| Naxçıvançay | |
|---|---|
| | |
| |
| Ölkə | |
| Region | |
| Rayon | |
| Şəhər | |
| Mənsəbi | Araz su anbarı |
| Uzunluğu | 81 km |
| Su sərfi | 5,23 m³/san |
| Hövzəsinin sahəsi | 1630 km² |
Naxçıvançay - Araz çayının sol qolu. Şahbuz rayonu və Naxçıvan şəhəri ərazisindən axır.
Naxçıvan Muxtar Respublikasının ən böyük və ən sulu çayı hesab edilir. Uzunluğu 81 km, hövzəsinin sahəsi 1630 km²-dir. Başlanğıcını Keçəldağın cənub yamacından (2720 m) alır. Başlıca qolları sağdan, (uzunluğu 15 km), (uzunluğu 19 km), Cəhriçay (uzunluğu 45 km), soldan, Şahbuz (uzunluğu 27 km), Kükü (uzunluğu 20 km), Qahabçay (uzun-luğu 21 km) çaylarıdır. Axımı qar (38%), yağış (22%) və yeraltı (40%) sulardan əmələ gəlir.
İllik su sərfi 5,23 kub m/san-dir. Bunun da 60%-i yaz, 20%-i yay, 9%-i payız, 11%-i isə qış fəslində keçir. İntensiv suvarma dövründə illik axımının 8-10%-i axıdılır. Yayda yağan güclü yağışlar çayda tez-tez dəhşətli sel əmələ gətirir.
Çayın orta illik asılı gətirmələr sərfi 3,67 kq/san, suyunun orta lillənməsi 700 q/kub m-dir. Daşqın dövründə suyunun lillənməsi 1000 q/kub m-ə qədər, artır. Suyu hidrokarbonatlı kalsiumlu olmaqla, minerallaşması, yuxarı axınında 150-mq/l, mənsəb hissəsində isə 300-500 mq/l-ə çatır. Naxçıvançayın suyundan suvarma işlərində geniş istifadə edilir.
Naxçıvan çayının hövzəsi
| ]Onun mənbəyi Dərələyəz silsiləsinin cənub yamacında 2720 m mütləq hündürlükdə yerləşir. Çay yatağının ümumi enişi (düşmə meyilliyi) 1972 m-ə bərabərdir. Dağlıq ərazilərdə hövzənin uzununa meyilliyi 83% təşkil edir. Çayın ümumi meyilliyi 24%-ə bərabərdir. Çay mənbədən Biçənək məntəqəsinədək intensiv-parçalanmış yüksəkdağlıqdan keçir və cənub-şərq istiqamətli axına malikdir. Çay Biçənək məntəqəsindən sonra şimal-şərq istiqamətindən cənub-qərb istiqamətinə axır və burada subasar əmələ gəlir. Yataq orta və alçaq axınlarda müxtəlif tərkibli yaxşı cilalanmış valunlu-çaydaşı çöküntüləri ilə doldurulub. Terraslar dərənin geniş hissələrində və yan qolların mənsəblərində daha yaxşı qorunublar.
Naxçıvançayın əsas sağ sahil qolları , , Kükü, , , Cəyirçay çaylarıdır, sol sahil qolları – Gümrü, , Şahbuz, Sirab, Qahab çaylarıdır və onların da üzərində altı terras yaxşı inkişaf edib. Naxçıvançayın bütün qolları sellidirlər.
Naçıvançayın əsas sel ocaqları morfoloji baxımdan geniş, əsasən düz olmayan qıfvari formalarda olur və yüksəkdağlıq ərazidə, 2400–3500 m və daha yüksək mütləq hündürlüklərdə yerləşirlər. Əlavə sel ocaqları morfoloji baxımdan çay hövzəsinin orta axınını tuturlar və 1400–2400 m mütləq hündürlükdə yerləşirlər. Alçaqda olan seləmələgətirici ocaqlar çay hövzəsinin aşağı axınında, alçaqdağlıq ərazidə 1200–1400 m mütləq hündürlükdə yerləşirlər.
Əsas sel ocağı ərazisində qırılma materialının hazırlığı və toplanması intensiv baş verir, bu səbəbdən bu ocaq, sel axınları üçün ovuntu materialının əsas təmsilçisidir. Əlavə sel ocaqları, qırıntı materiallarının nisbətən az toplanması ərazisidir. Burada gillicəli material da toplanır, hansı ki, sellərin qidalanmasında fəal iştirak edir və delluvial çöküntülərlə bərkidilibdir.
Naxçıvançayın qollarında sellərin formalaşma şəraiti və intensivliyi fərqlidir. Zəngəzur silsiləsinin intensiv parçalanmış qərb qayalıq yamaclarında altı sel ocağı yerləşir. Bu selli əraziyə Salvard, Gömür, Nursu, Şahbuz, Sirabçay və Qahabçay çaylarının hövzələri daxildir. Bu çay dərələri üzrə sellərin keçməsi eyni olmur, bu leysan yağışlarının yağması vaxtının müxtəlifliyindən asılıdır. Leysan yağışları nadir hallarda olur və bəzən kiçik əraziləri tutmaqla məhdudlaşır. İntensiv sel hadisələri Salvard, Gömür, Nursu və Şahbuz çaylarının dərələrində müşahidə olunurlar. ,,,,
İstinadlar
| ]- Рустамов С.Г. – Реки Азербайджанской ССР и их гидрологические особенности. Диссер. на соиск. уч. степени доктора географ. наук. Москва-Баку, 1957, 453 с.
- Рустамов С.Г. – Селевые потоки в Азербайджане // Труды Ин-та географии АН Азерб. ССР. т. VII. Баку, 1957, с. 36-41
- Рустамов С.Г. – Классификация и районирование селевых потоков на примере Азербайджана // Труды IV Всесоюз. конф. по селевым потокам. Алма-Ата, 1959, с. 54-59
- Рустамов С.Г. – Реки Азербайджанской ССР и их гидрологические особенности. Баку: Изд-во АН Азерб. ССР, 1960, 196 с.
- Рустамов С.Г. - О состоянии изучения селей в Азербайджанской ССР и направление дальнейших исследований // Материалы Научно-технического совещания по вопросам методики изучения и прогноза селей, обвалов и оползней (тезисы докладов). Душанбе, 1970, с. 120-123
Mənbə
| ]- Azərbaycan çayları Arxivləşdirilib 2008-02-23 at the Wayback Machine
Xarici keçidlər
| ]- http://www.coqrafiya.info/2014/08/naxcvan-caylari.html
- http://www.serqqapisi.az/index.php/ictimai-siaysi/11363-nakhch-van-chaylar-rezhionumuzun-haeyat-maenbaeyi
Həmçinin bax
| ]wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Vikipediya azad ensiklopediya Naxcivan cayi sehifesinden istiqametlendirilmisdir Naxcivancay Olke 160 Azerbaycan Region Naxcivan MR Rayon Sahbuz rayonu Seher Naxcivan Mensebi Araz su anbari Uzunlugu 81 160 km Su serfi 5 23 160 m san Hovzesinin sahesi 1630 160 km Naxcivancay Araz cayinin sol qolu Sahbuz rayonu ve Naxcivan seheri erazisinden axir Naxcivan Muxtar Respublikasinin en boyuk ve en sulu cayi hesab edilir Uzunlugu 81 160 km hovzesinin sahesi 1630 160 km dir Baslangicini Keceldagin cenub yamacindan 2720 m alir Baslica qollari sagdan Tapidasqara uzunlugu 15 160 km Selesuzcay uzunlugu 19 160 km Cehricay uzunlugu 45 160 km soldan Sahbuz uzunlugu 27 160 km Kuku uzunlugu 20 160 km Qahabcay uzun lugu 21 160 km caylaridir Aximi qar 38 yagis 22 ve yeralti 40 sulardan emele gelir Illik su serfi 5 23 kub m san dir Bunun da 60 i yaz 20 i yay 9 i payiz 11 i ise qis feslinde kecir Intensiv suvarma dovrunde illik aximinin 8 10 i axidilir Yayda yagan guclu yagislar cayda tez tez dehsetli sel emele getirir Cayin orta illik asili getirmeler serfi 3 67 kq san suyunun orta lillenmesi 700 q kub m dir Dasqin dovrunde suyunun lillenmesi 1000 q kub m e qeder artir Suyu hidrokarbonatli kalsiumlu olmaqla minerallasmasi yuxari axininda 150 mq l menseb hissesinde ise 300 500 mq l e catir Naxcivancayin suyundan suvarma islerinde genis istifade edilir Naxcivan cayinin hovzesi redakte vikimetni redakte et Onun menbeyi Dereleyez silsilesinin cenub yamacinda 2720 m mutleq hundurlukde yerlesir Cay yataginin umumi enisi dusme meyilliyi 1972 m e beraberdir Dagliq erazilerde hovzenin uzununa meyilliyi 83 teskil edir Cayin umumi meyilliyi 24 e beraberdir Cay menbeden Bicenek menteqesinedek intensiv parcalanmis yuksekdagliqdan kecir ve cenub serq istiqametli axina malikdir Cay Bicenek menteqesinden sonra simal serq istiqametinden cenub qerb istiqametine axir ve burada subasar emele gelir Yataq orta ve alcaq axinlarda muxtelif terkibli yaxsi cilalanmis valunlu caydasi cokuntuleri ile doldurulub Terraslar derenin genis hisselerinde ve yan qollarin menseblerinde daha yaxsi qorunublar 160 Naxcivancayin esas sag sahil qollari Qislaqderesi Qaludasqara Kuku Saluz Tirkescay Ceyircay caylaridir sol sahil qollari Gumru Nors Sahbuz Sirab Qahab caylaridir ve onlarin da uzerinde alti terras yaxsi inkisaf edib Naxcivancayin butun qollari sellidirler Nacivancayin esas sel ocaqlari morfoloji baximdan genis esasen duz olmayan qifvari formalarda olur ve yuksekdagliq erazide 2400 3500 m ve daha yuksek mutleq hundurluklerde yerlesirler Elave sel ocaqlari morfoloji baximdan cay hovzesinin orta axinini tuturlar ve 1400 2400 m mutleq hundurlukde yerlesirler Alcaqda olan selemelegetirici ocaqlar cay hovzesinin asagi axininda alcaqdagliq erazide 1200 1400 m mutleq hundurlukde yerlesirler Esas sel ocagi erazisinde qirilma materialinin hazirligi ve toplanmasi intensiv bas verir bu sebebden bu ocaq sel axinlari ucun ovuntu materialinin esas temsilcisidir Elave sel ocaqlari qirinti materiallarinin nisbeten az toplanmasi erazisidir Burada gilliceli material da toplanir hansi ki sellerin qidalanmasinda feal istirak edir ve delluvial cokuntulerle berkidilibdir Naxcivancayin qollarinda sellerin formalasma seraiti ve intensivliyi ferqlidir Zengezur silsilesinin intensiv parcalanmis qerb qayaliq yamaclarinda alti sel ocagi yerlesir Bu selli eraziye Salvard Gomur Nursu Sahbuz Sirabcay ve Qahabcay caylarinin hovzeleri daxildir Bu cay dereleri uzre sellerin kecmesi eyni olmur bu leysan yagislarinin yagmasi vaxtinin muxtelifliyinden asilidir Leysan yagislari nadir hallarda olur ve bezen kicik erazileri tutmaqla mehdudlasir Intensiv sel hadiseleri Salvard Gomur Nursu ve Sahbuz caylarinin derelerinde musahide olunurlar 160 91 1 93 91 2 93 91 3 93 91 4 93 91 5 93 Istinadlar redakte vikimetni redakte et Rustamov S G Reki Azerbajdzhanskoj SSR i ih gidrologicheskie osobennosti Disser na soisk uch stepeni doktora geograf nauk Moskva Baku 1957 453 s Rustamov S G Selevye potoki v Azerbajdzhane Trudy In ta geografii AN Azerb SSR t VII Baku 1957 s 36 41 Rustamov S G Klassifikaciya i rajonirovanie selevyh potokov na primere Azerbajdzhana Trudy IV Vsesoyuz konf po selevym potokam Alma Ata 1959 s 54 59 Rustamov S G Reki Azerbajdzhanskoj SSR i ih gidrologicheskie osobennosti Baku Izd vo AN Azerb SSR 1960 196 s Rustamov S G O sostoyanii izucheniya selej v Azerbajdzhanskoj SSR i napravlenie dalnejshih issledovanij Materialy Nauchno tehnicheskogo soveshaniya po voprosam metodiki izucheniya i prognoza selej obvalov i opolznej tezisy dokladov Dushanbe 1970 s 120 123 Menbe redakte vikimetni redakte et Azerbaycan caylari Arxivlesdirilib 2008 02 23 at the Wayback Machine Xarici kecidler redakte vikimetni redakte et http www coqrafiya info 2014 08 naxcvan caylari html http www serqqapisi az index php ictimai siaysi 11363 nakhch van chaylar rezhionumuzun haeyat maenbaeyi Hemcinin bax redakte vikimetni redakte et Azerbaycanin su hovzeleriCaylarKur 160 8226 Araz 160 8226 Agoglancay 160 8226 Agcay 160 8226 Agderecay 160 8226 Agstafacay 160 8226 Agsucay 160 8226 Axincacay 160 8226 Arpacay 160 8226 Astaracay 160 8226 Balakencay 160 8226 Bazarcay 160 8226 Besitcay 160 8226 Bicoderesi 160 8226 Bolqarcay 160 8226 Bumcay 160 8226 Caqacuqcay 160 8226 Ceyrankecmezcay 160 8226 Ceyircay 160 8226 Cogazcay 160 8226 Caxmaqcay 160 8226 Caylaqcay 160 8226 Cikilcay 160 8226 Demiraparancay 160 8226 Elicancay 160 8226 Elincecay 160 8226 Eyricay 160 8226 Gencecay 160 8226 Gilancay 160 8226 Gilgilcay 160 8226 Girdimancay 160 8226 Gorancay 160 8226 Goycay 160 8226 Goytepecay 160 8226 Hekeri 160 8226 Hesensucay 160 8226 Xacincay 160 8226 Xonasencay 160 8226 Incecay 160 8226 Katexcay 160 8226 Kunkutcay 160 8226 Kurekcay 160 8226 Kondelencay 160 8226 Kurmukcay 160 8226 Qabirricay 160 8226 Qahabcay 160 8226 Qanixcay 160 8226 Qaracay Quba 160 8226 Qarasucay Oguz 160 8226 Qarqarcay 160 8226 Qosqarcay 160 8226 Qozlucay 160 8226 Qudyalcay 160 8226 Qurucay Fuzuli 160 8226 Qurucay Xacmaz 160 8226 Qusarcay 160 8226 Lekercay 160 8226 Lenkerancay 160 8226 Muxaxcay 160 8226 Naxcivancay 160 8226 Oxcucay 160 8226 Pirsaatcay 160 8226 Piceniscay Samurcay 160 8226 Sirabcay 160 8226 Sumqayitcay 160 8226 Sabrancay 160 8226 Semkircay 160 8226 Selvecay 160 8226 Sincay 160 8226 Talacay 160 8226 Tengerudcay 160 8226 Tertercay Agdabancay 160 8226 Levcay 160 8226 Turagaycay 160 8226 Tikanlicay 160 8226 Turyancay 160 8226 Tovuzcay 160 8226 Velvelecay 160 8226 Vilescay 160 8226 Zabuxcay 160 8226 Zeyemcay SahnabadcayGollerAcinohur 160 8226 Adilaga 160 8226 Ag gol 160 8226 Agzibircala 160 8226 Alagol Boyuk ve Kicik 160 8226 Bala Goygol 160 8226 Batabat 160 8226 Boyuksor 160 8226 Bulbule 160 8226 Candargol 160 8226 Cavansir 160 8226 Duzdag 160 8226 Duzlu gol 160 8226 Goygol 160 8226 Haciqabul 160 8226 Xocahesen 160 8226 Xosbulaq 160 8226 Qaragol 160 8226 Qirmizi gol 160 8226 Isiqli Qaragol 160 8226 Maralgol 160 8226 Masazir 160 8226 Mehman gol 160 8226 Nohur 160 8226 Ordekgol 160 8226 Cala golu 160 8226 Sarisu 160 8226 Zeligol 160 8226 Qumyataq goluSu anbarlariAgstafa 160 8226 Axincacay 160 8226 Araz 160 8226 Arpacay 160 8226 Asagi Kondelencay 160 8226 Asiqbayramli 160 8226 Beneniyar 160 8226 Bolqarcay 160 8226 Ceyranbatan 160 8226 Cogazcay 160 8226 Eyricay 160 8226 Goytepe 160 8226 Hekericay 160 8226 Xacincay 160 8226 Xanbulancay 160 8226 Xudaferin su anbari 160 8226 Qiz Qalasi su anbari 160 8226 Lovayin 160 8226 Mingecevir 160 8226 Nehrem 160 8226 Pirsaat 160 8226 Serseng 160 8226 Sirab 160 8226 Semkir 160 8226 Suqovusan 160 8226 Semkircay 160 8226 Taxtakorpu 160 8226 Uzunoba 160 8226 Varvara 160 8226 Vayxir 160 8226 Vilescay 160 8226 Yekexana 160 8226 Yenikend 160 8226 ZogalavacaySelalelerKatexcay 160 8226 Afurca 160 8226 Yeddi gozel 160 8226 Ilisu 160 8226 Haciman 160 8226 Qocyataq 160 8226 Mucuq 160 8226 Saheli 160 8226 Itucan 160 8226 SorKanallarYuxari Qarabag 160 8226 Bas Mugan 160 8226 Yuxari Sirvan 160 8226 Samur Abseron 160 8226 Kohne Xanqizi 160 8226 Boztepearx Menbe https az wikipedia org w index php title Naxcivancay amp oldid 6511378 Kateqoriyalar Elifba sirasina gore caylarNaxcivan Muxtar Respublikasinin caylariGizli kateqoriyalar Infobox mapframe without OSM relation ID on WikidataKartographer uzantisindan istifade eden sehifeler
