fbpx
Wikipedia

Qızılbaş

Avqust 01, 2021

Qızılbaş (fars. قزلباش Qezelbāš; ing. Qizilbash) — Səfəvi.

Səfəvi Qızılbaş əsgəri, İranın Saadabad sarayında sərgilənən modeli

Qızılbaşlığın mənası haqqında müxtəlif fikirlər mövcuddur. Bir rəvayətə görə Məhəmməd peyğəmbər Ühüd döyüşündə yaralanır, başından axan qanlar onun başını qızıl bir baş halına gətirir və bundan sonra Əli başında qırmızı tac ilə müharibələrdə iştirak etmişdir və qızılbaşlar bu adı burdan almışlar. Digər bir rəvayətə görə Şah İsmayıl İkinci Bəyazid dövründə öz əsgərlərini Anadoludan Suriyaya keçirəndə bu əsgərlərin də başında qırmızı təkkələr varmış və bundan sonra şiələrə qızılbaş deməyə başlamışlar.

Alman alimi Brokelmana görə isə atasının ölümündən sonra Şeyx Heydər öz təriqətinə yeni bir şəkil verdi ki, bu da öz ifadəsini yeni bir baş örtüyündə tapmışdır. Bu qırmızı başlıq 12 imama işarət edən və 12 dilimli bir Heydəri baş örtüyü idi

Tarixi

 
Qızılbaş atcısı, Jan Şarden kitabından

Qızılbaşlar Səfəvilər dövlətində hakim mövqe tuturdular. Səfəvilər dövlətinin həm də "Qızılbaşlar dövləti" adlandırılması bununla əlaqədar idi.

Qızılbaşlar əvvəlcə Şamlı, Rumlu, Ustaclı, Təkəli, Əfşar, Qacar, Zülqədər, Varsaq, Qaradağlı (Qaradağ sufiləri), sonralar isə Bayat, Qaramanlı, Baharlı, Alpaut, Ərəşli, Qazaxlı və başqa türkdilli tayfaları birləşdirirdi. Talışlar qızılbaşların tərkibində yeganə irandilli xalq idi.

Qızılbaşlar tayfa ittifaqına daxil olan ellərdən bəziləri:

Əfqanıstan qızılbaşları

Özbək və türkmənlərdən sonra Əfqanıstanda üçüncü ən böyük türk qrupu qızılbaşlardır. 4 yanvar 2004–cü ildə qəbul edilmiş konstitusiyanın I bölmə, IV maddəsinə əsasən qızılbaşlar etnik qrup kimi Əfqanıstan dövləti tərəfindən tanınır. XVIII əsrdə Nadir şah Əfşar tərəfindən Əfqanıstana köçürülüblər. On iki imam şiəsi olan qızılbaşların hamısı ikidillidir. Bu ölkədəki qızılbaşlar əfşar, bayat, şahsevən, ənsarlı, şahağası, şamlı və cavanşir tayfalarından ibarətdir, əsas dil kimi əksəriyyəti dari dilində, əfşar tayfasından olanların bir hissəsi isə Azərbaycan dilinə yaxın dialektdə danışır. Əsas dil olaraq daricə danışanların ikinci dili şimali Azərbaycanda danışılan dialektlərdir. Kompakt halda Kabil, Herat, Lögər və Qəndahar şəhərlərində, həmçinin Əfqanıstanın mərkəzində bəzi kəndlərdə yaşayılar.

Əfqanıstanda yaşayan etnik qrupların sayı haqqında məlumat siyahıyaalınma keçirilmədiyi üçün təxminlərə əsaslanır. 1996–cı ilə olan təxminə əsasən qızılbaşlar Əfqanıstan əhalisinin təxminən 1.00%–ni təşkil edirlər. Əfqanıstan Mərkəzi Statistika Təşkilatının 21 mart 2015–ci ilə olan məlumatına əsasən ölkənin oturaq əhalisinin sayı 27.101.365 nəfərdir. Oturaq əhalidən əlavə ölkədə təxminən 1.5 milyon nəfər köçəri (fars. کوچی‌های افغانستان) yaşayır və beləliklə ölkənin faktiki əhalisi qeyd edilən tarixə təxminən 28.6 milyon nəfərdən çoxdur.

Beləliklə, 2015-ci ildə Əfqanıstanda qızılbaşların sayının 286 min nəfərdən çox olduğunu təxmin etmək mümkündür.

Pakistan qızılbaşları

Anadolu

Anadoluda Qırşexir, Ankara, Sivas,Malatya, Diyarbəkir, Ərzurum,Çorum, Kars, Antalya, İzmir, Manisa, Kütaxya, Balıqəsirdə Qızılbaş kəndləri vardır. Ümumiyyətlə isə, Qızılbaşlara Türkiyənin hər bir yerində rast gəlmək mümkündür. Orta Anadolu Qızılbaşları Hacı Bəktaşi Vəli-Çələbi ocağına, Qızılbaşların bir qolu olan Taxtacılar İzmirin Narlıdərə kəndindəki Yanın Yatır ocağına, Aydında olan Qızılbaşlar isə Hacı Əmir ocağına bağlıdırlar. Qızılbaşların böyük bir piri də Ankaranın Həsən dədə kəndindəki eyni adlı bir pirdir108. Taxtacılar Qızılbaşların qolu olub Yürük türkmənləridir. Bunlar köçəri həyat tərzi keçirirlər. Meşə təsərrüfatı ilə məşğul olduqlarından taxtacı adlandırılırlar.

Anadolu Qızılbaşları demokrat ruhlu və yüksək əxlaqlı insanlardır. Əski türkcə danışırlar, savadlıdırlar, cahil və qaba deyildirlər. Bir çox mahnılar, şerlər və əfsanələr bilirlər.

Hindistan qızılbaşları

Mənbə

  • 1. Dost Muhammad Khan first reign and the First Anglo-Afghan War. — Kabul in the Early Nineteenth Century, page 22 – 25. // State and Tribe in Nineteenth-century Afghanistan: The Reign of Amir Dost Muhammad Khan (1826-1863). Author: Christine Noelle. First published in 1997 by Curzon Press; reprinted in 2004. London: Routledge Curzon, 2004, 439 pages. ISBN 9780700706297
  • 1. Dost Muhammad Khan first reign and the First Anglo-Afghan War. — The Qizilbash, page 25 – 26. // State and Tribe in Nineteenth-century Afghanistan: The Reign of Amir Dost Muhammad Khan (1826-1863). Author: Christine Noelle. First published in 1997 by Curzon Press; reprinted in 2004. London: Routledge Curzon, 2004, 439 pages. ISBN 9780700706297
  • Sadiq Nağıyev. "Qızılbaşlıq haqqında", Bakı, 1997
  • Joshua Project –Unreached Peoples of the World: Qizilbash of Afghanistan

Qeydlər

  1. Ənsarlı və ya Ənsaroğlu adlı tayfa əvvəllər Bayat tayfasından ayrılmış qəbilə olmuşdur, sonrdan artaraq tayfaya çevrildi.
  2. Bayat tayfasına mənsub olan qızılbaşlar Əfqanıstanın şərqində və şimali-şərqində məskunlaşıblar. Ənsarlı qızılbaşlar Kabil vilayətinin Qala Fətulla, Qala Sədulla və Vəzirabad kəndlərində yaşayırlar. Şamlı tayfasının nümayəndələri Kabil və Herat şəhərlərində məskunlaşıblar.
  3. Hicri-şəmsi təqviminə əsasən 1 fərvərdin 1394–cü il tarixi Qriqori təqvimi ilə 21 mart 2015–ci il tarixinə uyğun gəlir (bax).
  4. BMT sisteminə daxil olan "Dünya Qida Proqramı" təşkilatının məlumatına görə ("Köçərilərin milli çoxsahəli qiymətləndirilməsi"nə əsasən) 2004–cü il etibarı ilə Əfqanıstanda (əksəriyyəti etnik puştun olan) aktiv köçəri əhalinin sayı 1.5 milyon 2012-12-18 at the Wayback Machine dur. Həmçinin, Əfqanıstan Mərkəzi Statistika Təşkilatının 2009–cu, 2010–cu, 2011–ci, 2012–ci, 2013–cü və 2014–cü illər üçün hazırladığı "Statistik məcmuə"lərdə köçərilərin sayı dəyişilmədən 1.5 milyon nəfər olaraq göstərilib.
  5. BMT 2012–ci ilə Əfqanıstan əhalisini 29.825 milyon nəfər təxmin etmişdir. Yenə BMT–yə görə 2010–2015–ci illərdə Əfqanıstanda əhalinin illik orta artımı 2.40 % təşkil edəcəkdir. Buna əsaslanaraq ehtimal etmək olar ki, 2015–ci ildə Əfqanıstan əhalisi 32.024 milyon nəfər təşkil edə bilər. — Bu məlumatlar üçün istinad olaraq baxın: Country profiles. — Afghanistan, page 3. // World Statistics Pocketbook, 2014 edition 2015-03-29 at the Wayback Machine. Department of Economic and Social Affairs Statistics Division, Series V, No. 38. New York: United Nations, 2014, 241 pages. ISBN 9789211615869.
  6. Əfqanıstanda yaşayan qızılbaşların sayının 30 mindən 1 milyonadək olduğuna dair müxtəlif təxminlər mövcuddur.

İstinadlar

  1. Qızılbaşlıq haqqında. Əbiləv, Zeynalov nəşriyyatı. Bakı: 1997, s.3
  2. C. Brockelman. İslam milletleri ve devletleri tarihi. 1.(1-3. Kisimlar). Çeviren; Prof. Dr. Neşet Caqatay. 2. Baskı. Ankara, 1964, s. 296.
  3. Azərbaycan Sovet Ensiklopediyası. III cild. Bakı. 1979, səh. 159.
  4. Chapter 1. From Tribal Confederacy to National Coalescence, pp. 20. // Modern Afghanistan: A History of Struggle and Survival. Revised edition. First published in 2004 by I. B. Tauris & Co Ltd. — (Author) Amin Saikal with assistance Ravan Farhadi and Kirill Nourzhanov. London: I. B. Tauris, 2012, 416 pages. ISBN 9781780761220
  5. The Constitution of Afghanistan – Year 1382, Chapter One, Article Four or read in pashto and dari 2010-12-03 at the Wayback Machine
  6. 5. The Rise of Afghanistan, page 124 // Afghanistan: A Military History from Alexander the Great to the War Against the Taliban. Author: Stephen Tanner. First published in 2002 by Da Capo Press; (revised edition) reprinted in 2009. Philadelphia: Da Capo Press, 2009, 375 pages. ISBN 9780306818264
  7. The Dictionary. — N. — Nadir Shah Afshar, page 305 – 306. // Historical Dictionary of Afghanistan. Fourth edition. Author: Ludwig W. Adamec. Lanham: Scarecrow Press, 2012, XCV+569 pages. ISBN 9780810878150
  8. "Qizilbash in Afghanistan — Joshua Project". İstifadə tarixi: 12 aprel 2015.
  9. "Afshari in Afghanistan — Joshua Project". İstifadə tarixi: 12 aprel 2015.
  10. "Language: Azerbaijani, North — Joshua Project". İstifadə tarixi: 12 aprel 2015.
  11. Social Structure. — Ethnic Groups, page 104. // Afghanistan: A Country Study. Editors: Richard F. Nyrop, Donald M. Seekins. Baton Rouge: Claitor's Law Books and Publishing Division, 2001, 226 pages. ISBN 9781579807443
  12. "Estimated Settled Population by Civil Division , Urban, Rural and Sex – 2015 — Central Statistics Organization of Afghanistan". İstifadə tarixi: 13 aprel 2015.

Avqust 01, 2021
qızılbaş, fars, قزلباش, qezelbāš, qizilbash, səfəvi, səfəvi, əsgəri, iranın, saadabad, sarayında, sərgilənən, modeli, lığın, mənası, haqqında, müxtəlif, fikirlər, mövcuddur, rəvayətə, görə, məhəmməd, peyğəmbər, ühüd, döyüşündə, yaralanır, başından, axan, qanla. Qizilbas fars قزلباش Qezelbas ing Qizilbash Sefevi Sefevi Qizilbas esgeri Iranin Saadabad sarayinda sergilenen modeli Qizilbasligin menasi haqqinda muxtelif fikirler movcuddur Bir revayete gore Mehemmed peygember Uhud doyusunde yaralanir basindan axan qanlar onun basini qizil bir bas halina getirir ve bundan sonra Eli basinda qirmizi tac ile muharibelerde istirak etmisdir ve qizilbaslar bu adi burdan almislar Diger bir revayete gore Sah Ismayil Ikinci Beyazid dovrunde oz esgerlerini Anadoludan Suriyaya kecirende bu esgerlerin de basinda qirmizi tekkeler varmis ve bundan sonra sielere qizilbas demeye baslamislar 1 Alman alimi Brokelmana gore ise atasinin olumunden sonra Seyx Heyder oz teriqetine yeni bir sekil verdi ki bu da oz ifadesini yeni bir bas ortuyunde tapmisdir Bu qirmizi basliq 12 imama isaret eden ve 12 dilimli bir Heyderi bas ortuyu idi 2 Mundericat 1 Tarixi 2 Efqanistan qizilbaslari 3 Pakistan qizilbaslari 4 Anadolu 5 Hindistan qizilbaslari 6 Menbe 7 Qeydler 8 IstinadlarTarixi Redakte Qizilbas atcisi Jan Sarden kitabindan Qizilbaslar Sefeviler dovletinde hakim movqe tuturdular Sefeviler dovletinin hem de Qizilbaslar dovleti adlandirilmasi bununla elaqedar idi Qizilbaslar evvelce Samli Rumlu Ustacli Tekeli Efsar Qacar Zulqeder Varsaq Qaradagli Qaradag sufileri sonralar ise Bayat Qaramanli Baharli Alpaut Eresli Qazaxli ve basqa turkdilli tayfalari birlesdirirdi Talislar qizilbaslarin terkibinde yegane irandilli xalq idi 3 Qizilbaslar tayfa ittifaqina daxil olan ellerden bezileri Samli eli Ustacli eli Turkman eli Tekeli eli Evsar eli Qacar eli Zulqeder eli Qaramanli eli Qaradagli eli Bayat eli Rumlu eli Varsaq eliEfqanistan qizilbaslari RedakteOzbek ve turkmenlerden sonra Efqanistanda ucuncu en boyuk turk qrupu qizilbaslardir 4 4 yanvar 2004 cu ilde qebul edilmis konstitusiyanin I bolme IV maddesine esasen qizilbaslar etnik qrup kimi Efqanistan dovleti terefinden taninir 5 XVIII esrde Nadir sah Efsar terefinden Efqanistana kocurulubler 6 7 On iki imam siesi olan qizilbaslarin hamisi ikidillidir 8 Bu olkedeki qizilbaslar efsar bayat sahseven ensarli q 1 sahagasi samli ve cavansir tayfalarindan ibaretdir esas dil kimi ekseriyyeti dari dilinde efsar tayfasindan olanlarin bir hissesi ise Azerbaycan diline yaxin dialektde danisir 9 Esas dil olaraq darice danisanlarin ikinci dili simali Azerbaycanda danisilan dialektlerdir 10 Kompakt halda Kabil Herat Loger ve Qendahar seherlerinde hemcinin Efqanistanin merkezinde bezi kendlerde yasayilar q 2 Efqanistanda yasayan etnik qruplarin sayi haqqinda melumat siyahiyaalinma kecirilmediyi ucun texminlere esaslanir 1996 ci ile olan texmine esasen qizilbaslar Efqanistan ehalisinin texminen 1 00 ni teskil edirler 11 Efqanistan Merkezi Statistika Teskilatinin 21 mart q 3 2015 ci ile olan melumatina esasen olkenin oturaq ehalisinin sayi 27 101 365 neferdir 12 Oturaq ehaliden elave olkede texminen 1 5 milyon nefer q 4 koceri fars کوچی های افغانستان yasayir ve belelikle olkenin faktiki ehalisi qeyd edilen tarixe texminen 28 6 milyon neferden coxdur q 5 Belelikle 2015 ci ilde Efqanistanda qizilbaslarin sayinin 286 min neferden cox oldugunu texmin etmek mumkundur q 6 Pakistan qizilbaslari RedakteAnadolu RedakteAnadoluda Qirsexir Ankara Sivas Malatya Diyarbekir Erzurum Corum Kars Antalya Izmir Manisa Kutaxya Baliqesirde Qizilbas kendleri vardir Umumiyyetle ise Qizilbaslara Turkiyenin her bir yerinde rast gelmek mumkundur Orta Anadolu Qizilbaslari Haci Bektasi Veli Celebi ocagina Qizilbaslarin bir qolu olan Taxtacilar Izmirin Narlidere kendindeki Yanin Yatir ocagina Aydinda olan Qizilbaslar ise Haci Emir ocagina baglidirlar Qizilbaslarin boyuk bir piri de Ankaranin Hesen dede kendindeki eyni adli bir pirdir108 Taxtacilar Qizilbaslarin qolu olub Yuruk turkmenleridir Bunlar koceri heyat terzi kecirirler Mese teserrufati ile mesgul olduqlarindan taxtaci adlandirilirlar Anadolu Qizilbaslari demokrat ruhlu ve yuksek exlaqli insanlardir Eski turkce danisirlar savadlidirlar cahil ve qaba deyildirler Bir cox mahnilar serler ve efsaneler bilirler Hindistan qizilbaslari RedakteMenbe Redakte1 Dost Muhammad Khan first reign and the First Anglo Afghan War Kabul in the Early Nineteenth Century page 22 25 State and Tribe in Nineteenth century Afghanistan The Reign of Amir Dost Muhammad Khan 1826 1863 Author Christine Noelle First published in 1997 by Curzon Press reprinted in 2004 London Routledge Curzon 2004 439 pages ISBN 9780700706297 1 Dost Muhammad Khan first reign and the First Anglo Afghan War The Qizilbash page 25 26 State and Tribe in Nineteenth century Afghanistan The Reign of Amir Dost Muhammad Khan 1826 1863 Author Christine Noelle First published in 1997 by Curzon Press reprinted in 2004 London Routledge Curzon 2004 439 pages ISBN 9780700706297 Sadiq Nagiyev Qizilbasliq haqqinda Baki 1997 Joshua Project Unreached Peoples of the World Qizilbash of AfghanistanQeydler Redakte Ensarli ve ya Ensaroglu adli tayfa evveller Bayat tayfasindan ayrilmis qebile olmusdur sonrdan artaraq tayfaya cevrildi Bayat tayfasina mensub olan qizilbaslar Efqanistanin serqinde ve simali serqinde meskunlasiblar Ensarli qizilbaslar Kabil vilayetinin Qala Fetulla Qala Sedulla ve Vezirabad kendlerinde yasayirlar Samli tayfasinin numayendeleri Kabil ve Herat seherlerinde meskunlasiblar Hicri semsi teqvimine esasen 1 ferverdin 1394 cu il tarixi Qriqori teqvimi ile 21 mart 2015 ci il tarixine uygun gelir bax BMT sistemine daxil olan Dunya Qida Proqrami teskilatinin melumatina gore Kocerilerin milli coxsaheli qiymetlendirilmesi ne esasen 2004 cu il etibari ile Efqanistanda ekseriyyeti etnik pustun olan aktiv koceri ehalinin sayi 1 5 milyon Arxivlesdirilib 2012 12 18 at the Wayback Machine dur Hemcinin Efqanistan Merkezi Statistika Teskilatinin 2009 cu 2010 cu 2011 ci 2012 ci 2013 cu ve 2014 cu iller ucun hazirladigi Statistik mecmue lerde kocerilerin sayi deyisilmeden 1 5 milyon nefer olaraq gosterilib BMT 2012 ci ile Efqanistan ehalisini 29 825 milyon nefer texmin etmisdir Yene BMT ye gore 2010 2015 ci illerde Efqanistanda ehalinin illik orta artimi 2 40 teskil edecekdir Buna esaslanaraq ehtimal etmek olar ki 2015 ci ilde Efqanistan ehalisi 32 024 milyon nefer teskil ede biler Bu melumatlar ucun istinad olaraq baxin Country profiles Afghanistan page 3 World Statistics Pocketbook 2014 edition Arxivlesdirilib 2015 03 29 at the Wayback Machine Department of Economic and Social Affairs Statistics Division Series V No 38 New York United Nations 2014 241 pages ISBN 9789211615869 Efqanistanda yasayan qizilbaslarin sayinin 30 minden 1 milyonadek olduguna dair muxtelif texminler movcuddur Istinadlar Redakte Qizilbasliq haqqinda Ebilev Zeynalov nesriyyati Baki 1997 s 3 C Brockelman Islam milletleri ve devletleri tarihi 1 1 3 Kisimlar Ceviren Prof Dr Neset Caqatay 2 Baski Ankara 1964 s 296 Azerbaycan Sovet Ensiklopediyasi III cild Baki 1979 seh 159 Chapter 1 From Tribal Confederacy to National Coalescence pp 20 Modern Afghanistan A History of Struggle and Survival Revised edition First published in 2004 by I B Tauris amp Co Ltd Author Amin Saikal with assistance Ravan Farhadi and Kirill Nourzhanov London I B Tauris 2012 416 pages ISBN 9781780761220 The Constitution of Afghanistan Year 1382 Chapter One Article Four or read in pashto and dari Arxivlesdirilib 2010 12 03 at the Wayback MachineOrijinal metn ing National sovereignty in Afghanistan belongs to the nation that exercises it directly or through its representatives The nation of Afghanistan consists of all individuals who are the citizen of Afghanistan The nation of Afghanistan is comprised of the following ethnic groups Pashtun Tajik Hazara Uzbak Turkman Baluch Pashai Nuristani Aymaq Arab Qirghiz Qizilbash Gujur Brahwui and others The word Afghan applies to every citizen of Afghanistan No member of the nation can be deprived of his citizenship of Afghanistan Affairs related to the citizenship and asylum are regulated by law 5 The Rise of Afghanistan page 124 Afghanistan A Military History from Alexander the Great to the War Against the Taliban Author Stephen Tanner First published in 2002 by Da Capo Press revised edition reprinted in 2009 Philadelphia Da Capo Press 2009 375 pages ISBN 9780306818264 Orijinal metn ing The Qizilbash or Red Heads were Turkic warriors turned Persian who had arrived in Afghanistan in numbers after Nadir Shah s and other Persian debacles The Dictionary N Nadir Shah Afshar page 305 306 Historical Dictionary of Afghanistan Fourth edition Author Ludwig W Adamec Lanham Scarecrow Press 2012 XCV 569 pages ISBN 9780810878150 Orijinal metn ing Some of Nadir s Qizilbash soldiers settled in Afghanistan where their descendants had successfu careers in the army until the end of Dost Muhammad s rule government the trades and crafts Qizilbash in Afghanistan Joshua Project Istifade tarixi 12 aprel 2015 Afshari in Afghanistan Joshua Project Istifade tarixi 12 aprel 2015 Language Azerbaijani North Joshua Project Istifade tarixi 12 aprel 2015 Social Structure Ethnic Groups page 104 Afghanistan A Country Study Editors Richard F Nyrop Donald M Seekins Baton Rouge Claitor s Law Books and Publishing Division 2001 226 pages ISBN 9781579807443Orijinal metn ing In 1996 approximately 40 percent of Afghans were Pashtun 11 4 of whom are of the Durrani tribal group and 13 8 percent of the Ghilzai group Tajiks make up the second largest ethnic group with 25 3 percent of the population followed by Hazaras 18 percent Uzbeks 6 3 percent Turkmen 2 5 percent Qizilbash 1 0 6 9 percent other The usual caveat regarding statistics is particularly appropriate here Estimated Settled Population by Civil Division Urban Rural and Sex 2015 Central Statistics Organization of Afghanistan Istifade tarixi 13 aprel 2015 Menbe https az wikipedia org w index php title Qizilbas amp oldid 5971064, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.