fbpx
Wikipedia

Orbelyanlar

Avqust 12, 2021

Ermənistanın çar və knyaz sülalələri

Çar sülalələri
Knyaz sülalələri
Dövlətçilik xronologiyası
  • bax
  • müzakirə
  • redaktə

Orbelyanlar (erm. Օրբելյան, Օրբէլեանք) və ya Liparitlər (gürc. ლიპარიტები) — 1211–1435-ci illərdə nümayəndələri Sünik knyazlığında (müasir Ermənistan Respublikasının Sünik və Vayotz Zor mərzləri, Azərbaycanın Dağlıq Qarabağ ərazisinin bir hissəsi və Naxçıvan Muxtar Respublikasının şimal hissəsi) hakimiyyətdə olmuş erməni knyaz sülaləsi.

Orbelyanlar sülaləsinə irsi olaraq olaraq knyaz, knyazlar knyazıəmirspasapar və atabəy titulları keçmiş, hətta bu sülalənin nümayəndələrindən birinə monqollar tərəfindən "çar" titulu verilmişdi. Sünik yepiskopluğu da irsi olaraq Orbelyanlar sülaləsinin əlinə keçmişdi. Orbelyanların iqamətgahı müxtəlif dövrlərdə Arpa kəndində (erm. Areni) yerləşən Alagöz (erm. Yegegis) ərazisi, daha sonra isə hazırda da sülalənin türbəsi yerləşən Yenivəng olmuşdur. Orbelyanların Yenivəngdə bir neçə məzar daşı üzərində həkk olunmuş nəsil gerbində şir təsvir olunub.

Tarixi

Etnik mənşəyi

Orbelyanların sülalə tarixini yazmış (1297–1300-cü illərdə Yenivəngdə tamamlanıb) Stepanos Orbelyanın qeydinə görə sülalənin mənşəyi "Cəng" ölkəsinin zadəgan sülaləsi ilə bağlıdır, sonradan Orbelyanlar əvvəlcə Gürcüstan ərazisinə, daha sonra isə Sisakana köçməyə məcbur olmuşlar. Mənbədə qeyd olunur ki, Orbelyanlar sülaləsinin əcdadları Gürcüstan ərazisinə Dəryal keçidindən keçərək gəlmişdilər. Bu isə o anlama gəlir ki, Orbelyanların əcdadlarının yolu Alaniya (Osetiya və Xəzər ölkəsi) ərazisindən keçməli idi.

Lakin, müasir erməni tarixçiləri (N. Adonts, Q. Qriqoryan və başqaları) belə hesab edirlər ki, "Cəng" adı altında Erməni dağları ərazisindəki bir ərazi (ola bilsin ki, Tayk ərazisi) və ya Gürcüstandakı bir ərazi nəzərdə tutulurdu.

Gürcüstanda məskunlaşma

Orbelyanlar Gürcüstan sarayında göstərdikləri igidlik və sadiqliyə görə bir neçə qala üzərində əmirspasapar (hakim) titulu almışdılar. Həmin qalalardan biri də müasir Gürcüstanın cənub hissəsində yerləşən Orbeti qalası (gürc. ორბეთის ციხე / orbetis tsixe) idi. Sülalənin adı da məhz bu qalanın adı ilə bağlı yaranmışdır.

Üsyan, Sisakana köç və bölünmə

1177–1178-ci ildə əmirspasapar İvane Orbelyan, öz vədini pozaraq qardaşı oğlu və taxtın hüquqi varisi Demetrinin taxta gəlməsinə imkan verməyən Gürcüstan çarı III Georgiyə qarşı knyazların üsyanına rəhbərlik etmişdir. Lakin, III Georgi knyazların böyük bir hissəsini (o cümlədən sonradan əmirspasapar titulu almış Zaxaryanları) öz tərəfinə çəkərək üsyançıların qüvvələrini parçalamağa nail olmuşdu. İvane Orbelyan isə III Georgiyə təslim olmuş və 1177-ci ildə edam edilmişdi. Onunla birlikdə Orbelyanların öndəgələn nümayəndələri də edam edilmiş, sülalənin bütün hüquqları əlindən alınmış və sağ qalmış nümayəndələri isə Gürcüstandan sürgün edilmiş və Sünikdə məskunlaşmışdır.

Stepanos Orbelyan - «Sisakan ölkəsinin tarixi»
Onlar böyük səylə bizim ölkəmiz Ermənistanı farsların əsarətindən azad etdilər...660-cı ildə (1211) Sünik, Vorotn, Bxen azad edildi.

XII əsrin sonlarında Gürcüstan krallığı erməni zadəganları ilə birlikdə türk-səlcuqlara qarşı azadlıq hərəkatına başlayır. Erməni və gürcü zadəganlarını öz ətrafında daha sıx birləşdirmək məqsədi ilə III Georginin qızı çariça Böyük Tamara atasına qarşı çıxmış bütün zadəganları bağışladığını elan edir və onların Gürcüstana qayıda biləcəyini bildirir. Digər zadəganlarla birlikdə knyaz II Liparit Orbelyanın kiçik oğlu İvane də Gürcüstana qayıdır, Orbelilərin keçmiş mülklərindən yalnız Orbeti qalası ətrafında kiçik bir ərazi ona qaytarılır. Knyaz II Liparitin böyük oğlu I Əliqum isə Sünikdə qalaraq sülalənin Sünik qolunu davam etdirir. 1184-cü ildə I Əliqumun öldürülməsindən sonra, Orbelyanların Sünik qoluna I Əliqumun səlcuqlu əsirliyindən azad edilmiş oğlu knyaz III Liparit başçılıq etmişdir. Səlcuqlara qarşı döyüşən gürcü-erməni ordusunun əsas sərkərdələrindən biri olan İvane Mxraqdzelinin vasitəçiliyi ilə Gürcüstan çarı IV Georgi Laşa knyaz III Liparit Orbelyanın yerli hakim kimi tanımış, Sünik, Geqarqunik, Vayots-Zor ərazilərində, Kayen qalası, Kotayk vilayətinin ətrafı ilə birlikdə Ellər kəndi ərazisində onun geniş hakimiyyətini təsdiqləmişdir. Bununla da Orbelyanlar Qafqazın ən nüfuzlu sülalələrindən biri olmuşlar.

Monqol hakimiyyəti dövründə

1236-cı ildə Çormoğon Noyonun başçılıq etdiyi monqol-tatar ordusunun Qafqaza yürüşü başlandı. Bütün yerli hökmdarlar monqolların hakimiyyətini qəbul etdilər. III Liparitin varisi knyaz Əliqum Orbelyan da monqolların hakimiyyətini qəbul edir. Monqollarla danışıqlardan sonra o, öz hakimiyyətini saxlaya bilsə də, ordusu ilə birlikdə monqolların sonrakı yürüşlərində iştirak etməyə məcbur olur. Sonradan iqamətgahı Qaraqorumda yerləşən xanla əlaqələri sayəsində knyaz II Smbat Orbelyanlar nəslinin vəziyyətini xeyli yaxşılaşdırır.

1249-cu ildə gürcü və erməni knyazları monqol hakimiyyətinə qarşı üsyan qaldırdıqları zaman, knyaz II Smbat Orbelyan açıq şəkildə üsyançılara qoşulmasa da, gizlin şəkildə onları dəstəkləyir (belə ki, vassal hakimi Tahkrequl vasitəsiylə Smbat Svaneti knyazı Davidin monqol əsirliyindən qaçmasına kömək edir). II Smbat özü isə Qaraqorumda üsyanla əlaqəsi olmadığını isbat edə bilir.

XIII əsrdə Orbelyan, Zaxaryan və Proşyan sülalələri arasında hakimiyyət uğrunda feodal müharibəsi baş verir. 1259-cu ildə Münke xanın ölümündən sonra gürcü knyazları və bir neçə erməni knyazı yenidən monqol hakimiyyətinə qarşı üsyan qaldırırlar. Üsyanın təşkilatçıları Xaçın knyazı Həsən-Cəlal Dövlə və knyaz Zaxare Zaxaryan idi. Bu dəfə knyaz II Smbat Orbelyan daha ehtiyatlı davranaraq ümumiyyətlə üsyançıları dəstəkləmir. 1261-ci ildə üsyan yatırılır. Monqol hakimləri II Smbatın sadiqliyini qiymətləndirirlər; üsyanın yatırılmasından sonra ona "çar" titulu verilir və Təbrizə, monqol sarayına gətirilir ki, burada da 1273-cü ildə ölür.

II Smbatın ölümündən sonra onun kiçik qardaşı Tarsaiç Orbelyan hakimiyyətə gəlir və 1290-cı ilə kimi Sünik knyazlığını idarə edir. Knyaz Tarsaiçin ölümündən sonra onun oğlanları və qardaşı oğlu Liparit arasında Orbelyanların Dvin, Gərni və Bərgüşad ərazilərində hakimiyyətlərinin bölünməsi üstündə anlaşmazlıq yaranır. Knyaz Tarsaiçin hakimiyyətə gəlmiş böyük oğlu II Əliqum Orbelyan (1290–1300-cü illərdə hakimiyyətdə olmuşdur) sülalənin hakimiyyəti altında olan ərazini qardaşları arasında bölür və bu da sülalənin hakimiyyətini xeyli zəiflədir. Knyaz II Əliqumdan sonra onun hakimiyyətə gəlmiş oğlu Burtel Orbelyan sülalənin yeni bir qolu olan Burtelyanlar nəslinin əsasını qoyur. Burtelin ölümü türkan tayfaları və Əmir Teymurun yürüşü ilə 1385-ci ildə Orbelyanların Sünik knyazlığındakı hakimiyyətinə son qoyuldu.

Urud qalasında həbs edilən Sünik knyazı Smbat Orbelyan əsir götürülərək Səmərqəndə göndərilir və yalnız məcburi şəkildə İslamı qəbul etdikdən sonra geri qayıda bilir. Knyaz Smbatın oğlu Beşken Orbelyanların taxtını tərk edərək Loru ərazisinə köçməyə məcbur olur. Beşkenin oğlu Rüstəm Orbelyan Təbrizdə məsləhətçi olmuş və bəy titulu daşımış, həmçinin Orbelyanların Sünikdəki ənənəvi mülklərinin bir hissəsinə sahib olmuşdur. 1437-ci ildə Sofyanın rəhbərlik etdiyi ordunun Təbrizdə məğlub olmasından sonra Rüstəm Orbelyan Süniki tərk edərək Loruya köçməyə məcbur olmuş və öz torpaqlarını Tatev monastırına satmışdır.

Baxmayaraq ki, Orbelyanlar sülaləsinin bir çox nümayəndələri Sünikdə yaşamağa davam edirdilər, knyaz sülaləsi kimi Orbelyan nəsli öz gücünü itirərək kiçik məlik nəsillərinə parçalanmışdı. XVI–XIX əsrlərdə Sünikdə mövzud olmuş əksər məlik nəsilləri öz əsasını məhz Orbelyanlar sülaləsindən götürmüşdür; həmin nəsillər arasında Tatev məlikləri olan Orbelyanlar nəsli də var.

Hökmdarlar

 
I Əliqum Orbelyanın Yenivəng monastırında yerləşən məzarı.
Orbelyanlar sülaləsi
  • I Liparit — təxm. 1044, 1040-cı illər
  • I İvane – təxm. 1110-cu il.
  • I Smbat – təxm. 1128-ci il.
  • II Liparit – təxm. 1128-ci il.
  • I Əliqum – təxm. 1184-cü il (həyat yoldaşı Xatun)
  • III Liparit – təxm. 1221, 1223-cü illər (həyat yoldaşı Aspa)
  • II İvane – təxm. 1260-cı il
  • IV Liparit
  • II Əliqum – təxm. 1290–1300-cü illər (həyat yoldaşı Tamta)
  • Burtel – təxm. 1300–1348-ci illər (həyat yoldaşı Vaxax)
  • II Smbat
  • Tarsaiç (knyazlar knyazı, atabəy, Smbatın kiçik qardaşı) – 1273
  • Stepanos – təxm. 1406, 1422-ci il (həyat yoldaşı Marqarit)
  • III Smbat Paron – təxm. 1471, 1495-ci il.
  • Söhrab Urudçu – təxm. 1508-ci il.

Mədəni fəaliyyət

Orbelyanlar Sünikdə hakimiyyətdə olduqları dövrdə farslar, monqol-tatarlar və türklərdən vassal asılığında olsalar da, ümumilikdə onların hakimiyyəti dövrü Erməni mədəniyyətinin çiçəklənməsi dövrü kimi qiymətləndirilir. Orbelyanlar Sünik ərazisində aktiv mədəni-quruculuq işləri ilə məşğul olmuşdular.

Orbelyanların hakimiyyəti dövründə çoxlu memarlıq abidələri – onlarla qalalar və qəsrlər, karvansaralar və körpülər – inşa edilmiş və bərpa olunmuşdur. XIII əsrd knyaz Tarsaiç Orbelyan Arenidə saray inşa etdirmişdi.

1216-cı ildə knyaz Liparit Orbelyanın göstərişi ilə qədim politeist məbədi yerində inşa edilmiş, lakin zəlzələ nəticəsində dağılmış kilsənin yerində Noravəng (Yenivəng, Amağu) adlı yeni kilsə binasının inşasına başlanılır. Kilsənin inşaat işləri 1227-ci ildə tamamlanır. 1275-ci ildə Noravəng ərazisində Orbelyanların ailə türbəsi rolunu oynayan daha bir kilsə inşa olunur. 1339-cu ildə knyaz Burtel Orbelyan Noravəngdə Müqəddəs Tanrı anası kilsəsini (sifarişçisinin şərəfinə həm də Burtelaşen adıyla tanınır) inşa etdirir.

1326-cı ilin əvvəlində İpək yolunun strateji əhəmiyyətli hissəsində — Səlim aşırımında Səlim karvansarasının inşasına başlanmış və inşaat işləri 1332-ci ildə tamamlanmışdır. Karvansaranın inşasını Çesar Orbelyan və onun qardaşları sifariş etmişdi. Bu haqda abidənin kitabəsində qeyd edilir:

  “Böyük və rəhmli Allahın adı ilə, Bussəid xanın hakimiyyəti dövründə, mən Çesar, knyazlar knyazı Liparitin və Annanın oğlu, İvanenin nəvəsi, Orbelyanlar sülaləsindən olan Burtel, Smbat və Əliqum adlı şir kimi qardaşlarımla, həyat yoldaşım Sərəkərimlər nəslindən Vardanın qızı Xorişə və ....., bu ibadət evini öz hesabımıza, özümüzün, valideynlərimizin və Məsihə inanan qardaşlarımızın, qardaşlarım və mənim övladlarım Sərkisin, keşiş Hovannes, Kürd və Vərdanın ruhlarının xilas edilməsi üçün inşa etdirdik. Siz qəriblərdən Məsihə ünvanlanmış dualarınızda bizi də yad etmənizi xahiş edirik. İnşaat işinə Yesayinin müqəddəs xidməti dövründə başlanmış və onun duaları ilə 1332-ci ildə tamamlanmışdır.”  

Orbelyan sülaləsindən olan knyazlar həm də elm və incəsənətin inkişafına təkan vermişlər. Onların himayəsi altınd, Nerses Mşeçi və Yesai Nçeçi 1282-ci ildə Tanaat monastırında Qladzor universitetini yaratmışlar. Universitet 1338-ci ilə kimi fəaliyyət göstərmişdir. Universitetin yetişdirmələri arasında tarixçi Stepanos Orbelyan, filosof Hovannes Vorotneçi, miniatürçülər Toros Taronatsi və Avaq, həmçinin Noravəngin memarlarından biri olan rəssam-memar Momik də vardır.

Sülalənin tanınmış nümayəndələri

  • I Əliqum Orbelyan (təxm. 1184) – sülalənin Sünik qolunun əsasını qoymuş knyaz
  • III Liparit Orbelyan (təxm. 1221, 1223) – Noravəngin əsasını qoyanlardan biri
  • Burtel Orbelyan (təxm. 1300–1348) – Noravəngin əsasını qoyanlardan biri, sülalənin Burtelyanlar qolunun əsasını qoyub
  • Stepanos Orbelyan (təxm. 1250–1304) – tarixçi və kilsə xadimi
  • Konstantin Aqaparon oğlu Orbelyan (1928–2014) – erməni drijoru və bəstəkarı, SSRİ Xalq Artisti (1979)
  • Konstantin Harri oğlu Orbelyan (1956) – amerikan və rus pianisti və drijoru, Rusiya Federasiyasının Əməkdar Artisti (2003)

İstinadlar

  1. ↑ Steven Runciman. The Emperor Romanus Lecapenus and his reign: a study of tenth-century Byzantium. — Cambridge University Press, 1988. — С. 160–161.:

    The third great family of Armenia was the Orbelians of Siounia. Siounia was the large canton to the east of the country, which stretched from Lake Sevan to the southernmost bend of the Araxes. Siounia was subdivided among various members of the princely house, and possessions seem to have changed hands among them fairly frequently. There were main branches of the family; of the elder the head at the time of Sembat’s martyrdom was the Grand Ischkan Sembat whose possessions lay on the west of Siounia, including Vaiotzor and Sisagan (which he apparently acquired from his cousins of the younger branch) and extending down to Nakhidchevan. He had married an Ardzrouni princess, Sophie, Gagic’s sister, and was one of the most prominent figures in Armenia. His brother Sahac owned the districts of Siounia on the east, with his capital probably at Erendchac; a third brother Papgen, the villain of the family, owned a town or two on the east and was jealous of his richer brothers; a fourth, Vasac, had already been killed in the interminable civil wars. The possessions of the younger branch clustered round Lake Sevan.
  2. Bayarsaikhan Dashdondog. The Mongols and the Armenians (1220–1335). — BRILL, 2010. — С. 34.:

    The subjects of Iwanē's family were the Orbelians, Khaghbakians, Dopians, HasanJalalians and others (see Map 4).18 The representatives of these major Armenian families entered into direct contact with the Mongols in order to retain their conquered lands, the discussion of which follows in nest chapters.
  3. George Lane 2015-09-14 at the Wayback Machine. Genghis Khan and Mongol Rule. — Hackett Publishing, 2009. — С. 205.:

    The Orbelian family were Armenian nobles who established close relations with Mongols and were loyal servants of the II-Khans.
  4. Всеобщая история архитектуры // 2 изд.. — 1970. — Т. 3. — С. 245.:

    При Захаридах выдвинулись новые армянские княжеские роды — Вачутяны, Прошяны, Орбеляны, Допяны, получившие обширные владения в освобожденных областях Армении.
  5. Böyük Sovet Ensiklopediyasında Stepanos Orbelyan məqaləsi
  6. Григорян, Григор. Сюник при Орбелянах. Ереван, Издательство Академии Наук Армении, 1981 г., ст. 11
  7. Григорян, Григор. Сюник при Орбелянах. Ереван, Издательство Академии Наук Армении, 1981 г., ст. 11, 33
  8. Степанос Орбелян. История области Сисакан. — М., 1861. — С. 316 (erm.)
  9. Məlikzöhrabovlar Zəngəzurda, Məlikisaxanovlar Şuşada yaşayırdılar. Urud knyazı Məlik Zöhrabın törəmələri müsəlman idilər. Ənvər Çingizoğlu
  10. Thomas F. Mathews, Alice Taylor, J. Paul Getty Museum. The Armenian Gospels of Gladzor: the life of Christ illuminated. — Getty Publications, 2001. — С. 27.:

    When the Orbelians served under the Mongols, Siunik' was a refuge where Armenian culture flourished.

  11. Селимский караван-сарай
  12. Указ Президиума Верховного Совета СССР от 06.03.1979
  13. Указ Президента Российской Федерации от 13.12.2003 № 1482[ölü keçid]

Ədəbiyyat

  • Ստեփանոս Օրբելյան. Պատմութիւն նահանգին Սիսական. Երևան.
  • Григорян Г. М. Сюник при Орбелянах. — Ереван, 1981.
  • Brosset, M. F. S. Orbelian, Histoire de la Siounie, translated by M. F. Brosset, St Petersburg, 1866

Avqust 12, 2021
orbelyanlar, ermənistanın, çar, knyaz, sülalələri, çar, sülalələri, yervandidlər, artaşesidlər, arşakilər, baqratidlər, rubenidlər, hetumilər, luzinyanlar, knyaz, sülalələri, sünik, mamikonyanlar, arsrunilər, rştuni, qamsarakan, amatuni, qnuni, mandakuni, bznu. Ermenistanin car ve knyaz sulaleleri Car sulaleleri Yervandidler Artasesidler Arsakiler Baqratidler Rubenidler Hetumiler Luzinyanlar Knyaz sulaleleri Sunik Mamikonyanlar Arsruniler Rstuni Qamsarakan Amatuni Qnuni Mandakuni BznuniVarajnuniQntuni Kerkidyanlar Pehlevuniler Zaxaryanlar Orbelyanlar Prosyanlar Vaqramyanlar Vacutyanlar Dovletcilik xronologiyasi Boyuk Ermenistan Sofena kralligi Ani carligi Vaspurakan carligi Lori carligi Qars carligi Varajnuni carligi Kesun carligi Edessa knyazligi Meliten knyazligi Pir knyazligi Kilikiya carligi Ermensahlar beyliyi Ermeni vilayeti Birinci Respublika Ermenistan SSR Ermenistan RespublikasibaxmuzakireredakteOrbelyanlar erm Օրբելյան Օրբէլեանք ve ya Liparitler gurc ლიპარიტები 1211 1435 ci illerde numayendeleri Sunik knyazliginda muasir Ermenistan Respublikasinin Sunik ve Vayotz Zor merzleri Azerbaycanin Dagliq Qarabag erazisinin bir hissesi ve Naxcivan Muxtar Respublikasinin simal hissesi 1 hakimiyyetde olmus ermeni 1 2 3 4 knyaz sulalesi Orbelyanlar sulalesine irsi olaraq olaraq knyaz knyazlar knyaziemirspasapar ve atabey titullari kecmis hetta bu sulalenin numayendelerinden birine monqollar terefinden car titulu verilmisdi Sunik yepiskoplugu da irsi olaraq Orbelyanlar sulalesinin eline kecmisdi Orbelyanlarin iqametgahi muxtelif dovrlerde Arpa kendinde erm Areni yerlesen Alagoz erm Yegegis erazisi daha sonra ise hazirda da sulalenin turbesi yerlesen Yeniveng olmusdur Orbelyanlarin Yenivengde bir nece mezar dasi uzerinde hekk olunmus nesil gerbinde sir tesvir olunub Mundericat 1 Tarixi 1 1 Etnik menseyi 1 2 Gurcustanda meskunlasma 1 3 Usyan Sisakana koc ve bolunme 1 4 Monqol hakimiyyeti dovrunde 1 5 Hokmdarlar 2 Medeni fealiyyet 2 1 Sulalenin taninmis numayendeleri 3 Istinadlar 4 EdebiyyatTarixi RedakteEtnik menseyi Redakte Orbelyanlarin sulale tarixini yazmis 1297 1300 cu illerde 5 Yenivengde tamamlanib Stepanos Orbelyanin qeydine gore sulalenin menseyi Ceng olkesinin zadegan sulalesi ile baglidir sonradan Orbelyanlar evvelce Gurcustan erazisine daha sonra ise Sisakana kocmeye mecbur olmuslar Menbede qeyd olunur ki Orbelyanlar sulalesinin ecdadlari Gurcustan erazisine Deryal kecidinden kecerek gelmisdiler 6 Bu ise o anlama gelir ki Orbelyanlarin ecdadlarinin yolu Alaniya Osetiya ve Xezer olkesi erazisinden kecmeli idi 7 Lakin muasir ermeni tarixcileri N Adonts Q Qriqoryan ve basqalari bele hesab edirler ki Ceng adi altinda Ermeni daglari erazisindeki bir erazi ola bilsin ki Tayk erazisi ve ya Gurcustandaki bir erazi nezerde tutulurdu Gurcustanda meskunlasma Redakte Orbelyanlar Gurcustan sarayinda gosterdikleri igidlik ve sadiqliye gore bir nece qala uzerinde emirspasapar hakim titulu almisdilar Hemin qalalardan biri de muasir Gurcustanin cenub hissesinde yerlesen Orbeti qalasi gurc ორბეთის ციხე orbetis tsixe idi Sulalenin adi da mehz bu qalanin adi ile bagli yaranmisdir Usyan Sisakana koc ve bolunme Redakte 1177 1178 ci ilde emirspasapar Ivane Orbelyan oz vedini pozaraq qardasi oglu ve taxtin huquqi varisi Demetrinin taxta gelmesine imkan vermeyen Gurcustan cari III Georgiye qarsi knyazlarin usyanina rehberlik etmisdir Lakin III Georgi knyazlarin boyuk bir hissesini o cumleden sonradan emirspasapar titulu almis Zaxaryanlari oz terefine cekerek usyancilarin quvvelerini parcalamaga nail olmusdu Ivane Orbelyan ise III Georgiye teslim olmus ve 1177 ci ilde edam edilmisdi Onunla birlikde Orbelyanlarin ondegelen numayendeleri de edam edilmis sulalenin butun huquqlari elinden alinmis ve sag qalmis numayendeleri ise Gurcustandan surgun edilmis ve Sunikde meskunlasmisdir Stepanos Orbelyan Sisakan olkesinin tarixi 8 Onlar boyuk seyle bizim olkemiz Ermenistani farslarin esaretinden azad etdiler 660 ci ilde 1211 Sunik Vorotn Bxen azad edildi XII esrin sonlarinda Gurcustan kralligi ermeni zadeganlari ile birlikde turk selcuqlara qarsi azadliq herekatina baslayir Ermeni ve gurcu zadeganlarini oz etrafinda daha six birlesdirmek meqsedi ile III Georginin qizi carica Boyuk Tamara atasina qarsi cixmis butun zadeganlari bagisladigini elan edir ve onlarin Gurcustana qayida bileceyini bildirir Diger zadeganlarla birlikde knyaz II Liparit Orbelyanin kicik oglu Ivane de Gurcustana qayidir Orbelilerin kecmis mulklerinden yalniz Orbeti qalasi etrafinda kicik bir erazi ona qaytarilir Knyaz II Liparitin boyuk oglu I Eliqum ise Sunikde qalaraq sulalenin Sunik qolunu davam etdirir 1184 cu ilde I Eliqumun oldurulmesinden sonra Orbelyanlarin Sunik qoluna I Eliqumun selcuqlu esirliyinden azad edilmis oglu knyaz III Liparit basciliq etmisdir Selcuqlara qarsi doyusen gurcu ermeni ordusunun esas serkerdelerinden biri olan Ivane Mxraqdzelinin vasiteciliyi ile Gurcustan cari IV Georgi Lasa knyaz III Liparit Orbelyanin yerli hakim kimi tanimis Sunik Geqarqunik Vayots Zor erazilerinde Kayen qalasi Kotayk vilayetinin etrafi ile birlikde Eller kendi erazisinde onun genis hakimiyyetini tesdiqlemisdir Bununla da Orbelyanlar Qafqazin en nufuzlu sulalelerinden biri olmuslar 1 Monqol hakimiyyeti dovrunde Redakte 1236 ci ilde Cormogon Noyonun basciliq etdiyi monqol tatar ordusunun Qafqaza yurusu baslandi Butun yerli hokmdarlar monqollarin hakimiyyetini qebul etdiler III Liparitin varisi knyaz Eliqum Orbelyan da monqollarin hakimiyyetini qebul edir Monqollarla danisiqlardan sonra o oz hakimiyyetini saxlaya bilse de ordusu ile birlikde monqollarin sonraki yuruslerinde istirak etmeye mecbur olur Sonradan iqametgahi Qaraqorumda yerlesen xanla elaqeleri sayesinde knyaz II Smbat Orbelyanlar neslinin veziyyetini xeyli yaxsilasdirir 1249 cu ilde gurcu ve ermeni knyazlari monqol hakimiyyetine qarsi usyan qaldirdiqlari zaman knyaz II Smbat Orbelyan aciq sekilde usyancilara qosulmasa da gizlin sekilde onlari destekleyir bele ki vassal hakimi Tahkrequl vasitesiyle Smbat Svaneti knyazi Davidin monqol esirliyinden qacmasina komek edir II Smbat ozu ise Qaraqorumda usyanla elaqesi olmadigini isbat ede bilir XIII esrde Orbelyan Zaxaryan ve Prosyan sulaleleri arasinda hakimiyyet ugrunda feodal muharibesi bas verir 1259 cu ilde Munke xanin olumunden sonra gurcu knyazlari ve bir nece ermeni knyazi yeniden monqol hakimiyyetine qarsi usyan qaldirirlar Usyanin teskilatcilari Xacin knyazi Hesen Celal Dovle ve knyaz Zaxare Zaxaryan idi Bu defe knyaz II Smbat Orbelyan daha ehtiyatli davranaraq umumiyyetle usyancilari desteklemir 1261 ci ilde usyan yatirilir Monqol hakimleri II Smbatin sadiqliyini qiymetlendirirler usyanin yatirilmasindan sonra ona car titulu verilir ve Tebrize monqol sarayina getirilir ki burada da 1273 cu ilde olur II Smbatin olumunden sonra onun kicik qardasi Tarsaic Orbelyan hakimiyyete gelir ve 1290 ci ile kimi Sunik knyazligini idare edir Knyaz Tarsaicin olumunden sonra onun oglanlari ve qardasi oglu Liparit arasinda Orbelyanlarin Dvin Gerni ve Bergusad erazilerinde hakimiyyetlerinin bolunmesi ustunde anlasmazliq yaranir Knyaz Tarsaicin hakimiyyete gelmis boyuk oglu II Eliqum Orbelyan 1290 1300 cu illerde hakimiyyetde olmusdur sulalenin hakimiyyeti altinda olan erazini qardaslari arasinda bolur ve bu da sulalenin hakimiyyetini xeyli zeifledir Knyaz II Eliqumdan sonra onun hakimiyyete gelmis oglu Burtel Orbelyan sulalenin yeni bir qolu olan Burtelyanlar neslinin esasini qoyur Burtelin olumu turkan tayfalari ve Emir Teymurun yurusu ile 1385 ci ilde Orbelyanlarin Sunik knyazligindaki hakimiyyetine son qoyuldu Urud qalasinda hebs edilen Sunik knyazi Smbat Orbelyan esir goturulerek Semerqende gonderilir ve yalniz mecburi sekilde Islami qebul etdikden sonra geri qayida bilir Knyaz Smbatin oglu Besken Orbelyanlarin taxtini terk ederek Loru erazisine kocmeye mecbur olur Beskenin oglu Rustem Orbelyan Tebrizde meslehetci olmus ve bey titulu dasimis hemcinin Orbelyanlarin Sunikdeki enenevi mulklerinin bir hissesine sahib olmusdur 1437 ci ilde Sofyanin rehberlik etdiyi ordunun Tebrizde meglub olmasindan sonra Rustem Orbelyan Suniki terk ederek Loruya kocmeye mecbur olmus ve oz torpaqlarini Tatev monastirina satmisdir Baxmayaraq ki Orbelyanlar sulalesinin bir cox numayendeleri Sunikde yasamaga davam edirdiler knyaz sulalesi kimi Orbelyan nesli oz gucunu itirerek kicik melik nesillerine parcalanmisdi XVI XIX esrlerde Sunikde movzud olmus ekser melik nesilleri oz esasini mehz Orbelyanlar sulalesinden goturmusdur hemin nesiller arasinda Tatev melikleri olan Orbelyanlar nesli de var Hokmdarlar Redakte I Eliqum Orbelyanin Yeniveng monastirinda yerlesen mezari Orbelyanlar sulalesiI Liparit texm 1044 1040 ci iller I Ivane texm 1110 cu il I Smbat texm 1128 ci il II Liparit texm 1128 ci il I Eliqum texm 1184 cu il heyat yoldasi Xatun III Liparit texm 1221 1223 cu iller heyat yoldasi Aspa II Ivane texm 1260 ci il IV Liparit II Eliqum texm 1290 1300 cu iller heyat yoldasi Tamta Burtel texm 1300 1348 ci iller heyat yoldasi Vaxax II Smbat Tarsaic knyazlar knyazi atabey Smbatin kicik qardasi 1273 Stepanos texm 1406 1422 ci il heyat yoldasi Marqarit III Smbat Paron texm 1471 1495 ci il Sohrab Urudcu 9 texm 1508 ci il Medeni fealiyyet RedakteOrbelyanlar Sunikde hakimiyyetde olduqlari dovrde farslar monqol tatarlar ve turklerden vassal asiliginda olsalar da umumilikde onlarin hakimiyyeti dovru Ermeni medeniyyetinin ciceklenmesi dovru kimi qiymetlendirilir 10 Orbelyanlar Sunik erazisinde aktiv medeni quruculuq isleri ile mesgul olmusdular Orbelyanlarin hakimiyyeti dovrunde coxlu memarliq abideleri onlarla qalalar ve qesrler karvansaralar ve korpuler insa edilmis ve berpa olunmusdur XIII esrd knyaz Tarsaic Orbelyan Arenide saray insa etdirmisdi 1216 ci ilde knyaz Liparit Orbelyanin gosterisi ile qedim politeist mebedi yerinde insa edilmis lakin zelzele neticesinde dagilmis kilsenin yerinde Noraveng Yeniveng Amagu adli yeni kilse binasinin insasina baslanilir Kilsenin insaat isleri 1227 ci ilde tamamlanir 1275 ci ilde Noraveng erazisinde Orbelyanlarin aile turbesi rolunu oynayan daha bir kilse insa olunur 1339 cu ilde knyaz Burtel Orbelyan Noravengde Muqeddes Tanri anasi kilsesini sifariscisinin serefine hem de Burtelasen adiyla taninir insa etdirir 1326 ci ilin evvelinde Ipek yolunun strateji ehemiyyetli hissesinde Selim asiriminda Selim karvansarasinin insasina baslanmis ve insaat isleri 1332 ci ilde tamamlanmisdir Karvansaranin insasini Cesar Orbelyan ve onun qardaslari sifaris etmisdi Bu haqda abidenin kitabesinde qeyd edilir Boyuk ve rehmli Allahin adi ile Busseid xanin hakimiyyeti dovrunde men Cesar knyazlar knyazi Liparitin ve Annanin oglu Ivanenin nevesi Orbelyanlar sulalesinden olan Burtel Smbat ve Eliqum adli sir kimi qardaslarimla heyat yoldasim Serekerimler neslinden Vardanin qizi Xorise ve bu ibadet evini oz hesabimiza ozumuzun valideynlerimizin ve Mesihe inanan qardaslarimizin qardaslarim ve menim ovladlarim Serkisin kesis Hovannes Kurd ve Verdanin ruhlarinin xilas edilmesi ucun insa etdirdik Siz qeriblerden Mesihe unvanlanmis dualarinizda bizi de yad etmenizi xahis edirik Insaat isine Yesayinin muqeddes xidmeti dovrunde baslanmis ve onun dualari ile 1332 ci ilde tamamlanmisdir 11 Orbelyan sulalesinden olan knyazlar hem de elm ve incesenetin inkisafina tekan vermisler Onlarin himayesi altind Nerses Mseci ve Yesai Nceci 1282 ci ilde Tanaat monastirinda Qladzor universitetini yaratmislar Universitet 1338 ci ile kimi fealiyyet gostermisdir Universitetin yetisdirmeleri arasinda tarixci Stepanos Orbelyan filosof Hovannes Vorotneci miniaturculer Toros Taronatsi ve Avaq hemcinin Noravengin memarlarindan biri olan ressam memar Momik de vardir Selim karvansarasi Memar Momikin xackari 1306 ci il Muqeddes Tanri anasi kilsesi Areni 1321 ci il Tanaat kilsesi VIII XIII esrler Noraveng monastiri 1205 ci il Sulalenin taninmis numayendeleri Redakte I Eliqum Orbelyan texm 1184 sulalenin Sunik qolunun esasini qoymus knyaz III Liparit Orbelyan texm 1221 1223 Noravengin esasini qoyanlardan biri Burtel Orbelyan texm 1300 1348 Noravengin esasini qoyanlardan biri sulalenin Burtelyanlar qolunun esasini qoyub Stepanos Orbelyan texm 1250 1304 tarixci ve kilse xadimi Konstantin Aqaparon oglu Orbelyan 1928 2014 ermeni drijoru ve bestekari SSRI Xalq Artisti 1979 12 Konstantin Harri oglu Orbelyan 1956 amerikan ve rus pianisti ve drijoru Rusiya Federasiyasinin Emekdar Artisti 2003 13 Istinadlar Redakte 1 2 3 Steven Runciman The Emperor Romanus Lecapenus and his reign a study of tenth century Byzantium Cambridge University Press 1988 S 160 161 The third great family of Armenia was the Orbelians of Siounia Siounia was the large canton to the east of the country which stretched from Lake Sevan to the southernmost bend of the Araxes Siounia was subdivided among various members of the princely house and possessions seem to have changed hands among them fairly frequently There were main branches of the family of the elder the head at the time of Sembat s martyrdom was the Grand Ischkan Sembat whose possessions lay on the west of Siounia including Vaiotzor and Sisagan which he apparently acquired from his cousins of the younger branch and extending down to Nakhidchevan He had married an Ardzrouni princess Sophie Gagic s sister and was one of the most prominent figures in Armenia His brother Sahac owned the districts of Siounia on the east with his capital probably at Erendchac a third brother Papgen the villain of the family owned a town or two on the east and was jealous of his richer brothers a fourth Vasac had already been killed in the interminable civil wars The possessions of the younger branch clustered round Lake Sevan Bayarsaikhan Dashdondog The Mongols and the Armenians 1220 1335 BRILL 2010 S 34 The subjects of Iwane s family were the Orbelians Khaghbakians Dopians HasanJalalians and others see Map 4 18 The representatives of these major Armenian families entered into direct contact with the Mongols in order to retain their conquered lands the discussion of which follows in nest chapters George Lane Arxivlesdirilib 2015 09 14 at the Wayback Machine Genghis Khan and Mongol Rule Hackett Publishing 2009 S 205 The Orbelian family were Armenian nobles who established close relations with Mongols and were loyal servants of the II Khans Vseobshaya istoriya arhitektury 2 izd 1970 T 3 S 245 Pri Zaharidah vydvinulis novye armyanskie knyazheskie rody Vachutyany Proshyany Orbelyany Dopyany poluchivshie obshirnye vladeniya v osvobozhdennyh oblastyah Armenii Boyuk Sovet Ensiklopediyasinda Stepanos Orbelyan meqalesi Grigoryan Grigor Syunik pri Orbelyanah Erevan Izdatelstvo Akademii Nauk Armenii 1981 g st 11 Grigoryan Grigor Syunik pri Orbelyanah Erevan Izdatelstvo Akademii Nauk Armenii 1981 g st 11 33 Stepanos Orbelyan Istoriya oblasti Sisakan M 1861 S 316 erm Melikzohrabovlar Zengezurda Melikisaxanovlar Susada yasayirdilar Urud knyazi Melik Zohrabin toremeleri muselman idiler Enver Cingizoglu Thomas F Mathews Alice Taylor J Paul Getty Museum The Armenian Gospels of Gladzor the life of Christ illuminated Getty Publications 2001 S 27 When the Orbelians served under the Mongols Siunik was a refuge where Armenian culture flourished Selimskij karavan saraj Ukaz Prezidiuma Verhovnogo Soveta SSSR ot 06 03 1979 Ukaz Prezidenta Rossijskoj Federacii ot 13 12 2003 1482 olu kecid Edebiyyat RedakteՍտեփանոս Օրբելյան Պատմութիւն նահանգին Սիսական Երևան Grigoryan G M Syunik pri Orbelyanah Erevan 1981 Brosset M F S Orbelian Histoire de la Siounie translated by M F Brosset St Petersburg 1866Menbe https az wikipedia org w index php title Orbelyanlar amp oldid 5975442, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.