fbpx
Wikipedia

Mötəzililər

Avqust 12, 2021

İslam

İslam Tarixi

İnancın əsasları

Allah • Quran
Peyğəmbər • Həcc
Namaz • Zəkat
Azan • Zikr
İctihad • Cihad

Etiqad məzhəbləri
Kəlam (Əşərilər • Matüridilər) • Qədərilər (Mötəzililər) • Cebrilər • Mürcilər • Müşəbbihilər
Siyasət məzhəbləri
Sünnilər:
Hənəfilər • Malikilər • Şafiilər • Hənbəlilər • Zahirilər

Şiələr:
İmamilər (Cəfərilər (Əxbarilər • Üsulilər • Şeyxilər) • Ələvilər • Ənsarilər • Qızılbaşlar) • Zeydilər •
İsmaililər (Qərmətilər • Xaşxaşilər • Fəthilər • Xəttabilər) • Vaqifiyyə • Rafizilər (Batinilər) • Qeysanilər • Xürrəmilər • Baziğiyyə • Qurabiyyə
Xaricilər:
Əcrədilər (Meymunilər • Sə'ləbilər) • Əzrəqilər • Bəyhəsilər • İbadilər • Nəcədat • Süfrilər

Yeni məzhəblər

Sələfilər (Vəhabilər) • Kadiyanilik • Babilik (Bəhailik)

Həmçinin bax

Sufilər • Yəsəvilik • Nəqşibəndilik • Sührəvərdilik • Xəlvətilik • Səfəvilik • Bayramilik • Bəktaşilik • Cəlvətilik • Cərrahilik • Çiştiyyə • Ehqaqiyə • Gülşənilik • Hürufilik • Kübravilik • Məlamətilik • Meyvazhi • Mövləvilik • Nemətullahiyyə • Nöqtəvilik • Qələndərilik • Qadiriyyə • Rifailik • Rövşənilər • Sənusilər • Şaziliyyə • Zahidiyyə • Nüseyrilər • Druzlar • İslam fəlsəfəsi

Mötəzilik – dini məsələlərə yanaşmada əqli dəlillərə xüsusi əhəmiyyət verən kəlam məktəbinin mənsubları olmuşdurlar. Bu məktəb Əməvilər hakimiyyəti dövrünün sonunda yaranmış, Abbasilər dövründə isə inkişaf etmişdir. İslam tarixçilərinə görə mütəzililiyin yaradıcısı Vasil ibn Əta olmuşdur. O, Həsən Bəsrinin tələbəsi olmuş, onun yığıncaqlarında fəal iştirak edib ən mübahisəli məsələlərə toxunmuşdur. Bir dəfə böyük günahlar törətmiş müsəlmanın durumu haqqında mübahisə düşmüşdür. Bu məsələdə Vasil ibn Əta Həsən Bəsriyə qarşı çıxış edib böyük günahlar etmiş müsəlmanları mömin saymamış, onların inancla inancsızlığın arasında olmasını iddia etmişdir. Bundan sonra o, Həsən Bəsridən ayrılmış, öz məktəbini yaratmışdır. Buna görə də, onun məktəbi “mütəzili” (ayrılmışlar) adlandırılmışdır.

Tarixi

Yaranması

İslamın dünya dininə çevrilməsi ilə bağlı olmuşdur. Müsəlmanlar dünyaya açıldıqda başqa mədəniyyətlər, dinlər və fəlsəfi düşüncələrlə qarşılaşmışdılar. Buna görə də öz dini baxışlarını sistemləşdirmək, onları məntiq və ağılın dəlilləri ilə izah etmək məcburiyyətində qalmışdılar. Bu istiqamətdə məhz mütəzililər böyük işlər görmüşdürlər. Onlar özəl bir təlim yaratmış və İslamın müddəalarını müdafiə etmək üçün filosoflar, xristianlar, yəhudilər, zərdüştilər və bəzi İslam məzhəblərinin nümayəndələri ilə mübahisələr apara bilmişdirlər. Əməvi xilafətinin ilk onilliklərində mütəzililər siyasi aktivlik göstərməmiş, yalnız fəlsəfi və ilahiyyat problemləri ilə məşğul olmuşdurlar. 121/739-cu ildə mütəzililər siyasətə qarışaraq Zeyd ibn Əlinin Əməvilərə qarşı üsyanını dəstəkləmiş və buna görə də, Xəlifə Hişam tərəfindən təqib olunmuşdurlar. Ancaq bu təqiblər mütəzililərin siyasi nüfuzunu daha da artırmışdır. Onlar 126/744- cü ildə saray çevrilişi edib, xəlifə Yəzid ibn Validi hakimiyyətə gətirə bilmişdirlər. Ancaq o, tezliklə taxtdan düşürülmüşdür.

İnkişafı

Abbasilər dövründə isə mütəzililərin nüfuzu daha da artmışdır. Abbasilər ilk zamanlar onları dəstəkləmişdirlər. Xəlifə Məmunun dövründə isə mütəzililik Xilafətin rəsmi təliminə çevrilmişdir. Ancaq, mütəzililərin güclənməsi ənənə tərəfdarlarının etirazlarına gətirib çıxartmışdır. Ağıla çox önəm verən mütəzili təlimi çox vaxt ənənəvi İslam tərəfdarlarının dini təsəvvürlərinə uyğun gəlmirdi. Buna görə də, onların arasında ixtilaf qızışmış və getdikcə dərinləşmişdir. Ənənəçilər və mütəzililər mübahisələr aparmış, bir-dirlərini təkzib və tənqid etmişdirlər. Mütəzililik Xilafətin rəsmi təliminə çevrildikdən sonra ənənəvi İslam tərəfdarlarına qarşı “mihnət” adlandırılan təqiblər başlamışdır. Ancaq o təqiblər geniş miqyaslı olmamışdır. Ənənə tərəfdarları olan ilahiyyatçılardan yalnız bir neçəsi tutulmuş, onlardan mütəzili təlimini qəbul etmək tələb edilmişdir. Onlardan biri Əhməd ibn Hənbəl idi.

Süqutu

Mütəzililik xəlifə Mütəsimin (218/833 – 227/842) və Vasiqin (227/842 – 232/847) hakimiyyətləri dövründə də Xilafətin rəsmi təlimi olmuşdur. Ancaq ənənə tərəfdarlarının etirazları daha da genişlənirdi. Buna görə də, Xilafətdə siyasi sabitliyin pozula biləcəyindən ehtiyat edən xəlifə Mütəvəkkil (232/847 – 247/861) mütəzili təlimindən imtina etmiş, ənənəçilərin mövqeyini dəstəkləmişdir. Bundan sonra mütəzililər zəifləmiş, tədricən öz siyasi və ictimai nüfuzlarını itirərək ortadan çıxmışdırlar. Yalnız müasir dövrümüzdə mütəzililiyi dirçəltməyə cəhd edən qruplar yaranmışdır.

Mütəzililiyin məğlub olmasının səbəbi onun elitar təlim olduğunda idi. Sadə xalq kütlələri üçün ənənəvi İslam daha da anlaşıqlı olmuşdur. Ona görə də, xalq kütlələri ənənəçiləri dəstəkləmişdir. Xəlifələr də siyasi sabitliyi qorumaq üçün mütəzililikdən imtina etmişdirlər. Mütəzililərin arasında birlik olmamış, onlar bir çox qruplara və təriqətlərə parçalanmışdırlar.

İlahiyyatı

İnancın əsasları

Mütəzililərə görə İslam inancının beş təməli vardır və bunlar dinin əsasıdır:

  1. Tövhid (Allahın birliyinə inanc);
  2. Ədl (Allahın ədalətli olduğuna inanc);
  3. Əl-vəd va əl-vəid (Allahın vəd etdiyini icra edəcəyinə inanc);
  4. Əl-Mənzilətü Bəynəl-Mənziləteyn (İnancla dinsizlik arasındakı aralıq durumunun olmasına inanc);
  5. Əmri bil-Məruf və Nəhy ənil-Münkər (İnsanların yaxşı işlər görməyə və pis işlərdən çəkinməyə çağırmağın vacibliyinə inanc).

Ayələrin yorumlanması

Mütəzililərin ilahiyyatda özlərinə məxsus metodu olmuşdur. Onlar ilk olaraq Quranın açıq-aydın ayələri ilə (nasslarla) hökm verirdilər. Ancaq ayələri ağılın dəlilləri və məntiqlə uyğunlaşdırırdılar (23, 12). Onlar sağlam düşüncəyə uyğun olmayan hər şeyi inkar edirdilər. Ağıla uyuşmayan vəhyi isə onlar alleqorik məna da izah edirdilər. Onlara görə nəyinsə pis və ya yaxşı olmasını təkcə vəhylə deyil, sağlam düşüncə ilə də ayırd etmək mümkündür. Onlardan sonra onlara qarşı çıxış edən sünni ənənəçiləri də inanclarını ağıl baxımdan doğrulamaq üçün öz kəlamlarını yaratmışdırlar. Şiələrin də öz kəlamları mövcuddur.

Mö`təzili alimlər bildirirdilər ki, mənası zənn ifadə edən dini mətnləri etiqad məsələlərində dəlil kimi qəbul etmək doğru deyildir. Deməli, dəlil olaraq hökmü qəti, məzmunu konkret dini mətnlər seçilməlidir. İbrahim ibn Səyyar Nəzzam (775-845) istisna olmaqla bütün mö`təzili alimləri zənn ifadə edən dini mətnlərin etiqad məsələlərində dəlil göstərilməsinin qeyri-mümkün olduğunu bildirmişlər”. Məsələn, müsəlman hüquqşünası Əbülməali əl-Cüveyni (1028-1085) deyirdi: “Nəqli (vəhyə əsaslanan) dəlil tə`vil olunduğu üçün qətilik və konkretlik ifadə etmir”. Bəzi mö`təzililər ağlı hər şeyin dərkində “zəruri cövhər” adlandırırdılar. Bağdad mö`təzililik məktəbinin nümayəndəsi Sümamə ibn Əşrəsə (vəfatı – 828) görə, biliyi ərsəyə gətirmədə birincilik vəhyə deyil, ağla aiddir. Bəs- 54 rə mö`təzililik məktəbinin nümayəndəsi Əbülhüzeyl əl-Əllaf (752-849) bildirirdi ki, ağıl insana şeyləri fərqləndirmək imkanı verən zəruri bilik vasitəsidir. Məşhur mö`təzili alimlərindən Cahiz ağıla böyük əhəmiyyət verərək demişdi: “Qəti hökmü yalnız ağıl çıxara bilər, aydın və izahedici bilik ancaq ağla xasdır”. Digər mö`təzili nümayəndəsi İbn Nəzzama görə, ağıllı insan dini biliklər olmasa da, düşünmə yolu ilə Allahı dərk edə bilər.

Bütün bu deyilənlər ilahi biliyin – vəhyin mö`təzililik tərəfi ndən rədd edilməsi mənasına gəlmir. Mö`təzililər həqiqəti dərkdə vəhy və ağlı bilik mənbələri olaraq qəbul etmişdilər. Amma mö`təzili nöqteyi-nəzər əksər hallarda ağılın məqamını vəhyinkindən üstün qəbul edirdi.

Tanrının sifətlərinə münasibət

Mütəzili təliminin ənənəvi məktəblərdən bir çox fərqləri olmuşdur. Onlar Allahın çoxlu sifətlərə (atributlara) malik olmasını inkar etmiş, bunu tövhidin pozulması kimi qiymətləndirmişdirlər. Onlar sifətlərin Allahın zatından fərqli olmadığını iddia edirdilər.

Mö`təzililik Allahın atributları məsələsində ağılın şərh gücünü vəhyin təqdim etdiyi bilikdən üstün hesab edirdi. Belə ki Quranda Allahın fərqli atributları öz əksini tapdığından müqəddəs kitab mütləq bilik mənbəyi hesab edilə bilməzdi. Odur ki ağıl insana yol göstərən yeganə vasitə kimi çıxış edir. Mö`təzililər ağıla üstünlük verdiklərini onunla əsaslandırırdılar ki, ağılın təsdiqlədiyi bir ideya sonradan onun özü tərəfi ndən təkzib edilmir. Amma vəhy yolu ilə bildirilmiş bəzi şeylər sonradan dəyişdirilmişdir. Onlar bununla bəzi Quran ayələrinin hüquqi-dini qüvvəsinin (hökmünün) ləğv edilməsini – “nəsx”i nəzərdə tuturdular.

Quranın təbiətinə münasibət

Daha bir fərq Qurana münasibətdə özünü göstərirdi. Ənənəçilər iddia edirdilər ki, Quran Allahın əbədi və əzəli sözüdür, ondan ayrılmazdır. Mütəzililər bu iddianı rədd etmiş, bunu da tövhidin pozulması, Quranın tanrılaşdırılması kimi dəyərləndirmişlər. Mütəzililərə görə Quran zaman və məkanda daxilində Allah tərəfindən yaradılmışdır.

Xeyir və şər barəsində baxışları

Mö`təzili alimlər xeyir və şər məsələsində ağlın vəhydən asılı olmadığını iddia edirdilər. Onlar göstərirdilər ki, Quranda xeyrin təriflənib şərin pislənməsi Allahın bunu istədiyinə görə deyildir; əksinə, bu, şeylərin təbiətində həmin keyfi yyətlərin mövcudluğundan irəli gəlir. Yəni, xeyir və şər Allahın istəyinin səmərəsi olmayıb bütövlükdə ağılla müəyyənləşən rasional kateqoriyalardır: “...Bir şeydə xeyir və şərin mövcudluğu Allahın o şeydə xeyir və şərin olmasını istəməsindən irəli gəlmir. "...Xeyir və şər şeylərin özündə mövcuddur. Ağıl isə bəzi şeylərin xeyir və ya şər olduğunu müstəqil şəkildə dərk edə bilir. Bir şeyin şər və ya xeyir olduğunu müəyyənləşdirmək üçün əlavə qanuna ehtiyac yoxdur”.

Bəzi ehkamlara münasibət

Ağılın dəlillərinə üstünlük verdikləri üçün mütəzililər ənənəçilərin bir çox inancını inkar edirdilər. Ənənəçilərdən fərqli olaraq mütəzililər qəbir əzabına, möminlərin cənnətdə Allahı görəcəklərinə, Musa peyğəmbərin birbaşa Allahla danışmasına inanmamışdırlar. Axirət inancına münasibətlərində də mütəzililərin ənənəçilərdən fərqləri var idi. Belə ki, onlar günahkar müsəlmanların cəhənnəmdə xüsusi yerdə olacağına və nisbətən az əzablar görəcəyinə inanırdılar

Dinin müdafiəsi

Mötəzili kəlamının ən böyük xidmətlərindən biri müsəlman apologetikasının (dinin məntiqi dəlillərlə müdafiə edilməsi) yaradılmasıdır. Onlar xristian, yəhudi, Zərdüşt və başqa dinlərin nümayəndələri ilə polemikalar aparmış, İslamın əsas müddəalarını düçüncə dəlilləri ilə müdafiə etmişdilər. Bununla yanaşı məntiqi düşüncəyə malik, yüksək təhsilli mötəzilər müsəlman cəmiyyətinin içində yayılmış bəzi mistik və xurafatçı təriqətlərə qarşı da mübarizə aparmışlar.

Mötəzilikdə mənfi məqamlar olsa da, bu təlim İslam tarixində layiqli yer tutaraq onu zənginləşdirmişdir. Onun sxolastik metodları isə dünya düşüncə tarixində öz izini qoymuşdur.

Mənbələr

  • Mütəzililər // Aydın Əlizadə, Elsevər Səmədov. İslam: Tarix, Fəlsəfə və Hüquq. Ensiklopedik Lüğət — Б.: Mətbəə № 3, 2016. — 308 с. — ISBN 5-89968-070-9.
  • Məmmədov E. N. Orta əsr İslam fikrində din və fəlsəfə. AMEA Z. Bünyadov adına Şərqşünaslığ institutu. Bakı: İdrak, 2019, s. 52-57.

İstinadlar

  1. Роузентал Ф. Торжество знания. Концепция знания в средневековом исламе. М.: «Наука», 1978, s. 12.
  2. Kumeyr Y. İslam felsefesinin kaynakları / Fahrettin Olgunerin tərcüməsi ilə. İstanbul: “Dergah”, 1992, s. 8.
  3. Kumeyr Y. İslam felsefesinin kaynakları / Fahrettin Olgunerin tərcüməsi ilə. İstanbul: “Dergah”, 1992, s. 3.
  4. .زينه حسني. العقل عند المعتزلة، تصور العقل عند القاضي عبد الجبار. بيروت: دار اآلفاق الجديدة، 1980 s. 19.
  5. بو الحسن علي بن إسماعيل األشعري. مقاالت اإلسالميين و اختالف المصلين.تحقيق: محمد محي الدين عبد الحميد. القاهرة: مكتبة النحضة المصرية، 1950 s. 480.
  6. Bulaç Ali. İslam düşüncesinde din-felsefe, vahiyakıl ilişkisi. İstanbul: İz Yayıncılık, 2003, s. 92.
  7. Kemal İşık. Mutezilenin doğuşu ve kelami görüşleri. Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 1967, s. 80.
  8. . Роузентал Ф. Торжество знания. Концепция знания в средневековом исламе. М.: «Наука», 1978, s. 12.
  9. Veliyuddin Mir. Mutezile / İslam düşüncesi tarihi / Altay Ünaltayın tərcüməsi ilə. İstanbul: “İnsan”, 1990, s. 237.
  10. . Вольф М.Н. Средневековая философия: Мутазилитский калам: учебное пособие. Новосибирск: Новосибирский государственный университет, 2005, s.5

Avqust 12, 2021
mötəzililər, islam, islam, tarixiinancın, əsaslarıallah, quran, peyğəmbər, həcc, namaz, zəkat, azan, zikr, ictihad, cihadetiqad, məzhəblərikəlam, əşərilər, matüridilər, qədərilər, cebrilər, mürcilər, müşəbbihilərsiyasət, məzhəblərisünnilər, hənəfilər, malikilə. Islam Islam TarixiInancin esaslariAllah Quran Peygember Hecc Namaz Zekat Azan Zikr Ictihad CihadEtiqad mezhebleriKelam Eseriler Maturidiler Qederiler Motezililer Cebriler Murciler MusebbihilerSiyaset mezhebleriSunniler Henefiler Malikiler Safiiler Henbeliler Zahiriler Sieler Imamiler Ceferiler Exbariler Usuliler Seyxiler Eleviler Ensariler Qizilbaslar Zeydiler Ismaililer Qermetiler Xasxasiler Fethiler Xettabiler Vaqifiyye Rafiziler Batiniler Qeysaniler Xurremiler Bazigiyye Qurabiyye Xariciler Ecrediler Meymuniler Se lebiler Ezreqiler Beyhesiler Ibadiler Necedat SufrilerYeni mezheblerSelefiler Vehabiler Kadiyanilik Babilik Behailik Hemcinin baxSufiler Yesevilik Neqsibendilik Suhreverdilik Xelvetilik Sefevilik Bayramilik Bektasilik Celvetilik Cerrahilik Cistiyye Ehqaqiye Gulsenilik Hurufilik Kubravilik Melametilik Meyvazhi Movlevilik Nemetullahiyye Noqtevilik Qelenderilik Qadiriyye Rifailik Rovseniler Senusiler Saziliyye Zahidiyye Nuseyriler Druzlar Islam felsefesiMotezilik dini meselelere yanasmada eqli delillere xususi ehemiyyet veren kelam mektebinin mensublari olmusdurlar Bu mekteb Emeviler hakimiyyeti dovrunun sonunda yaranmis Abbasiler dovrunde ise inkisaf etmisdir Islam tarixcilerine gore mutezililiyin yaradicisi Vasil ibn Eta olmusdur O Hesen Besrinin telebesi olmus onun yigincaqlarinda feal istirak edib en mubahiseli meselelere toxunmusdur Bir defe boyuk gunahlar toretmis muselmanin durumu haqqinda mubahise dusmusdur Bu meselede Vasil ibn Eta Hesen Besriye qarsi cixis edib boyuk gunahlar etmis muselmanlari momin saymamis onlarin inancla inancsizligin arasinda olmasini iddia etmisdir Bundan sonra o Hesen Besriden ayrilmis oz mektebini yaratmisdir Buna gore de onun mektebi mutezili ayrilmislar adlandirilmisdir Mundericat 1 Tarixi 1 1 Yaranmasi 1 2 Inkisafi 1 3 Suqutu 2 Ilahiyyati 2 1 Inancin esaslari 2 2 Ayelerin yorumlanmasi 2 3 Tanrinin sifetlerine munasibet 2 4 Quranin tebietine munasibet 2 5 Xeyir ve ser baresinde baxislari 2 6 Bezi ehkamlara munasibet 2 7 Dinin mudafiesi 3 Menbeler 4 IstinadlarTarixi RedakteYaranmasi Redakte Islamin dunya dinine cevrilmesi ile bagli olmusdur Muselmanlar dunyaya acildiqda basqa medeniyyetler dinler ve felsefi dusuncelerle qarsilasmisdilar Buna gore de oz dini baxislarini sistemlesdirmek onlari mentiq ve agilin delilleri ile izah etmek mecburiyyetinde qalmisdilar Bu istiqametde mehz mutezililer boyuk isler gormusdurler Onlar ozel bir telim yaratmis ve Islamin muddealarini mudafie etmek ucun filosoflar xristianlar yehudiler zerdustiler ve bezi Islam mezheblerinin numayendeleri ile mubahiseler apara bilmisdirler Emevi xilafetinin ilk onilliklerinde mutezililer siyasi aktivlik gostermemis yalniz felsefi ve ilahiyyat problemleri ile mesgul olmusdurlar 121 739 cu ilde mutezililer siyasete qarisaraq Zeyd ibn Elinin Emevilere qarsi usyanini desteklemis ve buna gore de Xelife Hisam terefinden teqib olunmusdurlar Ancaq bu teqibler mutezililerin siyasi nufuzunu daha da artirmisdir Onlar 126 744 cu ilde saray cevrilisi edib xelife Yezid ibn Validi hakimiyyete getire bilmisdirler Ancaq o tezlikle taxtdan dusurulmusdur Inkisafi Redakte Abbasiler dovrunde ise mutezililerin nufuzu daha da artmisdir Abbasiler ilk zamanlar onlari desteklemisdirler Xelife Memunun dovrunde ise mutezililik Xilafetin resmi telimine cevrilmisdir Ancaq mutezililerin guclenmesi enene terefdarlarinin etirazlarina getirib cixartmisdir Agila cox onem veren mutezili telimi cox vaxt enenevi Islam terefdarlarinin dini tesevvurlerine uygun gelmirdi Buna gore de onlarin arasinda ixtilaf qizismis ve getdikce derinlesmisdir Eneneciler ve mutezililer mubahiseler aparmis bir dirlerini tekzib ve tenqid etmisdirler Mutezililik Xilafetin resmi telimine cevrildikden sonra enenevi Islam terefdarlarina qarsi mihnet adlandirilan teqibler baslamisdir Ancaq o teqibler genis miqyasli olmamisdir Enene terefdarlari olan ilahiyyatcilardan yalniz bir necesi tutulmus onlardan mutezili telimini qebul etmek teleb edilmisdir Onlardan biri Ehmed ibn Henbel idi Suqutu Redakte Mutezililik xelife Mutesimin 218 833 227 842 ve Vasiqin 227 842 232 847 hakimiyyetleri dovrunde de Xilafetin resmi telimi olmusdur Ancaq enene terefdarlarinin etirazlari daha da genislenirdi Buna gore de Xilafetde siyasi sabitliyin pozula bileceyinden ehtiyat eden xelife Mutevekkil 232 847 247 861 mutezili teliminden imtina etmis enenecilerin movqeyini desteklemisdir Bundan sonra mutezililer zeiflemis tedricen oz siyasi ve ictimai nufuzlarini itirerek ortadan cixmisdirlar Yalniz muasir dovrumuzde mutezililiyi dirceltmeye cehd eden qruplar yaranmisdir Mutezililiyin meglub olmasinin sebebi onun elitar telim oldugunda idi Sade xalq kutleleri ucun enenevi Islam daha da anlasiqli olmusdur Ona gore de xalq kutleleri enenecileri desteklemisdir Xelifeler de siyasi sabitliyi qorumaq ucun mutezililikden imtina etmisdirler Mutezililerin arasinda birlik olmamis onlar bir cox qruplara ve teriqetlere parcalanmisdirlar Ilahiyyati RedakteInancin esaslari Redakte Mutezililere gore Islam inancinin bes temeli vardir ve bunlar dinin esasidir Tovhid Allahin birliyine inanc Edl Allahin edaletli olduguna inanc El ved va el veid Allahin ved etdiyini icra edeceyine inanc El Menziletu Beynel Menzileteyn Inancla dinsizlik arasindaki araliq durumunun olmasina inanc Emri bil Meruf ve Nehy enil Munker Insanlarin yaxsi isler gormeye ve pis islerden cekinmeye cagirmagin vacibliyine inanc Ayelerin yorumlanmasi Redakte Mutezililerin ilahiyyatda ozlerine mexsus metodu olmusdur Onlar ilk olaraq Quranin aciq aydin ayeleri ile nasslarla hokm verirdiler Ancaq ayeleri agilin delilleri ve mentiqle uygunlasdirirdilar 1 23 12 Onlar saglam dusunceye uygun olmayan her seyi inkar edirdiler Agila uyusmayan vehyi ise onlar alleqorik mena da izah edirdiler Onlara gore neyinse pis ve ya yaxsi olmasini tekce vehyle deyil saglam dusunce ile de ayird etmek mumkundur Onlardan sonra onlara qarsi cixis eden sunni enenecileri de inanclarini agil baximdan dogrulamaq ucun oz kelamlarini yaratmisdirlar Sielerin de oz kelamlari movcuddur Mo tezili alimler bildirirdiler ki menasi zenn ifade eden dini metnleri etiqad meselelerinde delil kimi qebul etmek dogru deyildir Demeli delil olaraq hokmu qeti mezmunu konkret dini metnler secilmelidir Ibrahim ibn Seyyar Nezzam 775 845 istisna olmaqla butun mo tezili alimleri zenn ifade eden dini metnlerin etiqad meselelerinde delil gosterilmesinin qeyri mumkun oldugunu bildirmisler 2 Meselen muselman huquqsunasi Ebulmeali el Cuveyni 1028 1085 deyirdi Neqli vehye esaslanan delil te vil olundugu ucun qetilik ve konkretlik ifade etmir 3 Bezi mo tezililer agli her seyin derkinde zeruri covher adlandirirdilar Bagdad mo tezililik mektebinin numayendesi Sumame ibn Esrese vefati 828 gore biliyi erseye getirmede birincilik vehye deyil agla aiddir 4 Bes 54 re mo tezililik mektebinin numayendesi Ebulhuzeyl el Ellaf 752 849 bildirirdi ki agil insana seyleri ferqlendirmek imkani veren zeruri bilik vasitesidir 5 Meshur mo tezili alimlerinden Cahiz agila boyuk ehemiyyet vererek demisdi Qeti hokmu yalniz agil cixara biler aydin ve izahedici bilik ancaq agla xasdir 6 Diger mo tezili numayendesi Ibn Nezzama gore agilli insan dini bilikler olmasa da dusunme yolu ile Allahi derk ede biler 7 Butun bu deyilenler ilahi biliyin vehyin mo tezililik terefi nden redd edilmesi menasina gelmir Mo tezililer heqiqeti derkde vehy ve agli bilik menbeleri olaraq qebul etmisdiler Amma mo tezili noqteyi nezer ekser hallarda agilin meqamini vehyinkinden ustun qebul edirdi 8 Tanrinin sifetlerine munasibet Redakte Mutezili teliminin enenevi mekteblerden bir cox ferqleri olmusdur Onlar Allahin coxlu sifetlere atributlara malik olmasini inkar etmis bunu tovhidin pozulmasi kimi qiymetlendirmisdirler Onlar sifetlerin Allahin zatindan ferqli olmadigini iddia edirdiler Mo tezililik Allahin atributlari meselesinde agilin serh gucunu vehyin teqdim etdiyi bilikden ustun hesab edirdi Bele ki Quranda Allahin ferqli atributlari oz eksini tapdigindan muqeddes kitab mutleq bilik menbeyi hesab edile bilmezdi Odur ki agil insana yol gosteren yegane vasite kimi cixis edir Mo tezililer agila ustunluk verdiklerini onunla esaslandirirdilar ki agilin tesdiqlediyi bir ideya sonradan onun ozu terefi nden tekzib edilmir Amma vehy yolu ile bildirilmis bezi seyler sonradan deyisdirilmisdir Onlar bununla bezi Quran ayelerinin huquqi dini quvvesinin hokmunun legv edilmesini nesx i nezerde tuturdular Quranin tebietine munasibet Redakte Daha bir ferq Qurana munasibetde ozunu gosterirdi Eneneciler iddia edirdiler ki Quran Allahin ebedi ve ezeli sozudur ondan ayrilmazdir Mutezililer bu iddiani redd etmis bunu da tovhidin pozulmasi Quranin tanrilasdirilmasi kimi deyerlendirmisler Mutezililere gore Quran zaman ve mekanda daxilinde Allah terefinden yaradilmisdir Xeyir ve ser baresinde baxislari Redakte Mo tezili alimler xeyir ve ser meselesinde aglin vehyden asili olmadigini iddia edirdiler Onlar gosterirdiler ki Quranda xeyrin teriflenib serin pislenmesi Allahin bunu istediyine gore deyildir eksine bu seylerin tebietinde hemin keyfi yyetlerin movcudlugundan ireli gelir Yeni xeyir ve ser Allahin isteyinin semeresi olmayib butovlukde agilla mueyyenlesen rasional kateqoriyalardir Bir seyde xeyir ve serin movcudlugu Allahin o seyde xeyir ve serin olmasini istemesinden ireli gelmir Xeyir ve ser seylerin ozunde movcuddur Agil ise bezi seylerin xeyir ve ya ser oldugunu musteqil sekilde derk ede bilir Bir seyin ser ve ya xeyir oldugunu mueyyenlesdirmek ucun elave qanuna ehtiyac yoxdur 9 Bezi ehkamlara munasibet Redakte Agilin delillerine ustunluk verdikleri ucun mutezililer enenecilerin bir cox inancini inkar edirdiler Enenecilerden ferqli olaraq mutezililer qebir ezabina mominlerin cennetde Allahi goreceklerine Musa peygemberin birbasa Allahla danismasina inanmamisdirlar Axiret inancina munasibetlerinde de mutezililerin enenecilerden ferqleri var idi Bele ki onlar gunahkar muselmanlarin cehennemde xususi yerde olacagina ve nisbeten az ezablar goreceyine inanirdilar Dinin mudafiesi Redakte Motezili kelaminin en boyuk xidmetlerinden biri muselman apologetikasinin dinin mentiqi delillerle mudafie edilmesi yaradilmasidir Onlar xristian yehudi Zerdust ve basqa dinlerin numayendeleri ile polemikalar aparmis Islamin esas muddealarini ducunce delilleri ile mudafie etmisdiler Bununla yanasi mentiqi dusunceye malik yuksek tehsilli moteziler muselman cemiyyetinin icinde yayilmis bezi mistik ve xurafatci teriqetlere qarsi da mubarize aparmislar Motezilikde menfi meqamlar olsa da bu telim Islam tarixinde layiqli yer tutaraq onu zenginlesdirmisdir Onun sxolastik metodlari ise dunya dusunce tarixinde oz izini qoymusdur 10 Menbeler RedakteMutezililer Aydin Elizade Elsever Semedov Islam Tarix Felsefe ve Huquq Ensiklopedik Luget B Metbee 3 2016 308 s ISBN 5 89968 070 9 Memmedov E N Orta esr Islam fikrinde din ve felsefe AMEA Z Bunyadov adina Serqsunaslig institutu Baki Idrak 2019 s 52 57 Istinadlar Redakte Rouzental F Torzhestvo znaniya Koncepciya znaniya v srednevekovom islame M Nauka 1978 s 12 Kumeyr Y Islam felsefesinin kaynaklari Fahrettin Olgunerin tercumesi ile Istanbul Dergah 1992 s 8 Kumeyr Y Islam felsefesinin kaynaklari Fahrettin Olgunerin tercumesi ile Istanbul Dergah 1992 s 3 زينه حسني العقل عند المعتزلة تصور العقل عند القاضي عبد الجبار بيروت دار اآلفاق الجديدة 1980 s 19 بو الحسن علي بن إسماعيل األشعري مقاالت اإلسالميين و اختالف المصلين تحقيق محمد محي الدين عبد الحميد القاهرة مكتبة النحضة المصرية 1950 s 480 Bulac Ali Islam dusuncesinde din felsefe vahiyakil iliskisi Istanbul Iz Yayincilik 2003 s 92 Kemal Isik Mutezilenin dogusu ve kelami gorusleri Ankara Ankara Universitesi Ilahiyat Fakultesi Yayinlari 1967 s 80 Rouzental F Torzhestvo znaniya Koncepciya znaniya v srednevekovom islame M Nauka 1978 s 12 Veliyuddin Mir Mutezile Islam dusuncesi tarihi Altay Unaltayin tercumesi ile Istanbul Insan 1990 s 237 Volf M N Srednevekovaya filosofiya Mutazilitskij kalam uchebnoe posobie Novosibirsk Novosibirskij gosudarstvennyj universitet 2005 s 5Menbe https az wikipedia org w index php title Motezililer amp oldid 5386063, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.