fbpx
Wikipedia

Milli Birlik (kitab)

Mart 09, 2022

"Milli Birlik" — Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin Azərbaycan istiqlalçılığı fikrini aşılayan, milli dövlətin bərpası uğrunda yazılan məqalələr toplusu.

Yaradılması

Məhəmməd Əmin Rəsulzadə bolşevizm dövründə Azərbaycanda yeridilən ideyaların türk millətinin, azərbaycanlıların həyatına, milli ruhuna yad olduğunu göstərmək üçün «Milli təsanüd» adlı ideologiya yaratmışdır. O ərəb sözü «təsanüd»ü Avropa deyimincə «solidarizm» kimi vermişdir. «Milli təsanüd» ideologiyasının əsasları bolşeviklərin Azərbaycanda qırğınlar, sürgünlər, repressiyalarkı «kommunizm» qurduqları illərdə yaradılmışdır. Milli ideoloq kimi borcunu bilən Məhəmməd Əmin bəy Avropada yayılan liberalizm, kommunizm və başqa nəzəriyyələri araşdıraraq, Azərbaycanda yağıların yeritdiyi, milli ruha yad ideyaların yox, ancaq «Milli təsanüd» ideologiyasının yayılmasını düzgün saymışdır:

  «Madam ki, milliyyətçiyik, deyirik; madam ki, milli dövlət istiqlalını müdafiə edirik, o halda bizim üçün nə kosmopolit liberalizmə və nə də kommunizmə təhəmmül (yönəlmə) caiz (düzgün, uyğun) ola bilməz. Bizcə, müdafiə ediləcək yeganə sosial sistem milli təsanüd sistemidir». «Nə fərdi hürriyyətlə şəxsi mülkiyyətin mütləqiyyətindən doğan kapitalist anarxiyası ilə sərmayə istibdadı, nə də insanları mənliyindən çıxararaq bir kölə və maşın halına gətirən kommunizm əsarəti! Nə mütləq liberalizm, nə də mütləq kollektivizm! O halda: İkisini təlif (uzlaşdıran) edən solidarizm — təsanüd.
Məhəmməd Əmin Rəsulzadə
  

Milli birliyin ideologiyası

M.Ə. Rəsulzadənin əsaslarını yaratdığı «Milli təsanüd» ideologiyasında etatizm prinsipi güclüdür. O dönəmdə şərqdə etatizmə dayanan ideologiya və idarəetmə düzgün bir siyasət idi. Mustafa Kamal Atatürk də Türkiyə Cümhuriyyətində etatizmi uğurla tətbiq etmişdir. Bu prinsiplər çağdaş Azərbaycan Respublikası üçün də önəmlidir. Azərbaycanı rus-erməni-mason bolşeviklərinin əlindən qurtarmağa, qorumağa çalışan, amma əli qələmdən, yüksək ideoloji düşüncədən, siyasi konfranslar keçirməkdən başqa bir şeyə yetməyən Məhəmməd Əmin bəy deyirdi: dili, mədəniyyəti, dini, əxlaqı, ruhi-mənəvi aləmi - milləti bir olan Azərbaycanda kommunizm ideologiyasına yer ola bilməz! Burada ancaq milli birlik, milli həmrəylik ideologiyası keçərli, yaşarlı ola bilər! Milli birlik düşüncəsi çağdaş Azərbaycan Respublikasında da azərbaycançılıq ideologiyasının türkçülük, islamçılıq, çağdaşlıq ideyalarını kökləşdirən bağdır. Məhəmməd Əmin Rəsulzadə Azərbaycanda kommunizm yayan yağılara deyirdi: «Hökumət demək, Leninin təbirincə, həddi zatında (özlüyündə) bir sinfin digər sinifləri əzmək və özünə tabe etmək üçün qurmuş olduğu cəbr maşınından başqa bir şey deyildir. Bunun üçün də Marksa görə, fəhlənin nə vətəni var, nə də milləti. Vətən və millət hissindən məhrum olan bu yeni insanlar zümrəsi - proletariat - «burjua diktatorluqlarını» devirərək, öz hakimiyyətini quracaq və tədriclə bütün sinifləri ortadan qaldıraraq sinifsiz və təzadsız bir cəmiyyət yaradacaq»sa, bu, insanlığın faciəsi olacaqdır!

Məqalə və Araşdırmalar

«Milli birlik» kitabındakı Azərbaycan bağı ilə bağlanmış aşağıdakılar kimi məqalə və araşdırmaları yer almışdı:

  • Millət olmaq əzmi;
  • Millətçilikpatriotizm;
  • Milli birlik;
  • Milli əxlaq;
  • Əski və yeni nəsil;
  • Yanlış termin qullanmayaq;
  • Qısılmayan bir səs;
  • Demokratiya və Sovetlər;
  • Ortaqlı bir gün;
  • Qorxudan "islahat";
  • Rusiya köləliyində;
  • Azərbaycanda rus müstəmləkəçilik siyasəti

Millət olmaq əzmi

Millət anlamını ifadə üçün dilimizdə iki söz vardır: milliyyət və millət. Bunlardan birincisi lisani (dil), dini, irqi, qövmi, tarixi, coğrafi, iqtisadi və siyasi amillərin təsiri ilə meydana gələn etnik bir topluluğu ifadə edər. İkincisi isə bu topluluqda doğan ümumi bir iradəni anladır. Madzininin məruf (məşhur) tərifinə görə, millət: «torpağın, mənşəyin, əxlaq ilə adətlərin və lisanın birliyindən dolayı, həyatında və ictimai vicdanında anlaşma və ortaqlıq yaratmış bir insan topluluğuna» deyilir. Dürkheymin nəzərində isə: «Etnik amillər və yaxud sadəcə tarixi səbəblərlə eyni qanunlar altında yaşamaq və tək bir dövlət qurmaq istəyən insan topluluğuna millət deyilir». Demokratik Azərbaycan topluluğunda bu millət olmaq iradəsi, sözün əsrimizdəki mədəni mənası ilə 28 may istiqlal hadisəsi və bəyannaməsilə təəssüs (yarandı) etdi. 32 ildən bəri dünya tarixinin ən qorxunc bir istilası altında bulunmasına, ən amansız totalitar bir rejimin məhkumu olmasına rəğmən, Azərbaycan topluluğu bu iradəyə sadiq qaldığını hər fürsətdə izhar etməkdə, milliyyət dövründən çıxaraq millət olduğunu, 28 may fikrinə bağlılığını hər vasitə ilə isbat etməkdədir.

Millətçilik - patriotizm

Azərbaycanın ictimai-siyasi fikrində millətçilik və milliyyətçilik anlamlarının fərqi çoxlarına tam aydın deyildir. Məhəmməd Əmin Rəsulzadə bolşeviklərin yurdumuzun ən dəyərli insanlarını «millətçi» damğası ilə öldürdüyü illərdə türk dilindəki millətçi anlamının Avropadakı patriotizm termininin qarşılığı olub, patriotizmin tarix boyu, eləcə də XX yüzillikdə də bütün dünyada ən şərəfli bir ictimai-siyasi proses olduğunu deyərək, dünya ictimai fikrini bu məsələyə yönəltməyə çalışırdı. Məhəmməd Əmin bəy yazırdı: «Bir millətçi, hər Ģeydən əvvəl istiqlal davasında olan bir vətənçi - bir patriotdur» və «avropalıların patriot terminilə ifadə etdikləri anlam, bizim millətçi sözü ilə anlatmaq istədiyimiz anlamın eynidir. Bu, avropalıların nasionalizm sözü ilə dedikləri milliyyətçilikdən tamamilə başqa bir şeydir». Məhəmməd Əmin Rəsulzadə «Millətçilik - patriotizm» məqaləsində bu məsələni daha geniş açıqlamışdır: «Millətin, dövlət olmaq əzmində israr edən bir milliyyət olduğu bilgin sosioloqlar tərəfindən kəşf və tərif edilmişdir. Bunu biz, keçən sayımızda qeyd etdik. Bir millətçinin vətən anlayışı, coğrafi mənadakı vətəni müstəqil bir dövlət halına gətirmək istəməsidir. Bir millətçi, hər şeydən əvvəl istiqlal davasında olan bir vətənçi - bir patriotdur... Nasionalizm Qərbi Avropa demokratiyası anlayışınca, təcavüzçü və ümumi tərəqqi yoluna girmək istəməyən, dünyanın seyrindən (gedişindən) ayrılmış bir gerilik hərəkətidir. Halbuki patriotizm bir millətin öz müqəddəratına şəxsən özünün hakim olması və özünəməxsus milli bir dövlət qurması hərəkatıdır, bu isə bütün dünyanı bürüyən tərəqqi hərəkatının bir parçası, demokratik bir hərəkatdır. Tarixi müəyyən şərtlərin təsirilə milliyyət halından millət halına gələn topluluqların müstəqil bir dövlət qurmaq və ya istilaya uğrayan vətənlərinin istiqlalını geri almaq uğrunda mücadilə edənlərə mütləq Avropa terminlərilə bir ad lazımsa, bunlara milliyyətçi nasionalist deyil, millətçi patriot, hərəkatlarına da milliyyətçilik nasionalizm deyil, millətçilik patriotizm demək lazımdır!».

Milli birlik

Məhəmməd Əmin Rəsulzadə 1952-ci ilin oktyabrında Ankarada yayımladığı «Azərbaycan» dərgisindəki «Milli birlik» məqaləsində yazırdı: «Millətçilik fikrinə inananların ilk vəzifəsi «Milli birlik»i mühafizə etməkdir. Bu, millətçilik fikrinin əsası və təməlidir. İnternasionalist və kosmopolit nəzəriyyələrlə ortaya atılan marksizm, kommunizm və anarxizm kimi doktrinlərin əsil qayəsi milli birlik və bütünlüyü sarsmaq, parçalamaq və pozmaqdır». Nə yazıq ki, bu müştərək türk kültürü tarixin mərhəmətsiz seyri (gedişi) nəticəsində bir-birindən uzaq, müxtəlif sahələrə dağılmışdır. Müştərək düşmən də, bu ayrı-ayrı türk kültür parçalarını bir-birindən uzaqlaşdırmaq və bir-birinə yabançı qılmaq üçün əlindən gələn hər şeyi etmiş və hələ də durmadan etməkdədir. İndi, bu durum qarşısında türk gəncliyinə düşən əsil vəzifə, bu ucsuz-bucaqsız türk kültürünə bütün özəlliklərilə tanımaq, öyrənmək, sevmək, mənimsəməli və tanıtmaqdır.

Milli əxlaq

Bəşər topluluğunda fərdlər üçün olduğu kimi, millətlər üçün də müəyyən və sabit bir takım əxlaq qaydaları vardır. Fərdlərdən insan topluluğu dürüst olmalarını, doğru söyləmələrini, hiylə və təzvirə (yalana) baş vurmamalarını, içlərilə dışlarının bir olmasını, başqalarının haqq və hürriyyətlərinə təcavüz etməmələrini, dost və müxaliflərinin fikirlərinə sayğı göstərmələrini, qiybət və iftiradan sakınmalarını, hırs (sonsuz arzu), kin və xudbinlik kimi kötü hisslərə əsir olmamalarını, tərbiyə və nəzakətdən ayrılmamalarını, vətən və millətlərinə bağlı qalmalarını, yurddaşlarına əzəmi (böyük) yardımda bulunmalarını, məmləkət qanun və nizamlarına son dərəcə riayətkar olmalarını, yurdun rifah və səadətinə durmadan çalışmalarını, ailə və əqrabalıq bağlarını qutsal saymalarını, övladlarını vətənə xeyirli olacaq şəkildə yetişdirmələrini, yurd və millətlə ilgili işlərdə böyük fəraqat (fədakarlıq) göstərmələrini tələb etməkdədir.

Bunları eynilə edənlərə cəmiyyət əxlaq və səciyyə sahibi bir insan, vətənpərvər, mükəmməl bir vətəndaş, müşfiq bir ata və milli qəhrəman kimi izafə edər. Əksini işləyənlərə milli topluluğun enində-sonunda nə kimi damğalar vuracağı da məlumdur! Bütün bu ümdələrə riayət edən millətlərə insanlıq camiası irəli, kültürlü, səciyyəli, zində (sağlam) və istiqbalı gələcəyi parlaq millətlər deyə qiymət verir. Əks yolu tutanlara bəşər topluluğu da, tarix də mütəfəssih (çökmüş), çürümüş və ölümə məhkum millətlər damğasını vururlar. Tarix boyunca milli dövlət qurmağa və yaşatmağa müvəffəq olmuş və ün salmış millətlər, həm əxlaq və səciyyələri etibarı ilə sağlam olan və sağlam qalmış millətlərdir. Əxlaq və fəzilət fərdləri yüksəltdiyi kimi, onu daşıyan millətə qarşı dünya ictimai fikrinin bəsləyəcəyi etibar və etimadı da get-gedə yüksəldə və artıra bilir və beləcə milli davanın təhəqqüqünü (gerçəkləşməsini) bir xeyli qolaylaşdırır. Səciyyəsi düzgün və sağlam bir millət gələcəyindən əmin ola bilir. Çünki milli sahədəki hər müvəffəqiyyətin başı və əsas şərti milli fəzilətdir.

Əski və yeni nəsil

İnsan övladı yavru olaraq dünyaya doğular, ata və anasının himayəsi altında böyüyüb yetişərək gənclik, olğunluq, yaşlılıq və ixtiyarlıq mərhələlərini aşdıqdan sonra yerini və edindiyi təcrübələri yeni nəslə buraxaraq dari bekaya (sonsuzluğa) intiqal edər. Bir millətin yeni nəsli əskisinə nəzərən daha az kültürlü və daha az təcrübəli olursa, o millətin varlığı və gələcəyi təhlükəyə məruz qala bilir. Əlbəttə, yeni nəsil əskilərin kötü ehtiraslarını heç bir surətlə təvarüs etməməli və bunları hakir (dəyərsiz) görmə fəzilətini öz ruhunda daim qüvvətləndirməlidir. Gəncliyin tək şüarı millətə fərağatla və təmiz bir qəlblə xidmət olmalıdır. Belə bir gəncliyi olan millət, halından və istiqbalından (gələcəyindən) tamamilə əmin ola bilir.

Yanlış termin qullanmayaq

Çağdaş mədəniyyətə ayaq uydurmağa mətuf (yönəlmiş) islahat hərəkətinə bizdə qərbliləşmək və avropalılaşmaq adı verilməkdədir. Geri qalmış şərq məmləkətlərini «Qərb mədəniyyətinə» ulaşdırmaq yolunda radikal üsullara baş vuran milli türk inqilabının ideologiyasını işləyənlər Şərq mədəniyyəti və Qərb mədəniyyəti deyə ikiyə ayrılan mədəniyyət anlamlarını qarşılaşdırarkən əsaslı bir xətaya düşür, yanlış termin qullanırlar. Milli türk devrimi Şərqi atır, Qərbi tuturmuş, şərq mədəniyyət dəyişdirirmiş, Qərb mədəniyyətini almaq tarixi zərurətmiş və sairə...

Halbuki sui təfsirlərə məhəl vermədən bir bütün olaraq ələ alınan dünya mədəniyyətini Şərqə və Qərbə ayırmadan üfqi deyil şaquli ayrılıqlarından bəhs etmək daha doğru və daha makuldur (ağlabatandır). Millətçi Türkiyə bugünkü gənc şərqlilərə örnək olaraq etdiyi devrim həmləsilə Şərqdən sıyrılıb Qərbə qatılmır, geri ortaçağ səviyyədən çıxaraq irəli çağdaş səviyyəyə yüksəlir.

Qısılmayan bir səs

Məhəmməd Əmin Rəsulzadə bu məqaləsini Türkiyə Cümhuriyyət hökumətinin qərarı ilə İstanbulda nəşr edilən «Odlu yurd», «Azəri-Türk», «Yeni Türküstan» məcmuələrilə «Bildiriş» qəzetinin bağlanmasından təəssüf hissi keçirərək yazmışdır: "Milli Azərbaycan istiqlal davasının səsi! - Budur bizə həyəcan verən bir nida!... Bu gün Berlindən eşitdiyiniz bu səs, on ilə yaxın bir müddətdən bəri İstambuldan gəlirdi və nə qədər təbii idi. Gənc bir türk vətəninin, istilaya uğramış bir türk millətinin qəsb edilmiş haqqını və haqq etmiş (qazandığı) istiqlalını müdafiə etmək üzrə, türkcə olaraq intişar edən bir nəşrə, iltica (sığınmaq) üçün qardaş Türkiyədən də münasib bir yer təsəvvür oluna bilirmidi?!... Yabançı rus istilasının qızıl terroru altında boğucu bir təəssüflə oxunacaq bu məqalənin azərbaycanlı mücahidlərdə doğuracağı təsir, bu sətirləri yazarkən bizi çox düşündürür. Heyrət dolu gözləri görurük soruşur: Məgərsə nə olmuş?!... Türkiyə Cümhuriyyət hökumətinin qərarı ilə İstanbulda nəşr edilən «Odlu yurd», «Azəri-Türk», «Yeni Türküstan» məcmuələrilə «Bildiriş» qəzeti qapanmışdır... - Xeyir, ola bilməz! Mümkün deyil. Psixoloji, məntiqi bir inkar! - Fəqət, yazıq. Vaqeə meydanda. Həqiqət bütün çılpaqlığı ilə mövcud...acı mövcudiyyət!... Bizi heyrətlər içərisində buraxan bu həqiqətə indi düşmən sevinir."

Demokratiya və Sovetlər

Rusiya imperializminin hər hankı rəngdə olursa olsun bulunduğu cəbhə heç bir zaman Rusiya əsarətindəki millətlərin olduğu birləşmiş bir cəbhə ola bilməz! Cahanın xətərli və əndişəli günlər içərisində olduğunu biz də təqdir edirik. Dünyanın çıxacaq yeni hərb təhlükəsi qarşısında duyduğu iztirabı, şübhəsiz, biz də duyuruq; fəqət, rus istilası ilə kommunizm diktatorluğunun nə olduğunu şəxsən üzərimizdə edilən qanlı və vəhşətli təcrübələr nəticəsində çox böyük acılarla duyduğumuzdan, nə sülhün, nə də hürriyyətin Rusiya qüvvəti və kommunizmlə itilaf (uzlaşma) surətilə müdafiə edilməyəcəyini dəxi iki dəfə iki dörd edər kimi, mühəqqəq (qəti) bilirik. </poem> <poem>Onun üçündür ki, yolumuz aydın və taktikamız aşkardır. Demokratiya - ideologiyamız, Sovetlərsə - düşmənimizdir.

Ortaqlı bir gün

«Azərbaycan istiqlalçılığının kökü Azərbaycan türkünün rus çarizminə qarşı davam etdirdiyi milli kültür uğrundakı mücadilədir». Bu mücadiləni o, yalnız başına deyil, onunla eyni bəlaya mübtəla olan digər türk ellərilə bərabər olaraq davam etdirirdi. 1905-ci ildə Nicnidə intiqal (keçirilən) edən «Müsəlman İttifaqı» konqresində Azərbaycan təmsilçiləri fəal surətdə iştirak eləmiş; 1917-ci ildə Moskva konqresində dəxi azərbaycanlıların çox mühüm rolları olmuşdu. Çarizmə qarşı mücadilələrində Azərbaycan türkləri Krım, Kazan və Türküstan türklərilə ortaq çalışmışlar. Milli mədəniyyət xüsusatının rus təcavüzündən mühafizəsinə yönəlmiş mücadilədə Rusiya müsəlmanları birlikdə hərəkət eləmiş, kar və ziyana daima şərik olmuşlar». «28 may 1918-ci ildə elan olunan Azərbaycan istiqlalı, 1917-ci ilin mayında Moskvada münakid «Ümumrusiya müsəlmanları qurultayı»nda elan olunan milliməhəlli muxtariyyət prinsipinin təkamülündən başqa bir şey deyildi». «Azərbaycan istiqlalçılığı Rusiya əsarətindəki türk elləri istiqlalçılığının pişdarı (öncülü) idi. Bu etibarla 28 may yalnız Azərbaycan istiqlalçıları nəzərində deyil, Rusiya əsarətinə qarşı qiyam edən bütün türk elləri nəzərində də möhtərəm bir cidal (dava) günüdür».

Qorxudan "islahat"

Moskvadan «islahat» xəbəri gəldi. Sovetlər İttifaqı konqresində mühüm bir qərar alınmışdır: bundan sonra sovet seçkiləri müsavi, doğru və gizli olaraq keçiriləcəkmiş. Demək ki, indilik nəzəri olaraq [çünki yeni seçkilər bir neçə il sonra keçiriləcək] bir tərəfdən köylü ilə şəhər fəhləsi arasındakı siyasi müsavatsızlıq qalxacaq, digər tərəfdən də hər köylü ilə fəhlə beş-altı vasitəyə ehtiyac qalmadan dövlətin ən böyük konqresinə öz delegələrini doğrudan-doğruya göndərəcəkdir və eyni zamanda rəyini hər kəsdən saxlı və gizli olaraq verə biləcəkdir.

Qızıl ordunun şöhrət hırsı (sonsuz arzu) daşıyan komandanlarından bir qismini hərəkətə gətirəcək sovet “vətənçiliyi”nin qızıl istibdad altında əzilən millətlərdə də nifrət, etimadsızlıq eyni hissi uyaracağına kim inanır?!...

On yeddi ildən bəri tətbiq etdiyi zülm və soyğunçuluq sistemilə Sovet hökuməti, köylü kütləsi üzərində və milli ölkələrdə o qədər dərin bir nifrət, etimadsızlıq və özünə qarşı ölçüsüz bir kin hissi oyatmışdır ki, bu kimi hiylələrlə onları aldadaraq, öz istibdadı uğrunda şüurlu olaraq qurban halına gətirmək imkanına inanmaq üçün, Sovetlər hesabına çox nikbin olmaq lazım?!...

Rusiya köləliyində

Qafqazlı mühərrirlərdən biri rus imperializmini tərvic (dəstəkləyən) edən erməni siyasilərinə çox yerində bir isim vermişdir - rus imperializminin könüllüləri! Belələrinə bizcə, eyni haqq və eyni müvəffəqiyyətlə «Rusiyanın kölələri» demək də caizdir (düzgündür). Millətlərindən ziyadə öz zövq və mənfəətləri şaikilə (üçün) hərəkət edən erməni siyasətçilərindən bir qismi millətdaşlarını bərabər yaşamaq məcburiyyətində olduğu qonşuları əleyhində macəraçıyana çıxmazlara sövq etməkdən sakınılırsa, bizcə, öz irqdaşları hesabına çox ağıllı və çox əhəmiyyətli bir hərəkətdə bulunmuş olurlar!...

Azərbaycanda rus müstəmləkəçilik siyasəti

Sovet Elmlər Akademiyasının çarlıq dövrü və idarəsinə aid olaraq nəşr etdiyi arxiv materialları arasında tariximizin o dövrünü işıqlandıran çox mühüm materiallar nəşr edilmişdir. Əsasında üç cilddən ibarət olub, «Rus imperializminin Azərbaycanda 1820-dən 1860-a qədər sürən koloni (müstəmləkəçilik) siyasəti»nə aid olan arxiv material və vəsiqələrinin ilk cildi SSRİ Elmlər Akademiyasının Tarix İnstitutu tərəfindən «Sovetlər İttifaqı millətlərinin tarixi» seriyasına daxil olaraq 1936-cı ildə nəşr edilmişdir. «Feodal münasibətləri və müstəmləkəçilik rejimi»ni işıqlandıran bu cilddən sonra gəlcək cildlərdə kitabın müqəddiməsindən görüldüyü kimi, «Azərbaycanda milli müstəmləkəçilik hərəkatları» ilə «Azərbaycanda ticarət və sənaye tarixinə aid materiallar» dərc olunacaqmış, lakin bu cildlər haqqında heç bir xəbər olmamasını Məhəmməd Əmin Rəsulzadə bu məqaləsində dilə gətirir. Məqalədə M.Ə. Rəsulzadə milləti Rus müstəmləkəçilik rejimini işıqlandıran bu sənədlərlə yaxından tanış edib.

Həmçinin bax

Xarici keçidlər

  • Milli birlik
  • Milli Birlik
  • Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin məqalələr toplusu işıq üzü görüb[ölü keçid]
  • Məhəmməd Əmin Rəsulzadə yolu – milli birlik
  • MƏHƏMMƏD ƏMIN RƏSULZADƏ 2018-05-03 at the Wayback Machine

İstinadlar

  1. Məhəmməd Əmin Rəsulzadə Milli Birlik. Bakı. “Çıraq” nəşriyyatı, 2009. 176 səh.
  2. Faiq Qəzənfər oğlu Ələkbərov. Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin dünyagörüşü. Bakı, “Elm”, 2007, - 270 səh.
  3. “Azərbaycan”, il 1, sayı 5, 1 avqust 1952, Ankara.
  4. “Azərbaycan”, il 1, sayı 6, sentyabr 1952, Ankara.
  5. “Azərbaycan”, il 1, sayı 12, 1 mart 1952, Ankara.
  6. “Azərbaycan”, il 1, sayı 11, fevral 1953, Ankara.
  7. “Azərbaycan”, il 1, sayı 12, mart 1953, Ankara.
  8. “Azərbaycan”, il 1, sayı 8, noyabr 1952, Ankara.
  9. “İstiqlal”, sayı 1, 10 yanvar 1932, Berlin.
  10. “İstiqlal”, 20 mart 1933, Berlin.
  11. “İstiqlal”, 15 iyun 1933, Berlin.
  12. “Qurtuluş”, sayı 4, fevral 1935, Berlin.
  13. “Odlu yurd” , il 1, sayı 10, dekabr 1929, İstanbul.
  14. Vətən diləyi”, sayı 1-2, oktyabr-noyabr 1937, Berlin

Mart 09, 2022
milli, birlik, kitab, milli, birlik, məhəmməd, əmin, rəsulzadənin, azərbaycan, istiqlalçılığı, fikrini, aşılayan, milli, dövlətin, bərpası, uğrunda, yazılan, məqalələr, toplusu, mündəricat, yaradılması, milli, birliyin, ideologiyası, məqalə, araşdırmalar, mill. Milli Birlik Mehemmed Emin Resulzadenin Azerbaycan istiqlalciligi fikrini asilayan milli dovletin berpasi ugrunda yazilan meqaleler toplusu Mundericat 1 Yaradilmasi 2 Milli birliyin ideologiyasi 3 Meqale ve Arasdirmalar 3 1 Millet olmaq ezmi 3 2 Milletcilik patriotizm 3 3 Milli birlik 3 4 Milli exlaq 3 5 Eski ve yeni nesil 3 6 Yanlis termin qullanmayaq 3 7 Qisilmayan bir ses 3 8 Demokratiya ve Sovetler 3 9 Ortaqli bir gun 3 10 Qorxudan islahat 3 11 Rusiya koleliyinde 3 12 Azerbaycanda rus mustemlekecilik siyaseti 4 Hemcinin bax 5 Xarici kecidler 6 IstinadlarYaradilmasi RedakteMehemmed Emin Resulzade bolsevizm dovrunde Azerbaycanda yeridilen ideyalarin turk milletinin azerbaycanlilarin heyatina milli ruhuna yad oldugunu gostermek ucun Milli tesanud adli ideologiya yaratmisdir O ereb sozu tesanud u Avropa deyimince solidarizm kimi vermisdir Milli tesanud ideologiyasinin esaslari bolseviklerin Azerbaycanda qirginlar surgunler repressiyalarki kommunizm qurduqlari illerde yaradilmisdir Milli ideoloq kimi borcunu bilen Mehemmed Emin bey Avropada yayilan liberalizm kommunizm ve basqa nezeriyyeleri arasdiraraq Azerbaycanda yagilarin yeritdiyi milli ruha yad ideyalarin yox ancaq Milli tesanud ideologiyasinin yayilmasini duzgun saymisdir 1 Madam ki milliyyetciyik deyirik madam ki milli dovlet istiqlalini mudafie edirik o halda bizim ucun ne kosmopolit liberalizme ve ne de kommunizme tehemmul yonelme caiz duzgun uygun ola bilmez Bizce mudafie edilecek yegane sosial sistem milli tesanud sistemidir Ne ferdi hurriyyetle sexsi mulkiyyetin mutleqiyyetinden dogan kapitalist anarxiyasi ile sermaye istibdadi ne de insanlari menliyinden cixararaq bir kole ve masin halina getiren kommunizm esareti Ne mutleq liberalizm ne de mutleq kollektivizm O halda Ikisini telif uzlasdiran eden solidarizm tesanud Mehemmed Emin Resulzade Milli birliyin ideologiyasi RedakteM E Resulzadenin esaslarini yaratdigi Milli tesanud ideologiyasinda etatizm prinsipi gucludur O donemde serqde etatizme dayanan ideologiya ve idareetme duzgun bir siyaset idi Mustafa Kamal Ataturk de Turkiye Cumhuriyyetinde etatizmi ugurla tetbiq etmisdir Bu prinsipler cagdas Azerbaycan Respublikasi ucun de onemlidir Azerbaycani rus ermeni mason bolseviklerinin elinden qurtarmaga qorumaga calisan amma eli qelemden yuksek ideoloji dusunceden siyasi konfranslar kecirmekden basqa bir seye yetmeyen Mehemmed Emin bey deyirdi dili medeniyyeti dini exlaqi ruhi menevi alemi milleti bir olan Azerbaycanda kommunizm ideologiyasina yer ola bilmez Burada ancaq milli birlik milli hemreylik ideologiyasi kecerli yasarli ola biler Milli birlik dusuncesi cagdas Azerbaycan Respublikasinda da azerbaycanciliq ideologiyasinin turkculuk islamciliq cagdasliq ideyalarini koklesdiren bagdir Mehemmed Emin Resulzade Azerbaycanda kommunizm yayan yagilara deyirdi Hokumet demek Leninin tebirince heddi zatinda ozluyunde bir sinfin diger sinifleri ezmek ve ozune tabe etmek ucun qurmus oldugu cebr masinindan basqa bir sey deyildir Bunun ucun de Marksa gore fehlenin ne veteni var ne de milleti Veten ve millet hissinden mehrum olan bu yeni insanlar zumresi proletariat burjua diktatorluqlarini devirerek oz hakimiyyetini quracaq ve tedricle butun sinifleri ortadan qaldiraraq sinifsiz ve tezadsiz bir cemiyyet yaradacaq sa bu insanligin faciesi olacaqdir 2 Meqale ve Arasdirmalar Redakte Milli birlik kitabindaki Azerbaycan bagi ile baglanmis asagidakilar kimi meqale ve arasdirmalari yer almisdi Millet olmaq ezmi Milletcilikpatriotizm Milli birlik Milli exlaq Eski ve yeni nesil Yanlis termin qullanmayaq Qisilmayan bir ses Demokratiya ve Sovetler Ortaqli bir gun Qorxudan islahat Rusiya koleliyinde Azerbaycanda rus mustemlekecilik siyasetiMillet olmaq ezmi Redakte Millet anlamini ifade ucun dilimizde iki soz vardir milliyyet ve millet Bunlardan birincisi lisani dil dini irqi qovmi tarixi cografi iqtisadi ve siyasi amillerin tesiri ile meydana gelen etnik bir toplulugu ifade eder Ikincisi ise bu topluluqda dogan umumi bir iradeni anladir Madzininin meruf meshur terifine gore millet torpagin menseyin exlaq ile adetlerin ve lisanin birliyinden dolayi heyatinda ve ictimai vicdaninda anlasma ve ortaqliq yaratmis bir insan topluluguna deyilir Durkheymin nezerinde ise Etnik amiller ve yaxud sadece tarixi sebeblerle eyni qanunlar altinda yasamaq ve tek bir dovlet qurmaq isteyen insan topluluguna millet deyilir Demokratik Azerbaycan toplulugunda bu millet olmaq iradesi sozun esrimizdeki medeni menasi ile 28 may istiqlal hadisesi ve beyannamesile teessus yarandi etdi 32 ilden beri dunya tarixinin en qorxunc bir istilasi altinda bulunmasina en amansiz totalitar bir rejimin mehkumu olmasina regmen Azerbaycan toplulugu bu iradeye sadiq qaldigini her fursetde izhar etmekde milliyyet dovrunden cixaraq millet oldugunu 28 may fikrine bagliligini her vasite ile isbat etmekdedir 3 Milletcilik patriotizm Redakte Azerbaycanin ictimai siyasi fikrinde milletcilik ve milliyyetcilik anlamlarinin ferqi coxlarina tam aydin deyildir Mehemmed Emin Resulzade bolseviklerin yurdumuzun en deyerli insanlarini milletci damgasi ile oldurduyu illerde turk dilindeki milletci anlaminin Avropadaki patriotizm termininin qarsiligi olub patriotizmin tarix boyu elece de XX yuzillikde de butun dunyada en serefli bir ictimai siyasi proses oldugunu deyerek dunya ictimai fikrini bu meseleye yoneltmeye calisirdi Mehemmed Emin bey yazirdi Bir milletci her Geyden evvel istiqlal davasinda olan bir vetenci bir patriotdur ve avropalilarin patriot terminile ifade etdikleri anlam bizim milletci sozu ile anlatmaq istediyimiz anlamin eynidir Bu avropalilarin nasionalizm sozu ile dedikleri milliyyetcilikden tamamile basqa bir seydir Mehemmed Emin Resulzade Milletcilik patriotizm meqalesinde bu meseleni daha genis aciqlamisdir Milletin dovlet olmaq ezminde israr eden bir milliyyet oldugu bilgin sosioloqlar terefinden kesf ve terif edilmisdir Bunu biz kecen sayimizda qeyd etdik Bir milletcinin veten anlayisi cografi menadaki veteni musteqil bir dovlet halina getirmek istemesidir Bir milletci her seyden evvel istiqlal davasinda olan bir vetenci bir patriotdur Nasionalizm Qerbi Avropa demokratiyasi anlayisinca tecavuzcu ve umumi tereqqi yoluna girmek istemeyen dunyanin seyrinden gedisinden ayrilmis bir gerilik hereketidir Halbuki patriotizm bir milletin oz muqedderatina sexsen ozunun hakim olmasi ve ozunemexsus milli bir dovlet qurmasi herekatidir bu ise butun dunyani buruyen tereqqi herekatinin bir parcasi demokratik bir herekatdir Tarixi mueyyen sertlerin tesirile milliyyet halindan millet halina gelen topluluqlarin musteqil bir dovlet qurmaq ve ya istilaya ugrayan vetenlerinin istiqlalini geri almaq ugrunda mucadile edenlere mutleq Avropa terminlerile bir ad lazimsa bunlara milliyyetcinasionalistdeyil milletcipatriot herekatlarina da milliyyetciliknasionalizmdeyil milletcilikpatriotizmdemek lazimdir 4 Milli birlik Redakte Mehemmed Emin Resulzade 1952 ci ilin oktyabrinda Ankarada yayimladigi Azerbaycan dergisindeki Milli birlik meqalesinde yazirdi Milletcilik fikrine inananlarin ilk vezifesi Milli birlik i muhafize etmekdir Bu milletcilik fikrinin esasi ve temelidir Internasionalist ve kosmopolit nezeriyyelerle ortaya atilan marksizm kommunizm ve anarxizm kimi doktrinlerin esil qayesi milli birlik ve butunluyu sarsmaq parcalamaq ve pozmaqdir Ne yaziq ki bu musterek turk kulturu tarixin merhemetsiz seyri gedisi neticesinde bir birinden uzaq muxtelif sahelere dagilmisdir Musterek dusmen de bu ayri ayri turk kultur parcalarini bir birinden uzaqlasdirmaq ve bir birine yabanci qilmaq ucun elinden gelen her seyi etmis ve hele de durmadan etmekdedir Indi bu durum qarsisinda turk gencliyine dusen esil vezife bu ucsuz bucaqsiz turk kulturune butun ozelliklerile tanimaq oyrenmek sevmek menimsemeli ve tanitmaqdir 5 Milli exlaq Redakte Beser toplulugunda ferdler ucun oldugu kimi milletler ucun de mueyyen ve sabit bir takim exlaq qaydalari vardir Ferdlerden insan toplulugu durust olmalarini dogru soylemelerini hiyle ve tezvire yalana bas vurmamalarini iclerile dislarinin bir olmasini basqalarinin haqq ve hurriyyetlerine tecavuz etmemelerini dost ve muxaliflerinin fikirlerine saygi gostermelerini qiybet ve iftiradan sakinmalarini hirs sonsuz arzu kin ve xudbinlik kimi kotu hisslere esir olmamalarini terbiye ve nezaketden ayrilmamalarini veten ve milletlerine bagli qalmalarini yurddaslarina ezemi boyuk yardimda bulunmalarini memleket qanun ve nizamlarina son derece riayetkar olmalarini yurdun rifah ve seadetine durmadan calismalarini aile ve eqrabaliq baglarini qutsal saymalarini ovladlarini vetene xeyirli olacaq sekilde yetisdirmelerini yurd ve milletle ilgili islerde boyuk feraqat fedakarliq gostermelerini teleb etmekdedir Bunlari eynile edenlere cemiyyet exlaq ve seciyye sahibi bir insan vetenperver mukemmel bir vetendas musfiq bir ata ve milli qehreman kimi izafe eder Eksini isleyenlere milli toplulugun eninde sonunda ne kimi damgalar vuracagi da melumdur Butun bu umdelere riayet eden milletlere insanliq camiasi ireli kulturlu seciyyeli zinde saglam ve istiqbali geleceyi parlaq milletler deye qiymet verir Eks yolu tutanlara beser toplulugu da tarix de mutefessih cokmus curumus ve olume mehkum milletler damgasini vururlar Tarix boyunca milli dovlet qurmaga ve yasatmaga muveffeq olmus ve un salmis milletler hem exlaq ve seciyyeleri etibari ile saglam olan ve saglam qalmis milletlerdir Exlaq ve fezilet ferdleri yukseltdiyi kimi onu dasiyan millete qarsi dunya ictimai fikrinin besleyeceyi etibar ve etimadi da get gede yukselde ve artira bilir ve belece milli davanin teheqququnu gerceklesmesini bir xeyli qolaylasdirir Seciyyesi duzgun ve saglam bir millet geleceyinden emin ola bilir Cunki milli sahedeki her muveffeqiyyetin basi ve esas serti milli feziletdir 6 Eski ve yeni nesil Redakte Insan ovladi yavru olaraq dunyaya dogular ata ve anasinin himayesi altinda boyuyub yetiserek genclik olgunluq yasliliq ve ixtiyarliq merhelelerini asdiqdan sonra yerini ve edindiyi tecrubeleri yeni nesle buraxaraq dari bekaya sonsuzluga intiqal eder Bir milletin yeni nesli eskisine nezeren daha az kulturlu ve daha az tecrubeli olursa o milletin varligi ve geleceyi tehlukeye meruz qala bilir Elbette yeni nesil eskilerin kotu ehtiraslarini hec bir suretle tevarus etmemeli ve bunlari hakir deyersiz gorme feziletini oz ruhunda daim quvvetlendirmelidir Gencliyin tek suari millete feragatla ve temiz bir qelble xidmet olmalidir Bele bir gencliyi olan millet halindan ve istiqbalindan geleceyinden tamamile emin ola bilir 7 Yanlis termin qullanmayaq Redakte Cagdas medeniyyete ayaq uydurmaga metuf yonelmis islahat hereketine bizde qerblilesmek ve avropalilasmaq adi verilmekdedir Geri qalmis serq memleketlerini Qerb medeniyyetine ulasdirmaq yolunda radikal usullara bas vuran milli turk inqilabinin ideologiyasini isleyenler Serq medeniyyeti ve Qerb medeniyyeti deye ikiye ayrilan medeniyyet anlamlarini qarsilasdirarken esasli bir xetaya dusur yanlis termin qullanirlar Milli turk devrimi Serqi atir Qerbi tuturmus serq medeniyyet deyisdirirmis Qerb medeniyyetini almaq tarixi zeruretmis ve saire Halbuki sui tefsirlere mehel vermeden bir butun olaraq ele alinan dunya medeniyyetini Serqe ve Qerbe ayirmadan ufqi deyil saquli ayriliqlarindan behs etmek daha dogru ve daha makuldur aglabatandir Milletci Turkiye bugunku genc serqlilere ornek olaraq etdiyi devrim hemlesile Serqden siyrilib Qerbe qatilmir geri ortacag seviyyeden cixaraq ireli cagdas seviyyeye yukselir 8 Qisilmayan bir ses Redakte Mehemmed Emin Resulzade bu meqalesini Turkiye Cumhuriyyet hokumetinin qerari ile Istanbulda nesr edilen Odlu yurd Azeri Turk Yeni Turkustan mecmuelerile Bildiris qezetinin baglanmasindan teessuf hissi kecirerek yazmisdir Milli Azerbaycan istiqlal davasinin sesi Budur bize heyecan veren bir nida Bu gun Berlinden esitdiyiniz bu ses on ile yaxin bir muddetden beri Istambuldan gelirdi ve ne qeder tebii idi Genc bir turk veteninin istilaya ugramis bir turk milletinin qesb edilmis haqqini ve haqq etmis qazandigi istiqlalini mudafie etmek uzre turkce olaraq intisar eden bir nesre iltica siginmaq ucun qardas Turkiyeden de munasib bir yer tesevvur oluna bilirmidi Yabanci rus istilasinin qizil terroru altinda bogucu bir teessufle oxunacaq bu meqalenin azerbaycanli mucahidlerde doguracagi tesir bu setirleri yazarken bizi cox dusundurur Heyret dolu gozleri goruruk sorusur Megerse ne olmus Turkiye Cumhuriyyet hokumetinin qerari ile Istanbulda nesr edilen Odlu yurd Azeri Turk Yeni Turkustan mecmuelerile Bildiris qezeti qapanmisdir Xeyir ola bilmez Mumkun deyil Psixoloji mentiqi bir inkar Feqet yaziq Vaqee meydanda Heqiqet butun cilpaqligi ile movcud aci movcudiyyet Bizi heyretler icerisinde buraxan bu heqiqete indi dusmen sevinir 9 Demokratiya ve Sovetler Redakte Rusiya imperializminin her hanki rengde olursa olsun bulundugu cebhe hec bir zaman Rusiya esaretindeki milletlerin oldugu birlesmis bir cebhe ola bilmez Cahanin xeterli ve endiseli gunler icerisinde oldugunu biz de teqdir edirik Dunyanin cixacaq yeni herb tehlukesi qarsisinda duydugu iztirabi subhesiz biz de duyuruq feqet rus istilasi ile kommunizm diktatorlugunun ne oldugunu sexsen uzerimizde edilen qanli ve vehsetli tecrubeler neticesinde cox boyuk acilarla duydugumuzdan ne sulhun ne de hurriyyetin Rusiya quvveti ve kommunizmle itilaf uzlasma suretile mudafie edilmeyeceyini dexi iki defe iki dord eder kimi muheqqeq qeti bilirik lt poem gt 10 lt poem gt Onun ucundur ki yolumuz aydin ve taktikamiz askardir Demokratiya ideologiyamiz Sovetlerse dusmenimizdir Ortaqli bir gun Redakte Azerbaycan istiqlalciliginin koku Azerbaycan turkunun rus carizmine qarsi davam etdirdiyi milli kultur ugrundaki mucadiledir Bu mucadileni o yalniz basina deyil onunla eyni belaya mubtela olan diger turk ellerile beraber olaraq davam etdirirdi 1905 ci ilde Nicnide intiqal kecirilen eden Muselman Ittifaqi konqresinde Azerbaycan temsilcileri feal suretde istirak elemis 1917 ci ilde Moskva konqresinde dexi azerbaycanlilarin cox muhum rollari olmusdu Carizme qarsi mucadilelerinde Azerbaycan turkleri Krim Kazan ve Turkustan turklerile ortaq calismislar Milli medeniyyet xususatinin rus tecavuzunden muhafizesine yonelmis mucadilede Rusiya muselmanlari birlikde hereket elemis kar ve ziyana daima serik olmuslar 28 may 1918 ci ilde elan olunan Azerbaycan istiqlali 1917 ci ilin mayinda Moskvada munakid Umumrusiya muselmanlari qurultayi nda elan olunan millimehelli muxtariyyet prinsipinin tekamulunden basqa bir sey deyildi Azerbaycan istiqlalciligi Rusiya esaretindeki turk elleri istiqlalciliginin pisdari onculu idi Bu etibarla 28 may yalniz Azerbaycan istiqlalcilari nezerinde deyil Rusiya esaretine qarsi qiyam eden butun turk elleri nezerinde de mohterem bir cidal dava gunudur 11 Qorxudan islahat Redakte Moskvadan islahat xeberi geldi Sovetler Ittifaqi konqresinde muhum bir qerar alinmisdir bundan sonra sovet seckileri musavi dogru ve gizli olaraq kecirilecekmis Demek ki indilik nezeri olaraq cunki yeni seckiler bir nece il sonra kecirilecek bir terefden koylu ile seher fehlesi arasindaki siyasi musavatsizliq qalxacaq diger terefden de her koylu ile fehle bes alti vasiteye ehtiyac qalmadan dovletin en boyuk konqresine oz delegelerini dogrudan dogruya gonderecekdir ve eyni zamanda reyini her kesden saxli ve gizli olaraq vere bilecekdir Qizil ordunun sohret hirsi sonsuz arzu dasiyan komandanlarindan bir qismini herekete getirecek sovet vetenciliyi nin qizil istibdad altinda ezilen milletlerde de nifret etimadsizliq eyni hissi uyaracagina kim inanir On yeddi ilden beri tetbiq etdiyi zulm ve soygunculuq sistemile Sovet hokumeti koylu kutlesi uzerinde ve milli olkelerde o qeder derin bir nifret etimadsizliq ve ozune qarsi olcusuz bir kin hissi oyatmisdir ki bu kimi hiylelerle onlari aldadaraq oz istibdadi ugrunda suurlu olaraq qurban halina getirmek imkanina inanmaq ucun Sovetler hesabina cox nikbin olmaq lazim 12 Rusiya koleliyinde Redakte Qafqazli muherrirlerden biri rus imperializmini tervic destekleyen eden ermeni siyasilerine cox yerinde bir isim vermisdir rus imperializminin konulluleri Belelerine bizce eyni haqq ve eyni muveffeqiyyetle Rusiyanin koleleri demek de caizdir duzgundur Milletlerinden ziyade oz zovq ve menfeetleri saikile ucun hereket eden ermeni siyasetcilerinden bir qismi milletdaslarini beraber yasamaq mecburiyyetinde oldugu qonsulari eleyhinde maceraciyana cixmazlara sovq etmekden sakinilirsa bizce oz irqdaslari hesabina cox agilli ve cox ehemiyyetli bir hereketde bulunmus olurlar 13 Azerbaycanda rus mustemlekecilik siyaseti Redakte Sovet Elmler Akademiyasinin carliq dovru ve idaresine aid olaraq nesr etdiyi arxiv materiallari arasinda tariximizin o dovrunu isiqlandiran cox muhum materiallar nesr edilmisdir Esasinda uc cildden ibaret olub Rus imperializminin Azerbaycanda 1820 den 1860 a qeder suren koloni mustemlekecilik siyaseti ne aid olan arxiv material ve vesiqelerinin ilk cildi SSRI Elmler Akademiyasinin Tarix Institutu terefinden Sovetler Ittifaqi milletlerinin tarixi seriyasina daxil olaraq 1936 ci ilde nesr edilmisdir Feodal munasibetleri ve mustemlekecilik rejimi ni isiqlandiran bu cildden sonra gelcek cildlerde kitabin muqeddimesinden gorulduyu kimi Azerbaycanda milli mustemlekecilik herekatlari ile Azerbaycanda ticaret ve senaye tarixine aid materiallar derc olunacaqmis lakin bu cildler haqqinda hec bir xeber olmamasini Mehemmed Emin Resulzade bu meqalesinde dile getirir Meqalede M E Resulzade milleti Rus mustemlekecilik rejimini isiqlandiran bu senedlerle yaxindan tanis edib 14 Hemcinin bax RedakteMehemmed Emin Resulzade Mehemmed Emin Resulzade EnsiklopediyasiXarici kecidler RedakteMilli birlik Milli Birlik Mehemmed Emin Resulzadenin meqaleler toplusu isiq uzu gorub olu kecid Mehemmed Emin Resulzade yolu milli birlik MEHEMMED EMIN RESULZADE Arxivlesdirilib 2018 05 03 at the Wayback MachineIstinadlar Redakte Mehemmed Emin Resulzade Milli Birlik Baki Ciraq nesriyyati 2009 176 seh Faiq Qezenfer oglu Elekberov Mehemmed Emin Resulzadenin dunyagorusu Baki Elm 2007 270 seh Azerbaycan il 1 sayi 5 1 avqust 1952 Ankara Azerbaycan il 1 sayi 6 sentyabr 1952 Ankara Azerbaycan il 1 sayi 12 1 mart 1952 Ankara Azerbaycan il 1 sayi 11 fevral 1953 Ankara Azerbaycan il 1 sayi 12 mart 1953 Ankara Azerbaycan il 1 sayi 8 noyabr 1952 Ankara Istiqlal sayi 1 10 yanvar 1932 Berlin Istiqlal 20 mart 1933 Berlin Istiqlal 15 iyun 1933 Berlin Qurtulus sayi 4 fevral 1935 Berlin Odlu yurd il 1 sayi 10 dekabr 1929 Istanbul Veten dileyi sayi 1 2 oktyabr noyabr 1937 Berlin Menbe https az wikipedia org w index php title Milli Birlik kitab amp oldid 6251042, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.