaldilmisdir ve onun uzerine yazi sonradan eramizin VIII IX esrlerinde hekk edilmisdir Kitabenin xususiyyetleri span Kitabe qehveyi rengli eheng dasindan hazirlanmisdir ve Uyuk cayina tokulen caylardan biri olan Turan cayinin sag sahilinde yerlesir Das 8 pillelidir ve hundurluyu 5 pus tarixi olcu vahidi eni 1 pus qalinligi 11 pusdur Yazilar dasin her iki terefindedir Dasin simal uzunde heyvan tesviri var Kitabenin cenub hissesinde ise mohurler nezere carpir Kitabenin mezmunu span On terefin transkripsiyasi span 1 quyda qunǰuyim ozda oɣlim ayit a asizim a ayit a bokmadim adriltim akinim qadasim ayit a adriltim 2 altunliɣ kesig belimta bantim taŋri elimka bokmadim asizim a ayit a 3 ucin kulig tirig ban taŋri elimta yamlig ban Arxa terefin transkripsiyasi span 1 uc yetmis yasimqa adriltim aguk qatun yarimka adriltim 2 taŋri elimka qizɣaqim oɣlim oɣlim alti biŋ yuntim 3 qanim tolbori qara bodun kulig qadasim asizim a ic acim ar oglar oɣlan ar kudagularim qiz kalinlarim bokmadim On terefin tercumesi span 1 Yoldasim tenhada oglum colde deyir yaziq deyirler doymadim ayrildim Emilerim qardasim deyir Ayrildim 2 Bagladim belime qizil saqqal muqeddes torpagim Doymadim yaziq men dediler 3 Men Ucin Kulig Tirigem Men muqeddes torpagimda Arxa terefin tercumesi span 1 Altmis uc yasimda ayrildim Eguk Xatun yurdumdan ayrildim 2 Muqeddes torpagim qizim oglum oglum alti min atim 3 Xanim Tolbori xalqim Kulig qardasim yaziq men oglum kurekenim qizim gelinlerim Men doymadim Hemcinin bax span Epiqrafika Kitabe Kultigin abidesi Qirgiz xanligi Tuva Xalq Respublikasi Orxon Yenisey dili Orxon abideleri Orxon elifbasiIstinadlar span Yenisey Yazitlari Sumbul Sokak 2021 02 12 2023 10 26 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 26 05 2024 Kormusin I V Eski Turk Mezar Yazitlari Metinler ve Incelemeler Journal of Old Turkic Studies 2 2 147 153 turk Turk Dil Kurum Yayinlari 2018 Kormoshin Igor V Kuzey Tuva Ogok Turan vadisindeki Gokturk anitlarinin bazi ozellikleri TDK Belleten Hnila Pavol Deer stones not dragon stones vishapoids of North Caucasus and Mongolia reconsidered NATIONAL ACADEMY OF SCIENCES OF THE REPUBLIC OF ARMENI 2015 p 216 Uyuk Turan A Database of Turkic Runiform Inscriptions www runiform lingfil uu se 2023 08 27 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 26 05 2024 Xarici kecidler span Turk Bitig Kateqoriyalar EpiqrafikaKitabelerTurk yazili abideleri

Nəşr tarixi:
Yuxarı