fbpx
Wikipedia

Qəzet nəşrinin tarixi

Avqust 04, 2021

Müasir qəzetin birbaşa əcdadları 1566-cı ilin əvvəlində Venesiyada geniş yayılmış, əl ilə yazılmış xəbər vərəqləri idi. Bu həftəlik xəbər vərəqələri İtaliya və Avropadakı müharibələr və siyasət haqqında məlumatlarla dolu idi. İlk çap qəzetləri Almaniyada 1609-cu ildən həftəlik nəşr olunurdu. Ümumiyyətlə, bu qəzetlər hökumət tərəfindən ciddi şəkildə senzuraya məruz qalır və yalnız xarici xəbərlər, mövcud qiymətlər barədə məlumat verirdi. 1695-ci ildə İngilis hökuməti senzuranı rahatlatdıqdan sonra Londonda, Boston və Filadelfiya da daxil olmaqla bir neçə başqa şəhərdə qəzetlər inkişaf etdi. 1830-cu ilə qədər yüksək sürətli preslər minlərlə qəzetləri ucuz gündəlik çap edə bilər, bu da gündəlik aşağı xərclərə imkan verirdi.

1609-cu il. Ən qədim qəzet

16-cı əsrdən 1800-cü ilə qədər

Avvisi, ya da qəzetlər, 16-cı əsrin ortalarında Venesiya fenomeni idi. Tək vərəq olsa da, dörd səhifə düzəltmək üçün qatlanırdı və həftəlik olaraq yayınlanırdı. Bu nəşrlər Romada xəbərlərdən daha böyük bir auditoriyaya çatmışdı. Həftəlik və əl ilə yazılmış yeni məqalə ideyası İtaliyadan Almaniyaya, daha sonra Hollandiyaya yayıldı.

İlk qəzetlər

Qəzet termini 17-ci əsrdə məşhurlaşmışdı. Bununla belə, Almaniyada 16-cı əsrin əvvəllərində ortaya çıxmışdı. Qəzet; çap edilirdi, tarixlənirdi, müntəzəm və tez-tez nəşr olunan fasilələrlə çıxırdı və ona müxtəlif xəbərlər daxil edilirdi.

Fransada ilk qəzet 1631-ci ildə "La Gazette" (əvvəlcə Gazette de France olaraq nəşr olundu) nəşr olundu.

Portuqaliyada ilk qəzet, "A Gazeta da Restauração" 1641-ci ildə Lissabonda nəşr olundu. İlk İspan qəzeti "Gaceta de Madrid" 1661-ci ildə nəşr olundu.

Post-och İnrikes Tidningar ilk dəfə İsveçdə 1645-ci ildə nəşr olunmuş və hələ də yalnız internetdə yayımlanmasına baxmayaraq mövcud olan ən qədim qəzetdir.

"Merkuriusz Polski Ordynaryjny" 1661-ci ildə Polşanın Krakov şəhərində nəşr olundu.

İlk uğurlu gündəlik ingilis qəzeti "The Daily Courant" 1702-dən 1735-ə qədər nəşr olundu. İlk redaktor, 1702-ci ilin mart ayında 10 gün ərzində mərhum ərinin çap işini idarə edən Elizabeth Mallet idi.

Xəbərlər yüksək seçici və tez-tez təbliğat xarakteri daşıyırdı. Oxucular sehrli, ictimai edam və fəlakət hadisələri kimi sensasiyaya can atırdılar.

İngilis qəzetləri

7 Noyabr 1665-ci ildə London qəzeti (əvvəlcə The Oxford Gazette adlanırdı) dərc olunmağa başladı. Həftədə iki dəfə nəşr olunurdu. Digər İngilis qəzetləri həftədə üç dəfə nəşr olunmağa başladı və daha sonra ilk gündəlik qəzetlər meydana gəldi.

Qəzetlərdə adətən qısa məqalələr, efemer mövzular, bəzi təsvirlər və xidmət məqalələri (təsniflər) yer alırdı. Müəlliflərin şəxsiyyətləri tez-tez gizli olmasına baxmayaraq, onlar çox vaxt bir neçə müəllif tərəfindən yazılmışdır. Müəyyən zaman aralığından sonra elanlar verməyə başladılar və bölmələrə daxil etmədilər. Kütləvi bazar qəzetləri, işçilərin asudə vaxtlarında oxumaları üçün ortaya çıxdı. "The Times" yeni texnologiyalar tətbiq etdi və digər qəzetlərə standartlar təyin etdi. Bu qəzet digər böyük hadisələr arasında böyük müharibələri də işıqlandırırdı.

Şimali Amerika

Bostonda 1690-cı ildə Benjamin Harris həm Forreign, həm də Domestick'in Publick Hadisələrini nəşr etdi. Bu, Amerika koloniyalarında ilk qəzet hesab olunur.

1704-cü ildə qubernator həftəlik Boston Xəbər-Məktubunun nəşr olunmasına icazə verdi və koloniyalarda ilk davamlı olaraq nəşr olunan qəzet oldu. Tezliklə həftəlik qəzetlər Nyu-York və Filadelfiyada nəşr olunmağa başladı. Amerikadakı ikinci İngilis dilli qəzet Həftəlik Yamayka Courantı idi. Bu ilk qəzetlər İngilis formatına uyğun idi və ümumiyyətlə dörd səhifə uzun idi. Əsasən, İngiltərədən xəbərlər aparırdılar və məzmun redaktorun maraqlarından asılı idi. 1783-cü ildə "Pennsylvania Evening Post" Amerikada gündəlik qəzeti oldu.

1751-ci ildə John Bushell, Kanadanın ilk qəzeti olan "Halifax Gazette" nəşr etdi.

Almaniya

 
11 noyabr 1918

849-cu ildən Çində çap mövcud olub və orada mətbəə ixtira olunsa da, Almaniya Avropada istifadəsini qəbul edən ilk ölkə idi və ilk qəzetlər də orada istehsal olunurdu. Ancaq, Almaniya o qədər rəqabətçi dövlətlərə bölündü ki, 1871-ci ildə birləşmədən əvvəl heç bir qəzet dominant rol oynamırdı. 16-cı əsr Alman maliyyəçisi Fugger təkcə müxbirlərindən iş xəbərləri deyil, həm də sensasiyalı, dedi-qodu xəbərləri də aldı. Fuggerin şəbəkəsi ilə yazışmalarından bəllidir ki, uydurma və həqiqət, erkən xəbər nəşrlərinin hər iki mühüm hissəsi idi. 16-cı əsr Almaniyası da abunə əsaslı, əl ilə yazılmış xəbərlər gördü. Bu nəşrlərə abunə olanlar tacirlər idi.

1617-ci ildə Berlində yeni qəzetlər işıq üzü görür. Almaniyada 1609-1700-cü illərdə 200-ə yaxın qəzet çıxırdı. Almaniyada ilk jurnal 1685-ci ildə nəşr edilən "Monabarauç"dur. 1689-cu ilə kimi nəşr olunan bu jurnal bir sıra başqa jurnalların da çıxmasına təkan verdi.

Hindistan

1766-cı ildə Hollandiyalı bir macəraçı William Bolts, İngilis tamaşaçıları üçün Kəlküttədə bir qəzet açmağı təklif etdi. Planları yerinə yetməzdən əvvəl, Şərqi Hindistan Şirkəti tərəfindən deportasiya edildi.

1780-ci ilin yanvar ayında James Augustus Hicky, Hindistanın ilk qəzeti olan "Hicky'nin Bengal Gazette"ni nəşr etdi. Həmin dörd səhifəli qəzetin ölçüsü 12 "x8" idi. Hicky, General Vali Warren Hastings də daxil olmaqla Şərqi Hindistan Şirkətinin üzvlərini korrupsiyada ittiham etdi. Cavab olaraq Hastings poçt şöbəsinə Hicky’nin Bengal Gazette’nin daşınmasını qadağan etdi və daha sonra Hicky'i yalan iddiası ilə məhkəməyə verdi. 1780-ci ilin noyabrında Hindistan qəzeti çıxdı; Şirkət hökumətini dəstəklədi.

1800-cü ildən bəri müasir qəzetlər

Texnologiya

1814-cü ildə "The Times" saatda 1100 təəssürat yaratmağa qadir olan bir mətbəə aldı. Tezliklə bir səhifənin hər iki tərəfinə çap etmək üçün uyğunlaşdırıldı. Bu yenilik qəzetləri ucuzlaşdırdı və bununla da əhalinin daha çox hissəsi üçün əlçatan oldu. 1830-cu ildə bazara ilk qəpik mətbuat qəzeti çıxdı: Lynde M. Walter-in Boston Transcript. Qəzet redaktorları nüsxə mübadiləsi aparırdı və sərbəst şəkildə materialı yenidən çap edirdi. 1840-cı illərin sonlarına qədər teleqraf şəbəkələri böyük və kiçik şəhərləri birləşdirdi və bir gecədə xəbərlərin yayımlanmasına icazə verildi. 1840-cı illərdə ağac pulpa kağız istehsalının ixtirası qəzet buraxılışının qiymətini xeyli azaltdı. 19-cu əsrdə savadlılığın artması qəzet oxucularının sayını da artırdı.

Xəbər agentlikləri

Yalnız bir neçə böyük qəzet öz şəhərlərindən kənarda bürolara pul ödəyə bilərdi. Təxminən, 1859-cu ildə qurulan xəbər agentliklərinə, xüsusilə Fransadakı Havas və ABŞ-dakı Associated Pressə etibar edirdilər. Keçmiş Havas işçiləri İngiltərədə Reuters və Almaniyada Wolff şirkətlərini təsis etdilər. Havas indi "Agence France-Presse"dir (AFP).

Britaniya

1900-cü ilə qədər İngiltərədəki işçi sinfi də ən böyük auditoriyaya yönəlmiş populyar jurnalistikaya müvəffəq olduğunu sübut edib reklamdan qazanc əldə etdi. 1912-ci ildə Həmkarlar ittifaqı və əmək hərəkatının ilk gündəlik qəzeti olaraq "Daily Herald" nəşr olundu.

Birinci Dünya Müharibəsi illərində qəzetlər ən yüksək həddə çatdılar. 1914-cü ilə Northcliffe İngiltərədəki səhər qəzet tirajının 40 faizini, axşam 45 faizini, bazar günü tirajının 15 faizini idarə edirdi.

Savadlılıq kəskin şəkildə artdıqca, xəbərlərə sürətlə artan tələbat, fiziki ölçüdə dəyişikliklərə, vizual cazibə, müharibə hesabatlarının ağır istifadəsi, sürətli yazı tərzi və teleqraf sayəsində sürətli bir şəkildə yayımlanmasına diqqəti artırdı. Yeni xəbər yazma tərzi ilk dəfə 1900-cü ildə Midland Daily Telegraph vasitəsilə əyalət mətbuatına yayıldı.

19-cu əsrin əvvəllərinə qədər 52 London qəzeti və 100-dən çox başqa kitab var idi. 1802 və 1815-ci illərdə qəzetlərə vergi üç, sonra dörd pensiyaya qaldırıldı. Bu haqqı ödəmək istəyən və ya istəməyən, 1831 ilə 1835 arasında yüzlərlə qəzet meydana çıxdı. Onların əksəriyyətinin siyasi tonu inqilabçı idi. Onların nəşrçiləri cinayət məsuliyyətinə cəlb edildi, lakin bu, onlardan qurtula bilmədi. İlk olaraq 1836-cı ildə və 1855-ci ildə qəzetlərdə verginin tamamilə ləğv edilməsini parlamentdəki işi müdafiə edən Milner Gibson və Richard Cobden idi. 1836-cı ildə möhür vergisi bir qəpiyə endirildikdən sonra 1854-cü ilə qədər ingilis qəzetlərinin tirajı 39.000.000-dən 122.000.000-ə yüksəldi; Dəmir yolu nəqliyyatında və teleqraf rabitəsində texnoloji irəliləyişlər artan savadla birlikdə daha da çoxaldı.

"The Times" qəzeti

 
Ön səhifə 4 dekabr 1788

1788-ci ildə The Times adlandırılıan qəzetin baş redaktoru kimi 1817-ci ildə Tomas Barnestəyin təyin edildi; o, siyasi radikal, parlament riyakarlığının kəskin tənqidçisi və mətbuat azadlığının çempionu idi. 1841-ci ildə Barnes və onun varisi John Thadeus Delane'nin nəzdində The Times'ın nüfuzu, xüsusilə siyasətdə və London şəhəri arasında böyük zirvələrə yüksəldi.

The Times müharibələri işıqlandırmaq üçün müharibə ərazisinə müxbirlərini göndərən ilk qəzet idi. 1850-ci illərin ortalarındakı Krım müharibəsində qəzetin müxbiri W. H. Russell, olduqca təsirli göndərişlər yazdı; ictimaiyyət ilk dəfə müharibə gerçəkliyi haqqında oxuya bildi. Xüsusilə, 20 sentyabr 1854-cü ildə Russell, cərrahların "insani vəhşiliklərini" və yaralı qoşunlara təcili tibbi yardımın olmamasını vurğulayan bir döyüş haqqında bir xatirəsi yazdı. Qəzəblənən, ictimaiyyətin geri çəkilməsi böyük islahatlara səbəb oldu. Times nüfuzlu liderləri (redaktorları) ilə məşhurlaşdı. Məsələn, Robert Lowe 1851-1868-ci illər arasında sərbəst ticarət kimi geniş iqtisadi mövzularda yazdı.

Jurnalistika tarixçisi Allan Nevins 1959-cu ildə Londonun hadisələrə elit baxışlarının formalaşmasında The Times’ın əhəmiyyətini təhlil etdi:

Bir əsrdən çoxdur ki, The Times Böyük Britaniyanın siyasi quruluşunun ayrılmaz və vacib bir hissəsi olmuşdur. Onun xəbərləri və redaksiya şərhi ümumiyyətlə diqqətlə əlaqələndirilmiş və çox vaxt ciddi məsuliyyət hissi ilə işlənmişdir. Kağız sütunlarında bəzi xırda məqamları etiraf etsə də, bütün diqqəti Britaniyanın ən yaxşı maraqlarını nəzərə alaraq vacib ictimai işlərə yönəldilmişdir.

Digər əsas qəzetlər

"Manchester Guardian" 1821-ci ildə Mançesterdə bir qrup qeyri-konformist iş adamı tərəfindən təsis edilmişdir. Ən məşhur redaktoru Charles Prestwich Scott, Guardian'ı 1890-cı illərdə dünyaca məşhur bir qəzet halına gətirdi. "Daily Telegraph" ilk dəfə 1855-ci il iyunun 29-da yayımlandı və növbəti il Cozef Musa Levi tərəfindən satın alındı. Levy Londonda ilk qəpik qəzeti olaraq çıxardı. Tezliklə oğlu Edward Lawson redaktor oldu. "Daily Telegraph" orta təbəqənin idi və 1890-cı ildə dünyanın ən böyük tirajına sahib ola bildi.

1890-cı illərin yeni qəzetçiliyi

Yeni Jurnalistika elitaya, populyar bir auditoriyaya çatdı. Xüsusilə nüfuzlu, mübahisəli jurnalist və təhqiqat jurnalistikası sənətini qabaqcıl tərtib edən William Thomas "Stead`in yeni jurnalistikası" müasir tabloid üçün yol açdı.

Metyu Arnold, 1887-ci ildə Yeni Jurnalistikanın "qabiliyyət, yenilik, müxtəliflik, duyğu, rəğbət, səxavətli instinktlərlə dolu olduğunu" elan etdi.

Danimarka

1666-cı ildə Danimarka jurnalistikasının atası Anders Bording bir dövlət qəzetinin əsasını qoydu. Qəzeti çıxarmaq üçün kral imtiyazı 1720-ci ildə Joachim Wielandt-a verildi. Universitet səlahiyyətliləri senzuranı ələ aldılar, amma 1770-ci ildə Danimarka, dünyada ilk olaraq mətbuat azadlığını təmin edən xalqlardan biri oldu.

1834-cü ildə fikirdən çox faktiki xəbər məzmununa əhəmiyyət verən ilk liberal qəzet çıxdı. Qəzetlər Danimarkada 1848-ci il inqilabına dəstək oldu. 1849-cu ilin yeni konstitusiyası Danimarka mətbuatını azad etdi. Qəzetlər 19-cu əsrin ikinci yarısında çiçəkləndi, ümumiyyətlə, bu və ya digər siyasi partiyaya və ya həmkarlar ittifaqına bağlandı. Yeni xüsusiyyətlər və mexaniki texnikalar gətirən modernləşmə 1900-cü ildən sonra ortaya çıxdı. 1901-ci ildə gündəlik tiraj 500 min, 1925-ci ildə 1,2 milyona çatdı. Alman işğalı qeyri-rəsmi senzura gətirdi; bəzi qəzəbli qəzet binaları nasistlər tərəfindən partladılmışdı. Müharibə illərində yeraltı təxribata və müqavimətə təşviq edən 550 qəzet - kiçik, gizli surətdə çap vərəqələri çıxardı.

Danimarka mətbuatının tarixşünaslığı elmi araşdırmalarla zəngindir. Tarixçilər ayrı-ayrı qəzetlərin mənbəyi, məzmunu, auditoriyası, mediası və təsiri baxımından öyrənilə bilən etibarlı analitik qurum olduğunu taparaq, Danimarkanın siyasi, sosial və mədəni tarixinə dair açıqlamalar verdilər.

Fransa

 
Paris 1848

Fransadakı ilk qəzet "Gazette de France" 1632-ci ildə kralın həkimi Teofrast Renaudot (1586-1653) tərəfindən Louisin himayəsi ilə quruldu. Bütün qəzetlər əvvəlcədən nəşr olunan senzuraya məruz qaldı və monarxiya üçün təbliğat vasitəsi kimi xidmət etdi.

Antik rejim dövründə ən məşhur jurnallar elm adamları üçün 1665-ci ildə qurulan "Mercure de France" və 1631-ci ildə qurulan "Gazette de France" idi. Jean Loret Fransanın ilk jurnalistlərindən biri idi. La Muse tarixinin üç cildində (1650, 1660, 1665) toplanmış "burlesque" adlandırdığı əsərdə 1650-dən 1665-ci ilə qədər musiqi, rəqs və Paris cəmiyyətinin həftəlik xəbərlərini yaydı.

Dövri nəşrlər Parisdəki mərkəzi hökumət tərəfindən senzuraya məruz qaldı. Onlar tamamilə siyasi cəhətdən sakit deyildilər - tez-tez kilsələrin sui-istifadə və bürokratik inamsızlığını tənqid edirdilər. İnqilab dövründə yeni dövri nəşrlər müxtəlif fraksiyalar üçün təbliğat orqanı kimi mərkəzi rol oynayırdılar. Jean-Paul Marat (1743–1793) ən görkəmli redaktor idi. Onun L'Ami du peeple qrupu Marat'ın nifrət etdiyi düşmənlərə qarşı aşağı təbəqələrin hüquqları üçün çox səy göstərdi, sui-qəsdə uğradıqdan sonra bağlandı. 1800-cü ildən sonra Napoleon sərt senzuranı zorla qəbul etdirdi.

XX əsr

Paris qəzetləri müharibədən sonra son dərəcədə durğun idi; 1910-cu ildə gündə 5 milyondan 6 milyona qədər dövriyyə var idi. Müharibədən sonrakı uğur hekayəsində Paris Soir vardı; o, siyasi gündəmdən məhrum olan sensasion bir hesabat və nüfuz yaratmaq üçün ciddi məqalələr təqdim etməyə qərarlı idi. 1939-cu ildə onun tirajı ən yaxın rəqibi tabloid Le Petit Parisien’dən iki dəfə çox idi. Gündəlik qəzetinə əlavə olaraq Paris Soir yüksək müvəffəqiyyətli bir qadın jurnalına, Marie-Claire'a sponsorluq edirdi. Digər bir jurnal Match, Amerikanın Life jurnalının foto jurnalistikasından sonra modelləşdirildi.

John Gunther 1940-cı ildə Parisdəki 100-dən çox gündəlik qəzetdən ikisinin (L'Humanité və Action Française) dürüst olduğunu yazırdı. O, Bec et Ongles'in eyni vaxtda Fransa hökuməti, Alman hökuməti və Alexandre Stavisky tərəfindən subsidiya edildiyini və İtaliyanın 1935-ci ildə Fransız qəzetlərinə 65 milyon frank ödədiyini bildirdi. Fransa 1930-cu illərdə demokratik bir cəmiyyət idi, lakin xalqa xarici siyasətin kritik mövzuları qaranlıq qalırdı. Hökumət İtaliyanın və xüsusən də Nasist Almaniyasının təcavüzünə qarşı hökumətin xarici siyasətini dəstəkləmək, təbliğatı yaymaq üçün bütün medianı nəzarət altına almışdı. Hər biri ayrı-ayrılıqda 253 gündəlik qəzet var idi. Parisdə əsas götürülən beş böyük milli qəzetin hamısı xüsusi maraqların, xüsusilə də etirazları dəstəkləyən siyasi və iş maraqlarının nəzarəti altında idi. Hamısı venal idi, müxtəlif xüsusi maraqların siyasətini təşviq etmək üçün böyük gizli subsidiyalar alırdılar. Bir çox aparıcı jurnalist gizli şəkildə hökumətin əmək haqqı hesabında idi. Regional və yerli qəzetlər hökumət reklamlarından çox asılı idi. Beynəlxalq xəbərlərin əksəriyyəti əsasən hökumətin nəzarətində olan Havas agentliyi vasitəsilə yayılırdı.

Həmçinin bax

İstinadlar

  1. Jerilyn McIntyre. "The 'Avvisi' of Venice: Toward an Archaeology of Media Forms." Journalism History. səh. 68+.
  2. "wan-press.org" (ing. ). 27 aprel 1999 tarixində .
  3. "World Association of Newspapers and News Publishers".
  4. "Oldest newspapers still in circulation" (ing. ). 27 aprel 1999 tarixində .
  5. Bob Clarke. From Grub Street to Fleet Street: An Illustrated History of English Newspapers to 1899 (Ashgate, 2004.).
  6. Margaret Hunt. Hawkers, Bawlers, and Mercuries: Women and the London Press in the Early Enlightenment.". səh. 41-68.
  7. Ian Maxted, 'Mallet, Elizabeth (fl. 1672–1706)', Oxford Dictionary of National Biography (Oxford University Press, 2004).
  8. "The London Gazette".
  9. "gazatte".
  10. Matthias A. Shaaber, "The History of the First English Newspaper." Studies in Philology 29.4 (1932). səh. 551-587.
  11. "Republic of Pirates Blog: Have you seen me? The hunt for the Weekly Jamaica Courant" (ing. ). 8 sentyabr 2008 tarixində .
  12. Meggs, Philip B. A History of Graphic Design. səh. 130–133.
  13. David R. Northwestern University Press. səh. 22.
  14. "Planet Money Podcast: The Price Of Bias" (ing. ).
  15. Jonathan Fenby, The International News Services (1986).
  16. Rachel Matthews. "The emergence of the news paradigm in the English provincial press: A case study of the Midland Daily Telegraph" Journal of Historical Pragmatics (2014). səh. 165–186.
  17. Allan Nevins. American Journalism and Its Historical Treatment", Journalism Quarterly (1959). səh. 411-22.
  18. Edward Frederick Lawson Burnham, Peterborough Court: the story of the Daily Telegraph (1955).
  19. Joel H. Wiener, Papers for the millions: the New Journalism in Britain, 1850s to 1914 (Greenwood 1988).
  20. Gérard Jubert. Père des Journalistes et Médecin des Pauvres (2008).
  21. Robert Darnton and Daniel Roche. Revolution in Print: the Press in France, 1775–1800 (1989).
  22. Hutton 2:692-94.
  23. Gunther, John, New York: Harper & Brothers. Inside Europe. səh. 179–180.
  24. Anthony Adamthwaite, Grandeur and Misery: France’s Bid for Power in Europe 1914-1940. səh. 175–92.

Avqust 04, 2021
qəzet, nəşrinin, tarixi, müasir, qəzetin, birbaşa, əcdadları, 1566, ilin, əvvəlində, venesiyada, geniş, yayılmış, ilə, yazılmış, xəbər, vərəqləri, həftəlik, xəbər, vərəqələri, italiya, avropadakı, müharibələr, siyasət, haqqında, məlumatlarla, dolu, çap, qəzetl. Muasir qezetin birbasa ecdadlari 1566 ci ilin evvelinde Venesiyada genis yayilmis el ile yazilmis xeber vereqleri idi Bu heftelik xeber vereqeleri Italiya ve Avropadaki muharibeler ve siyaset haqqinda melumatlarla dolu idi Ilk cap qezetleri Almaniyada 1609 cu ilden heftelik nesr olunurdu Umumiyyetle bu qezetler hokumet terefinden ciddi sekilde senzuraya meruz qalir ve yalniz xarici xeberler movcud qiymetler barede melumat verirdi 1695 ci ilde Ingilis hokumeti senzurani rahatlatdiqdan sonra Londonda Boston ve Filadelfiya da daxil olmaqla bir nece basqa seherde qezetler inkisaf etdi 1830 cu ile qeder yuksek suretli presler minlerle qezetleri ucuz gundelik cap ede biler bu da gundelik asagi xerclere imkan verirdi 1609 cu il En qedim qezet Mundericat 1 16 ci esrden 1800 cu ile qeder 2 1800 cu ilden beri muasir qezetler 3 The Times qezeti 4 Hemcinin bax 5 Istinadlar16 ci esrden 1800 cu ile qeder RedakteAvvisi ya da qezetler 16 ci esrin ortalarinda Venesiya fenomeni idi Tek vereq olsa da dord sehife duzeltmek ucun qatlanirdi ve heftelik olaraq yayinlanirdi Bu nesrler Romada xeberlerden daha boyuk bir auditoriyaya catmisdi Heftelik ve el ile yazilmis yeni meqale ideyasi Italiyadan Almaniyaya daha sonra Hollandiyaya yayildi 1 Ilk qezetlerQezet termini 17 ci esrde meshurlasmisdi Bununla bele Almaniyada 16 ci esrin evvellerinde ortaya cixmisdi Qezet cap edilirdi tarixlenirdi muntezem ve tez tez nesr olunan fasilelerle cixirdi ve ona muxtelif xeberler daxil edilirdi Fransada ilk qezet 1631 ci ilde La Gazette evvelce Gazette de France olaraq nesr olundu nesr olundu 2 3 Portuqaliyada ilk qezet A Gazeta da Restauracao 1641 ci ilde Lissabonda nesr olundu Ilk Ispan qezeti Gaceta de Madrid 1661 ci ilde nesr olundu Post och Inrikes Tidningar ilk defe Isvecde 1645 ci ilde nesr olunmus ve hele de yalniz internetde yayimlanmasina baxmayaraq movcud olan en qedim qezetdir 4 Merkuriusz Polski Ordynaryjny 1661 ci ilde Polsanin Krakov seherinde nesr olundu Ilk ugurlu gundelik ingilis qezeti The Daily Courant 1702 den 1735 e qeder nesr olundu Ilk redaktor 1702 ci ilin mart ayinda 10 gun erzinde merhum erinin cap isini idare eden Elizabeth Mallet idi 5 6 7 Xeberler yuksek secici ve tez tez tebligat xarakteri dasiyirdi Oxucular sehrli ictimai edam ve felaket hadiseleri kimi sensasiyaya can atirdilar Ingilis qezetleri7 Noyabr 1665 ci ilde London qezeti evvelce The Oxford Gazette adlanirdi derc olunmaga basladi 8 Heftede iki defe nesr olunurdu 9 Diger Ingilis qezetleri heftede uc defe nesr olunmaga basladi ve daha sonra ilk gundelik qezetler meydana geldi 10 Qezetlerde adeten qisa meqaleler efemer movzular bezi tesvirler ve xidmet meqaleleri tesnifler yer alirdi Muelliflerin sexsiyyetleri tez tez gizli olmasina baxmayaraq onlar cox vaxt bir nece muellif terefinden yazilmisdir Mueyyen zaman araligindan sonra elanlar vermeye basladilar ve bolmelere daxil etmediler Kutlevi bazar qezetleri iscilerin asude vaxtlarinda oxumalari ucun ortaya cixdi The Times yeni texnologiyalar tetbiq etdi ve diger qezetlere standartlar teyin etdi Bu qezet diger boyuk hadiseler arasinda boyuk muharibeleri de isiqlandirirdi Simali AmerikaBostonda 1690 ci ilde Benjamin Harris hem Forreign hem de Domestick in Publick Hadiselerini nesr etdi Bu Amerika koloniyalarinda ilk qezet hesab olunur 1704 cu ilde qubernator heftelik Boston Xeber Mektubunun nesr olunmasina icaze verdi ve koloniyalarda ilk davamli olaraq nesr olunan qezet oldu Tezlikle heftelik qezetler Nyu York ve Filadelfiyada nesr olunmaga basladi Amerikadaki ikinci Ingilis dilli qezet Heftelik Yamayka Couranti idi 11 Bu ilk qezetler Ingilis formatina uygun idi ve umumiyyetle dord sehife uzun idi Esasen Ingiltereden xeberler aparirdilar ve mezmun redaktorun maraqlarindan asili idi 1783 cu ilde Pennsylvania Evening Post Amerikada gundelik qezeti oldu 1751 ci ilde John Bushell Kanadanin ilk qezeti olan Halifax Gazette nesr etdi Almaniya 11 noyabr 1918 849 cu ilden Cinde cap movcud olub ve orada metbee ixtira olunsa da Almaniya Avropada istifadesini qebul eden ilk olke idi ve ilk qezetler de orada istehsal olunurdu Ancaq Almaniya o qeder reqabetci dovletlere bolundu ki 1871 ci ilde birlesmeden evvel hec bir qezet dominant rol oynamirdi 16 ci esr Alman maliyyecisi Fugger tekce muxbirlerinden is xeberleri deyil hem de sensasiyali dedi qodu xeberleri de aldi Fuggerin sebekesi ile yazismalarindan bellidir ki uydurma ve heqiqet erken xeber nesrlerinin her iki muhum hissesi idi 16 ci esr Almaniyasi da abune esasli el ile yazilmis xeberler gordu Bu nesrlere abune olanlar tacirler idi 1617 ci ilde Berlinde yeni qezetler isiq uzu gorur Almaniyada 1609 1700 cu illerde 200 e yaxin qezet cixirdi Almaniyada ilk jurnal 1685 ci ilde nesr edilen Monabarauc dur 1689 cu ile kimi nesr olunan bu jurnal bir sira basqa jurnallarin da cixmasina tekan verdi Hindistan1766 ci ilde Hollandiyali bir maceraci William Bolts Ingilis tamasacilari ucun Kelkuttede bir qezet acmagi teklif etdi Planlari yerine yetmezden evvel Serqi Hindistan Sirketi terefinden deportasiya edildi 1780 ci ilin yanvar ayinda James Augustus Hicky Hindistanin ilk qezeti olan Hicky nin Bengal Gazette ni nesr etdi Hemin dord sehifeli qezetin olcusu 12 x8 idi Hicky General Vali Warren Hastings de daxil olmaqla Serqi Hindistan Sirketinin uzvlerini korrupsiyada ittiham etdi Cavab olaraq Hastings poct sobesine Hicky nin Bengal Gazette nin dasinmasini qadagan etdi ve daha sonra Hicky i yalan iddiasi ile mehkemeye verdi 1780 ci ilin noyabrinda Hindistan qezeti cixdi Sirket hokumetini destekledi 1800 cu ilden beri muasir qezetler RedakteTexnologiya1814 cu ilde The Times saatda 1100 teessurat yaratmaga qadir olan bir metbee aldi 12 Tezlikle bir sehifenin her iki terefine cap etmek ucun uygunlasdirildi Bu yenilik qezetleri ucuzlasdirdi ve bununla da ehalinin daha cox hissesi ucun elcatan oldu 1830 cu ilde bazara ilk qepik metbuat qezeti cixdi Lynde M Walter in Boston Transcript 13 Qezet redaktorlari nusxe mubadilesi aparirdi ve serbest sekilde materiali yeniden cap edirdi 1840 ci illerin sonlarina qeder teleqraf sebekeleri boyuk ve kicik seherleri birlesdirdi ve bir gecede xeberlerin yayimlanmasina icaze verildi 1840 ci illerde agac pulpa kagiz istehsalinin ixtirasi qezet buraxilisinin qiymetini xeyli azaltdi 19 cu esrde savadliligin artmasi qezet oxucularinin sayini da artirdi 14 Xeber agentlikleriYalniz bir nece boyuk qezet oz seherlerinden kenarda burolara pul odeye bilerdi Texminen 1859 cu ilde qurulan xeber agentliklerine xususile Fransadaki Havas ve ABS daki Associated Presse etibar edirdiler Kecmis Havas iscileri Ingilterede Reuters ve Almaniyada Wolff sirketlerini tesis etdiler Havas indi Agence France Presse dir AFP 15 Britaniya1900 cu ile qeder Ingilteredeki isci sinfi de en boyuk auditoriyaya yonelmis populyar jurnalistikaya muveffeq oldugunu subut edib reklamdan qazanc elde etdi 1912 ci ilde Hemkarlar ittifaqi ve emek herekatinin ilk gundelik qezeti olaraq Daily Herald nesr olundu Birinci Dunya Muharibesi illerinde qezetler en yuksek hedde catdilar 1914 cu ile Northcliffe Ingilteredeki seher qezet tirajinin 40 faizini axsam 45 faizini bazar gunu tirajinin 15 faizini idare edirdi Savadliliq keskin sekilde artdiqca xeberlere suretle artan telebat fiziki olcude deyisikliklere vizual cazibe muharibe hesabatlarinin agir istifadesi suretli yazi terzi ve teleqraf sayesinde suretli bir sekilde yayimlanmasina diqqeti artirdi Yeni xeber yazma terzi ilk defe 1900 cu ilde Midland Daily Telegraph vasitesile eyalet metbuatina yayildi 16 19 cu esrin evvellerine qeder 52 London qezeti ve 100 den cox basqa kitab var idi 1802 ve 1815 ci illerde qezetlere vergi uc sonra dord pensiyaya qaldirildi Bu haqqi odemek isteyen ve ya istemeyen 1831 ile 1835 arasinda yuzlerle qezet meydana cixdi Onlarin ekseriyyetinin siyasi tonu inqilabci idi Onlarin nesrcileri cinayet mesuliyyetine celb edildi lakin bu onlardan qurtula bilmedi Ilk olaraq 1836 ci ilde ve 1855 ci ilde qezetlerde verginin tamamile legv edilmesini parlamentdeki isi mudafie eden Milner Gibson ve Richard Cobden idi 1836 ci ilde mohur vergisi bir qepiye endirildikden sonra 1854 cu ile qeder ingilis qezetlerinin tiraji 39 000 000 den 122 000 000 e yukseldi Demir yolu neqliyyatinda ve teleqraf rabitesinde texnoloji irelileyisler artan savadla birlikde daha da coxaldi The Times qezeti Redakte On sehife 4 dekabr 1788 1788 ci ilde The Times adlandirilian qezetin bas redaktoru kimi 1817 ci ilde Tomas Barnesteyin teyin edildi o siyasi radikal parlament riyakarliginin keskin tenqidcisi ve metbuat azadliginin cempionu idi 1841 ci ilde Barnes ve onun varisi John Thadeus Delane nin nezdinde The Times in nufuzu xususile siyasetde ve London seheri arasinda boyuk zirvelere yukseldi The Times muharibeleri isiqlandirmaq ucun muharibe erazisine muxbirlerini gonderen ilk qezet idi 1850 ci illerin ortalarindaki Krim muharibesinde qezetin muxbiri W H Russell olduqca tesirli gonderisler yazdi ictimaiyyet ilk defe muharibe gercekliyi haqqinda oxuya bildi Xususile 20 sentyabr 1854 cu ilde Russell cerrahlarin insani vehsiliklerini ve yarali qosunlara tecili tibbi yardimin olmamasini vurgulayan bir doyus haqqinda bir xatiresi yazdi Qezeblenen ictimaiyyetin geri cekilmesi boyuk islahatlara sebeb oldu Times nufuzlu liderleri redaktorlari ile meshurlasdi Meselen Robert Lowe 1851 1868 ci iller arasinda serbest ticaret kimi genis iqtisadi movzularda yazdi Jurnalistika tarixcisi Allan Nevins 1959 cu ilde Londonun hadiselere elit baxislarinin formalasmasinda The Times in ehemiyyetini tehlil etdi Bir esrden coxdur ki The Times Boyuk Britaniyanin siyasi qurulusunun ayrilmaz ve vacib bir hissesi olmusdur Onun xeberleri ve redaksiya serhi umumiyyetle diqqetle elaqelendirilmis ve cox vaxt ciddi mesuliyyet hissi ile islenmisdir Kagiz sutunlarinda bezi xirda meqamlari etiraf etse de butun diqqeti Britaniyanin en yaxsi maraqlarini nezere alaraq vacib ictimai islere yoneldilmisdir 17 Diger esas qezetler Manchester Guardian 1821 ci ilde Mancesterde bir qrup qeyri konformist is adami terefinden tesis edilmisdir En meshur redaktoru Charles Prestwich Scott Guardian i 1890 ci illerde dunyaca meshur bir qezet halina getirdi Daily Telegraph ilk defe 1855 ci il iyunun 29 da yayimlandi ve novbeti il Cozef Musa Levi terefinden satin alindi Levy Londonda ilk qepik qezeti olaraq cixardi Tezlikle oglu Edward Lawson redaktor oldu Daily Telegraph orta tebeqenin idi ve 1890 ci ilde dunyanin en boyuk tirajina sahib ola bildi 18 1890 ci illerin yeni qezetciliyiYeni Jurnalistika elitaya populyar bir auditoriyaya catdi 19 Xususile nufuzlu mubahiseli jurnalist ve tehqiqat jurnalistikasi senetini qabaqcil tertib eden William Thomas Stead in yeni jurnalistikasi muasir tabloid ucun yol acdi Metyu Arnold 1887 ci ilde Yeni Jurnalistikanin qabiliyyet yenilik muxteliflik duygu regbet sexavetli instinktlerle dolu oldugunu elan etdi Danimarka1666 ci ilde Danimarka jurnalistikasinin atasi Anders Bording bir dovlet qezetinin esasini qoydu Qezeti cixarmaq ucun kral imtiyazi 1720 ci ilde Joachim Wielandt a verildi Universitet selahiyyetlileri senzurani ele aldilar amma 1770 ci ilde Danimarka dunyada ilk olaraq metbuat azadligini temin eden xalqlardan biri oldu 1834 cu ilde fikirden cox faktiki xeber mezmununa ehemiyyet veren ilk liberal qezet cixdi Qezetler Danimarkada 1848 ci il inqilabina destek oldu 1849 cu ilin yeni konstitusiyasi Danimarka metbuatini azad etdi Qezetler 19 cu esrin ikinci yarisinda ciceklendi umumiyyetle bu ve ya diger siyasi partiyaya ve ya hemkarlar ittifaqina baglandi Yeni xususiyyetler ve mexaniki texnikalar getiren modernlesme 1900 cu ilden sonra ortaya cixdi 1901 ci ilde gundelik tiraj 500 min 1925 ci ilde 1 2 milyona catdi Alman isgali qeyri resmi senzura getirdi bezi qezebli qezet binalari nasistler terefinden partladilmisdi Muharibe illerinde yeralti texribata ve muqavimete tesviq eden 550 qezet kicik gizli suretde cap vereqeleri cixardi Danimarka metbuatinin tarixsunasligi elmi arasdirmalarla zengindir Tarixciler ayri ayri qezetlerin menbeyi mezmunu auditoriyasi mediasi ve tesiri baximindan oyrenile bilen etibarli analitik qurum oldugunu taparaq Danimarkanin siyasi sosial ve medeni tarixine dair aciqlamalar verdiler Fransa Paris 1848Fransadaki ilk qezet Gazette de France 1632 ci ilde kralin hekimi Teofrast Renaudot 1586 1653 terefinden Louisin himayesi ile quruldu 20 Butun qezetler evvelceden nesr olunan senzuraya meruz qaldi ve monarxiya ucun tebligat vasitesi kimi xidmet etdi Antik rejim dovrunde en meshur jurnallar elm adamlari ucun 1665 ci ilde qurulan Mercure de France ve 1631 ci ilde qurulan Gazette de France idi Jean Loret Fransanin ilk jurnalistlerinden biri idi La Muse tarixinin uc cildinde 1650 1660 1665 toplanmis burlesque adlandirdigi eserde 1650 den 1665 ci ile qeder musiqi reqs ve Paris cemiyyetinin heftelik xeberlerini yaydi Dovri nesrler Parisdeki merkezi hokumet terefinden senzuraya meruz qaldi Onlar tamamile siyasi cehetden sakit deyildiler tez tez kilselerin sui istifade ve burokratik inamsizligini tenqid edirdiler Inqilab dovrunde yeni dovri nesrler muxtelif fraksiyalar ucun tebligat orqani kimi merkezi rol oynayirdilar Jean Paul Marat 1743 1793 en gorkemli redaktor idi Onun L Ami du peeple qrupu Marat in nifret etdiyi dusmenlere qarsi asagi tebeqelerin huquqlari ucun cox sey gosterdi sui qesde ugradiqdan sonra baglandi 1800 cu ilden sonra Napoleon sert senzurani zorla qebul etdirdi 21 XX esrParis qezetleri muharibeden sonra son derecede durgun idi 1910 cu ilde gunde 5 milyondan 6 milyona qeder dovriyye var idi Muharibeden sonraki ugur hekayesinde Paris Soir vardi o siyasi gundemden mehrum olan sensasion bir hesabat ve nufuz yaratmaq ucun ciddi meqaleler teqdim etmeye qerarli idi 1939 cu ilde onun tiraji en yaxin reqibi tabloid Le Petit Parisien den iki defe cox idi Gundelik qezetine elave olaraq Paris Soir yuksek muveffeqiyyetli bir qadin jurnalina Marie Claire a sponsorluq edirdi Diger bir jurnal Match Amerikanin Life jurnalinin foto jurnalistikasindan sonra modellesdirildi 22 John Gunther 1940 ci ilde Parisdeki 100 den cox gundelik qezetden ikisinin L Humanite ve Action Francaise durust oldugunu yazirdi O Bec et Ongles in eyni vaxtda Fransa hokumeti Alman hokumeti ve Alexandre Stavisky terefinden subsidiya edildiyini ve Italiyanin 1935 ci ilde Fransiz qezetlerine 65 milyon frank odediyini bildirdi 23 Fransa 1930 cu illerde demokratik bir cemiyyet idi lakin xalqa xarici siyasetin kritik movzulari qaranliq qalirdi Hokumet Italiyanin ve xususen de Nasist Almaniyasinin tecavuzune qarsi hokumetin xarici siyasetini desteklemek tebligati yaymaq ucun butun mediani nezaret altina almisdi Her biri ayri ayriliqda 253 gundelik qezet var idi Parisde esas goturulen bes boyuk milli qezetin hamisi xususi maraqlarin xususile de etirazlari destekleyen siyasi ve is maraqlarinin nezareti altinda idi Hamisi venal idi muxtelif xususi maraqlarin siyasetini tesviq etmek ucun boyuk gizli subsidiyalar alirdilar Bir cox aparici jurnalist gizli sekilde hokumetin emek haqqi hesabinda idi Regional ve yerli qezetler hokumet reklamlarindan cox asili idi Beynelxalq xeberlerin ekseriyyeti esasen hokumetin nezaretinde olan Havas agentliyi vasitesile yayilirdi 24 Hemcinin bax RedakteJurnalistika tarixi Radionun tarixiIstinadlar Redakte Jerilyn McIntyre The Avvisi of Venice Toward an Archaeology of Media Forms Journalism History seh 68 wan press org ing 27 aprel 1999 tarixinde arxivlesdirilib World Association of Newspapers and News Publishers Oldest newspapers still in circulation ing 27 aprel 1999 tarixinde arxivlesdirilib Bob Clarke From Grub Street to Fleet Street An Illustrated History of English Newspapers to 1899 Ashgate 2004 Margaret Hunt Hawkers Bawlers and Mercuries Women and the London Press in the Early Enlightenment seh 41 68 Ian Maxted Mallet Elizabeth fl 1672 1706 Oxford Dictionary of National Biography Oxford University Press 2004 The London Gazette gazatte Matthias A Shaaber The History of the First English Newspaper Studies in Philology 29 4 1932 seh 551 587 Republic of Pirates Blog Have you seen me The hunt for the Weekly Jamaica Courant ing 8 sentyabr 2008 tarixinde arxivlesdirilib Meggs Philip B A History of Graphic Design seh 130 133 David R Northwestern University Press seh 22 Planet Money Podcast The Price Of Bias ing Jonathan Fenby The International News Services 1986 Rachel Matthews The emergence of the news paradigm in the English provincial press A case study of the Midland Daily Telegraph Journal of Historical Pragmatics 2014 seh 165 186 Allan Nevins American Journalism and Its Historical Treatment Journalism Quarterly 1959 seh 411 22 Edward Frederick Lawson Burnham Peterborough Court the story of the Daily Telegraph 1955 Joel H Wiener Papers for the millions the New Journalism in Britain 1850s to 1914 Greenwood 1988 Gerard Jubert Pere des Journalistes et Medecin des Pauvres 2008 Robert Darnton and Daniel Roche Revolution in Print the Press in France 1775 1800 1989 Hutton 2 692 94 Gunther John New York Harper amp Brothers Inside Europe seh 179 180 Anthony Adamthwaite Grandeur and Misery France s Bid for Power in Europe 1914 1940 seh 175 92 Menbe https az wikipedia org w index php title Qezet nesrinin tarixi amp oldid 4946137, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.