Azərbaycanca
Deutsch
Lietuvos
සිංහල
Türkçe
Українська
Osmanlı-Portuqaliya müharibəsi (1538-1557) — 1538-1557-ci illərdə Portuqaliya Krallığı ilə Osmanlı imperiyası arasında silahlı qarşıdurma. Müharibə ərzində döyüş əməliyyatları Hind okeanı,Qırmızı dəniz, Şərqi Afrika, Hindistanda aparılmışdır. Müharibə hər iki tərəfin fərqli üstünlüyü ilə keçmişdir. Müharibə tərəflərin ciddi uğuru olmadan bitmişdir.
| Osmanlı-Portuqaliya müharibəsi (1538-1557) | |||
|---|---|---|---|
| Osmanlı-Portuqaliya müharibələri | |||
 XVI əsrdə Hind okeanında Osmanlı donanması | |||
| Tarix | 1538-1557-ci illər | ||
| Yeri | Hind okeanı, Qırmızı dəniz, Şərqi Afrika, Hindistan | ||
| Nəticəsi | Tərəflərin bərabərliyi (status dəyişmədi) | ||
| Münaqişə tərəfləri | |||
| |||
| Komandan(lar) | |||
| |||
| İtkilər | |||
| |||
Tarixi
XV əsrin sonlarındakı böyük coğrafi kəşflər, Portuqaliya zadəganlarının və ticarət elitassının güclü fəaliyyəti nəticəsində Portuqaliya dəniz imperiyasına çevrildi. İnfant Gəmiçi Henrinin himayəsi altında Portuqaliyalı dənizçilər, Afrika ətrafında dəniz yolu ilə Hindistana çatmaq istəyən yeni torpaqlar kəşf etməyə başladılar. 1497-1499-cu illərdə, Afrika sahilini dolanan Vasko da Qama komandanlığında dörd gəmidən ibarət bir donnanma Hindistan sahillərinə çatdı. Portuqallar onun sahilində bir neçə ticarət məntəqəsi qurdular. Hind okeanında portuqallar Misir Məmlüklərinin maraqları ilə toqquşdular. Bu da Portuqaliya-Misir müharibəsinə gətirib çıxardı. 1505-ci ildə Məmluk donanması Sultan Qansu Ğavriin əmri ilə Portuqaliyaya qarşı kampaniyaya başladı. Donanmanın yaradılmasına dəstək ağac və silah tədarük edən Osmanlı imperiyası tərəfindən təmin edildi.
1506-cı ildə Afonso d'Albukerkunun komandanlığı altında Portuqaliya donanması Ərəbistan yarımadası sahillərinə yaxınlaşdı. 1507-ci ildə d'Albukerku Maskatı bombaladı. Portuqaliyalılar, Hind Okeanının şimal-qərb hissəsini ələ keçirmək məqsədi ilə şəhəri işğal edib, onu öz forpostuna çevirdilər. Portuqallar 1510-cu ildə Hindistan sahillərində Qoanı işğal etdilər. Bundan sonra Portuqaliyalıların yolu Ərəb dənizi və Fars körfəzinə düşdü. 1514-1516-cı illərdə Osmanlı imperiyası, Portuqaliyaya qarşı mübarizədə Məmluk Sultanlığı ilə fəal şəkildə əməkdaşlıq edirdi. Məmlüklərə kömək üçün Osmanlı admiralı Salman Rəis Misirə göndərildi.
Osmanlı-Məmlük müharibəsi zamanı Məmluk Sultanlığının süqutundan sonra, Osmanlı imperiyası Hind Okeanında Portuqaliyalılarla mübarizə vəzifəsini öz üzərinə götürdü. 1525-ci ildə Salman Rəisin komandanlığı altında 18 gəmidən ibarət Osmanlı donanması Ədəni ələ keçirməklə Portuqaliyanın bu bölgədəki mövqelərinə ciddi zərbə vurdu. Lakin 1535-ci ildə Diu Portuqaliyalılar tərəfindən tutuldu.
Müharibənin gedişi
İkinci Portuqal-türk müharibəsi, daha əvvəl Şərqi Afrikada Osmanlı tərəfindən dəstəklənən yerli müsəlman sultanlıqlar və xristian Efiopiya arasında başlayan Adal-Efiopiya müharibəsi fonunda davam edirdi. 1529-cu ildə müsəlman qoşunlarının Efiopiyaya hücumundan sonra Adal Sultanı Əhməd ibn İbrahim əl-Qazinin orduları tərəfindən Efiopiyanın praktiki işğalı və Efiopiya İmperatoru II Davidin qaçışından sonra Portuqaliya müdaxilə etmək qərarına gəldi. 10 fevral 1541-ci ildə Efiopiyada İmperator Klaudiusun hakimiyyəti dövründə, Eritreyada Massava limanına dənizçi Vasko da Qamanın oğlu Estevan da Qamanın komandanlığı altında bir portuqal dəstəsi çıxdı. Onun dəstəsinə 400 arkebuz, Portuqaliyalı süvari dəstəsi, həmçinin topçu, hərbi mühəndis və sapyorlar daxil idi. Eyni zamanda, Adal sultanlığının tərəfində 2.000 tüfəngli ərəb dəstəsi, 900 türk nizəçi, odlu silahla silahlanmış 1000 Türk piyada tüfəngçisi, həmçinin Albaniya tüfəngçiləri və Osmanlı süvari dəstələri döyüşürdü. Afrikada hərbi əməliyyatların başlanğıcında qüvvələr nisbəti belə idi.
Afikada döyüş əməliyyatları
Portuqal-türk müharibəsi 1838-ci ildə başladı. Belə ki, Osmanlı Sultanı I Süleyman Qanuni 1538-ci ildə Diuyu ələ keçirmək üçün Admiral Hüseyni Paşanın komandanlığı altında 54 gəmidən ibarət Osmanlı donanmasının göndərilməsi ilə bağlı əmr verdi. Bunu öyrənən portuqallar 31 dekabr 1540-cı ildə Estevan da Qamanın komandanlığı altında Portuqaliya donanmasını Osmanlı gəmilərini qarşılamaq üçün Qoadanyola tərəf yola çıxdı. 27 yanvar 1541-ci ildə Portuqaliya donanması Ədəni, sonra Massavanı işğal etdi. 12 fevralda isə o, Şimala Süveyşə türklərin gəmilərinə doğru üzdü. Bu vaxta qədər Osmanlı eskadrilyasına düşmənin yaxınlaşması barədə məlumat verildi, müdafiəyə hazırlandı və sürpriz hücumla Portuqaliya gəmilərini dayanacaqda yandırmağa çalışdı. Estevan da Qama, Sinay yarımadasındakı El Tor limanına hücum edərək osmanlılara belə cavab verdi. Lakin daha sonra Massavaya qayıtmaq məcburiyyətində qaldı.
Afrika əməliyyatlar teatrı Estevan da Qama üçün əvvəlcə uğurlu oldu. 1542-ci ilin fevralında Portuqaliyalılar Bassent döyüşündə Adal və osmanlıların birləşmiş ordusunu məğlub etdilər. Daha sonra onlar Jart döyüşündə də qələbə qazandılar. Bununla belə Vofladaki sonrakı döyüşdə da Qama dəstəsindən üstün olan müsəlman ordusu zəfər qazandı. Estevan da Qama əsir düşdü. Əsirlikdə o, İslamı qəbul etməkdən imtina edərək işgəncə altında öldürüldü.
Bu döyüşdə sağ qalan Portuqaliyalılar (təxminən 170 nəfər) Efiopiya İmperatoru Klaudius ordusu ilə birləşərək Vaina Dağ döyüşündə qələbəyə mühüm töhfə verdilər. Döyüşdə Sultan Əhməd Qranı öldürüldü. Komandirlərinin ölümündən sonra müsəlman dəstələri dağılışdı və Adalo-Efiopiya müharibəsi demək olaraq sona çatdı.
Hind Okeanında döyüş əməliyyatları
Hind okeanında isə döyüşlər əməliyyatları davam edirdi. Osmanlı donanması tərəfindən Diu üç dəfə - 1541, 1545 və 1549-cu illərdə hücuma məruz qaldı. Lakin bütün bu hücumlar Portuqaliyalılar tərəfindən dəf edildi. 1547-ci ildə Hind Okeanındakı Osmanlı-Misir eskadrası ilə aktiv hərbi əməliyyatlara başlayan Amiral Piri Rəis rəhbərlik etməyə başladı. Piri Rəisin gəlməsi ilə vəziyyət Osmanlıların xeyrinə dəyişməyə başladı.
Donanmanı yenidən təşkil edən və çatışmazlıqları aradan qaldıran Piri Rəis 29 oktyabr 1547-ci ildə müxtəlif ölçülü 60 gəmidən ibarət donanması ilə Süveyşdən yola düşdü. Yəmənin Muha limanına çatdıqda, Yəmən valisi Ferhad Paşadan əlavə beş gəmi alaraq donanmasına əlavə etdi və Ədənə doğru yola çıxdı. Sancaqbəyi Kasım bəyin komandanlığı altında bir Osmanlı bölüyü Ədəni quru yolu ilə mühasirəyə aldı.
Donanma 15 Noyabr 1547-ci ildə Ədən yaxınlığına çatdıqda, portuqalların mütəfiqi yerli Şeyx Əli bin Süleyman əl-Tavlaki təxminən 3.000 nəfərlik bir qüvvə ilə Osmanlı qoşunlarına hücum etdi. Onun bunda məqsədi donanma gəlməmişdən əvvəl mühasirəni qaldırmaq idi. Ancaq Əli bin Süleyman əl-Tavlaki ağır itkilər verdi və özüdə döyüş meydanında öldü. Məğlub olan ərəb qüvvələri qalaya geri çəkildikdə, Əli bin Süleymanın oğlu Məhəmməd komandanlığı öz üzərinə götürdü. 1948-ci il yanvarın 19-da köməyə gələn Portuqaliya donanması, Osmanlı donanmasını Ədən kənarında gördü və geri döndü. Təqib olunan gəmilər, Somali sahilindəki Osmanlı imperiyasının limanı olan Zeyla sahillərində yaxalandı və 120 Portuqaliya dənizçisi əsir düşdü. Gəmilər də yandırıldı.
Piri Rəisin komandanlığı altında olan Osmanlı donanması 1548-ci il yanvarın sonunda Ədən qalası divarları qarşısında görünəndə Portuqaliyalı zadəgan Paju-de-Naronya şəhərin müdafiəsinə rəhbərliyi üzərinə götürdü. Tərflərin qüvvələri bərabər deyildi. Di Noronyanın sərəncamında Hörmuzdən gələn yalnız iki qaleradan ibarət bir komanda var idi. Piri Rəis şəhər istehkamlarının kütləvi bombardmanına rəhbərlik edərkən, di Noronya hərəkətsiz qalaraq, Qoadan kömək gəlməsini gözləyirdi.
Nəhayət, 1548-ci il fevralın 26-da türklər şəhər divarını dağıdaraq şəhərə daxil oldular. Osmanlılar Ədən şəhərini ələ keçirərək mühasirəyə son verdilər. Portuqaliya donanması Hindistandan Qırmızı dənizə böyük bir gecikmə ilə, yalnız mart ayında gəldi. Donanmanın komandiri Alvaros di Kastro (Hindistanın portulaq IV vitse kralı don Juanın oğlu) Ədənin süqutundan xəbər tutaraq, şəhərə yaxınlaşmağa qərar vermədi və Qoaya döndü.
Ədən alınandan sonra növbəti hədəflər Bəndər Abbas və Maskat oldu. Maskat, Hind Okeanının şimal-qərbində Portuqaliyalılar üçün strateji baxımdan əhəmiyyətli məntəqə sayılırdı. Türklər əvvəllər də bir neçə dəfə şəhəri ələ keçirməyə cəhd göstərmişdilər. Ancaq bu cəhdlər zamanı onlar liman-şəhərə sahib çıxmağı bacarmamışdılar. 1552-ci ilin avqustunda Piri Rəis və Seydi Əli Rəisin rəhbərlik etdiyi Osmanlı donanması Köhnə Maskata hücum etdi. Osmanlıların məqsədi Portuqaliyanın Fars körfəzinə girişini əngəlləmək və beləliklə Hind Okeanındakı ticarətə Osmanlı nəzarətini bərpa etmək üçün Muskatı, ardından Hörmuz və Bəhreyn adalarını tutmaq idi. Osmanlı donanması, müxtəlif mənbələrə görə, 4 qalleon, 25 qaler və 850 əsgərdən ibarət idi və ya Dioqo do Kutoya görə, Osmanlılar 15 qaler və 1200 əsgərə malik olmuşdular. Portuqaliya qarnizonu 60 əsgərdən ibarət idi.
Portuqaliyalılar tərəfindən yenicə tikilən Admiral qalası 18 gün mühasirəyə alındı. Belə ki, Osmanlı topçuları dağın təpəsində yerləşən qala istehkamlarını dağıqmaq imkanına malik deyildi. Ərzaq və su çatışmadığı üçün qala qarnizonu və komandiri Juoano-de-Lisboa təslim olmağa razı oldular. Maskat fəth edildi və divarları dağıdıldı.
Piri Rəis daha da şərqə doğru irəliləyərək, Hörmüz boğazındakı Hormuz adasını ələ keçirdi. Bu da Osmanlıların Fars körfəzinə girişini idarə etməsinə imkan verdi. Bununla belə, türklərin Portuqaliyanı Bəhreyndən qovma cəhdləri uğursuzluğa düçar oldu. Bunun da əsas səbəbi təbii fəlakət oldu. Belə ki, 1556-cı ildə Qucarat sahillərində güclü bir fırtına nəticəsində Osmanlı donanması məhv oldu.
1557-ci ildə Osmanlı imperiyası Qırmızı dənizin Afrika sahilində Efiopiya üçün əhəmiyyətli olan Massava dəniz limanını da əhatə edəcək yeni vilayətinin (əyalət) Habeşin yaradılmasını elan etdi. Bundan sonra isə Efiopiya-türk müharibəsi başladı.
Nəticəsi
1538-1557-ci illər Portuqal-türk müharibəsi nəticəsində status dəyişməsə də, Osmanlılar bu müharibədə mühüm nəticələr əldə etdilər. Düzdür Osmanlı imperiyası qarşısına qoyduğu əsas məqsədə Portuqaliyanı Hind Okeanından qovmaq istəyinə nail ola bilmədi. Ancaq bu qələbənin nəticəsi olaraq türklər Yəmən, Ədən, Ərəbistan sahillərini və Bəsrəyə qədər olan əraziləri tutaraq idarə etməyə başladılar. Bu da Hindistanla ticarət əlaqələrini xeyli asanlaşdırdı və Portuqalların Ərəbistanın daha da içərilərinə irəliləməsinə mane oldu. Osmanlıların Omana sonrakı hücumları fərqli müvəffəqiyyətlə davam etdi. Lakin rəsmi İstanbul Maskatı öz əlində saxlaya bilmədi. 1556-cı ildə okeanda fırtına zamanı Osmanlı ordusu Hind okeanı donanmasını itirdi. Bu itki şəhəri əldə saxlamağa mane törətdi. Üç Osmanlı qalerası 1581-ci ildə yenidən Maskatı ələ keçirdi. Lakin 1588-ci ildə şəhər yenidən Portuqaliyalılar tərəfindən tutuldu.. Müharibənin həm də əsas nəticələrindən bir Portuqalların Şərqi Afrikada dayaq yaratmaq planları puça çıxmış oldu.
İstinadlar
- Mesut Uyar, Edward J. Erickson, A military history of the Ottomans: from Osman to Atatürk, ABC CLIO, 2009, p. 76, "In the end both Ottomans and Portuguese had the recognize the other side's sphere of influence and tried to consolidate their bases and network of alliances."
- "Décadas da Ásia, Década Sexta, Livro X, Capítulo 1 by Diogo do Couto". 2022-04-21 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-07-26.
- Frederic Chapin Lane. Venice, A Maritime Republic. JHU Press. 1973-11. ISBN .
- Andrew James McGregor. A military history of modern Egypt: from the Ottoman Conquest to the Ramadan War 2019-12-16 at the Wayback Machine. — P. 20ff.
- Scott B. MacDonald. European Destiny, Atlantic Transformations: Portuguese Foreign Policy Under the Second Republic, 1974-1992. Transaction Publishers. 1993. ISBN .
- Kenneth Chase, Kenneth Warren Chase. Firearms: A Global History to 1700. Cambridge University Press. 2003-07-07. ISBN .
- Palmira Johnson Brummett. Ottoman Seapower and Levantine Diplomacy in the Age of Discovery. SUNY Press. 1994. ISBN .
- Giancarlo Casale. The Ottoman Age of Exploration. Oxford University Press. 2010-02-25. ISBN .
- Halil İnalcik. An Economic and Social History of the Ottoman Empire 2020-03-13 at the Wayback Machine. — P. 323.
- (PDF). 2013-12-12 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-07-23.
- (PDF). 2013-12-12 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-07-23.
- Shaw, Stanford J. History of the Ottoman Empire and Modern Turkey. 2013-12-27 at the Wayback Machine Cambridge University Press. p. 107.
- . ISBN http://books.google.co.jp/books?id=gNu4_uHo7CQC&pg=PA118#v=onepage&q&f=false (#bare_url_missing_title).. Archived from the original on 2012-10-16. İstifadə tarixi: 2021-07-28.
- Nelida Fuccaro. Histories of City and State in the Persian Gulf: Manama Since 1800. Cambridge University Press. 2009-09-03. ISBN .
- Edward A. Alpers. The Indian Ocean in World History. Oxford University Press. 2013-10-31. ISBN .
- Dumper, Stanley, 2007. səh. 74
Ədəbiyyat
- Peter Malcolm Holt, Ann K. S. Lambton, Bernard Lewis The Cambridge history of Islam 1977.
- Attila and Balázs Weiszhár: Lexicon of War (Háborúk lexikona), Athenaum publisher, en:Budapest 2004.
- Britannica Hungarica, Hungarian encyclopedia, Hungarian World publisher, en:Budapest 1994.
- Shillington, Kevin. Encyclopedia of African History. en:Routledge. 2013. ISBN .
- Dumper, Michael R.T.; Stanley, Bruce E. Cities of the Middle East and North Africa: a Historical Encyclopedia. ABC-Clio. 2007. ISBN .
- İnalcık, Halıl; Quataert, Donald. An Economic and Social History of the Ottoman Empire, 1300–1914. Cambridge Univ. Press. 1994. ISBN .
- Larsen, Curtis E. Life and Land Use on the Bahrain Islands: the Geoarcheology of an Ancient Society. University of Chicago Press. 1983. ISBN .
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Osmanli Portuqaliya muharibesi 1538 1557 1538 1557 ci illerde Portuqaliya Kralligi ile Osmanli imperiyasi arasinda silahli qarsidurma Muharibe erzinde doyus emeliyyatlari Hind okeani Qirmizi deniz Serqi Afrika Hindistanda aparilmisdir Muharibe her iki terefin ferqli ustunluyu ile kecmisdir Muharibe tereflerin ciddi uguru olmadan bitmisdir Osmanli Portuqaliya muharibesi 1538 1557 Osmanli Portuqaliya muharibeleriXVI esrde Hind okeaninda Osmanli donanmasiTarix 1538 1557 ci illerYeri Hind okeani Qirmizi deniz Serqi Afrika HindistanNeticesi Tereflerin beraberliyi status deyismedi Munaqise terefleriOsmanli imperiyasi Qucarat sultanligi Adal Sultanligi Ajuran dovleti Portuqaliya imperiyasi Efiopiya imperiyasi Hormuz dovletiKomandan lar Piri Reis Seydi Eli Reis Ehmed ibn Ibrahim el Qazi Nur ibn Mucahid Estevan da Qama Kristovan da Qama Joano de Lisboa KlavdiyItkilermelum deyil melum deyilTarixiXV esrin sonlarindaki boyuk cografi kesfler Portuqaliya zadeganlarinin ve ticaret elitassinin guclu fealiyyeti neticesinde Portuqaliya deniz imperiyasina cevrildi Infant Gemici Henrinin himayesi altinda Portuqaliyali denizciler Afrika etrafinda deniz yolu ile Hindistana catmaq isteyen yeni torpaqlar kesf etmeye basladilar 1497 1499 cu illerde Afrika sahilini dolanan Vasko da Qama komandanliginda dord gemiden ibaret bir donnanma Hindistan sahillerine catdi Portuqallar onun sahilinde bir nece ticaret menteqesi qurdular Hind okeaninda portuqallar Misir Memluklerinin maraqlari ile toqqusdular Bu da Portuqaliya Misir muharibesine getirib cixardi 1505 ci ilde Memluk donanmasi Sultan Qansu Gavriin emri ile Portuqaliyaya qarsi kampaniyaya basladi Donanmanin yaradilmasina destek agac ve silah tedaruk eden Osmanli imperiyasi terefinden temin edildi 1506 ci ilde Afonso d Albukerkunun komandanligi altinda Portuqaliya donanmasi Erebistan yarimadasi sahillerine yaxinlasdi 1507 ci ilde d Albukerku Maskati bombaladi Portuqaliyalilar Hind Okeaninin simal qerb hissesini ele kecirmek meqsedi ile seheri isgal edib onu oz forpostuna cevirdiler Portuqallar 1510 cu ilde Hindistan sahillerinde Qoani isgal etdiler Bundan sonra Portuqaliyalilarin yolu Ereb denizi ve Fars korfezine dusdu 1514 1516 ci illerde Osmanli imperiyasi Portuqaliyaya qarsi mubarizede Memluk Sultanligi ile feal sekilde emekdasliq edirdi Memluklere komek ucun Osmanli admirali Salman Reis Misire gonderildi Osmanli Memluk muharibesi zamani Memluk Sultanliginin suqutundan sonra Osmanli imperiyasi Hind Okeaninda Portuqaliyalilarla mubarize vezifesini oz uzerine goturdu 1525 ci ilde Salman Reisin komandanligi altinda 18 gemiden ibaret Osmanli donanmasi Edeni ele kecirmekle Portuqaliyanin bu bolgedeki movqelerine ciddi zerbe vurdu Lakin 1535 ci ilde Diu Portuqaliyalilar terefinden tutuldu Muharibenin gedisiIkinci Portuqal turk muharibesi daha evvel Serqi Afrikada Osmanli terefinden desteklenen yerli muselman sultanliqlar ve xristian Efiopiya arasinda baslayan Adal Efiopiya muharibesi fonunda davam edirdi 1529 cu ilde muselman qosunlarinin Efiopiyaya hucumundan sonra Adal Sultani Ehmed ibn Ibrahim el Qazinin ordulari terefinden Efiopiyanin praktiki isgali ve Efiopiya Imperatoru II Davidin qacisindan sonra Portuqaliya mudaxile etmek qerarina geldi 10 fevral 1541 ci ilde Efiopiyada Imperator Klaudiusun hakimiyyeti dovrunde Eritreyada Massava limanina denizci Vasko da Qamanin oglu Estevan da Qamanin komandanligi altinda bir portuqal destesi cixdi Onun destesine 400 arkebuz Portuqaliyali suvari destesi hemcinin topcu herbi muhendis ve sapyorlar daxil idi Eyni zamanda Adal sultanliginin terefinde 2 000 tufengli ereb destesi 900 turk nizeci odlu silahla silahlanmis 1000 Turk piyada tufengcisi hemcinin Albaniya tufengcileri ve Osmanli suvari desteleri doyusurdu Afrikada herbi emeliyyatlarin baslangicinda quvveler nisbeti bele idi Afikada doyus emeliyyatlari Portuqal turk muharibesi 1838 ci ilde basladi Bele ki Osmanli Sultani I Suleyman Qanuni 1538 ci ilde Diuyu ele kecirmek ucun Admiral Huseyni Pasanin komandanligi altinda 54 gemiden ibaret Osmanli donanmasinin gonderilmesi ile bagli emr verdi Bunu oyrenen portuqallar 31 dekabr 1540 ci ilde Estevan da Qamanin komandanligi altinda Portuqaliya donanmasini Osmanli gemilerini qarsilamaq ucun Qoadanyola teref yola cixdi 27 yanvar 1541 ci ilde Portuqaliya donanmasi Edeni sonra Massavani isgal etdi 12 fevralda ise o Simala Suveyse turklerin gemilerine dogru uzdu Bu vaxta qeder Osmanli eskadrilyasina dusmenin yaxinlasmasi barede melumat verildi mudafieye hazirlandi ve surpriz hucumla Portuqaliya gemilerini dayanacaqda yandirmaga calisdi Estevan da Qama Sinay yarimadasindaki El Tor limanina hucum ederek osmanlilara bele cavab verdi Lakin daha sonra Massavaya qayitmaq mecburiyyetinde qaldi Afrika emeliyyatlar teatri Estevan da Qama ucun evvelce ugurlu oldu 1542 ci ilin fevralinda Portuqaliyalilar Bassent doyusunde Adal ve osmanlilarin birlesmis ordusunu meglub etdiler Daha sonra onlar Jart doyusunde de qelebe qazandilar Bununla bele Vofladaki sonraki doyusde da Qama destesinden ustun olan muselman ordusu zefer qazandi Estevan da Qama esir dusdu Esirlikde o Islami qebul etmekden imtina ederek isgence altinda olduruldu Bu doyusde sag qalan Portuqaliyalilar texminen 170 nefer Efiopiya Imperatoru Klaudius ordusu ile birleserek Vaina Dag doyusunde qelebeye muhum tohfe verdiler Doyusde Sultan Ehmed Qrani olduruldu Komandirlerinin olumunden sonra muselman desteleri dagilisdi ve Adalo Efiopiya muharibesi demek olaraq sona catdi Hind Okeaninda doyus emeliyyatlari Hind okeaninda ise doyusler emeliyyatlari davam edirdi Osmanli donanmasi terefinden Diu uc defe 1541 1545 ve 1549 cu illerde hucuma meruz qaldi Lakin butun bu hucumlar Portuqaliyalilar terefinden def edildi 1547 ci ilde Hind Okeanindaki Osmanli Misir eskadrasi ile aktiv herbi emeliyyatlara baslayan Amiral Piri Reis rehberlik etmeye basladi Piri Reisin gelmesi ile veziyyet Osmanlilarin xeyrine deyismeye basladi Donanmani yeniden teskil eden ve catismazliqlari aradan qaldiran Piri Reis 29 oktyabr 1547 ci ilde muxtelif olculu 60 gemiden ibaret donanmasi ile Suveysden yola dusdu Yemenin Muha limanina catdiqda Yemen valisi Ferhad Pasadan elave bes gemi alaraq donanmasina elave etdi ve Edene dogru yola cixdi Sancaqbeyi Kasim beyin komandanligi altinda bir Osmanli boluyu Edeni quru yolu ile muhasireye aldi Donanma 15 Noyabr 1547 ci ilde Eden yaxinligina catdiqda portuqallarin mutefiqi yerli Seyx Eli bin Suleyman el Tavlaki texminen 3 000 neferlik bir quvve ile Osmanli qosunlarina hucum etdi Onun bunda meqsedi donanma gelmemisden evvel muhasireni qaldirmaq idi Ancaq Eli bin Suleyman el Tavlaki agir itkiler verdi ve ozude doyus meydaninda oldu Meglub olan ereb quvveleri qalaya geri cekildikde Eli bin Suleymanin oglu Mehemmed komandanligi oz uzerine goturdu 1948 ci il yanvarin 19 da komeye gelen Portuqaliya donanmasi Osmanli donanmasini Eden kenarinda gordu ve geri dondu Teqib olunan gemiler Somali sahilindeki Osmanli imperiyasinin limani olan Zeyla sahillerinde yaxalandi ve 120 Portuqaliya denizcisi esir dusdu Gemiler de yandirildi Piri Reisin komandanligi altinda olan Osmanli donanmasi 1548 ci il yanvarin sonunda Eden qalasi divarlari qarsisinda gorunende Portuqaliyali zadegan Paju de Naronya seherin mudafiesine rehberliyi uzerine goturdu Terflerin quvveleri beraber deyildi Di Noronyanin serencaminda Hormuzden gelen yalniz iki qaleradan ibaret bir komanda var idi Piri Reis seher istehkamlarinin kutlevi bombardmanina rehberlik ederken di Noronya hereketsiz qalaraq Qoadan komek gelmesini gozleyirdi Nehayet 1548 ci il fevralin 26 da turkler seher divarini dagidaraq sehere daxil oldular Osmanlilar Eden seherini ele kecirerek muhasireye son verdiler Portuqaliya donanmasi Hindistandan Qirmizi denize boyuk bir gecikme ile yalniz mart ayinda geldi Donanmanin komandiri Alvaros di Kastro Hindistanin portulaq IV vitse krali don Juanin oglu Edenin suqutundan xeber tutaraq sehere yaxinlasmaga qerar vermedi ve Qoaya dondu Eden alinandan sonra novbeti hedefler Bender Abbas ve Maskat oldu Maskat Hind Okeaninin simal qerbinde Portuqaliyalilar ucun strateji baximdan ehemiyyetli menteqe sayilirdi Turkler evveller de bir nece defe seheri ele kecirmeye cehd gostermisdiler Ancaq bu cehdler zamani onlar liman sehere sahib cixmagi bacarmamisdilar 1552 ci ilin avqustunda Piri Reis ve Seydi Eli Reisin rehberlik etdiyi Osmanli donanmasi Kohne Maskata hucum etdi Osmanlilarin meqsedi Portuqaliyanin Fars korfezine girisini engellemek ve belelikle Hind Okeanindaki ticarete Osmanli nezaretini berpa etmek ucun Muskati ardindan Hormuz ve Behreyn adalarini tutmaq idi Osmanli donanmasi muxtelif menbelere gore 4 qalleon 25 qaler ve 850 esgerden ibaret idi ve ya Dioqo do Kutoya gore Osmanlilar 15 qaler ve 1200 esgere malik olmusdular Portuqaliya qarnizonu 60 esgerden ibaret idi Portuqaliyalilar terefinden yenice tikilen Admiral qalasi 18 gun muhasireye alindi Bele ki Osmanli topculari dagin tepesinde yerlesen qala istehkamlarini dagiqmaq imkanina malik deyildi Erzaq ve su catismadigi ucun qala qarnizonu ve komandiri Juoano de Lisboa teslim olmaga razi oldular Maskat feth edildi ve divarlari dagidildi Piri Reis daha da serqe dogru irelileyerek Hormuz bogazindaki Hormuz adasini ele kecirdi Bu da Osmanlilarin Fars korfezine girisini idare etmesine imkan verdi Bununla bele turklerin Portuqaliyani Behreynden qovma cehdleri ugursuzluga ducar oldu Bunun da esas sebebi tebii felaket oldu Bele ki 1556 ci ilde Qucarat sahillerinde guclu bir firtina neticesinde Osmanli donanmasi mehv oldu 1557 ci ilde Osmanli imperiyasi Qirmizi denizin Afrika sahilinde Efiopiya ucun ehemiyyetli olan Massava deniz limanini da ehate edecek yeni vilayetinin eyalet Habesin yaradilmasini elan etdi Bundan sonra ise Efiopiya turk muharibesi basladi Neticesi1538 1557 ci iller Portuqal turk muharibesi neticesinde status deyismese de Osmanlilar bu muharibede muhum neticeler elde etdiler Duzdur Osmanli imperiyasi qarsisina qoydugu esas meqsede Portuqaliyani Hind Okeanindan qovmaq isteyine nail ola bilmedi Ancaq bu qelebenin neticesi olaraq turkler Yemen Eden Erebistan sahillerini ve Besreye qeder olan erazileri tutaraq idare etmeye basladilar Bu da Hindistanla ticaret elaqelerini xeyli asanlasdirdi ve Portuqallarin Erebistanin daha da icerilerine irelilemesine mane oldu Osmanlilarin Omana sonraki hucumlari ferqli muveffeqiyyetle davam etdi Lakin resmi Istanbul Maskati oz elinde saxlaya bilmedi 1556 ci ilde okeanda firtina zamani Osmanli ordusu Hind okeani donanmasini itirdi Bu itki seheri elde saxlamaga mane toretdi Uc Osmanli qalerasi 1581 ci ilde yeniden Maskati ele kecirdi Lakin 1588 ci ilde seher yeniden Portuqaliyalilar terefinden tutuldu Muharibenin hem de esas neticelerinden bir Portuqallarin Serqi Afrikada dayaq yaratmaq planlari puca cixmis oldu IstinadlarMesut Uyar Edward J Erickson A military history of the Ottomans from Osman to Ataturk ABC CLIO 2009 p 76 In the end both Ottomans and Portuguese had the recognize the other side s sphere of influence and tried to consolidate their bases and network of alliances Decadas da Asia Decada Sexta Livro X Capitulo 1 by Diogo do Couto 2022 04 21 tarixinde Istifade tarixi 2021 07 26 Frederic Chapin Lane Venice A Maritime Republic JHU Press 1973 11 ISBN 9780801814600 Andrew James McGregor A military history of modern Egypt from the Ottoman Conquest to the Ramadan War 2019 12 16 at the Wayback Machine P 20ff Scott B MacDonald European Destiny Atlantic Transformations Portuguese Foreign Policy Under the Second Republic 1974 1992 Transaction Publishers 1993 ISBN 9781412822961 Kenneth Chase Kenneth Warren Chase Firearms A Global History to 1700 Cambridge University Press 2003 07 07 ISBN 9780521822749 Palmira Johnson Brummett Ottoman Seapower and Levantine Diplomacy in the Age of Discovery SUNY Press 1994 ISBN 9780791417027 Giancarlo Casale The Ottoman Age of Exploration Oxford University Press 2010 02 25 ISBN 9780199798797 Halil Inalcik An Economic and Social History of the Ottoman Empire 2020 03 13 at the Wayback Machine P 323 PDF 2013 12 12 tarixinde orijinalindan PDF arxivlesdirilib Istifade tarixi 2021 07 23 PDF 2013 12 12 tarixinde orijinalindan PDF arxivlesdirilib Istifade tarixi 2021 07 23 Shaw Stanford J History of the Ottoman Empire and Modern Turkey 2013 12 27 at the Wayback Machine Cambridge University Press p 107 ISBN 0 521 21280 4 ISBN 9004152660 http books google co jp books id gNu4 uHo7CQC amp pg PA118 v onepage amp q amp f false bare url missing title Archived from the original on 2012 10 16 Istifade tarixi 2021 07 28 Nelida Fuccaro Histories of City and State in the Persian Gulf Manama Since 1800 Cambridge University Press 2009 09 03 ISBN 9780521514354 Edward A Alpers The Indian Ocean in World History Oxford University Press 2013 10 31 ISBN 9780199929948 Dumper Stanley 2007 seh 74EdebiyyatPeter Malcolm Holt Ann K S Lambton Bernard Lewis The Cambridge history of Islam 1977 Attila and Balazs Weiszhar Lexicon of War Haboruk lexikona Athenaum publisher en Budapest 2004 Britannica Hungarica Hungarian encyclopedia Hungarian World publisher en Budapest 1994 Shillington Kevin Encyclopedia of African History en Routledge 2013 ISBN 9781135456702 Dumper Michael R T Stanley Bruce E Cities of the Middle East and North Africa a Historical Encyclopedia ABC Clio 2007 ISBN 9781576079195 Inalcik Halil Quataert Donald An Economic and Social History of the Ottoman Empire 1300 1914 Cambridge Univ Press 1994 ISBN 9780521343152 Larsen Curtis E Life and Land Use on the Bahrain Islands the Geoarcheology of an Ancient Society University of Chicago Press 1983 ISBN 978 0 226 46906 5