Səfəvi-Rusiya müharibəsi - Rusiyanın məntəqədə öz mövqeyini möhkəmləndirmək və Səfəviləri sıxışdırmaq məqsədi ilə bağlı Şimali Qafqazda silahlı qarşıdurma. Səfəvi qoşunları və onların müttəfiqləri Rusiyanın ələ keçirməyə planlaşdırdığı ərazilərə bir neçə yürüş təşkil etdilər. Yenicə Səfəvilərin qələbəsi ilə Səfəvi-Moğol müharibəsi (1638-1653) bitmişdi. Rusiya isə əksinə yenicə Polşa ilə Ukrayna uğrunda rəqabətə girmişdi. 1653-cü ildə Rusiya Ukrayna uğrunda Polşa ilə artan rəqabət şəraitində, qüvvələrini yayındırmamaq məqsədi ilə mübahisəni yoluna qoymaq üçün Səfəvilərin yanına səfirlik göndərir. II Abbas Rusiya ilə razılaşır.
Səfəvi sərhədlərinin Şimali Qafqaz diyarına qədər uzanması.
Münaqişə tərəfləri
Çar Rusiyası Kabardinlər Terek qumuqları
Səfəvi imperiyası Tərki şamxallığı Endirey Qaytaq usmiliyi Miçkizən və Şibutən cəmiyətləri Noqay ulusları
Komandan(lar)
Mutsal Çərkəz İvan Yatsın İldar Murza
Xosrov xan Tərki şamxalı Surxay xan Endirey məliki Qazan Alp Qaytaq usmisi Əmirxan ağa
Tərəflərin qüvvəsi
10 000
12 000
Səfəvilərin Şimali Qafqaz iddiaları. Tərki şamxalı Surxay
Dağıstanın qumuqfeodalları Səfəvilərin hakimiyəti altındaydı. Ən iri mülklər, hakimləri Buynak məlikləri titulu, eyni zamanda Dağıstan valisi vəzifəsi daşıyan və bir müddət Dərbənd xanı olan Tərki şamxallarına aid idi. Qumuqların başqa vacib mülkü Əndərəy şamxallığı idi. 17-ci əsrin əvvəlində o Tərki şamxallığından ayrıldı. 1650-ci illərdə orada "Əndərəyli məlik" murza Kazan-Alp hakim idi. Dərbəndin şimal-şərqində Qaytaq usmiliyi vardı. 1645-ci ildə II Abbas oradan Rusiyaya loyal Rüstəm xanı qovur və Əmirxan Sultanı Qaytaq hakimi təyin edir.
Moskva Rusiyasından asılı ərazilər
17-ci əsrdə Rusiyanın Şimali Qafqazda əsas dayağı Terki qalası idi. Burada çar sərdarları və qoşunları yerləşirdi. 17-ci əsrin ortasında rus hökuməti Terki şəhərciyinin ətrafında yetmiş kabardin özdən ailəsi, xeyli rus və erməni köçürmüşdü. Qarnizon 2000 nəfərdən ibarət idi. Terekin sağ sahilində Sunja çayının qovuşduğu yerdə, indiki Qroznının şimal-şərqində, 1635-ci ildə rus hökuməti Sunja istehkamını möhkəmləndirdi. 1645-ci ildən sonra rusların burada əsas dayağı kabardin knyazı Mutsal Terki şəhərciyindən Sunjaya köçür. Sunja istehkamının 2 verstliyində rus təbəsi İldar murzanın başçılığıaltında braqunlular məskunlaşdı. Sunja çayından qərbə hələ İvan Qroznı dövründən Rusiya ilə sıx əlaqələri olan kabardinlər yaşayırdı. Kabardanın cənubunda Dəryal keçidinə nəzarət edən osetinlər yaşayırdı.
Ziddiyətlərin səbəbləri
1639-ci ildə Səfəvi-Osmanlı müharibəsi (1623-1639) qurtardı. Bu iki dövlətin Qafqazda təsir dairələrini müəyyən edən Qəsri-Şirin sülh müqaviləsi bağlandı. Yeni şəraitdə Səfəvilər Dərbənddən Sunjaya qədər, Osmanlılar və Krım xanları isə Qara dənizdən Kabardaya qədər öz hakimiyətlərini yaymaq istəyirdilər. Şimali Qafqazda Səfəvilərin maraqları qaçılmaz olaraq Rusiya ilə toqquşurdu. Şah II Abbas hakimiyətinin əvvəlində Rusiya ilə dinc münasibətlər saxlayırdı, lakin rusların Şimali Qafqazda işğalçı planları onun Rusiyaya qarşı münasibətini dəyişdi. Mübahisənin başlamasına 1650-ci ildə kazak quldurlarının Kabardaya gedən şirvanlı və dağıstanlı tacirlərin karvanına basqını oldu. Şirvan bəylərbəyi şamaxılı Xosrov xan çox narazı qalmışdı, çünki Xosrov xanın mülkiyəti də yağmalanmışdı. Ruslar bəhanə etdilər ki karvanın keçməsi üçün Terek(voyevoda) sərdarlarından icazə alınmamışdı, buna görə kazaklar ona hucum etmişdi. Şamaxı bəylərbəyi Həştərxan sərdarını kazakları dəstəkləməkdə suçladı və ondan təzminat tələb etdi. Xan məktubunda yazdı ki, əgər ruslar özləri qurldurlarla bacarmırlarsa, onda o bir ayın içində onların kökünü kəsməyə hazırdır və lazım gəlsə Terek şəhərciyini və Həştərxanı yerlə bir edər.
Şirvan Bəylərbəyi Xosrov xan'ın Kazak quldurları ilə bağlı ruslara cavab məktubu. 1650 - ci ilin sonları
...Kazaklar dəfələrlə həm mənim şəxsi mülklərimə, həm də dövlət mülklərinə ziyan vurublar. Və siz həmişə olduğu kimi yenə bir bəhanə ilə cavab göndərirsiniz. Onlara bu cəsarəti Həştərxandan alırlar. Əgər siz öz quldurlarınıza sahib çıxa bilmirsinizsə, mən onlara sahib çıxıb köklərini birdəfəlik kəsərəm. Həştərxan sərdarına deyin, ədavəti varsa, meydanə gəlsin. Lazım gəlsə, mən həm Tərkini həm də, Həştərxanı yerlə bir edərəm. Şahımız bütün bunlardan xəbərdardır və bir daha bu təkrarlansa, biz lazimi tədbirlər görüb"dostluq pərdəsi"ni üzümüzdən atacağıq.
1651-1653 Səfəvi-Rus müharibələri
Hərbi əməliyatların birbaşa səbəbi Sunja istehkamının tikilməsi oldu. Rusların qala tikintisi Səfəvilərin Dağıstanda öz hakimiyətini bərpa etməyə əngəl olurdu. Sunja istehkamında məskunlaşan braqunlular rusların himayəsi altında Səfəvilərin karvanlarına hucum edirdilər və hər imkanda onları narahat edib məntəqədən sıxışdırmaq məqsədi güdürdülər.
Sunja istehkamına birinci yürüş
1651-ci ildə Şamaxılı Xosrov xan şahdan Sunja və Terek üzərinə yürüş etmək əmri alır. Xosrov xan Sunja istehkamını dağıtmalı və "yubanmadan" Həştərxan üzərinə yeriməliydi. Sunja istehkamını almaq vəzifəsini Xosrov xan Tərki şamxalının üzərinə qoyur. Qoşun Tərki şamxalı Surxay xan, Endirey məliki Kazan Alp və Qaytaq usmisi Əmirxan Sultanın qüvvələrindən ibarət idi. Şamxalın qoşunlarını gücləndirmək üçün, Xosrov xan ona nizami qızılbaş qoşunu göndərir. Cəmi 800 əskər: 500 nəfər silahlı Şamaxıdan, 300 nəfər Dərbənddən və iki top. Qızlbaş qoşununa həmçin Çoban mirzə və Şatemir mirzənin noqay ulusları qoşuldu. Ümumi sayı 12 min nəfərə çatan qızılbaş qoşununda Miçkizən və Şibutən çeçen cəmiyətlərindən ibarət dağlıların yığma qoşunu da vardı. 12 oktyabr 1651-ci ildə birləşmiş qoşun Sunja çayına çatdı. Surxaya qarşı müdafiyəyə, kabardinlilərə, braqunlulara və Terek kazaklarına kabardin knyazı Mutsal Çərkəz başçılıq edirdi. Birinci hucumu uğursuz olan şamxal Surxay Tereki kazak şəhərciyi Çeplanovu keçərək Sunjanın mənsəbinə çıxmaq cəhdi etdi. Lakin bu həmlə də dəf edildi. Ruslara burada bəzi tatar yurtları da dəstək oldu. 2 noyabrda şamxal qalaya hucuma cəhd etdi, lakin bu dəfə də uğursuz oldu. Bundan sonra qızılbaş qoşunu geri çəkilməli oldu. Onlar Mutsalın mülklərini yağmaladı və xeyli mal qara qənimət götürdü. Yürüş uğursuz oldu. Surxay uğursuzluğun səbəbini onu Kabardaya buraxmayan braqunluların müqaviməti ilə izah etməyə çalışdı.
Sunja istehkamına ikinci yürüş
Sunjaya yürüşdə xüsusi ilə Tərki şamxalı Surxayı qeyd etmək lazımdı. Surxay Səfəvilərin vasitəsiylə Terekdə olan rus istehkamlarını ləğv etmək və Şimali qafqazda qumuqların, noqayların, Krım tatarlarının və kabardinlilərin daxil olduğu dövlət qurmaq fikrindəydi. O istər Osmanlı istər Səfəvi vasitəsiylə Qara dənizə, Azova və Həştərxana çıxmağı düşünürdü. Surxay xan Şirvan bəylərbəyi Xosrov xana arxalanaraq, Endirey məliyi Qazan Aplı öz tərəfinə çəkə bildi.
Mənbə
Из истории азербайджано - кумыкских связей
İstinadlar
Сурхай - шаухал 1651-1653 гг.
Həmçinin bax
Xarici keçidlər
Avqust 11, 2021
səfəvi, rusiya, müharibəsi, 1651, 1653, məqalənin, bəzi, məlumatlarının, mənbəsi, göstərilməmişdir, daha, ətraflı, məlumat, üçün, məqalənin, müzakirə, səhifəsinə, baxa, məqaləyə, uyğun, formada, mənbələr, əlavə, edib, vikipediyanı, zənginləşdirə, bilərsiniz, a. Bu meqalenin bezi melumatlarinin menbesi gosterilmemisdir Daha etrafli melumat ucun meqalenin muzakire sehifesine baxa ve meqaleye uygun formada menbeler elave edib Vikipediyani zenginlesdire bilersiniz avqust 2021 Sefevi Rusiya muharibesi Rusiyanin menteqede oz movqeyini mohkemlendirmek ve Sefevileri sixisdirmaq meqsedi ile bagli Simali Qafqazda silahli qarsidurma Sefevi qosunlari ve onlarin muttefiqleri Rusiyanin ele kecirmeye planlasdirdigi erazilere bir nece yurus teskil etdiler Yenice Sefevilerin qelebesi ile Sefevi Mogol muharibesi 1638 1653 bitmisdi Rusiya ise eksine yenice Polsa ile Ukrayna ugrunda reqabete girmisdi 1653 cu ilde Rusiya Ukrayna ugrunda Polsa ile artan reqabet seraitinde quvvelerini yayindirmamaq meqsedi ile mubahiseni yoluna qoymaq ucun Sefevilerin yanina sefirlik gonderir II Abbas Rusiya ile razilasir Sefevi Rusiya muharibeleri 1651 1653 Esas munaqise Rus Iran muharibeleriTarix 1651 1653 muharibesi Sunja doyusu 1653 Yeri Sunja cayi mensebiSebebi Rusiyanin Simali Qafqazda mohkemlenme istekleri qesd ve herb usulu ile strateji menteqeye yiyelenmek arzusu Neticesi Tam Sefevi qelebesi Isfahan sulhu Erazi deyisikliyi Sefevi serhedlerinin Simali Qafqaz diyarina qeder uzanmasi Munaqise terefleriCar Rusiyasi Kabardinler Terek qumuqlari Sefevi imperiyasi Terki samxalligi Endirey Qaytaq usmiliyi Mickizen ve Sibuten cemiyetleri Noqay uluslariKomandan lar Mutsal Cerkez Ivan Yatsin Ildar Murza Xosrov xan Terki samxali Surxay xan Endirey meliki Qazan Alp Qaytaq usmisi Emirxan agaTereflerin quvvesi10 000 12 000 Mundericat 1 Sefevilerin Simali Qafqaz iddialari Terki samxali Surxay 2 Moskva Rusiyasindan asili eraziler 3 Ziddiyetlerin sebebleri 4 Sunja istehkamina birinci yurus 5 Sunja istehkamina ikinci yurus 6 Menbe 7 Istinadlar 8 Hemcinin bax 9 Xarici kecidlerSefevilerin Simali Qafqaz iddialari Terki samxali Surxay RedakteDagistanin qumuq feodallari Sefevilerin hakimiyeti altindaydi En iri mulkler hakimleri Buynak melikleri titulu eyni zamanda Dagistan valisi vezifesi dasiyan ve bir muddet Derbend xani olan Terki samxallarina aid idi Qumuqlarin basqa vacib mulku Enderey samxalligi idi 17 ci esrin evvelinde o Terki samxalligindan ayrildi 1650 ci illerde orada Endereyli melik murza Kazan Alp hakim idi Derbendin simal serqinde Qaytaq usmiliyi vardi 1645 ci ilde II Abbas oradan Rusiyaya loyal Rustem xani qovur ve Emirxan Sultani Qaytaq hakimi teyin edir Moskva Rusiyasindan asili eraziler Redakte17 ci esrde Rusiyanin Simali Qafqazda esas dayagi Terki qalasi idi Burada car serdarlari ve qosunlari yerlesirdi 17 ci esrin ortasinda rus hokumeti Terki seherciyinin etrafinda yetmis kabardin ozden ailesi xeyli rus ve ermeni kocurmusdu Qarnizon 2000 neferden ibaret idi Terekin sag sahilinde Sunja cayinin qovusdugu yerde indiki Qrozninin simal serqinde 1635 ci ilde rus hokumeti Sunja istehkamini mohkemlendirdi 1645 ci ilden sonra ruslarin burada esas dayagi kabardin knyazi Mutsal Terki seherciyinden Sunjaya kocur Sunja istehkaminin 2 verstliyinde rus tebesi Ildar murzanin basciligialtinda braqunlular meskunlasdi Sunja cayindan qerbe hele Ivan Qrozni dovrunden Rusiya ile six elaqeleri olan kabardinler yasayirdi Kabardanin cenubunda Deryal kecidine nezaret eden osetinler yasayirdi Ziddiyetlerin sebebleri Redakte1639 ci ilde Sefevi Osmanli muharibesi 1623 1639 qurtardi Bu iki dovletin Qafqazda tesir dairelerini mueyyen eden Qesri Sirin sulh muqavilesi baglandi Yeni seraitde Sefeviler Derbendden Sunjaya qeder Osmanlilar ve Krim xanlari ise Qara denizden Kabardaya qeder oz hakimiyetlerini yaymaq isteyirdiler Simali Qafqazda Sefevilerin maraqlari qacilmaz olaraq Rusiya ile toqqusurdu Sah II Abbas hakimiyetinin evvelinde Rusiya ile dinc munasibetler saxlayirdi lakin ruslarin Simali Qafqazda isgalci planlari onun Rusiyaya qarsi munasibetini deyisdi Mubahisenin baslamasina 1650 ci ilde kazak quldurlarinin Kabardaya geden sirvanli ve dagistanli tacirlerin karvanina basqini oldu Sirvan beylerbeyi samaxili Xosrov xan cox narazi qalmisdi cunki Xosrov xanin mulkiyeti de yagmalanmisdi Ruslar behane etdiler ki karvanin kecmesi ucun Terek voyevoda serdarlarindan icaze alinmamisdi buna gore kazaklar ona hucum etmisdi Samaxi beylerbeyi Hesterxan serdarini kazaklari desteklemekde sucladi ve ondan tezminat teleb etdi Xan mektubunda yazdi ki eger ruslar ozleri qurldurlarla bacarmirlarsa onda o bir ayin icinde onlarin kokunu kesmeye hazirdir ve lazim gelse Terek seherciyini ve Hesterxani yerle bir eder Sirvan Beylerbeyi Xosrov xan in Kazak quldurlari ile bagli ruslara cavab mektubu 1650 ci ilin sonlari Kazaklar defelerle hem menim sexsi mulklerime hem de dovlet mulklerine ziyan vurublar Ve siz hemise oldugu kimi yene bir behane ile cavab gonderirsiniz Onlara bu cesareti Hesterxandan alirlar Eger siz oz quldurlariniza sahib cixa bilmirsinizse men onlara sahib cixib koklerini birdefelik keserem Hesterxan serdarina deyin edaveti varsa meydane gelsin Lazim gelse men hem Terkini hem de Hesterxani yerle bir ederem Sahimiz butun bunlardan xeberdardir ve bir daha bu tekrarlansa biz lazimi tedbirler gorub dostluq perdesi ni uzumuzden atacagiq 1651 1653 Sefevi Rus muharibeleri Herbi emeliyatlarin birbasa sebebi Sunja istehkaminin tikilmesi oldu Ruslarin qala tikintisi Sefevilerin Dagistanda oz hakimiyetini berpa etmeye engel olurdu Sunja istehkaminda meskunlasan braqunlular ruslarin himayesi altinda Sefevilerin karvanlarina hucum edirdiler ve her imkanda onlari narahat edib menteqeden sixisdirmaq meqsedi gudurduler Sunja istehkamina birinci yurus Redakte1651 ci ilde Samaxili Xosrov xan sahdan Sunja ve Terek uzerine yurus etmek emri alir Xosrov xan Sunja istehkamini dagitmali ve yubanmadan Hesterxan uzerine yerimeliydi Sunja istehkamini almaq vezifesini Xosrov xan Terki samxalinin uzerine qoyur Qosun Terki samxali Surxay xan Endirey meliki Kazan Alp ve Qaytaq usmisi Emirxan Sultanin quvvelerinden ibaret idi Samxalin qosunlarini guclendirmek ucun Xosrov xan ona nizami qizilbas qosunu gonderir Cemi 800 esker 500 nefer silahli Samaxidan 300 nefer Derbendden ve iki top Qizlbas qosununa hemcin Coban mirze ve Satemir mirzenin noqay uluslari qosuldu Umumi sayi 12 min nefere catan qizilbas qosununda Mickizen ve Sibuten cecen cemiyetlerinden ibaret daglilarin yigma qosunu da vardi 12 oktyabr 1651 ci ilde birlesmis qosun Sunja cayina catdi Surxaya qarsi mudafiyeye kabardinlilere braqunlulara ve Terek kazaklarina kabardin knyazi Mutsal Cerkez basciliq edirdi Birinci hucumu ugursuz olan samxal Surxay Tereki kazak seherciyi Ceplanovu kecerek Sunjanin mensebine cixmaq cehdi etdi Lakin bu hemle de def edildi Ruslara burada bezi tatar yurtlari da destek oldu 2 noyabrda samxal qalaya hucuma cehd etdi lakin bu defe de ugursuz oldu Bundan sonra qizilbas qosunu geri cekilmeli oldu Onlar Mutsalin mulklerini yagmaladi ve xeyli mal qara qenimet goturdu Yurus ugursuz oldu Surxay ugursuzlugun sebebini onu Kabardaya buraxmayan braqunlularin muqavimeti ile izah etmeye calisdi Sunja istehkamina ikinci yurus RedakteSunjaya yurusde xususi ile Terki samxali Surxayi qeyd etmek lazimdi Surxay Sefevilerin vasitesiyle Terekde olan rus istehkamlarini legv etmek ve Simali qafqazda qumuqlarin noqaylarin Krim tatarlarinin ve kabardinlilerin daxil oldugu dovlet qurmaq fikrindeydi O ister Osmanli ister Sefevi vasitesiyle Qara denize Azova ve Hesterxana cixmagi dusunurdu Surxay xan Sirvan beylerbeyi Xosrov xana arxalanaraq Endirey meliyi Qazan Apli oz terefine ceke bildi 1 Menbe RedakteIz istorii azerbajdzhano kumykskih svyazejIstinadlar Redakte Surhaj shauhal 1651 1653 gg Hemcinin bax RedakteXarici kecidler RedakteMenbe https az wikipedia org w index php title Sefevi Rusiya muharibesi 1651 1653 amp oldid 5546796, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,
ne axtarsan burda
, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.
.svg.html){kind=link}
