Azərbaycanca
සිංහල
Türkçe
Qədərilər — İslama nisbət olunan firqə. İnsanın iradə azadlığına üstünlük verən dini cərəyanın mənsubları.
Baxışları
Bu dini cərəyanın mənsubları insanın iradə azadlığına üstünlük verirdilər. Onlar taleyi mütləqləşdirən cəbrilərə qarşı çıxış edirdilər. Qədərilərə görə insan etdikləri əməllərdə mütləq azadlığa malikdir və burada Allahın iştirakı yoxdur. Allah hər hansı törədilən iş haqqında yalnız sonra bilik əldə edir. Bu kimi baxışlarına görə qədərilər insanın mütləq azadlığı tərəfdarları kimi tanınmışdırlar.
Tarixi
Qəza və qədər haqqında fəlsəfi fikirlər İslamdan öncəki dövrlərdə də mövcud olmuşdur. Çünki, insanlar hər zaman şərin Tanrı tərəfindən yaradılması haqqında düşünmüşlər. Bu istiqamətdə insanlar özlərinə dünyada mövcud olan şərin olmasına görə Tanrının məsuliyyət daşıyıb-daşımamağı haqqında sual verilmişdirlər. Güman edilir ki, qədəriliyin İslam ənənəsində ortaya çıxması İslamı qəbul etmiş xristianların fəaliyyəti ilə bağlıdır. Buna görə də, qədəriliyə qarşı çıxanlar onun xristianlığın təsiri ilə formalaşan dini cərəyan olduğunu qeyd edirdilər. Sonra bu təlimin ideyalarını Məbəd Cuhani və Geylan əl-Dəməşqi adlı ilahiyyatçılar inkişaf etdirmişdirlər. Ancaq, hakimiyyətə yaxın olan dini dairələr qədəriliyi rədd edirdilər. Məbəd əl-Cuhani əvvəllər tanınmış ilahiyyatçı Həsən əl-Bəsrinin (öl.h.110/m.728) dərslərini getmiş, sonradan ilahi qədəri inkar etmək yolunu seçmişdir. Buna görə də, Məbəd əl-Cuhanini (öl.h.80/m.699) ilahi qədəri inkar etdiyi əsası ilə xəlifə Əbdülməlik ibn Mərvanın əmri ilə Əməvilərin İraqdakı valisi Həccac edam edilmişdir. Məbəd əl-Cuhanidən sonra onun yolunu Geylan əl-Dəməşqi davam etdirmişdir. Geylan da xəlifə Hişam ibn Əbdülməlik tərəfindən Şamda edam etdirilmişdir. Təqiblərə baxmayaraq Əməvilər dövründə qədərilik Xilafətin bir çox yerlərində yayılmışdır. Çünki, xeyir və şər qarşıdurması İslamdan əvvəlki dövrlərdən bu yerlərdə, xüsusən də Ön Asiyada geniş yayılmışdır. Sonra bu ideyalar Antik Yunan düşüncəsi və inancları ilə qovuşaraq "qnostik" (gizli bilik) adlanan doktrinalara çevrilmişdir. Bu səbəbdən də, bu təlimləri bilən və İslamı qəbul etmiş insanlar arasında qədərilik böyük rəğbətlə qarşılanmışdır.Qədəriliyin baxışları hicri tarixi ilə II əsrin əvvəllərində Vasil ibn Əta (öl. h. 131/m. 748) tərəfindən yaradılması qəbul edilən Mötəzilə tərəfindən davam etdirilmişdir.
Həmçinin bax
Xarici keçidlər
Kaderiyye// Diyanet İslam ansiklopedisi. 2001, cilt: 24, sayfa: 64–65
İstinadlar
- A.A.Əlizadə, E.M.Səmədov. İslam: Tarix, Fəlsəfə və Hüquq. Ensiklopedik Lüğət. Bakı: 3 Saylı Mətbəə, 2016, s. 156–157
- Kaderiyye// Diyanet İslam ansiklopedisi. 2001, cilt: 24, sayfa: 64–65
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Islam Islam TarixiImanin sertleriTovhid Melekler Kitablar Peygemberler Mead Axiret Qeza ve TalehIslamin bes sertiKelmeyi sehadet Namaz Oruc Hecc ZekatEseriler Maturidiler Qederiler Motezililer Cebriler Murciler Cehmiyye Musebbihiler SelefilerFiqh mezhebleriSunniler Henefiler Malikiler Safiiler Henbeliler Yox olmus mezhebler Zahiriler Auzailer Leysiler Sevriler Ceririler Sieler Imamiler Ceferiler Exbariler Usuliler Seyxiler Eleviler Ensariler Qizilbaslar Zeydiler Ismaililer Qermetiler Xasxasiler Fethiler Xettabiler Vaqifiyye Rafiziler Batiniler Qeysaniler Xurremiler Bazigiyye Qurabiyye Xariciler Muhakkime Ecrediler Meymuniler Seelebiler Ezraqiler Beyhesiler Ibadiler Necdatiler SufrilerHemcinin baxSufiler Yesevilik Neqsibendilik Suhreverdilik Xelvetilik Sefevilik Bayramilik Bektasilik Celvetilik Cerrahilik Cistiyye Ehqaqiye Gulsenilik Hurufilik Kubravilik Melametilik Movlevilik Nemetullahiyye Noqtevilik Qelenderilik Qadiriyye Rahmaniyye Rifailik Rovseniler Senusiler Saziliyye Zahidiyye Nuseyriler Druzlar Islam felsefesi Qederiler Islama nisbet olunan firqe Insanin irade azadligina ustunluk veren dini cereyanin mensublari BaxislariBu dini cereyanin mensublari insanin irade azadligina ustunluk verirdiler Onlar taleyi mutleqlesdiren cebrilere qarsi cixis edirdiler Qederilere gore insan etdikleri emellerde mutleq azadliga malikdir ve burada Allahin istiraki yoxdur Allah her hansi toredilen is haqqinda yalniz sonra bilik elde edir Bu kimi baxislarina gore qederiler insanin mutleq azadligi terefdarlari kimi taninmisdirlar TarixiQeza ve qeder haqqinda felsefi fikirler Islamdan onceki dovrlerde de movcud olmusdur Cunki insanlar her zaman serin Tanri terefinden yaradilmasi haqqinda dusunmusler Bu istiqametde insanlar ozlerine dunyada movcud olan serin olmasina gore Tanrinin mesuliyyet dasiyib dasimamagi haqqinda sual verilmisdirler Guman edilir ki qederiliyin Islam enenesinde ortaya cixmasi Islami qebul etmis xristianlarin fealiyyeti ile baglidir Buna gore de qederiliye qarsi cixanlar onun xristianligin tesiri ile formalasan dini cereyan oldugunu qeyd edirdiler Sonra bu telimin ideyalarini Mebed Cuhani ve Geylan el Demesqi adli ilahiyyatcilar inkisaf etdirmisdirler Ancaq hakimiyyete yaxin olan dini daireler qederiliyi redd edirdiler Mebed el Cuhani evveller taninmis ilahiyyatci Hesen el Besrinin ol h 110 m 728 derslerini getmis sonradan ilahi qederi inkar etmek yolunu secmisdir Buna gore de Mebed el Cuhanini ol h 80 m 699 ilahi qederi inkar etdiyi esasi ile xelife Ebdulmelik ibn Mervanin emri ile Emevilerin Iraqdaki valisi Heccac edam edilmisdir Mebed el Cuhaniden sonra onun yolunu Geylan el Demesqi davam etdirmisdir Geylan da xelife Hisam ibn Ebdulmelik terefinden Samda edam etdirilmisdir Teqiblere baxmayaraq Emeviler dovrunde qederilik Xilafetin bir cox yerlerinde yayilmisdir Cunki xeyir ve ser qarsidurmasi Islamdan evvelki dovrlerden bu yerlerde xususen de On Asiyada genis yayilmisdir Sonra bu ideyalar Antik Yunan dusuncesi ve inanclari ile qovusaraq qnostik gizli bilik adlanan doktrinalara cevrilmisdir Bu sebebden de bu telimleri bilen ve Islami qebul etmis insanlar arasinda qederilik boyuk regbetle qarsilanmisdir Qederiliyin baxislari hicri tarixi ile II esrin evvellerinde Vasil ibn Eta ol h 131 m 748 terefinden yaradilmasi qebul edilen Motezile terefinden davam etdirilmisdir Hemcinin baxQediriyyeXarici kecidlerKaderiyye Diyanet Islam ansiklopedisi 2001 cilt 24 sayfa 64 65IstinadlarA A Elizade E M Semedov Islam Tarix Felsefe ve Huquq Ensiklopedik Luget Baki 3 Sayli Metbee 2016 s 156 157 Kaderiyye Diyanet Islam ansiklopedisi 2001 cilt 24 sayfa 64 65