fbpx
Wikipedia

Qacar dövləti

Avqust 06, 2021

Qacarlar (fars. سلسله قاجاریه) — XVIII-XX əsrlərdə indiki İran və Azərbaycan ərazilərində mövcud olmuş, Qacarlar sülaləsi tərəfindən qurulmuş dövlət.

Məmalik-i Məhrusə-yi İran
Qacarlar
1796–1925
Bayrağı
Gerbi
Himni: Salam-e şah
(Royal salute)
1873-1909
Səlaməti-ye dövlət-e alliye-ye İran
1909-1925
Qacarlar dövləti
PaytaxtıTehran, Təbriz
Rəsmi dilləriAzərbaycan dili ,
Fars dili
Dini
İslam (Şiəlik)
İdarəetmə formasıMütləq monarxiya
Şahlar 
• 1794–1797
Ağa Məhəmməd şah Qacar
• 1797–1834
Fətəli şah Qacar
• 1834–1848
Məhəmməd şah
• 1848–1896
Nasirəddini şah
• 1896–1907
Müzəffərəddini şah
• 1907–1909
Məhəmmədəli şah
• 1909–1925
Sultan Əhməd şah
Tarixi 
• Yaranması
1796
• Süqutu
1925
Ərazisi

Tarixi

Sülalənin mənşəyi

Türk tayfası olan Qacarlar, Monqol işğalı zamanlarında İrəvan ətrafında kök salmışlar və Səfəvi sülaləsini Azərbaycanda və İranda hakimiyyətə gətirən yeddi Qızılbaş-Türk tayfalarından biri olmuşlar . XVI əsrin əvvələrində Azərbaycanda və İranda hakimiyyəti ələ keçirən Səfəvilər indiki Azərbaycan Respublikasının ərazisini yerli türk xanlarına buraxmışlardır və 1554-cü ildə Gəncə şəhərinin Şahverdi Soltan Ziyadoğlu Qacar tərəfindən idarə edildiyi haqda tarixi məlumatlar mövcuddur . Ziyadoğulları ailəsi sonralar Qarabağa da hökmdarlıq etmişdir. 16-17-ci əsrlərdə Qacarlar Səfəvi dövlətində bir sıra rəsmi vəzifələr tutmuşlar. I Şah Abbas Səfəvi dövründə Şahsevən türk tayfaları kimi tanınan Qacarları İranın müxtəlif bölgələrinə yerləşdirmişdir və bunların bir çoxu Astarabad (hal-hazırda Qorqan) ərazisində qoyulmuşdur.

Dövlətin qurulması

Qacar ​​boyları, 18. əsrdə dəvəli qolu və Qoyunlu (Qovanlı) qolu olmaqla iki qoldan ibarət olan boylar birliyi olub iki qol arasında güc mübarizəsi yaşanmaqda idi. Bu mübarizəni qazanan Koyunlu qolundan Məhəmməd Həsən xan, Əfşar Xanədanının kurcusu Nadir Şahın ölümündən sonra Gilan, Mazandaran və Curcan olmaqla Xəzər dənizi sahilini alaraq Güney İranda Zənd xanədanını quran Kərim xan Zənd ilə mübarizə etməyə başlamışdır.

Kərim xan Zənd Qacarların daxili mübarizəsindən istifadə etmək üçün Məhəmməd Həsən xanın oğlu Ağa Məhəmmədi Şirazdakı sarayında əsir götürərək Develilere dəstək vermişdir. 1758-ci ildə Məhəmməd Həsən Xan Koyunlu qolunun başına keçmiş və Zənd Xanədanı içində iştirak etmişdir.

Ağa Məhəmməd, Kərim xan Zəndin ölümündən sonra 1779-da Şirazda qaçmağı bacarmış və 1778-ci ildə Çar Rusiyasını geri çevirərək Astarabadda dəvəli qolunu məğlub edərək Qacar ​​Konfederasiyasının birləşdirmişdir.

1796-cı ildə İranı birləşdirərək Tehranın paytaxtı Kaçar sülaləsini qurdu.

Ağa Məhəmməd bir tərəfdən Güney İrandakı Zend Xanədanı ilə mübarizə edərək digər tərəfdən Şimali İranda hakimiyyətini genişləməyə davam etmişdir. 1785-ci ildə Xəzər dənizinin sahilini əldə etdi və mərkəzini Tehrana köçürdü.

1794-də Lütfəli Xanı əsir götürərək Zənd xanədanını yıxmış və 1795-də Rusiyanın himayəsini istəyən Gürcüstanı fəth edərək üstünlüyünü qəbul etdirmişdir. Tiflisi aldıqdan sonra Tehrana dönərək 1796da Şah olaraq taxta çıxıb Ağa Məhəmməd Şah olmuş və sonra Məşhədə araram adla davam etməkdə olan Əfşar Xanədanını tamamilə yıxmışdır.

1796-cı ildə çar Rusiyası Gürcüstana ekspedisiyanı hazırladı, lakin II Yekaterinanın ölümü ilə bu eksdedisiya ləğv edildi. Rusiyanın cənuba enişindən narahat Ağa Məhəmməd Şah, Buxara səfərini ləğv edərək Gürcüstana doğru hərəkət etmiş ancaq yolun ortasında 19 İyun 1797-cu ildə sui-qəsdi nəticəsində öldürülmüşdür.

Rusiya ilə mübarizə

Şimali Azərbaycan Türk Xanlıqlarının çıxılmaz vəziyyətdə olduqlarını çar ideoloqları da yaxşı bilirdilər, çünki onlar üçün belə bir halı özləri hazırlamışdılar. Bu baxımdan heç kəsə sirr deyildi ki, həmin Xanlıqların əksəriyyəti vaxtilə Qacarlara xəyanət edərək onlarla birləşməkdən yan qaçmalarına baxmayaraq, çar Rusiyasının işğalçılıq planı həyata keçməyə başlayınca Qacarlarla ya da Osmanlılarla ortaq milli-dini, mədəni-tarixi eynilik yada düşəcəkdir. Bu isə, nə olursa-olsun Cənubi Qafqazı işğal etməyi planlaşdıran çar Rusiyasına sərf etmirdi. Ona görə də, hələ, 18-ci əsrin başlarından Şimali Qafqazdan sonra Cənubi Qafqazı da ələ keçirmək niyyətinə düşmüş, hətta Səfəvilərin tənəzzülü dövründə qısa bir müddət də olsa bunu bacarmış olan Rusiya, ancaq çox keçmədən Əfşarlardan aldıqları məğlubiyyətin səbəblərini, o zamandan fəqrli olaraq bu dəfə daha yaxşı analiz etmişdilər. Bu analizin nəticəsi olaraq çar Rusiyası Şimali Azərbaycan Türk Xanlıqlarını “öz xahişləriylə” Osmanlı və Qacarlardan gözlənilən təhlükəyə qarşı “himayəçi”liyini sürdürməklə yanaşı, addım-addım torpaqlarımızın ən azı bir hissəsinin işğalını gerçəkləşdirməyə başladı.

Azərbaycan sülalələri
 

Şah sülalələri
Knyaz sülalələri
Xan sülalələri
Dövlətçilik xronologiyası
  • bax
  • müzakirə
  • redaktə

Burada bizi düşündürən iki əsas məsələ var ki, həmin məsələləri dərindən analiz etmədən Şimali Azərbaycan Türk Xanlıqlarının çar Rusiyası tərəfindən işğalı, həmin işğalın iki əsrə yaxın sürməsinin əsil mahiyyəti anlaşılmaz olaraq qalacaqdır. Bunlardan birincisi, Əfşarlardan fərqli olaraq Qacarların Rusiya ilə müharibələrdə əsasən, yenik düşərək Şimali Azərbaycan Türk Xanlıqlarını özünə birləşdirə bilməməsi səbəbləri, ikincisi çar Rusiyasının Cənubi Qafqazın işğalıyla bağlı planında baş verən bəzi mühüm taktiki dəyişiliklərdir. Deməli, yeni dövr milli tariximizin, o cümlədən fəlsəfi və sosial-siyasi fikir tariximizin əsas metodoloji açarları Qacarlar və çar Rusiyasıyla bağlıdır. Sovetlər Birliyi dönəmində “Azərbaycan tarixi” adlı kitablarda müsbət, yenilikçi işğalçı çar Rusiyası önə çəkilərək, bunun tam əksi olaraq Qacarlara münasibətdə “düşmən”, gerilikçi işğalçı “İran” obrazı yaradılmışdır. Ona görə də, bu iki məsələyə qısaca nəzər yetirməyi yalnız 19-cu əsr fəlsəfi və sosial-siyasi fikir tariximiz üçün deyil, bütövlükdə yeni və ən yeni tariximizə işıq tutmaq baxımından da son dərəcə vacib hesab edirik.

Bu anlamda bizi düşündürən əsas məsələ də odur ki, Qacarların sələflərindən fərqli olaraq əsrlər boyu Türk sülalələrinin hakimiyyəti altında olan Cənubi Qafqaza, o cümlədən Şimali Azərbaycana sahib çıxa bilməməsinə nə səbəb oldu?! Üstəlik, Qacarların tam tərsi olaraq da, çar Rusiyası soykök və din birliyi bağı olmadığı halda, necə oldu ki, əvvəlcə bəzi xanlıqları, din xadimlərini, tanınmış ziyalıları ələ alıb daha sonra da Azərbaycanın şimalına dair işğalçılıq planını hərbi güclə gerçəkləşdirə bildi.

Bizə elə gəlir ki, bunun başlıca səbəblərdən biri Əfşarların 1730-1740-ci illərdə çar Rusiyasına qarşı apardığı mücadilənin şərtləriylə, Qacarların 1790-1828-ci illərdə çar Rusiyasına qarşı apardığı apardığı mücadilənin şərtlərinin fərqli olmasıyla bağlıdır. Məsələn, 18-ci əsrin ikinci yarısında çar Rusiyasının işğalçılıq yürüşlərini Səfəvilər adına durdurmağı başaran Nadir şah Əfşarın əlində bir sıra üstünlüklər vardı. Belə ki, Nadir şah yenicə baş qaldıran yerli separatistlərə, eyni zamanda sürətlə tənəzzülə uğrayan Səfəvilərin bu vəziyyətindən tələm-tələsik istifadə edərək Çənubi Qafqazı işğal etmək istəyən bir Rusiyaya qarşı mübariz aparırdı. Bu anlamda Nadir şah Əfşar üçün çar Rusiyasını Cənubi Qafqazdan, o cümlədən Şimali Azərbaycandan uzaq tutmaq, eyni zamanda yenicə baş qaldıran separatçılıq toxumlarını cücərmədən aradan qaldırmaq çox da çətin olmadı.

Bütün bunlarla yanaşı, Nadir şah Əfşarın uzaqgörən siyasətiylə həm Rusiyaya, həm də separatizmə qarşı dura bilmək üçün Səfəvilər dövründəki dörd bəylərbəyliyini ləğv edərək Əfşarlar dövlətinin tərkibində vahid Azərbaycan əyalətini gerçəkləşdirməsini, eyni zamanda bu bölgədə separatizmə, özəlliklə Rusiyaya meyil edən qüvvələri xeyli dərəcədə zərərsizləşdiməsini tariximiz adına üçün çox mühüm işlər hesab edirik. Ən əsası odur ki, Nadir şah Əfşar separatizmə qarşı vahidliyi, bütövlüyü irəli sürərək Rusiyanın Cənubi Qafqazda kök salmasının, separatizm ocaqlarının yaratmasının qarşısını almış, eyni zamanda Rusiyaya meyil edən bütün xainləri vaxtında cəzalandıraraq onların əl-qol açmasına ciddi ölçüdə imkan verməmişdir. Çar Rusiyası da Nadir şah Əfşar tərəfindən dərəbəyliyə, separatizmə son qoyulmuş, vahid bir mərkəzdə birləşdirilərək Əfşarlar dövlətinin əsas sütunu halına gəlmiş Azərbaycanda “parçala və hökm sür” işğalçılıq siyasətini artıq yürüdə bilməyəcəyini anlayaraq geri çəkilməyə məcbur olmuşdur.

Çox yazıqlar olsun ki, 1747-ci ildə Nadir şah Əfşarın faciəli ölümüylə yalnız Əfşarların sonu gəlmədi, eyni zamanda mərkəzi dövlətin dağılmasıyla yeni şərtlər ortaya çıxdı. Yeni şərtlər isə ondan ibarət idi ki, böyük bir imperiya çökərək onun xarabalıqları üzərində kiçik xanlıqlar ortaya çıxdığı halda, çar Rusiyası hərbi gücünü daha da artıraraq işğalçılıq planlarını yeni formada gerçəkləşdirməyə başladı. Hər halda Nadir şah Əfşarın ölümündən sonra Əfşarlar dövlətinin mərkəzi hakimiyyəti qoruya bilməməsini, bunun nəticəsində böyük bir dövlətin xarabalıqları üzərində əksəriyyəti Türk mənşəli olmaqla kiçik Xanlıqların yaranmasını Azərbaycan türklərinin ciddi ölçüdə qələbələrinin sonu məğlubiyyətlərinin başlanğıcı, çar Rusiyasının isə məğlubiyyət­lərinin sonu qələblərinin başlanğıcı hesab etmək olar. Artıq 18-ci əsrin ikinci yarısında ortaya çıxan yeni şərtlər daxilində həm içdəki problemləri həll edib güclü bir dövlət yaratmaq, həm də xarici təhdidlərin başında gələn çar Rusiyasının işğalçılıq planlarını durdurmaq əvvəlki qədər asan deyildi.Bu anlamda Ağa Məhəmməd Qacar yeni dövlətin yaranması yolunda böyük uğurlara imza atsa da, ancaq yeni şərtlərin ortaya qoyduğu zorluqlar üzündən Azərbaycan torpaqlarının tamamını yeni dövlətin ətrafında birləşdirə bilməməsi, onun mühüm qələbələrinə də müəyyən qədər kölgə salmışdır. Üstəlik, yeni yaranan dövlətin əsas sütunu olan Azərbaycan türklərinin bir qisminin çar Rusiyasının işğalı altında qalması Qacarlar üçün, bütün mövcudiyyətləri dönəmində həm içdən, həm də xaricdən daima bir təhdid yaratmıştır ki, məhz böyük ölçüdə bu təhdidlərin nəticəsində də 1925-ci ildə, həmin qüvvələr tərəfindən devrilmişdir.

Bütün bunlara əsas səbəb odur ki, Nadir şah Əfşardan fərqli olaraq Ağa Məhəmməd Qacar artıq on illərlə müstəqil yaşamış separatist xanlıqlara, bununla yanaşı artıq “parçala və hökm sür” işğalçılıq siyasətini yürüdən çar Rusiyasına qarşı yeni şərtlər çərçivəsində mücadilə vermişdi. Hər halda çar Rusiyası Səfəvilərin sürətli tənəzzülü dövründə tələm-tələsik Qafqazı, o cümlədən Cənubi Qafqazı işğal etmək taktikasını bir kənara qoyaraq Qacarların dövründə, daha çox Əfşarların süqutundan sonra ortaya çıxmış Xanlıqların aralarında düşmənçilik toxumu səpmək, onları Osmanlı və Qacarlara qarşı qoymaq, özünü isə “himayəçi” rolunda qələmə vermək kimi siyasi manevralarla məsələni həll etməyə çalışırdı. Çar Rusiyası Cənubi Qafqazın ilk işğalından ciddi nəticə çıxartmış olmalı idi ki, növbəti mərhələdə Şimali Azərbaycanı hərbi güclə deyil, öncə mənəvi-psixoloji anlamda “parçala və hökm sür” siyasətiylə özünə tabe etdirmişdi.

Hər halda 18-ci əsrin ikinci yarısında Rusiyanın çar və çariçalarının bəzi Türk xanlıqlarına, din adamlarına, tanınmış ziyalılara hədiyyələr göndərmələri, eyni zamanda onların övladlarını, digər yaxınlarını Rusiyaya dəvət etmələri, bütün bunlarla yanaşı azsaylı etnik qruplarla işbirliyi qurmaları növbəti işğalçılıq siyasətinə zəmin hazırlamaq üçün idi. Ən əsası odur ki, çar ideoloqları Şimali Azərbaycan Türk Xanlıqlarını bacardıqları qədər Qacarlar və Osmanlıdan uzaq tutaraq, eyni zamanda vahid dövlətdə birləşə bilməmələri üçün düşmənçilik münasibətlərini gücləndirmiş guya, bu zamanda hər birinin ayrı-ayrılıqda müstəqil yaşamalarını dəstəklədiklərini ifadə etməyə çalışmışlar. Şübhəsiz, bu məsələlərlə bağlı çar ideoloqları Əfşarlardan sonra keçmiş Səfəvilər ərazisində yeni dövlət yaratmaq istəyən Qacarlarla Şimali Azərbaycan Türk xanlıqları arasındakı münasibətləri daim diqqətdə saxlamış, bütün vasitələrdən istifadə edərək Cənubi Qafqazın, o cümlədən Şimali Azərbaycanın yeni qurulan bir Türk dövlətinin sərhədləri içində qalmasına başlıca əngəl olmuşlar.

Ona görə də, hesab edirik ki, Əfşarların çar Rusiyasına qarşı apardığı mübarizənin şərtləriylə Qacarların verdiyi mücadilə şərtləri arasında xeyli fərqliliklər var. Əlbəttə, Əfşarlarla müqayisədə Qacarların mərkəzə tabe olmaq istəməyən Xanlıqlara, xüsusilə artıq özünə çar Rusiyası kimi “rəsmi himayəçi” tapmış Xanlıqlara qarşı mübarizəsi, bu anlamda çar Rusiyasına qarşı verdiyi savaşlar daha ağırlı və zor şərtlər altında olmuşdur. Bütün bunları, yəni 18-ci əsrin birinci yarısındakı şərtlərlə, 18-ci əsrin sonu 19-cu əsrin başlarındakı şərtlər arasındakı fərqləri nəzərə almadan Cənubi Qafqazın, o cümlədən Şimali Azərbaycanın işğalında yalnız Qacarları suçlu, çar Rusiyasını isə haqlı hesab etmək bir Türk tarixçisinə, eyni zamanda özünü obyektiv tarixçi hesab edən istənilən tarixçiyə yaraşmaz.

Sülalənin süqutu

21 yanvar 1898-ci ildə Təbrizdə anadan olan Soltan Əhməd, 11 yaşında şah taxtına qalxmışdır. Ancaq Birinci dünya müharibəsi illərində İranın Rus, İngilis və Osmanlı qoşunları tərəfindən işğalı Sultan Əhməd şahın nüfuzunun itməsilə nəticələnmişdir. 1921-ci ilin fevral ayında dövlət çevrilişinə başcılıq edən Rza xan Pəhləvi İranda ən nüfuzlu şəxsiyyətə çevrilmişdir. 1923-cü ildə Sultan Əhməd şah İranı həmişəlik tərk etmişdir və 1925-ci ildə Məclisin qərarı ilə Qacar hökmdarlığının sonu qoyulmuşdur. 1925-ci ildən 1979-cu ilə qədər İrana Pəhləvi sülaləsinin şahları hökmdarlıq etmışlər. Sultan Əhməd şah Qacar 21 fevral 1930-cu ildə Fransanın Neuilly-sur-Seine şəhərində vəfat etmişdir.

1796-1925-ci illərdə Qacar sülaləsindən şahlar

Adı Portreti Atası Həyatı Tacgüzarlığı Taxtı tərk etməsi
1 Ağa Məhəmməd şah   Məhəmmədhəsən xan Qovanlı-Qacar 1742–1797 20 mart 1794 17 iyun 1797
2 Fətəli şah   Hüseynqulu xan Qovanlı-Qacar 1772–1834 17 iyun 1797 23 oktyabr 1834
3 Məhəmməd şah   Abbas mirzə Qovanlı-Qacar 1808–1848 23 oktyabr 1834 5 sentyabr 1848
4 Nasirəddin şah   Məhəmməd şah 1831–1896 5 oktyabr 1848 1 May 1896
5 Müzəffərəddin şah   Nasirəddin şah 1853–1907 1 may 1896 3 yanvar 1907
6 Məhəmmədəli şah   Müzəffərəddin şah 1872–1925 3 yanvar 1907 16 iyul 1909
7 Sultan Əhməd şah Qacar   Məhəmmədəli şah 1898–1930 16 iyul 1909 15 dekabr 1925

İstinadlar

  1. Almanach de Gotha. Annuaire Génèaloqique, diplomatique et statistique. 1897, page 1132
  2. Almanach de Gotha. Annuaire Génèaloqique, diplomatique et statistique. 1907, page 1013
  3. Ardabil Becomes a Province: Center-Periphery Relations in Iran, H. E. Chehabi, International Journal of Middle East Studies, Vol. 29, No. 2 (May, 1997), 235 :
  4. Homa Katouzian, "State and Society in Iran: The Eclipse of the Qajars and the Emergence of the Pahlavis", Published by I.B.Tauris, 2006. pg 327: "In post-Islamic times, the mother-tongue of Iran's rulers was often Turkic, but Persian was almost invariably the cultural and admnistrative language"
  5. Homa Katouzian, "Iranian history and politics", Published by Routledge, 2003. pg 128: "Indeed, since the formation of the Ghaznavids state in the tenth century until the fall of Qajars at the beginning of the twentieth century, most parts of the Iranian cultural regions were ruled by Turkic-speaking dynasties most of the time. At the same time, the official language was Persian, the court literature was in Persian, and most of the chancellors, ministers, and mandarins were Persian speakers of the highest learning and ability"
  6. Genealogy and History of Qajar (Kadjar) Rulers and Heads of the Imperial Kadjar House
  7. Cyrus Ghani. Iran and the Rise of the Reza Shah: From Qajar Collapse to Pahlavi Power, I.B. Tauris, 2000, ISBN 1-86064-629-8, p. 1
  8. Encyclopedia Iranica. The Qajar Dynasty. Online Edition
  9. K. M. Röhrborn, Provinzen und Zentralgewalt Persiens im 16. und 17. Jahrhundert, Berlin, 1966, p. 4
  10. Encyclopedia Iranica. Ganja. Online Edition

Xarici keçidlər

  • `Pəhləvilər bizi məhv edə bilmədilər` – Qacar sülaləsinin davamçısı (MÜSAHİBƏ)[ölü keçid]
  • Azərbaycan türklərinin son imperiyasi: Qacarlar dövləti - XV YAZI

Həmçinin bax

Avqust 06, 2021
qacar, dövləti, qacarlar, fars, سلسله, قاجاریه, xviii, əsrlərdə, indiki, iran, azərbaycan, ərazilərində, mövcud, olmuş, qacarlar, sülaləsi, tərəfindən, qurulmuş, dövlət, məmalik, məhrusə, iran, qacarlar1796, 1925bayrağı, gerbihimni, salam, şah, royal, salute, . Qacarlar fars سلسله قاجاریه XVIII XX esrlerde indiki Iran ve Azerbaycan erazilerinde movcud olmus Qacarlar sulalesi terefinden qurulmus dovlet 6 7 Memalik i Mehruse yi Iran 1 2 Qacarlar1796 1925Bayragi GerbiHimni Salam e sah Royal salute 1873 1909 source source Selameti ye dovlet e alliye ye Iran1909 1925 source source Qacarlar dovletiPaytaxtiTehran TebrizResmi dilleriAzerbaycan dili 3 Fars dili 4 5 DiniIslam Sielik Idareetme formasiMutleq monarxiyaSahlar 1794 1797Aga Mehemmed sah Qacar 1797 1834Feteli sah Qacar 1834 1848Mehemmed sah 1848 1896Nasireddini sah 1896 1907Muzeffereddini sah 1907 1909Mehemmedeli sah 1909 1925Sultan Ehmed sahTarixi Yaranmasi1796 Suqutu1925ErazisiSelefi XelefiEfsarlar xanedanliq Pehleviler Mundericat 1 Tarixi 1 1 Sulalenin menseyi 1 2 Dovletin qurulmasi 1 3 Rusiya ile mubarize 1 4 Sulalenin suqutu 2 1796 1925 ci illerde Qacar sulalesinden sahlar 3 Istinadlar 4 Xarici kecidler 5 Hemcinin baxTarixi RedakteSulalenin menseyi Redakte Turk tayfasi olan Qacarlar Monqol isgali zamanlarinda Irevan etrafinda kok salmislar ve Sefevi sulalesini Azerbaycanda ve Iranda hakimiyyete getiren yeddi Qizilbas Turk tayfalarindan biri olmuslar 8 XVI esrin evvelerinde Azerbaycanda ve Iranda hakimiyyeti ele keciren Sefeviler indiki Azerbaycan Respublikasinin erazisini yerli turk xanlarina buraxmislardir 9 ve 1554 cu ilde Gence seherinin Sahverdi Soltan Ziyadoglu Qacar terefinden idare edildiyi haqda tarixi melumatlar movcuddur 10 Ziyadogullari ailesi sonralar Qarabaga da hokmdarliq etmisdir 16 17 ci esrlerde Qacarlar Sefevi dovletinde bir sira resmi vezifeler tutmuslar I Sah Abbas Sefevi dovrunde Sahseven turk tayfalari kimi taninan Qacarlari Iranin muxtelif bolgelerine yerlesdirmisdir ve bunlarin bir coxu Astarabad hal hazirda Qorqan erazisinde qoyulmusdur Dovletin qurulmasi Redakte Qacar boylari 18 esrde develi qolu ve Qoyunlu Qovanli qolu olmaqla iki qoldan ibaret olan boylar birliyi olub iki qol arasinda guc mubarizesi yasanmaqda idi Bu mubarizeni qazanan Koyunlu qolundan Mehemmed Hesen xan Efsar Xanedaninin kurcusu Nadir Sahin olumunden sonra Gilan Mazandaran ve Curcan olmaqla Xezer denizi sahilini alaraq Guney Iranda Zend xanedanini quran Kerim xan Zend ile mubarize etmeye baslamisdir Kerim xan Zend Qacarlarin daxili mubarizesinden istifade etmek ucun Mehemmed Hesen xanin oglu Aga Mehemmedi Sirazdaki sarayinda esir goturerek Develilere destek vermisdir 1758 ci ilde Mehemmed Hesen Xan Koyunlu qolunun basina kecmis ve Zend Xanedani icinde istirak etmisdir Aga Mehemmed Kerim xan Zendin olumunden sonra 1779 da Sirazda qacmagi bacarmis ve 1778 ci ilde Car Rusiyasini geri cevirerek Astarabadda develi qolunu meglub ederek Qacar Konfederasiyasinin birlesdirmisdir 1796 ci ilde Irani birlesdirerek Tehranin paytaxti Kacar sulalesini qurdu Aga Mehemmed bir terefden Guney Irandaki Zend Xanedani ile mubarize ederek diger terefden Simali Iranda hakimiyyetini genislemeye davam etmisdir 1785 ci ilde Xezer denizinin sahilini elde etdi ve merkezini Tehrana kocurdu 1794 de Lutfeli Xani esir goturerek Zend xanedanini yixmis ve 1795 de Rusiyanin himayesini isteyen Gurcustani feth ederek ustunluyunu qebul etdirmisdir Tiflisi aldiqdan sonra Tehrana donerek 1796da Sah olaraq taxta cixib Aga Mehemmed Sah olmus ve sonra Meshede araram adla davam etmekde olan Efsar Xanedanini tamamile yixmisdir 1796 ci ilde car Rusiyasi Gurcustana ekspedisiyani hazirladi lakin II Yekaterinanin olumu ile bu eksdedisiya legv edildi Rusiyanin cenuba enisinden narahat Aga Mehemmed Sah Buxara seferini legv ederek Gurcustana dogru hereket etmis ancaq yolun ortasinda 19 Iyun 1797 cu ilde sui qesdi neticesinde oldurulmusdur Rusiya ile mubarize Redakte Simali Azerbaycan Turk Xanliqlarinin cixilmaz veziyyetde olduqlarini car ideoloqlari da yaxsi bilirdiler cunki onlar ucun bele bir hali ozleri hazirlamisdilar Bu baximdan hec kese sirr deyildi ki hemin Xanliqlarin ekseriyyeti vaxtile Qacarlara xeyanet ederek onlarla birlesmekden yan qacmalarina baxmayaraq car Rusiyasinin isgalciliq plani heyata kecmeye baslayinca Qacarlarla ya da Osmanlilarla ortaq milli dini medeni tarixi eynilik yada dusecekdir Bu ise ne olursa olsun Cenubi Qafqazi isgal etmeyi planlasdiran car Rusiyasina serf etmirdi Ona gore de hele 18 ci esrin baslarindan Simali Qafqazdan sonra Cenubi Qafqazi da ele kecirmek niyyetine dusmus hetta Sefevilerin tenezzulu dovrunde qisa bir muddet de olsa bunu bacarmis olan Rusiya ancaq cox kecmeden Efsarlardan aldiqlari meglubiyyetin sebeblerini o zamandan feqrli olaraq bu defe daha yaxsi analiz etmisdiler Bu analizin neticesi olaraq car Rusiyasi Simali Azerbaycan Turk Xanliqlarini oz xahisleriyle Osmanli ve Qacarlardan gozlenilen tehlukeye qarsi himayeci liyini surdurmekle yanasi addim addim torpaqlarimizin en azi bir hissesinin isgalini gerceklesdirmeye basladi Azerbaycan sulaleleri Sah sulaleleri Mannalar Madaylar Atropatidler Atropatena Arsakileri Saciler Seddadiler Revvadiler Sirvansahlar Selcuqlular Elxanlilar CelayirlarQaraqoyunlularAgqoyunlularSefevilerEfsarlarQacarlar Knyaz sulaleleri Sunik Arransahik Alban Arsakileri Mehraniler Defne sulalesi Hesen Celalyanlar Xan sulaleleri Cavansirler Ziyadoglular sulalesi Bayatlar Qaradaglilar Muqeddemler Sahsevenler Seqaqiler Dunbililer KengerlilerXancobanlilarBakixanovlarQara Kesis nesliXoyskiler Dovletcilik xronologiyasi Aratta Lulubi Kuti Turukki Isquz Manna Midiya Atropatena Qafqaz Albaniyasi Xacin knyazligi Sirvansahlar dovleti Naxcivansahliq Saciler dovleti Salariler dovleti Seddadiler dovleti Revvadiler dovleti Atabeyler dovleti Elxaniler dovleti Celayirlar dovleti Qaraqoyunlular Agqoyunlular Sefeviler Efsarlar Qacarlar Azerbaycan xanliqlari Azerbaycan sultanliqlari Azerbaycan Demokratik Respublikasi Azadistan Azerbaycan SSR Azerbaycan Milli Hokumeti Azerbaycan RespublikasibaxmuzakireredakteBurada bizi dusunduren iki esas mesele var ki hemin meseleleri derinden analiz etmeden Simali Azerbaycan Turk Xanliqlarinin car Rusiyasi terefinden isgali hemin isgalin iki esre yaxin surmesinin esil mahiyyeti anlasilmaz olaraq qalacaqdir Bunlardan birincisi Efsarlardan ferqli olaraq Qacarlarin Rusiya ile muharibelerde esasen yenik duserek Simali Azerbaycan Turk Xanliqlarini ozune birlesdire bilmemesi sebebleri ikincisi car Rusiyasinin Cenubi Qafqazin isgaliyla bagli planinda bas veren bezi muhum taktiki deyisiliklerdir Demeli yeni dovr milli tariximizin o cumleden felsefi ve sosial siyasi fikir tariximizin esas metodoloji acarlari Qacarlar ve car Rusiyasiyla baglidir Sovetler Birliyi doneminde Azerbaycan tarixi adli kitablarda musbet yenilikci isgalci car Rusiyasi one cekilerek bunun tam eksi olaraq Qacarlara munasibetde dusmen gerilikci isgalci Iran obrazi yaradilmisdir Ona gore de bu iki meseleye qisaca nezer yetirmeyi yalniz 19 cu esr felsefi ve sosial siyasi fikir tariximiz ucun deyil butovlukde yeni ve en yeni tariximize isiq tutmaq baximindan da son derece vacib hesab edirik Bu anlamda bizi dusunduren esas mesele de odur ki Qacarlarin seleflerinden ferqli olaraq esrler boyu Turk sulalelerinin hakimiyyeti altinda olan Cenubi Qafqaza o cumleden Simali Azerbaycana sahib cixa bilmemesine ne sebeb oldu Ustelik Qacarlarin tam tersi olaraq da car Rusiyasi soykok ve din birliyi bagi olmadigi halda nece oldu ki evvelce bezi xanliqlari din xadimlerini taninmis ziyalilari ele alib daha sonra da Azerbaycanin simalina dair isgalciliq planini herbi gucle gerceklesdire bildi Bize ele gelir ki bunun baslica sebeblerden biri Efsarlarin 1730 1740 ci illerde car Rusiyasina qarsi apardigi mucadilenin sertleriyle Qacarlarin 1790 1828 ci illerde car Rusiyasina qarsi apardigi apardigi mucadilenin sertlerinin ferqli olmasiyla baglidir Meselen 18 ci esrin ikinci yarisinda car Rusiyasinin isgalciliq yuruslerini Sefeviler adina durdurmagi basaran Nadir sah Efsarin elinde bir sira ustunlukler vardi Bele ki Nadir sah yenice bas qaldiran yerli separatistlere eyni zamanda suretle tenezzule ugrayan Sefevilerin bu veziyyetinden telem telesik istifade ederek Cenubi Qafqazi isgal etmek isteyen bir Rusiyaya qarsi mubariz aparirdi Bu anlamda Nadir sah Efsar ucun car Rusiyasini Cenubi Qafqazdan o cumleden Simali Azerbaycandan uzaq tutmaq eyni zamanda yenice bas qaldiran separatciliq toxumlarini cucermeden aradan qaldirmaq cox da cetin olmadi Butun bunlarla yanasi Nadir sah Efsarin uzaqgoren siyasetiyle hem Rusiyaya hem de separatizme qarsi dura bilmek ucun Sefeviler dovrundeki dord beylerbeyliyini legv ederek Efsarlar dovletinin terkibinde vahid Azerbaycan eyaletini gerceklesdirmesini eyni zamanda bu bolgede separatizme ozellikle Rusiyaya meyil eden quvveleri xeyli derecede zerersizlesdimesini tariximiz adina ucun cox muhum isler hesab edirik En esasi odur ki Nadir sah Efsar separatizme qarsi vahidliyi butovluyu ireli surerek Rusiyanin Cenubi Qafqazda kok salmasinin separatizm ocaqlarinin yaratmasinin qarsisini almis eyni zamanda Rusiyaya meyil eden butun xainleri vaxtinda cezalandiraraq onlarin el qol acmasina ciddi olcude imkan vermemisdir Car Rusiyasi da Nadir sah Efsar terefinden derebeyliye separatizme son qoyulmus vahid bir merkezde birlesdirilerek Efsarlar dovletinin esas sutunu halina gelmis Azerbaycanda parcala ve hokm sur isgalciliq siyasetini artiq yurude bilmeyeceyini anlayaraq geri cekilmeye mecbur olmusdur Cox yaziqlar olsun ki 1747 ci ilde Nadir sah Efsarin facieli olumuyle yalniz Efsarlarin sonu gelmedi eyni zamanda merkezi dovletin dagilmasiyla yeni sertler ortaya cixdi Yeni sertler ise ondan ibaret idi ki boyuk bir imperiya cokerek onun xarabaliqlari uzerinde kicik xanliqlar ortaya cixdigi halda car Rusiyasi herbi gucunu daha da artiraraq isgalciliq planlarini yeni formada gerceklesdirmeye basladi Her halda Nadir sah Efsarin olumunden sonra Efsarlar dovletinin merkezi hakimiyyeti qoruya bilmemesini bunun neticesinde boyuk bir dovletin xarabaliqlari uzerinde ekseriyyeti Turk menseli olmaqla kicik Xanliqlarin yaranmasini Azerbaycan turklerinin ciddi olcude qelebelerinin sonu meglubiyyetlerinin baslangici car Rusiyasinin ise meglubiyyet lerinin sonu qeleblerinin baslangici hesab etmek olar Artiq 18 ci esrin ikinci yarisinda ortaya cixan yeni sertler daxilinde hem icdeki problemleri hell edib guclu bir dovlet yaratmaq hem de xarici tehdidlerin basinda gelen car Rusiyasinin isgalciliq planlarini durdurmaq evvelki qeder asan deyildi Bu anlamda Aga Mehemmed Qacar yeni dovletin yaranmasi yolunda boyuk ugurlara imza atsa da ancaq yeni sertlerin ortaya qoydugu zorluqlar uzunden Azerbaycan torpaqlarinin tamamini yeni dovletin etrafinda birlesdire bilmemesi onun muhum qelebelerine de mueyyen qeder kolge salmisdir Ustelik yeni yaranan dovletin esas sutunu olan Azerbaycan turklerinin bir qisminin car Rusiyasinin isgali altinda qalmasi Qacarlar ucun butun movcudiyyetleri doneminde hem icden hem de xaricden daima bir tehdid yaratmistir ki mehz boyuk olcude bu tehdidlerin neticesinde de 1925 ci ilde hemin quvveler terefinden devrilmisdir Butun bunlara esas sebeb odur ki Nadir sah Efsardan ferqli olaraq Aga Mehemmed Qacar artiq on illerle musteqil yasamis separatist xanliqlara bununla yanasi artiq parcala ve hokm sur isgalciliq siyasetini yuruden car Rusiyasina qarsi yeni sertler cercivesinde mucadile vermisdi Her halda car Rusiyasi Sefevilerin suretli tenezzulu dovrunde telem telesik Qafqazi o cumleden Cenubi Qafqazi isgal etmek taktikasini bir kenara qoyaraq Qacarlarin dovrunde daha cox Efsarlarin suqutundan sonra ortaya cixmis Xanliqlarin aralarinda dusmencilik toxumu sepmek onlari Osmanli ve Qacarlara qarsi qoymaq ozunu ise himayeci rolunda qeleme vermek kimi siyasi manevralarla meseleni hell etmeye calisirdi Car Rusiyasi Cenubi Qafqazin ilk isgalindan ciddi netice cixartmis olmali idi ki novbeti merhelede Simali Azerbaycani herbi gucle deyil once menevi psixoloji anlamda parcala ve hokm sur siyasetiyle ozune tabe etdirmisdi Her halda 18 ci esrin ikinci yarisinda Rusiyanin car ve caricalarinin bezi Turk xanliqlarina din adamlarina taninmis ziyalilara hediyyeler gondermeleri eyni zamanda onlarin ovladlarini diger yaxinlarini Rusiyaya devet etmeleri butun bunlarla yanasi azsayli etnik qruplarla isbirliyi qurmalari novbeti isgalciliq siyasetine zemin hazirlamaq ucun idi En esasi odur ki car ideoloqlari Simali Azerbaycan Turk Xanliqlarini bacardiqlari qeder Qacarlar ve Osmanlidan uzaq tutaraq eyni zamanda vahid dovletde birlese bilmemeleri ucun dusmencilik munasibetlerini guclendirmis guya bu zamanda her birinin ayri ayriliqda musteqil yasamalarini desteklediklerini ifade etmeye calismislar Subhesiz bu meselelerle bagli car ideoloqlari Efsarlardan sonra kecmis Sefeviler erazisinde yeni dovlet yaratmaq isteyen Qacarlarla Simali Azerbaycan Turk xanliqlari arasindaki munasibetleri daim diqqetde saxlamis butun vasitelerden istifade ederek Cenubi Qafqazin o cumleden Simali Azerbaycanin yeni qurulan bir Turk dovletinin serhedleri icinde qalmasina baslica engel olmuslar Ona gore de hesab edirik ki Efsarlarin car Rusiyasina qarsi apardigi mubarizenin sertleriyle Qacarlarin verdiyi mucadile sertleri arasinda xeyli ferqlilikler var Elbette Efsarlarla muqayisede Qacarlarin merkeze tabe olmaq istemeyen Xanliqlara xususile artiq ozune car Rusiyasi kimi resmi himayeci tapmis Xanliqlara qarsi mubarizesi bu anlamda car Rusiyasina qarsi verdiyi savaslar daha agirli ve zor sertler altinda olmusdur Butun bunlari yeni 18 ci esrin birinci yarisindaki sertlerle 18 ci esrin sonu 19 cu esrin baslarindaki sertler arasindaki ferqleri nezere almadan Cenubi Qafqazin o cumleden Simali Azerbaycanin isgalinda yalniz Qacarlari suclu car Rusiyasini ise haqli hesab etmek bir Turk tarixcisine eyni zamanda ozunu obyektiv tarixci hesab eden istenilen tarixciye yarasmaz Sulalenin suqutu Redakte 21 yanvar 1898 ci ilde Tebrizde anadan olan Soltan Ehmed 11 yasinda sah taxtina qalxmisdir Ancaq Birinci dunya muharibesi illerinde Iranin Rus Ingilis ve Osmanli qosunlari terefinden isgali Sultan Ehmed sahin nufuzunun itmesile neticelenmisdir 1921 ci ilin fevral ayinda dovlet cevrilisine basciliq eden Rza xan Pehlevi Iranda en nufuzlu sexsiyyete cevrilmisdir 1923 cu ilde Sultan Ehmed sah Irani hemiselik terk etmisdir ve 1925 ci ilde Meclisin qerari ile Qacar hokmdarliginin sonu qoyulmusdur 1925 ci ilden 1979 cu ile qeder Irana Pehlevi sulalesinin sahlari hokmdarliq etmisler Sultan Ehmed sah Qacar 21 fevral 1930 cu ilde Fransanin Neuilly sur Seine seherinde vefat etmisdir 1796 1925 ci illerde Qacar sulalesinden sahlar RedakteAdi Portreti Atasi Heyati Tacguzarligi Taxti terk etmesi1 Aga Mehemmed sah Mehemmedhesen xan Qovanli Qacar 1742 1797 20 mart 1794 17 iyun 17972 Feteli sah Huseynqulu xan Qovanli Qacar 1772 1834 17 iyun 1797 23 oktyabr 18343 Mehemmed sah Abbas mirze Qovanli Qacar 1808 1848 23 oktyabr 1834 5 sentyabr 18484 Nasireddin sah Mehemmed sah 1831 1896 5 oktyabr 1848 1 May 18965 Muzeffereddin sah Nasireddin sah 1853 1907 1 may 1896 3 yanvar 19076 Mehemmedeli sah Muzeffereddin sah 1872 1925 3 yanvar 1907 16 iyul 19097 Sultan Ehmed sah Qacar Mehemmedeli sah 1898 1930 16 iyul 1909 15 dekabr 1925Istinadlar Redakte Almanach de Gotha Annuaire Genealoqique diplomatique et statistique 1897 page 1132 Almanach de Gotha Annuaire Genealoqique diplomatique et statistique 1907 page 1013 Ardabil Becomes a Province Center Periphery Relations in Iran H E Chehabi International Journal of Middle East Studies Vol 29 No 2 May 1997 235 Orijinal metn ing Azeri Turkish was widely spoken at the two courts in addition to Persian and Mozaffareddini Shah r 1896 1907 spoke Persian with an Azeri Turkish accent Homa Katouzian State and Society in Iran The Eclipse of the Qajars and the Emergence of the Pahlavis Published by I B Tauris 2006 pg 327 In post Islamic times the mother tongue of Iran s rulers was often Turkic but Persian was almost invariably the cultural and admnistrative language Homa Katouzian Iranian history and politics Published by Routledge 2003 pg 128 Indeed since the formation of the Ghaznavids state in the tenth century until the fall of Qajars at the beginning of the twentieth century most parts of the Iranian cultural regions were ruled by Turkic speaking dynasties most of the time At the same time the official language was Persian the court literature was in Persian and most of the chancellors ministers and mandarins were Persian speakers of the highest learning and ability Genealogy and History of Qajar Kadjar Rulers and Heads of the Imperial Kadjar House Cyrus Ghani Iran and the Rise of the Reza Shah From Qajar Collapse to Pahlavi Power I B Tauris 2000 ISBN 1 86064 629 8 p 1 Encyclopedia Iranica The Qajar Dynasty Online Edition K M Rohrborn Provinzen und Zentralgewalt Persiens im 16 und 17 Jahrhundert Berlin 1966 p 4 Encyclopedia Iranica Ganja Online EditionXarici kecidler Redakte Pehleviler bizi mehv ede bilmediler Qacar sulalesinin davamcisi MUSAHIBE olu kecid Azerbaycan turklerinin son imperiyasi Qacarlar dovleti XV YAZIHemcinin bax RedakteSefeviler Azerbaycan tarixiMenbe https az wikipedia org w index php title Qacar dovleti amp oldid 5994901, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.