Tuva Xalq Respublikası (Latınça — tıvaТьʙа Arat Respuʙlik, kirilçə — tıvaТыва Арат Республик) — müstəqilliyi yalnız SSRİ (1924) və Monqolustan Xalq Respublikası (1926) tərəfindən tanınmış dövlət. Dövlət Cənubi Sibir ərazisində 1921—1944 illə mövcud olmuşdur. 1921—1926-ci illərdə rəsmi olaraq Tannu-Tuva adlanırdı. Çin tərəfindən tanınmamış və beynəlxalq aləm tərəfindən Çinin ərazisi olaraq qiymətləndirilirdi. 1944-ci ildə isə SSRİ-nin tərkibinə daxil edilərək Tuva muxtar vilayətinə çevrilmişdir (RFSF-in tərkib hissəsi)
Dövlət Rusiya imperiyasının protektoratlığında olan Uryanxayski diyarı ərazisində formalaşmışdır. 1917-ci ilin mart ayında Fevral inqilabından sonra Uryanxayski diyarı ərazisində sürətli şəkildə sovetləşmə həyata keçirilirdi. 11 iyun1918-ci ildə diyarın rus əhalisinin V qurultayı, ardından 13 iyulda isə Tuva xalqının qurultayı çağrılır. Diyar sovet deputatlarının qaşısında duran məsələ Uryanxay diyarının müqəddəratının müəyyət edilməsi olur. 18 iyun1918-ci ildə isə rus və tuva qurultay iştirakçılarının görüşü təşkil edilir. Burada Diyarın öz müqəddaratını həll etməsi, rus və tuva xalqları arasında qarşılıqlı anlaşma, dostluq haqqında müqavilə imzalanır. 7 iyul1918ci ildə Uryanxay diyarı Aleksandr Kolçakın qüvvələri tərəfindən tutulur. 14 iyun1919-ci ildə Bacey Sovet Respublikası qüvvələrinin komandanları Aleksandr Diomidoviç Kravçenko və Pyotr Efimoviç Şetinkin Kan və Krasnoyarsk uezdləri ərazisinə soxularaq Uryanxayski diyarı ərazisinə daxil olur. 18 iyul1919-ci ildə Uryanxayski diyarının paytaxtı olan Beloçarsk şəhərini işğal edilir. Diyarda sovet hakimiyyəti bərpa edilir.
1921-ci ildə yerli inqilabçılar Qırmızı Ordunun köməkliyi ilə Tuvanın istiqlaliyyətinin elan edilməsi haqqında qərar qəbul edirlər. 1921-ci ilin iyununda qərbi kojuunda iki xemçik kojuun nümayyəndələri (hansı bu ərazilərdə Tuvalıların böyük əksəriyyəti cəmləşmişdi) müşavirə təşkil edərək bir səslə qərara alırlar:«Biz, iki xemçik kojuunun nümayəndələri olaraq Tuva xalqının gələcək həyatı üçün yeganə, ən düzgün və ən yaxşı yol kimi bizə tam özmüqədddaratını həll etmək hüququnun verilməsində görürük. Sovet Rusiyası nümayəndələrindən bu qurultayda bizi dəstəkləməsini və öz müqəddaratını həll etmək istəyini anlaşıqlı şəkildə qəbul etməsini istəyirik».
13—16 avqust1921-ci ildə Suq-Bajı Atamaovka kəndində Ümumtuva qurultayı qurultayı təşkil edilir. Burada 300 nəfər yığılır. Üstəlik qurultayda Sovet Rusiuasının uzaq şərq üzrə nümayəndəsidə iştirak edirdi. Birinci gündə Tuvalıların müstəqil dövlətlərinin yaradılması qərara alınır və ölkənin Tannu-Tuva adlandırılması qərara alınır. Qərarda deyilirdi: «Tanu-Tuva Respublikası müstəqil dövlət olaraq daxili məsələlərdə tam azaddır. Beynəlxalq məsələlərdə isə Rusiya Sovet Federativ Respublikası ilə məsləhətləşmə şəraitində həll etməlidir».
14 avqust1921-ci ildə Tanu-Tuva Respublikasının müstəqilliyi elan edilir. Dövlət orqanları təşkil edilir və 22 hissədən ibarət konstutsiya hazırlanır. Birinci konstutsiyada azad şəkildə ibadət təmin edilir. Ölkənin paytaxtı Xem-Beldir olur. 1923-ci ildə Sovet qoşunları Tuvadan çıxarılır. Bir müddət sonra 1924-ci ildə SSRİ və 1926-cı ildə Monqolustanla Tuvanın müstəqilliyinin tanınması haqqında anlaşma imzalanır.
Müstəqilliyin ilk illəri
Ölkənin ilk hökumət başçısı qun noyon Monquş Buyan-Badırqı seçilir. 13 avqust 1921-ci ildə qurultayda bütün kojuunların nümayyəndəsi seçilir və Rusiyaya bağlı olduğunu birdirir. Onun rəhbərliyi altında ilk Tuva konstutsiyası qəbul edilir. Tuvalıların inqilabi gənclər birlikləri yaradılır. 20-ci illər müstəqil dövlət üçün çətin keçir. Belə ki, Monqolustan yeni dövlətə ərazi iddiası irəli sürür. 1926-cı ildə Monqolustan onun müstəqilliyini tanısada sərhəd ərazi mübahisələri davam edirdi.
1929-ci ildə Tuva Xalq-İnqilab Partiyasının mərkəzi komitəsinin sədri və ölkənin birinci hökumət başçısı 1932-ci ildə həbs edilərək güllələnir. İrqıt Şaqdırjan və keçmiş baş-nazir Donduk Kuular güllələnir.
Sovetləşmə
1930-ci ildə Şərq əməkçiləri Komunist universiteti tələbələri Tuvanın fövqəladə komisarları təyin edilirlər. Stalin sədaqəti ilə seçilən komidaslar onun Sovetlərdə həyata keçirdiyi tədbirləri Tuvadada həyat keçirməyə başlayırlar. 1929-cı illərdə sovetlərdə başlanan koletivlik xətti Tuvadanda yan keçmir. Kənd təsərrüfatı kollektivləşdirilir, bu isə köçəri həyat sürən xalq üçün faktiki mümkünsüz bir iş olur. Buddizm və şamanizim qadağan edilir. 1929-cı ildə Tuvada 25 budizm məbədi və 400 lama olduğu halda artıq 1931-ci ildə bir monastr, 15 lam və 725 şaman qalmışdı. Köçəri həyatın sıxışdırılması mümkünsüz olur. 1931-ci il siyahıya alınması onu göstərdi ki, ölkə əhalisinin 82,2 % köçəri həyat sürür. Fövqəladə komisar Salçak Toka 1932-ci ildə Tuva Xalq-İnqilab partiyasının rəhbəri seçilir. Onun bu vəzifədən uzaqlaşması 1973-ci ildə ölümündən sonra baş verir.
Tuva İkinci Dünya müharibəsində
22 iyun 1941 ildə X Böyük Qurultayda (Xural) deklarasiya qəbul edilir: Tuva xalqı başda bütün inqilabi partiya və rəhbərləri adından faşist qüvvələrinə qarşı Sovetlərlə birgə mübarizə aparmağa hazır olduğunu bildirərək sona qədər mübarizə aparacaqlarını bəyan edirlər. Bununla da Faşizmə qarşı Sovetlərlə birlikdə müttəfiqlik etmiş ilk ölkə olur. 25 iyun1941-ci ildə Tuva Xalq Respublikası Almaniyaya qarşı müharibə elan edir. Sovetlərə 30 milyon rubl qiymətində qızıl yarım göstərilir. 1941-ci ilin iyun ayından 1944-ci ilin oktyabrına kimi Tuva Sovetlərə 50 min at, 70 min ton xəz dəri, bir necə min ton ət, 66,7 milyon rulb pul ilə yardım göstərmişdi. 1942-ci ildə Tuvadan könüllülər Sovet ordusuna qəbul olunur. Tuvanın rus dilli əhalisindən ordu təşkil edilir. 1943-ci ilin mayında ilk könüllülər Qırmızı ordu sıralarına qəbul edilir və onlardan 25-ci ayrı tank briqadası ikinci Ukrayna cəbhəsinə göndərilir. 1943-ci ilin sentyabrında isə ikinci qrup 8-ci kavalerlər diviziya ordusu tərkibinə daxil edilir. Bütün müharibə dönəmində 8,000 Tuvalı Qırmızı ordu tərkibində vuruşmuşdur.
SSRİ-nin tərkibinə daxil edilməsi
Tuvanın SSRİ-nin tərkibinə daxil olması sənədi
17 avqust 1944 ildə Kiçik Xuralın VII sesiyasında Tuvanın SSRİ-na birləşdirilməsi haqqında qərar qəbul edilir. 11 oktyabr 1944 ildə Tuva Respublikası RSFSR tərkibində muxtar vilayət olaraq daxil edilir. Bu məsələ ilə bağlı heç bir referendum keçirilmir.
1960-cı illərdə vilayətin inkişafı ilə əlaqədar respublika orqanlarının yaradılması təmin edilir. Salçak Toka Tuvanın ilk kamunist partiyası rəhbəri seçilir. 10 oktyabr1961 ildən 1991 ilə qədər Tuva Muxtar Sovet Respublikası olaraq RSFSR-nın tərkibində qalır. Hazırda Rusiya Federasiyasının tərkibində Tuva Respublikası olaraq qalır.
Tuva Xalq Respublikasının dövlət və hökumət başçıları
Dövlət başçıları
Tuva Xalq Respublikasının Mərkəzi Sovetin sədrləri:
s:Указ Президиума ВС СССР от 11.10.1944 о принятии Тувинской Народной Республики в состав Союза Советских Социалистических Республик|Указ Президиума Верховного Совета СССР от 11 октября 1944 г. «О принятии Тувинской Народной Республики в состав Союза Советских Социалистических Республик»
. 2013-12-08 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2015-11-21.
. 2011-09-28 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2015-11-21.
"Почему замалчивался вклад Тувы в разгром фашизма". 2011-09-10 tarixində . İstifadə tarixi: 2011-09-10.
Александр Минаев. Тува далёкая и близкая //
Статья «Гиблое дело — быть премьером Тувы» на сайте «Realno.info» 2010-03-27 at the Wayback Machine
"Moskvada Tuva Xalq Respublikasının faşizm üzərindəki qalibiyyətdə rolu ilə bağlı sərgi keçilirəcək". 2010-04-19 tarixində . İstifadə tarixi: 2010-04-19.
Mənbə
Tuva Xalq Respublikasının mədəni inkişafı 2010-02-23 at the Wayback Machine(rus.)
Xarici keçidlər
Avqust 08, 2021
tuva, xalq, respublikası, adın, digər, istifadə, formaları, üçün, tuva, dəqiqləşdirmə, latınça, tıva, Тьʙа, arat, respuʙlik, kirilçə, tıva, Тыва, Арат, Республик, müstəqilliyi, yalnız, ssri, 1924, monqolustan, xalq, respublikası, 1926, tərəfindən, tanınmış, dö. Bu adin diger istifade formalari ucun bax Tuva deqiqlesdirme Tuva Xalq Respublikasi Latinca tiva Tʙa Arat Respuʙlik kirilce tiva Tyva Arat Respublik 1 musteqilliyi yalniz SSRI 1924 ve Monqolustan Xalq Respublikasi 1926 terefinden taninmis dovlet Dovlet Cenubi Sibir erazisinde 1921 1944 ille movcud olmusdur 1921 1926 ci illerde resmi olaraq Tannu Tuva adlanirdi Cin terefinden taninmamis ve beynelxalq alem terefinden Cinin erazisi olaraq qiymetlendirilirdi 1944 ci ilde ise SSRI nin terkibine daxil edilerek Tuva muxtar vilayetine cevrilmisdir RFSF in terkib hissesi 2 tiva Tʙa Arat Respuʙlik Tuva Xalq Respublikasi1921 1944Bayragi GerbiPaytaxtiKizilResmi dilleriMonqol dili Tuva diliDinibuddizm Samanizm pravoslavliqIdareetme formasiRespublikaTarixi Yaranmasi1921 Suqutu1944Erazisi Umumi170 000 km Ehalisi Texmini130 000ValyutasiaksaSelefi XelefiRusiya imperiyasi SSRITXR poct markasi 1936 il Mundericat 1 Tarixi 1 1 Yaradilmasi 1 2 Musteqilliyin ilk illeri 1 3 Sovetlesme 1 4 Tuva Ikinci Dunya muharibesinde 1 5 SSRI nin terkibine daxil edilmesi 2 Tuva Xalq Respublikasinin dovlet ve hokumet bascilari 2 1 Dovlet bascilari 2 2 Hokumet bascilari 3 Istinadlar 4 Menbe 5 Xarici kecidlerTarixi RedakteYaradilmasi Redakte Dovlet Rusiya imperiyasinin protektoratliginda olan Uryanxayski diyari erazisinde formalasmisdir 1917 ci ilin mart ayinda Fevral inqilabindan sonra Uryanxayski diyari erazisinde suretli sekilde sovetlesme heyata kecirilirdi 11 iyun 1918 ci ilde diyarin rus ehalisinin V qurultayi ardindan 13 iyulda ise Tuva xalqinin qurultayi cagrilir Diyar sovet deputatlarinin qasisinda duran mesele Uryanxay diyarinin muqedderatinin mueyyet edilmesi olur 18 iyun 1918 ci ilde ise rus ve tuva qurultay istirakcilarinin gorusu teskil edilir Burada Diyarin oz muqeddaratini hell etmesi rus ve tuva xalqlari arasinda qarsiliqli anlasma dostluq haqqinda muqavile imzalanir 3 7 iyul 1918ci ilde Uryanxay diyari Aleksandr Kolcakin quvveleri terefinden tutulur 14 iyun 1919 ci ilde Bacey Sovet Respublikasi quvvelerinin komandanlari Aleksandr Diomidovic Kravcenko ve Pyotr Efimovic Setinkin Kan ve Krasnoyarsk uezdleri erazisine soxularaq Uryanxayski diyari erazisine daxil olur 18 iyul 1919 ci ilde Uryanxayski diyarinin paytaxti olan Belocarsk seherini isgal edilir Diyarda sovet hakimiyyeti berpa edilir 4 1921 ci ilde yerli inqilabcilar Qirmizi Ordunun komekliyi ile Tuvanin istiqlaliyyetinin elan edilmesi haqqinda qerar qebul edirler 1921 ci ilin iyununda qerbi kojuunda iki xemcik kojuun numayyendeleri hansi bu erazilerde Tuvalilarin boyuk ekseriyyeti cemlesmisdi musavire teskil ederek bir sesle qerara alirlar Biz iki xemcik kojuunun numayendeleri olaraq Tuva xalqinin gelecek heyati ucun yegane en duzgun ve en yaxsi yol kimi bize tam ozmuqedddaratini hell etmek huququnun verilmesinde goruruk Sovet Rusiyasi numayendelerinden bu qurultayda bizi desteklemesini ve oz muqeddaratini hell etmek isteyini anlasiqli sekilde qebul etmesini isteyirik 13 16 avqust 1921 ci ilde Suq Baji Atamaovka kendinde Umumtuva qurultayi qurultayi teskil edilir Burada 300 nefer yigilir Ustelik qurultayda Sovet Rusiuasinin uzaq serq uzre numayendeside istirak edirdi Birinci gunde Tuvalilarin musteqil dovletlerinin yaradilmasi qerara alinir ve olkenin Tannu Tuva adlandirilmasi qerara alinir Qerarda deyilirdi Tanu Tuva Respublikasi musteqil dovlet olaraq daxili meselelerde tam azaddir Beynelxalq meselelerde ise Rusiya Sovet Federativ Respublikasi ile meslehetlesme seraitinde hell etmelidir 14 avqust 1921 ci ilde Tanu Tuva Respublikasinin musteqilliyi elan edilir Dovlet orqanlari teskil edilir ve 22 hisseden ibaret konstutsiya hazirlanir Birinci konstutsiyada azad sekilde ibadet temin edilir Olkenin paytaxti Xem Beldir olur 1923 ci ilde Sovet qosunlari Tuvadan cixarilir 5 Bir muddet sonra 1924 ci ilde SSRI ve 1926 ci ilde Monqolustanla Tuvanin musteqilliyinin taninmasi haqqinda anlasma imzalanir Musteqilliyin ilk illeri Redakte Olkenin ilk hokumet bascisi qun noyon Monqus Buyan Badirqi secilir 13 avqust 1921 ci ilde qurultayda butun kojuunlarin numayyendesi secilir ve Rusiyaya bagli oldugunu birdirir Onun rehberliyi altinda ilk Tuva konstutsiyasi qebul edilir Tuvalilarin inqilabi gencler birlikleri yaradilir 20 ci iller musteqil dovlet ucun cetin kecir Bele ki Monqolustan yeni dovlete erazi iddiasi ireli surur 1926 ci ilde Monqolustan onun musteqilliyini tanisada serhed erazi mubahiseleri davam edirdi 6 1929 ci ilde Tuva Xalq Inqilab Partiyasinin merkezi komitesinin sedri ve olkenin birinci hokumet bascisi 1932 ci ilde hebs edilerek gullelenir Irqit Saqdirjan ve kecmis bas nazir Donduk Kuular gullelenir 7 Sovetlesme Redakte 1930 ci ilde Serq emekcileri Komunist universiteti telebeleri Tuvanin fovqelade komisarlari teyin edilirler Stalin sedaqeti ile secilen komidaslar onun Sovetlerde heyata kecirdiyi tedbirleri Tuvadada heyat kecirmeye baslayirlar 1929 ci illerde sovetlerde baslanan koletivlik xetti Tuvadanda yan kecmir Kend teserrufati kollektivlesdirilir bu ise koceri heyat suren xalq ucun faktiki mumkunsuz bir is olur Buddizm ve samanizim qadagan edilir 1929 ci ilde Tuvada 25 budizm mebedi ve 400 lama oldugu halda artiq 1931 ci ilde bir monastr 15 lam ve 725 saman qalmisdi Koceri heyatin sixisdirilmasi mumkunsuz olur 1931 ci il siyahiya alinmasi onu gosterdi ki olke ehalisinin 82 2 koceri heyat surur Fovqelade komisar Salcak Toka 1932 ci ilde Tuva Xalq Inqilab partiyasinin rehberi secilir Onun bu vezifeden uzaqlasmasi 1973 ci ilde olumunden sonra bas verir Tuva Ikinci Dunya muharibesinde Redakte 22 iyun 1941 ilde X Boyuk Qurultayda Xural deklarasiya qebul edilir Tuva xalqi basda butun inqilabi partiya ve rehberleri adindan fasist quvvelerine qarsi Sovetlerle birge mubarize aparmaga hazir oldugunu bildirerek sona qeder mubarize aparacaqlarini beyan edirler 8 Bununla da Fasizme qarsi Sovetlerle birlikde muttefiqlik etmis ilk olke olur 25 iyun 1941 ci ilde Tuva Xalq Respublikasi Almaniyaya qarsi muharibe elan edir Sovetlere 30 milyon rubl qiymetinde qizil yarim gosterilir 1941 ci ilin iyun ayindan 1944 ci ilin oktyabrina kimi Tuva Sovetlere 50 min at 70 min ton xez deri bir nece min ton et 66 7 milyon rulb pul ile yardim gostermisdi 1942 ci ilde Tuvadan konulluler Sovet ordusuna qebul olunur Tuvanin rus dilli ehalisinden ordu teskil edilir 1943 ci ilin mayinda ilk konulluler Qirmizi ordu siralarina qebul edilir ve onlardan 25 ci ayri tank briqadasi ikinci Ukrayna cebhesine gonderilir 1943 ci ilin sentyabrinda ise ikinci qrup 8 ci kavalerler diviziya ordusu terkibine daxil edilir Butun muharibe doneminde 8 000 Tuvali Qirmizi ordu terkibinde vurusmusdur SSRI nin terkibine daxil edilmesi Redakte Tuvanin SSRI nin terkibine daxil olmasi senedi 17 avqust 1944 ilde Kicik Xuralin VII sesiyasinda Tuvanin SSRI na birlesdirilmesi haqqinda qerar qebul edilir 11 oktyabr 1944 ilde Tuva Respublikasi RSFSR terkibinde muxtar vilayet olaraq daxil edilir Bu mesele ile bagli hec bir referendum kecirilmir 1960 ci illerde vilayetin inkisafi ile elaqedar respublika orqanlarinin yaradilmasi temin edilir Salcak Toka Tuvanin ilk kamunist partiyasi rehberi secilir 10 oktyabr 1961 ilden 1991 ile qeder Tuva Muxtar Sovet Respublikasi olaraq RSFSR nin terkibinde qalir Hazirda Rusiya Federasiyasinin terkibinde Tuva Respublikasi olaraq qalir Tuva Xalq Respublikasinin dovlet ve hokumet bascilari RedakteDovlet bascilari Redakte Tuva Xalq Respublikasinin Merkezi Sovetin sedrleri Sodnam Bacir 1921 1922 Tuva Xalq Respublikasinin Kicik Xuralin sedrleri Kuular Donduk 1924 1926 Nimacin 1926 1929 Culdum Lopsokovi 1929 1936 Adiq Tyolyos Hemcik ool 1936 1938 Oyon Polat 1938 1940 Ancimaa Toka Xertek Amirbitov 1940 1944 Hokumet bascilari Redakte Tuva Xalq Respublikasinin nazirler sovetinin sedrleri Buyan Badirqi Monqus 1921 1922 Lopas Osur Maadi 1922 Idam Syoryon 1922 1923 Soyan Oruyqu 1924 1925 Kullar Donduk 1925 1929 Adiq Tyolyos Hemcik ool 1929 1936 Sat Curmit Daji 1936 1938 Ondar Bair 1938 1940 Sarik Donqak Cimba 1940 1944 Istinadlar Redakte Arat krestyanin skotovod s Ukaz Prezidiuma VS SSSR ot 11 10 1944 o prinyatii Tuvinskoj Narodnoj Respubliki v sostav Soyuza Sovetskih Socialisticheskih Respublik Ukaz Prezidiuma Verhovnogo Soveta SSSR ot 11 oktyabrya 1944 g O prinyatii Tuvinskoj Narodnoj Respubliki v sostav Soyuza Sovetskih Socialisticheskih Respublik Tuva tarixi 2013 12 08 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2015 11 21 TUVA RESPUBLIKASI 2011 09 28 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2015 11 21 Pochemu zamalchivalsya vklad Tuvy v razgrom fashizma 2011 09 10 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2011 09 10 Aleksandr Minaev Tuva dalyokaya i blizkaya Statya Gibloe delo byt premerom Tuvy na sajte Realno info Arxivlesdirilib 2010 03 27 at the Wayback Machine Moskvada Tuva Xalq Respublikasinin fasizm uzerindeki qalibiyyetde rolu ile bagli sergi kecilirecek 2010 04 19 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2010 04 19 Menbe RedakteTuva Xalq Respublikasinin medeni inkisafi Arxivlesdirilib 2010 02 23 at the Wayback Machine rus Xarici kecidler RedakteMenbe https az wikipedia org w index php title Tuva Xalq Respublikasi amp oldid 6079391, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,
ne axtarsan burda
, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.
.svg.html){kind=link}
.svg.html){kind=link}
