fbpx
Wikipedia

Qərmətilərin İraqa yürüşü

İyun 22, 2022

Qərmətilərin İraqa yürüşü — Bəhreyn qərmətilərinin Abbasilər xilafətinin paytaxt bölgəsi İraqa 927-ci ilin payızında başlayan və 928-ci ilin yayına qədər davam edən genişmiqyaslı basqını.

Qərmətilərin İraqa yürüşü
Qərməti–Abbasi münaqişəsi

İraqın xəritəsi. IX–X əsrlər.
Tarix 927-ci ilin oktyabr/noyabrı – 928-ci ilin yayı
Yeri Cənubi Mesopotamiya və Şimali Mesopotamiya
Nəticəsi Qərmətilərin qələbəsi
Münaqişə tərəfləri
Komandan(lar)

Əbu Tahir Cənnəbi

Tərəflərin qüvvəsi

1,500–2,300 qərməti
Naməlum sayda üsyançı

40 mindən çox

Bu yürüş əvvəlki illərdə həcc karvanlarına edilən bir sıra dağıdıcı basqınlar, eləcə də Bəsrə və Kufənin yağmalanmasından sonra yaranan gərginliyin kulminasiya nöqtəsi idi. Bu basqınlar qərmətilərə müqavimət göstərməkdə aciz qalan Abbasi hökumətindəki ümumi siyasi nasazlıq fonunda baş vermiş, Bağdadda siyasi gərginliyi artırmış və vəzir ibn Fəratın edamına səbəb olmuşdur.

927-ci ilin oktyabr və ya noyabr ayında qərmətilərin rəhbəri Əbu Tahir Cənnəbi İraqa yürüş etmək üçün tərkibi 2,300 nəfərdən çox olmayan bir qüvvəyə rəhbərlik etmişdir. Qərmətilər dekabrda Kufəni tutmuş və Azərbaycanın əsir götürülən yarımmuxtar əmiri Yusif ibn Əbu Sac xeyli böyük ordusunu məğlub etmişdilər. Qərmətilər daha sonra şimaldan Fərat çayı boyunca Bağdada doğru hərəkət etməyə başlamış, nəticədə paytaxtda burada geniş çaxnaşma baş tutmuşdur. Təhlükəyə qarşı çıxmaq üçün 40 mindən çox qoşun toplanmış, lakin Abbasi sərkərdələri Munis Müzəffər və Əbülheycə Həmdani döyüşdən yayınmış, əvəzində Bağdad yaxınlığındakı körpüləri və kanalları dağıdaraq qərmatilərin irəliləməsinə mane olmuşdular. Baş verən daşqın nəticəsində qərmatilər 7 yanvar 928-ci il tarixində Bağdad yaxınlıqlarında irəliləməyə son qoymuş, daha sonra Fəratın digər tayına çəkilərək Şimali Mesopotamiyaya doğru hərəkət etmiş, burada bölgəni yağmalamış və sakinləri əsir götürmüşdülər. Müqavimətlə qarşılaşmayan qərmətilər 928-ci ilin yayında Bəhreynə qayıtmışlar. Yürüş Kufədə qərməti simpatizanları olan Bəqliyyə üsyanına səbəb olmuşdur, lakin bu üsyan Abbasi qüvvələri tərəfindən yatırılmışdır. Sağ qalan üsyançılar qərmətilərə qoşulmaq üçün Bəhreynə çəkilmişdir.

Qərmətilər yürüşdən sonra, 930-cu ilin yanvarında Məkkəni talan etmiş və elə həmin il Omanı tutmuşdular, lakin daxili problemlər onların irəliləyişini dayandırmışdır. İraqda əsir düşmüş fars gənci Əbu Tahir tərəfindən Mehdi elan edilmiş və hakimiyyət ona keçmişdir, fəqət onun qeyri-sabit davranışı onun qərmətilər onun göstərdiyi qeyri-sabit davranış nəticəsində onun gözlədikləri millenniaríst şəxsiyyət olmadığını anlamaqlarına gətirib çıxarmış və o, edam edilmişdir. Bu hadisə qərmətiləri ruhdan salmışdır ki, onlar daha sonra Abbasilərlə sülhsevər münasibətlər qurmağa çalışmışlar. Buna baxmayaraq, 927–928-ci illərdə baş verən basqın Abbasilər xilafətinin maddi və siyasi vəziyyətini xeyli pisləşdirmişdir. Xilafət hərbi çevrilişlər və sərkərdələr arasında daxili müharibə dövranına düşmüş, nəticədə İraqdakı hakimiyyət 946-cı ildə Buveyhilər sülaləsi tərəfindən ələ keçirilmişdir.

Zəmin

Qərmətilərin mənşəyi

880-ci və 890-cı illərdə ismaili missioneri Əbu Səid Cənnəbi Bəhreynin bədəvi qəbilələri arasında güclü nüfuz qazanmışdı. İsmaili hərəkatı 899-cu ildə gələcək Fatimilər xəlifəsi Übeydullah Mehdinin rəhbərliyini izləyənlər və onun imamət iddiasını rədd edən "qərmətilər" olaraq iki qola ayrılmışdır. Əbu Səid ya əqidəsinə ləyaqəti, ya da siyasi məqsədəuyğunluq səbəbilə sonuncunun tərəfini tutmuşdur. Yerli bədəvi tayfaları Bəni Kilab və Bəni Ukeyl, eləcə də İran körfəzindən olan tacirlərlə ittifaq quran Əbu Səid regionun paytaxtını ələ keçirmişdir. O, 900-cü ildə Bəhreynə nəzarəti bərpa etmək üçün göndərilən Abbasi ordusunu məğlub edərək qərmətilərin müstəqilliyini təmin etmişdir.

Əbu Səidin hakimiyyəti dövründə Bəhreyn qərmətiləri 900-cü illərdə Suriya və İraqda Abbasilər xilafətinə qarşı qərmətilərin qaldıqları üsyanlarda, eləcə də İfriqiyədə Fatimi xilafətinin qurulmasında iştirak etməmişdilər. Onlar 912-ci ildə Bəsrə şəhərinə etdikləri basqın istisna olmaqla, Abbasilərlə sülhü qorumuş və Abbasi vəziri Əli ibn İsa ibn Cərrahdan pul və silah ianələri almışlar. Əbu Səid 913-cü və ya 914-cü ildə öldürülmüşdür və onun yerinə bütün oğulları birlikdə nominal olaraq keçmişdir. Onların ən böyüyü Əbülqasım Səid Cənnəbi ilk vaxtlar aralarından ən nüfuzlusu olsa da, onun hakimiyyəti qısamüddətli olmuşdur. 923-cü ildə onun yerinə Əbu Səidin daha iddialı və döyüşkən kiçik oğlu Əbu Tahir Cənnəbi keçmişdir.

Bəsrənin yağmanlaması

16 yaşına təzəlikcə çatmış Əbu Tahirin rəhbərliyi altında qərmətilər Abbasilər xilafətinə qarşı basqınlara başlamışlar. Bunlardan birincisi 923-cü ildə, avqustun 11-nə keçən gecə Bəsrə şəhərinə qəfil hücum olmuşdur. Növbəti 17 gün ərzində şəhər tamamilə talan edilmiş, ardınca qərmətilər müqavimət görmədən əllərində böyük qənimət və qul karvanı ilə geri çəkilmişdir. Müasir tarixçilərə görə, münaqişənin başlanması, çox güman ki, Əli ibn İsanın vəzir vəzifəsindən uzaqlaşdırılması və onun yerinə hərbi əməliyyatlara üstünlük verən daha döyüşkən rəqibi ibn Fəratın təyin edilməsi ilə bağlı idi. Hücumdan xəbər tutan ibn Fərat Bəsrə şəhərinə qoşun göndərmiş, lakin onlar şəhərə çatdıqda qərmətilər şəhəri tərk etmişdi. Bu, Abbasilərin qərməti basqınlarına hərbi müdaxilələrinə xas bir şeyə çevrilmişdi. Qərmətilərin basqınçı qüvvələri sayca az olsa da, çox mobil idi və bu, Abbasilərin istənilən hərbi müdaxiləsinin gecikməsini təmin edirdi. Eyni zamanda, qərmətilərin Bəhreyndəki bazası Abbasilərin hücumundan amanda idi.

Bəsrə şəhərinin yağmalanmasından yaranan təhlükəsizlik təhdidlərinə baxmayaraq, ibn Fərat hərbi hazırlıq görmək əvəzinə daha çox öz mövqeyini bərkitməklə məşğul idi. Həqiqətən də o, ən güclü rəqibini – Abbasilər ordusunun baş komandanı Munis Müzəffəri Bağdaddan uzaqlaşdırmaq üçün onu ordusu ilə Rəqqə şəhərinə, demək olar sürgünə göndərmişdir. Eyni zamanda, ibn Fəratın oğlu Mühəssin məmurlardan pul qoparmaq üçün onlara qarşı işgəncə kampaniyası başlatmışdır.

Karvanlara hücum

924-cü ilin martında qərmətilər Məkkədən Bağdada qayıdan həcc karvanına hücum edərək onu məhv etmiş, Abbasilər sarayının bir çox əyanlarını əsir götürmüşdülər. Şiə tərəfdarları Bəhreynə axın etmiş, fraksiyalararası rəqabətdən əziyyət çəkən və maliyyə çatışmazlığı səbəbindən aciz qalan Abbasi hökuməti qərməti təhlükəsinə təsirli cavab verə bilməmişdir. Həcc karvanının məhv edilməsi Abbasi hökumətinin ən əsas vəzifələrindən birini yerinə yetirə bilməməsinin sübutu idi. Bağdad küçələrində indi bütün dəstəyini itirmiş ibn Fərata qarşı iğtişaşlar başlamışdır. Munis iyun ayında Bağdada geri çağırılmış və hərbi rəhbərlər ibn Fəratın vəzifəsindən azad edilməsində israr etmişdir. Vəzir 16 iyulda devrilmiş və oğlu Mühəssinlə birlikdə edam edilmişdir. Bu hadisə ordunun mülki bürokratiya üzərində qazandığı son üstünlük idi.

Gələn il yola çıxan həcc karvanı Məkkəyə gedərkən hücuma məruz qalmış, karvanın 6 min nəfərlik keşikçi qüvvəsi böyük itki verərək Kufə şəhərinə qədər çəkilmişdir. Qərmətilər Bəsrə və Xuzistanın təslim edilməsini tələb etmiş, rədd cavabı aldıqdan sonra isə Kufəyə daxil olaraq bir həftə şəhəri talan etmişdir. Onlar hətta şəhərin dəmir darvazalarını sökərək Bəhreyə aparmışdır. Növbəti həcc mövsümündə, 926-cı ilin yanvarında güclü hərbi müşayiət zəvvarların təhlükəsizliyini təmin etmişdir, lakin buna baxmayaraq, Abbasi hakimiyyəti onların keçidi üçün qərmətilərə külli miqdarda pul da ödəmişdi. Növbəti həcc mövsümündə Abbasi hökumətinin zəvvarlara müşayət etməsi üçün keşikçi qüvvəsi yaratmağa imkanı olmadığından karvan tamamilə geri ləğv edilmişdir. Bundan əlavə, sakinlər potensial qərməti hücumundan qorxduğu üçün Məkkədə çaxnaşma yaranmış, belə bir hücumun baş tutmamasına rəğmən Məkkə əhalisi şəhəri tərk etmişdir.

Abbasilərin hazırlıq tədbirləri

Bu əsnada Abbasilər hökuməti daha çox qoşun toplamaq məqsədilə hiddətli şəkildə pul yığmağa çalışmışdır, lakin ibn Fəratın edamından sonra qüvvəyə gələn iki qısamüddətli vəzir Abdullah Xaqani və Əhməd Kəsibi dövlətin maliyyəsini gücləndirə bilməmişdilər. Vəziyyət Abbasi hökumətindəki ünsürlərin qərmətilərlə gizlincə əməkdaşlıq etməsi barədə davamlı şayiələr ilə daha da gərginləşmişdir və bu ittiham o zamanlar siyasi müxaliflərə qarşı geniş istifadə olunurdu.

 
Əbu Tahir Cənnəbinin dövründə qərmətilər.

Çarəsizlik içində qalmış vəzir Kəsibi 926-cı ildə Azərbaycan və Ərməniyyənin yarımmuxtar əmiri Yusif ibn Əbu Sacı öz qoşunları ilə qərməti təhlükəsinə qarşı mübarizə aparmağa çağırmışdır. Xəzinə boş olduğuna görə Abbasi xilafətinin nəzarətində olan Cibəl və İranın şimal-qərb ərazilərindən, həmçinin ibn Əbu Sacın öz mülklərindən gələn gəlirlər ordunun xərclərini qarşılamaq üçün istifadə edilmişdir. Müasir tarixçi Hyu Naycel Kennedi bunun "axmaq bir fikir" olduğunu qeyd etmişdi, çünki Əbu Sacın əsasən dağlıq ərazilərdə vuruşan qoşunlardan təşkil olunmuş ordusu İraqın çöllərində vuruşmağa alışmamışdı, Əbu Sacın özünün Bağdada sədaqəti şübhə altında qalmışdı və hərbi qüvvənin mövcudiyyəti vəd edilmiş məbləğin ödənilməsindən asılı idi.

Nəhayət, 927-ci ilin aprelində Əli ibn İsa Munisin israrı ilə böhranı həll etmək üçün bir növ "milli birlik hökuməti"nə başçılıq etsin deyə vəzir vəzifəsinə geri gətirilmişdir. Əli ibn İsa alternativ bir həll yolu taparaq Əsəd və Şeyban bədəvi qəbilələrindən xəzinəyə çox daha az başa gələcək və regionun relyefinə daha uyğun olan qoşunlar yığmağı təklif etmişdir. Eyni zamanda, o, Əbu Sacı öz vilayətinə qayıtmağa razı salmağa çalışmışdır, lakin öz qoşunlarını vəd edilən məbləğ ödənilənə qədər döyüşə aparmaqdan imtina edən Əbu Sac bunu da rədd etmişdir. Bu vaxt saci qoşunları Vasitdə möhkəmlənərək yerli əhaliyə zülm vermişdir.

Yürüş

Kufə döyüşü

Əli ibn İsanın bütün planlarının həyata keçirilməsi vaxt tələb edirdi, lakin bu da tükənmək üzrə idi. 927-ci ilin oktyabr və ya noyabr ayında Əbu Tahirin rəhbərliyi altındakı qərməti qüvvələri İraqa hücuma keçərək Kufəyə doğru irəliləməyə başlamışdılar. Munis Bizans imperiyasına qarşı yürüşdən geri çağırılmışdı, Kufədə böyük silah və təchizat anbarları yaradılmışdı və ibn Əbu Saca şəhərə getməyə əmr edilmişdi. Sürətlə hərəkət edən qərmətilər Kufəyə birinci çataraq sözügedən anbarları ələ keçirmişdilər.

Yürüşdə iştirak edən qərməti qüvvələri sayca az idi. Orta əsr mənbələrində Əbu Tahirin rəhbərliyi altında 1,500–2,300 əsgərin olduğunu bildirir, buna görə də ibn Əbu Sac qərməti qüvvələrinə hücum etmək qərarına gəlmişdir. Əhəmiyyətli say üstünlüyünə baxmayaraq, 7 dekabr 927-ci ildə baş tutan Kufə döyüşündə saci qoşunları məğlub olmuş və ibn Əbu Sac özü əsir düşmüşdür.

Kufədə Bəqliyyə adı ilə tanınan gizli ismaili tərəfdarları özlərini üzə çıxararaq üsyan qalmışdılar. Üsyançılar Rifayə, Zül və Əbs bədəvi qəbilələrindən təşkil olunmuşdu, aralarında ilk ismaili missioneri Əbu Məhəmməd Əbdanın qardaşı oğlu da var idi. Onlar Kufəni tutmuş və Abbasilər xilafətinin hakimiyyətini sona çatdığını, islam məsihi Mehdinin qayıdışının yaxınlaşdığını elan etmişdilər. Üsyançılar çox keçməmiş Harun ibn Qəribin komandanlığı altında Vəsitdən olan Abbasi qüvvələri tərəfindən darmadağın edilmişdir, lakin onların qalıqları Əbu Tahirin qüvvələrinə qoşulmuşdur.

Bağdada yürüş

Kufədə qələbə çaldıqdan sonra qərmətilər Bağdad şəhərini hədəfə alaraq şimala doğru irəliləməyə başlamışdılar. Qərmətilər irəlilədikcə Bağdadda çaxnaşma baş vermiş, şəhər əhalisinin çoxunda şəhərin alınması və Abbasi xilafətinin süqutu barədə qorxu yaranmışdır. Hətta Əbu Tahirin artıq xəlifənin saraylarını öz tərəfdarları arasında bölüşdürdüyü barədə şayiələr də yayılmışdı. Abbasi hökuməti çarəsizcəsinə paytaxtı nadir hallarda tərk edən saray qoşunlarını təhlükə ilə üz-üzə saxlamaq üçün səfərbər etmişdir. Əli ibn İsa Bağdad qayıqçılarını dövlət xidmətinə cəlb etmək üçün pul yığmaq məqsədilə xəlifənin anası Şəğəbə müraciət etməyə məcbur qalmışdır.

Qərmətilər 14 dekabrda Ənbara çatmışdılar, lakin Fərat çayı üzərindəki körpü dağıdılmışdı. Bəzi əsgərlər qayıqlarla çayı keçərək körpünü təmir etməyə təmir etmişdir, ardınca ordunun qalan hissəsi isə əşyalarını çayın qərb sahilində tərk edərək çayı keçmişdir. Gecə vaxtı Abbasilər körpünü yenidən dağıdaraq qərmətiləri çayın şərqində izolyasiya etmişdilər, lakin qərmətilər buna rəğmən Bağdad şəgirnə doğru irəliləməyə davam etmişdir.

Bir neçə minlik qərməti qüvvəsi Munis və Həmdanilərin başçısı Əbülheycənin komandanlığı altında 40 mindən çox qoşundan ibarət ordu ilə qarşılaşmışdır. Buna baxmayaraq, Abbasi qoşunları keyfiyyətsiz idi və təlim keçmiş hərbi qüvvə yox, təcili kütləvi səfərbərlik nəticəsində orduya çağırılmış qoşunlardan ibarət idi. Müasir tarixçi Hyu Kennedinin fikrincə, o dövrdə Abbasi hökumətinin əlində olan effektiv nizami qoşunların faktiki sayı, yəqin ki, 10 mindən aşağı idi. Buna görə də Munis qərmətilərlə döyüş meydanında üz-üzə gəlmək əvəzinə oların irəliləyişini dayandırmaq üçün kanalları yarmağa, tarlaları daşqına salmağavə Bağdad yolundakı körpüləri dağıtmağa üstünlük vermişdir. 7 yanvar 928-ci ildə Bağdad qüllələrini müşahidə edən qərmətilər Əkərkuf tellində yollarının kəsildiyini gördükdən sonra şəhərə doğru irəliləyişlərinə son qoymuşdur.

Qərməti ordusu hələ Fərat çayının şərqində ikən Abbasilər qərb sahilindəki düşərgələrinə hücum edərək ibn Əbu Sacı əsarətdən azad etməyi planlaşdırdılar. Bu məqsədlə Munis öz hacibi Yəlbəlkin komandanlığına əksəriyyəti saci ordusundan olan 6 min qoşun vermişdir. Əbu Tahir onların məqsədlərindən şübhələnmiş və düşərgəsini xəbərdar etmək, onları müdafiəyə hazırlamaq üçün gecə vaxtı çayı keçmişdir. Abbasilərin ardınca qərməti qüvvələrinə hücum etmiş, lakin onlar dəf edilmişdir və ibn Əbu Sac nəticədə edam olunmuşdur.

Şimali Mesopotamiyaya basqın

Qərməti ordusu Fərat çayını keçməyə nail olmuşdur. Onların Bağdada hücumunun qarşısı alınsa da, Əbu Tahir təslim olmamışdı. Onun qoşunları çay boyunca irəliləyərək Şimali Mesopotamiyaya doğru getmiş və yol boyu bölgəni talan etmişdilər. Hit şəhəri onların hücumlarına müqavimət göstərsə də, Salehiyyə və Rəhbəni ələ keçirmiş, Rəqqəyə uğursuzcasına hücum etmişdilər. Daha kiçik qərməti dəstələri Rəsulayn və Sincara qədər irəliləmiş, şəhərlərdə fidyə toplamış və şəhərətrafı əraziləri yağmalamışdılar.

Müasir tarixçi Hyu Kennedi qeyd etmişdir ki, Abbasi hökumətinin qoşunlarını paytaxtda cəmləşdirmək siyasəti xilafətin digər şəhərlərinin müdafiəsiz qalması, oradakı şəhər əhalisinin tələsik müdafiə sistemi qurmağa cəhd göstərməsi və hücumçuları dəf etmək üçün milislər toplamaq məcburiyyətində qalmasına gətirib çıxarmışdır. Nəhayət, 928-ci ilin yayında qərmətilər Bəhreynə geri çəkilmiş, Əbu Tahir isə geridə qayıdacağını vəd etdiyi bir şeir buraxmışdır.

Nəticə

Məkkənin yağmalanması

Əbu Tahir bölgədə təhlükəli bir fiqura çevrilməsindən yaranan fürsətdən istifadə edərək 930-cu ilin yanvarında, həcc mövsümündə Məkkə şəhərinə hücum etmişdir. Qərməti dəstələrinə həccə gedən zəvvarları öldürmüş, cəsədlərini Zəm-zəm bulağına atmış, Kəbəni qarət edərək oradakı reliktləri, o cümlədən qara daşı da özləri ilə paytaxt Əl-Xasaya aparmışdılar. Müasir tarixçilərə görə, bu hadisə qərməti dövlətindəki daxili hadisələrlə əlaqələndirilə bilər. Əbu Tahir İraqdan qayıdarkən özü ilə gətirdiyi əsirlərdən birini, Qəsr ibn Hubeyrədə əsir düşmüş fars gəncini Mehdi kimi tanımışdır. O, 931-ci ildə həmin gənci ictimai formada Mehdi elan etmiş, qərməti rəhbərləri isə bütün səlahiyyətləri onu təhvil vermişdir. Mehdinin Məhəmmədin mövcud dini qanununu ləğv etməsi, yeni və son vəhyi elan etməsi gözlənildiyinə görə Məkkənin misli görünməmiş şəkildə yağmalanması qərmətilər arasında onların yeni məsihi ilə bağlı millennialist gözləntiləri ilə bağlı idi. Yaşayan tanrı kimi sitayiş edilən və bir neçə qabaqcıl qərməti rəhbəri edam etmiş iddia edilən Mehdinin qəribə və avtokratik davranışı müqavimətə səbəb olmuş və o, qısa müddət sonra öldürülmüşdür.

Əbu Tahir Bəhreyn üzərində hakimiyyəti saxlaya bilmiş, qərməti rəhbərliyi bu hadisələri yanlış adlandıraraq qınamış və əvvəlki şəriət qanunlarına qayıtmışdır. Hər halda, yalançı Mehdi dövründə baş verənlər Əbu Tahirin nüfuzunu ləkələmiş və qərmətilərdə ruh düşkünlüyünə səbəb olmuşdur. Bir çox qərməti müxtəlif regional sərkərdələrin ordularında xidmət etmək üçün Bəhreyni tərk etmişdir. Eyni zamanda, bu hadisə Əbu Tahirin ambisiyalarını açıq şəkildə dayandırmışdı; 930-cu ildə Omanı fəth etdikdən sonra o, İraqa yenidən yürüş etmək üçün hazırlıq tədbirləri görürdü, lakin 931-ci ildə Kufəni yağmaladıqdan sonra yalançı Mehdini devirmək üçün öz qüvvələri ilə birlikdə Bəhreynə qayıtmışdır. Sonrakı illərdə Bəhreyn qərmətiləri Abbasilər hökuməti ilə danışıqlara başlamış, nəticədə 939-cu ildə sülh müqaviləsi bağlanmış və 951-ci ildə qara daş Məkkəyə qaytarılmışdır. Müasir tarixçi Hyu Kennediyə görə, bu hadisələr "qərməti dövlətinin müsəlman siyasi nizamı ilə assimilyasiyası"nın başlanğıcı idi.

Abbasilərin süqutu

Abbasilər xilafətində qərmətilərin Səvad bölgəsinin bir vaxtlar münbit torpaqlarını viran qoyan İraqa fəlakətli yürüşü Bağdadda siyasi çəkişmələri gücləndirmişdi. Görünən təhlükə aradan qalxan kimi, 928-ci ilin mayında saray Əli ibn İsanı vəzifəsindən azad etmək qərarını almış və bu dəfə Munis ilə Harun ibn Qərib arasında intriqalar və hakimiyyət mübarizələri başlamışdır. Mübahisə 929-cu ilin fevralında xəlifə Müktədirin qısa müddətə devrilməsinə səbəb olmuşdur. Xəlifə bir neçə gün sonra öz vəzifəsinə geri qayıtsa da, sonrakı illərdəki siyasi vəziyyət çevrilişlər və əks-çevrilişlər ilə xarakterizə olunmuş və 932-ci ildə Müqtədirin Munis tərəfindən devrilməsi və öldürülməsi ilə yekunlaşmışdır. Bu hadisə vəziyyəti sabitləşdirməmiş, sadəcə olaraq hərbçilərin saray siyasətində oynaya biləcəyi rolu vurğulamışdır. Sonrakı onilliklərdə bir sıra ordu xadimləri və regional sərkərdələr artıq faktiki olaraq səlahiyyətsiz qalmış xəlifələr, Bağdada nəzarət və İraqın gəlirləri üçün bir-biri ilə mübarizə aparmışdılar. Bu dövran 945-ci ildə Bağdaddakı hakimiyyətin Buveyhilər sülaləsi tərəfindən ələ keçirilməsi ilə sona çatmışdır.

Qeydlər

  1. Dövrün mənbələrinə görə, ordu siyahısında 42 min əsgərin adı qeyd olunmuşdu. Müasir tarixçilər siyahıya Munis və digər yüksək rütbəli komandirlərin, eləcə də Əbülheycinin komandanlığı altında olan bədəvi qüvvələrinin əhəmiyyətli şəxsi məiyyətinin əlavə edildiyinə inanırlar.

Mənbə

İstinadlar

  1. ↑ Kennedy, 2013. səh. 37
  2. ↑ Kennedy, 2001. səh. 163
  3. Halm, 1991. səh. 37–38
  4. Daftary, 2007. səh. 116–117, 121
  5. Madelung, 1996. səh. 24–29
  6. Kennedy, 2004. səh. 285, 287
  7. ↑ Kennedy, 2004. səh. 287
  8. Halm, 1991. səh. 176, 225–226
  9. Halm, 1991. səh. 176, 225
  10. ↑ Halm, 1991. səh. 226
  11. Daftary, 2007. səh. 121, 147–148
  12. ↑ Daftary, 2007. səh. 148
  13. Kennedy, 2004. səh. 191
  14. ↑ Kennedy, 2013. səh. 34
  15. Kennedy, 2013. səh. 35–36
  16. Kennedy, 2013. səh. 33–34
  17. Halm, 1991. səh. 226–227
  18. ↑ Halm, 1991. səh. 227
  19. Kennedy, 2013. səh. 34–35
  20. Kennedy, 2013. səh. 35
  21. ↑ Kennedy, 2004. səh. 192
  22. ↑ Daftary, 2007. səh. 149
  23. ↑ Kennedy, 2013. səh. 36
  24. Kennedy, 2001. səh. 161–162
  25. Kennedy, 2013. səh. 37–38
  26. ↑ Halm, 1991. səh. 228
  27. ↑ Kennedy, 2013. səh. 38
  28. Kennedy, 2001. səh. 160–162
  29. Halm, 1991. səh. 227–228
  30. Kennedy, 2013. səh. 38–39
  31. ↑ Kennedy, 2013. səh. 39
  32. Kennedy, 2001. səh. 163–164
  33. Kennedy, 2001. səh. 162
  34. Halm, 1991. səh. 228–229
  35. Kennedy, 2001. səh. 162–163
  36. Halm, 1991. səh. 229
  37. Halm, 1991. səh. 229–230
  38. Halm, 1991. səh. 230–231
  39. Daftary, 2007. səh. 150
  40. Daftary, 2007. səh. 97–98
  41. Halm, 1991. səh. 231
  42. Halm, 1991. səh. 231–235
  43. ↑ Daftary, 2007. səh. 151
  44. Halm, 1991. səh. 236
  45. Daftary, 2007. səh. 149–150
  46. Kennedy, 2004. səh. 288–289
  47. Kennedy, 2013. səh. 39–41
  48. Kennedy, 2004. səh. 193–197

Ədəbiyyat

  • Daftary, Farhad. The Ismāʿı̄lı̄s: Their History and Doctrines (ingilis) (Second ed.). Kembric: Cambridge University Press. 2007. ISBN 978-0-521-61636-2.
  • Halm, Heinz. Das Reich des Mahdi: Der Aufstieg der Fatimiden (alman). Münhen: C. H. Beck. 1991. ISBN 3-406-35497-1.
  • Kennedy, Hugh. The Armies of the Caliphs: Military and Society in the Early Islamic State (ingilis). London və Nyu-York: Routledge. 2001. ISBN 0-415-25093-5.
  • Kennedy, Hugh. The Prophet and the Age of the Caliphates: The Islamic Near East from the 6th to the 11th Century (ingilis) (Second ed.). Harlout: Longman. 2004. ISBN 978-0-582-40525-7.
  • Kennedy, Hugh. The Reign of al-Muqtadir (295–320/908–32): A History // Crisis and Continuity at the Abbasid Court: Formal and Informal Politics in the Caliphate of al-Muqtadir (295-320/908-32) (ingilis). Leyden: Brill. 2013. 13–47. ISBN 978-90-04-25271-4.
  • Madelung, Wilferd. The Fatimids and the Qarmatīs of Bahrayn // In Daftary, Farhad (ed.). Mediaeval Isma'ili History and Thought (ingilis). Cambridge University Press. 1996. 21–73. ISBN 978-0-521-00310-0.

İyun 22, 2022
qərmətilərin, iraqa, yürüşü, bəhreyn, qərmətilərinin, abbasilər, xilafətinin, paytaxt, bölgəsi, iraqa, ilin, payızında, başlayan, ilin, yayına, qədər, davam, edən, genişmiqyaslı, basqını, qərməti, abbasi, münaqişəsiiraqın, xəritəsi, əsrlər, tarix, ilin, oktyab. Qermetilerin Iraqa yurusu Behreyn qermetilerinin Abbasiler xilafetinin paytaxt bolgesi Iraqa 927 ci ilin payizinda baslayan ve 928 ci ilin yayina qeder davam eden genismiqyasli basqini Qermetilerin Iraqa yurusuQermeti Abbasi munaqisesiIraqin xeritesi IX X esrler Tarix 927 ci ilin oktyabr noyabri 928 ci ilin yayiYeri Cenubi Mesopotamiya ve Simali MesopotamiyaNeticesi Qermetilerin qelebesiMunaqise terefleriBehreyn qermetileri Beqliyye usyancilari Abbasiler xilafeti SacilerKomandan lar Ebu Tahir Cennebi Yusif ibn Ebu Sac Munis Muzeffer Ebulheyce Hemdani Harun ibn QeribTereflerin quvvesi1 500 2 300 qermeti 1 Namelum sayda usyanci 40 minden cox 2 Bu yurus evvelki illerde hecc karvanlarina edilen bir sira dagidici basqinlar elece de Besre ve Kufenin yagmalanmasindan sonra yaranan gerginliyin kulminasiya noqtesi idi Bu basqinlar qermetilere muqavimet gostermekde aciz qalan Abbasi hokumetindeki umumi siyasi nasazliq fonunda bas vermis Bagdadda siyasi gerginliyi artirmis ve vezir ibn Feratin edamina sebeb olmusdur 927 ci ilin oktyabr ve ya noyabr ayinda qermetilerin rehberi Ebu Tahir Cennebi Iraqa yurus etmek ucun terkibi 2 300 neferden cox olmayan bir quvveye rehberlik etmisdir Qermetiler dekabrda Kufeni tutmus ve Azerbaycanin esir goturulen yarimmuxtar emiri Yusif ibn Ebu Sac xeyli boyuk ordusunu meglub etmisdiler Qermetiler daha sonra simaldan Ferat cayi boyunca Bagdada dogru hereket etmeye baslamis neticede paytaxtda burada genis caxnasma bas tutmusdur Tehlukeye qarsi cixmaq ucun 40 minden cox qosun toplanmis lakin Abbasi serkerdeleri Munis Muzeffer ve Ebulheyce Hemdani doyusden yayinmis evezinde Bagdad yaxinligindaki korpuleri ve kanallari dagidaraq qermatilerin irelilemesine mane olmusdular Bas veren dasqin neticesinde qermatiler 7 yanvar 928 ci il tarixinde Bagdad yaxinliqlarinda irelilemeye son qoymus daha sonra Feratin diger tayina cekilerek Simali Mesopotamiyaya dogru hereket etmis burada bolgeni yagmalamis ve sakinleri esir goturmusduler Muqavimetle qarsilasmayan qermetiler 928 ci ilin yayinda Behreyne qayitmislar Yurus Kufede qermeti simpatizanlari olan Beqliyye usyanina sebeb olmusdur lakin bu usyan Abbasi quvveleri terefinden yatirilmisdir Sag qalan usyancilar qermetilere qosulmaq ucun Behreyne cekilmisdir Qermetiler yurusden sonra 930 cu ilin yanvarinda Mekkeni talan etmis ve ele hemin il Omani tutmusdular lakin daxili problemler onlarin irelileyisini dayandirmisdir Iraqda esir dusmus fars genci Ebu Tahir terefinden Mehdi elan edilmis ve hakimiyyet ona kecmisdir feqet onun qeyri sabit davranisi onun qermetiler onun gosterdiyi qeyri sabit davranis neticesinde onun gozledikleri millenniarist sexsiyyet olmadigini anlamaqlarina getirib cixarmis ve o edam edilmisdir Bu hadise qermetileri ruhdan salmisdir ki onlar daha sonra Abbasilerle sulhsever munasibetler qurmaga calismislar Buna baxmayaraq 927 928 ci illerde bas veren basqin Abbasiler xilafetinin maddi ve siyasi veziyyetini xeyli pislesdirmisdir Xilafet herbi cevrilisler ve serkerdeler arasinda daxili muharibe dovranina dusmus neticede Iraqdaki hakimiyyet 946 ci ilde Buveyhiler sulalesi terefinden ele kecirilmisdir Mundericat 1 Zemin 1 1 Qermetilerin menseyi 1 2 Besrenin yagmanlamasi 1 3 Karvanlara hucum 1 4 Abbasilerin hazirliq tedbirleri 2 Yurus 2 1 Kufe doyusu 2 2 Bagdada yurus 2 3 Simali Mesopotamiyaya basqin 3 Netice 3 1 Mekkenin yagmalanmasi 3 2 Abbasilerin suqutu 4 Qeydler 5 Menbe 5 1 Istinadlar 5 2 EdebiyyatZemin RedakteQermetilerin menseyi Redakte 880 ci ve 890 ci illerde ismaili missioneri Ebu Seid Cennebi Behreynin bedevi qebileleri arasinda guclu nufuz qazanmisdi 3 Ismaili herekati 899 cu ilde gelecek Fatimiler xelifesi Ubeydullah Mehdinin rehberliyini izleyenler ve onun imamet iddiasini redd eden qermetiler olaraq iki qola ayrilmisdir Ebu Seid ya eqidesine leyaqeti ya da siyasi meqsedeuygunluq sebebile sonuncunun terefini tutmusdur Yerli bedevi tayfalari Beni Kilab ve Beni Ukeyl elece de Iran korfezinden olan tacirlerle ittifaq quran Ebu Seid regionun paytaxtini ele kecirmisdir 4 5 6 O 900 cu ilde Behreyne nezareti berpa etmek ucun gonderilen Abbasi ordusunu meglub ederek qermetilerin musteqilliyini temin etmisdir 7 Ebu Seidin hakimiyyeti dovrunde Behreyn qermetileri 900 cu illerde Suriya ve Iraqda Abbasiler xilafetine qarsi qermetilerin qaldiqlari usyanlarda elece de Ifriqiyede Fatimi xilafetinin qurulmasinda istirak etmemisdiler Onlar 912 ci ilde Besre seherine etdikleri basqin istisna olmaqla Abbasilerle sulhu qorumus ve Abbasi veziri Eli ibn Isa ibn Cerrahdan pul ve silah ianeleri almislar 8 Ebu Seid 913 cu ve ya 914 cu ilde oldurulmusdur ve onun yerine butun ogullari birlikde nominal olaraq kecmisdir 9 Onlarin en boyuyu Ebulqasim Seid Cennebi ilk vaxtlar aralarindan en nufuzlusu olsa da onun hakimiyyeti qisamuddetli olmusdur 923 cu ilde onun yerine Ebu Seidin daha iddiali ve doyusken kicik oglu Ebu Tahir Cennebi kecmisdir 7 10 11 Besrenin yagmanlamasi Redakte Abbasiler xilafeti dovrunde Iraq 16 yasina tezelikce catmis Ebu Tahirin rehberliyi altinda qermetiler Abbasiler xilafetine qarsi basqinlara baslamislar Bunlardan birincisi 923 cu ilde avqustun 11 ne kecen gece Besre seherine qefil hucum olmusdur Novbeti 17 gun erzinde seher tamamile talan edilmis ardinca qermetiler muqavimet gormeden ellerinde boyuk qenimet ve qul karvani ile geri cekilmisdir 10 12 Muasir tarixcilere gore munaqisenin baslanmasi cox guman ki Eli ibn Isanin vezir vezifesinden uzaqlasdirilmasi ve onun yerine herbi emeliyyatlara ustunluk veren daha doyusken reqibi ibn Feratin teyin edilmesi ile bagli idi 10 13 Hucumdan xeber tutan ibn Ferat Besre seherine qosun gondermis lakin onlar sehere catdiqda qermetiler seheri terk etmisdi 14 Bu Abbasilerin qermeti basqinlarina herbi mudaxilelerine xas bir seye cevrilmisdi Qermetilerin basqinci quvveleri sayca az olsa da cox mobil idi ve bu Abbasilerin istenilen herbi mudaxilesinin gecikmesini temin edirdi Eyni zamanda qermetilerin Behreyndeki bazasi Abbasilerin hucumundan amanda idi 15 Besre seherinin yagmalanmasindan yaranan tehlukesizlik tehdidlerine baxmayaraq ibn Ferat herbi hazirliq gormek evezine daha cox oz movqeyini berkitmekle mesgul idi Heqiqeten de o en guclu reqibini Abbasiler ordusunun bas komandani Munis Muzefferi Bagdaddan uzaqlasdirmaq ucun onu ordusu ile Reqqe seherine demek olar surgune gondermisdir 14 Eyni zamanda ibn Feratin oglu Muhessin memurlardan pul qoparmaq ucun onlara qarsi isgence kampaniyasi baslatmisdir 16 Karvanlara hucum Redakte 924 cu ilin martinda qermetiler Mekkeden Bagdada qayidan hecc karvanina hucum ederek onu mehv etmis Abbasiler sarayinin bir cox eyanlarini esir goturmusduler 12 17 Sie terefdarlari Behreyne axin etmis fraksiyalararasi reqabetden eziyyet ceken ve maliyye catismazligi sebebinden aciz qalan Abbasi hokumeti qermeti tehlukesine tesirli cavab vere bilmemisdir 18 Hecc karvaninin mehv edilmesi Abbasi hokumetinin en esas vezifelerinden birini yerine yetire bilmemesinin subutu idi 19 Bagdad kucelerinde indi butun desteyini itirmis ibn Ferata qarsi igtisaslar baslamisdir Munis iyun ayinda Bagdada geri cagirilmis ve herbi rehberler ibn Feratin vezifesinden azad edilmesinde israr etmisdir Vezir 16 iyulda devrilmis ve oglu Muhessinle birlikde edam edilmisdir Bu hadise ordunun mulki burokratiya uzerinde qazandigi son ustunluk idi 20 Gelen il yola cixan hecc karvani Mekkeye gederken hucuma meruz qalmis karvanin 6 min neferlik kesikci quvvesi boyuk itki vererek Kufe seherine qeder cekilmisdir 18 21 Qermetiler Besre ve Xuzistanin teslim edilmesini teleb etmis redd cavabi aldiqdan sonra ise Kufeye daxil olaraq bir hefte seheri talan etmisdir Onlar hetta seherin demir darvazalarini sokerek Behreye aparmisdir 18 22 Novbeti hecc movsumunde 926 ci ilin yanvarinda guclu herbi musayiet zevvarlarin tehlukesizliyini temin etmisdir lakin buna baxmayaraq Abbasi hakimiyyeti onlarin kecidi ucun qermetilere kulli miqdarda pul da odemisdi Novbeti hecc movsumunde Abbasi hokumetinin zevvarlara musayet etmesi ucun kesikci quvvesi yaratmaga imkani olmadigindan karvan tamamile geri legv edilmisdir Bundan elave sakinler potensial qermeti hucumundan qorxdugu ucun Mekkede caxnasma yaranmis bele bir hucumun bas tutmamasina regmen Mekke ehalisi seheri terk etmisdir 18 Abbasilerin hazirliq tedbirleri Redakte Bu esnada Abbasiler hokumeti daha cox qosun toplamaq meqsedile hiddetli sekilde pul yigmaga calismisdir lakin ibn Feratin edamindan sonra quvveye gelen iki qisamuddetli vezir Abdullah Xaqani ve Ehmed Kesibi dovletin maliyyesini guclendire bilmemisdiler Veziyyet Abbasi hokumetindeki unsurlerin qermetilerle gizlince emekdasliq etmesi barede davamli sayieler ile daha da gerginlesmisdir ve bu ittiham o zamanlar siyasi muxaliflere qarsi genis istifade olunurdu 23 Ebu Tahir Cennebinin dovrunde qermetiler Caresizlik icinde qalmis vezir Kesibi 926 ci ilde Azerbaycan ve Ermeniyyenin yarimmuxtar emiri Yusif ibn Ebu Saci oz qosunlari ile qermeti tehlukesine qarsi mubarize aparmaga cagirmisdir Xezine bos olduguna gore Abbasi xilafetinin nezaretinde olan Cibel ve Iranin simal qerb erazilerinden hemcinin ibn Ebu Sacin oz mulklerinden gelen gelirler ordunun xerclerini qarsilamaq ucun istifade edilmisdir 24 21 Muasir tarixci Hyu Naycel Kennedi bunun axmaq bir fikir oldugunu qeyd etmisdi cunki Ebu Sacin esasen dagliq erazilerde vurusan qosunlardan teskil olunmus ordusu Iraqin collerinde vurusmaga alismamisdi Ebu Sacin ozunun Bagdada sedaqeti subhe altinda qalmisdi ve herbi quvvenin movcudiyyeti ved edilmis meblegin odenilmesinden asili idi 1 Nehayet 927 ci ilin aprelinde Eli ibn Isa Munisin israri ile bohrani hell etmek ucun bir nov milli birlik hokumeti ne basciliq etsin deye vezir vezifesine geri getirilmisdir 23 Eli ibn Isa alternativ bir hell yolu taparaq Esed ve Seyban bedevi qebilelerinden xezineye cox daha az basa gelecek ve regionun relyefine daha uygun olan qosunlar yigmagi teklif etmisdir Eyni zamanda o Ebu Saci oz vilayetine qayitmaga razi salmaga calismisdir lakin oz qosunlarini ved edilen mebleg odenilene qeder doyuse aparmaqdan imtina eden Ebu Sac bunu da redd etmisdir Bu vaxt saci qosunlari Vasitde mohkemlenerek yerli ehaliye zulm vermisdir 1 Yurus RedakteKufe doyusu Redakte Eli ibn Isanin butun planlarinin heyata kecirilmesi vaxt teleb edirdi lakin bu da tukenmek uzre idi 927 ci ilin oktyabr ve ya noyabr ayinda Ebu Tahirin rehberliyi altindaki qermeti quvveleri Iraqa hucuma kecerek Kufeye dogru irelilemeye baslamisdilar Munis Bizans imperiyasina qarsi yurusden geri cagirilmisdi Kufede boyuk silah ve techizat anbarlari yaradilmisdi ve ibn Ebu Saca sehere getmeye emr edilmisdi Suretle hereket eden qermetiler Kufeye birinci cataraq sozugeden anbarlari ele kecirmisdiler 1 Yurusde istirak eden qermeti quvveleri sayca az idi Orta esr menbelerinde Ebu Tahirin rehberliyi altinda 1 500 2 300 esgerin oldugunu bildirir buna gore de ibn Ebu Sac qermeti quvvelerine hucum etmek qerarina gelmisdir Ehemiyyetli say ustunluyune baxmayaraq 7 dekabr 927 ci ilde bas tutan Kufe doyusunde saci qosunlari meglub olmus ve ibn Ebu Sac ozu esir dusmusdur 22 25 Kufede Beqliyye adi ile taninan gizli ismaili terefdarlari ozlerini uze cixararaq usyan qalmisdilar Usyancilar Rifaye Zul ve Ebs bedevi qebilelerinden teskil olunmusdu aralarinda ilk ismaili missioneri Ebu Mehemmed Ebdanin qardasi oglu da var idi Onlar Kufeni tutmus ve Abbasiler xilafetinin hakimiyyetini sona catdigini islam mesihi Mehdinin qayidisinin yaxinlasdigini elan etmisdiler Usyancilar cox kecmemis Harun ibn Qeribin komandanligi altinda Vesitden olan Abbasi quvveleri terefinden darmadagin edilmisdir lakin onlarin qaliqlari Ebu Tahirin quvvelerine qosulmusdur 22 26 Bagdada yurus Redakte Kufede qelebe caldiqdan sonra qermetiler Bagdad seherini hedefe alaraq simala dogru irelilemeye baslamisdilar Qermetiler ireliledikce Bagdadda caxnasma bas vermis seher ehalisinin coxunda seherin alinmasi ve Abbasi xilafetinin suqutu barede qorxu yaranmisdir Hetta Ebu Tahirin artiq xelifenin saraylarini oz terefdarlari arasinda bolusdurduyu barede sayieler de yayilmisdi 26 27 Abbasi hokumeti caresizcesine paytaxti nadir hallarda terk eden saray qosunlarini tehluke ile uz uze saxlamaq ucun seferber etmisdir 28 Eli ibn Isa Bagdad qayiqcilarini dovlet xidmetine celb etmek ucun pul yigmaq meqsedile xelifenin anasi Segebe muraciet etmeye mecbur qalmisdir 27 Qermetiler 14 dekabrda Enbara catmisdilar lakin Ferat cayi uzerindeki korpu dagidilmisdi Bezi esgerler qayiqlarla cayi kecerek korpunu temir etmeye temir etmisdir ardinca ordunun qalan hissesi ise esyalarini cayin qerb sahilinde terk ederek cayi kecmisdir 29 27 Gece vaxti Abbasiler korpunu yeniden dagidaraq qermetileri cayin serqinde izolyasiya etmisdiler lakin qermetiler buna regmen Bagdad segirne dogru irelilemeye davam etmisdir 30 Yusif ibn Ebu Sacin dirhemi Bir nece minlik qermeti quvvesi Munis ve Hemdanilerin bascisi Ebulheycenin komandanligi altinda 31 40 minden cox qosundan ibaret ordu ile qarsilasmisdir a Buna baxmayaraq Abbasi qosunlari keyfiyyetsiz idi ve telim kecmis herbi quvve yox tecili kutlevi seferberlik neticesinde orduya cagirilmis qosunlardan ibaret idi 2 Muasir tarixci Hyu Kennedinin fikrince o dovrde Abbasi hokumetinin elinde olan effektiv nizami qosunlarin faktiki sayi yeqin ki 10 minden asagi idi 32 Buna gore de Munis qermetilerle doyus meydaninda uz uze gelmek evezine olarin irelileyisini dayandirmaq ucun kanallari yarmaga tarlalari dasqina salmagave Bagdad yolundaki korpuleri dagitmaga ustunluk vermisdir 26 31 7 yanvar 928 ci ilde Bagdad qullelerini musahide eden qermetiler Ekerkuf tellinde yollarinin kesildiyini gordukden sonra sehere dogru irelileyislerine son qoymusdur 26 Qermeti ordusu hele Ferat cayinin serqinde iken Abbasiler qerb sahilindeki dusergelerine hucum ederek ibn Ebu Saci esaretden azad etmeyi planlasdirdilar 31 Bu meqsedle Munis oz hacibi Yelbelkin komandanligina ekseriyyeti saci ordusundan olan 6 min qosun vermisdir 33 Ebu Tahir onlarin meqsedlerinden subhelenmis ve dusergesini xeberdar etmek onlari mudafieye hazirlamaq ucun gece vaxti cayi kecmisdir Abbasilerin ardinca qermeti quvvelerine hucum etmis lakin onlar def edilmisdir ve ibn Ebu Sac neticede edam olunmusdur 31 Simali Mesopotamiyaya basqin Redakte Qermeti ordusu Ferat cayini kecmeye nail olmusdur Onlarin Bagdada hucumunun qarsisi alinsa da Ebu Tahir teslim olmamisdi Onun qosunlari cay boyunca irelileyerek Simali Mesopotamiyaya dogru getmis ve yol boyu bolgeni talan etmisdiler 26 31 Hit seheri onlarin hucumlarina muqavimet gosterse de Salehiyye ve Rehbeni ele kecirmis Reqqeye ugursuzcasina hucum etmisdiler Daha kicik qermeti desteleri Resulayn ve Sincara qeder irelilemis seherlerde fidye toplamis ve seheretrafi erazileri yagmalamisdilar 31 34 Muasir tarixci Hyu Kennedi qeyd etmisdir ki Abbasi hokumetinin qosunlarini paytaxtda cemlesdirmek siyaseti xilafetin diger seherlerinin mudafiesiz qalmasi oradaki seher ehalisinin telesik mudafie sistemi qurmaga cehd gostermesi ve hucumculari def etmek ucun milisler toplamaq mecburiyyetinde qalmasina getirib cixarmisdir 35 Nehayet 928 ci ilin yayinda qermetiler Behreyne geri cekilmis Ebu Tahir ise geride qayidacagini ved etdiyi bir seir buraxmisdir 36 Netice RedakteMekkenin yagmalanmasi Redakte Ebu Tahir bolgede tehlukeli bir fiqura cevrilmesinden yaranan fursetden istifade ederek 930 cu ilin yanvarinda hecc movsumunde Mekke seherine hucum etmisdir Qermeti destelerine hecce geden zevvarlari oldurmus cesedlerini Zem zem bulagina atmis Kebeni qaret ederek oradaki reliktleri o cumleden qara dasi da ozleri ile paytaxt El Xasaya aparmisdilar 22 37 Muasir tarixcilere gore bu hadise qermeti dovletindeki daxili hadiselerle elaqelendirile biler Ebu Tahir Iraqdan qayidarken ozu ile getirdiyi esirlerden birini Qesr ibn Hubeyrede esir dusmus fars gencini Mehdi kimi tanimisdir O 931 ci ilde hemin genci ictimai formada Mehdi elan etmis qermeti rehberleri ise butun selahiyyetleri onu tehvil vermisdir 38 39 Mehdinin Mehemmedin movcud dini qanununu legv etmesi yeni ve son vehyi elan etmesi gozlenildiyine gore 40 Mekkenin misli gorunmemis sekilde yagmalanmasi qermetiler arasinda onlarin yeni mesihi ile bagli millennialist gozlentileri ile bagli idi 41 Yasayan tanri kimi sitayis edilen ve bir nece qabaqcil qermeti rehberi edam etmis iddia edilen Mehdinin qeribe ve avtokratik davranisi muqavimete sebeb olmus ve o qisa muddet sonra oldurulmusdur 42 Ebu Tahir Behreyn uzerinde hakimiyyeti saxlaya bilmis qermeti rehberliyi bu hadiseleri yanlis adlandiraraq qinamis ve evvelki seriet qanunlarina qayitmisdir 43 44 Her halda yalanci Mehdi dovrunde bas verenler Ebu Tahirin nufuzunu lekelemis ve qermetilerde ruh duskunluyune sebeb olmusdur Bir cox qermeti muxtelif regional serkerdelerin ordularinda xidmet etmek ucun Behreyni terk etmisdir 43 Eyni zamanda bu hadise Ebu Tahirin ambisiyalarini aciq sekilde dayandirmisdi 930 cu ilde Omani feth etdikden sonra o Iraqa yeniden yurus etmek ucun hazirliq tedbirleri gorurdu lakin 931 ci ilde Kufeni yagmaladiqdan sonra yalanci Mehdini devirmek ucun oz quvveleri ile birlikde Behreyne qayitmisdir 45 Sonraki illerde Behreyn qermetileri Abbasiler hokumeti ile danisiqlara baslamis neticede 939 cu ilde sulh muqavilesi baglanmis ve 951 ci ilde qara das Mekkeye qaytarilmisdir Muasir tarixci Hyu Kennediye gore bu hadiseler qermeti dovletinin muselman siyasi nizami ile assimilyasiyasi nin baslangici idi 43 46 Abbasilerin suqutu Redakte Abbasiler xelifesi Muqtedirin dinari Abbasiler xilafetinde qermetilerin Sevad bolgesinin bir vaxtlar munbit torpaqlarini viran qoyan Iraqa felaketli yurusu Bagdadda siyasi cekismeleri guclendirmisdi 21 Gorunen tehluke aradan qalxan kimi 928 ci ilin mayinda saray Eli ibn Isani vezifesinden azad etmek qerarini almis 31 ve bu defe Munis ile Harun ibn Qerib arasinda intriqalar ve hakimiyyet mubarizeleri baslamisdir Mubahise 929 cu ilin fevralinda xelife Muktedirin qisa muddete devrilmesine sebeb olmusdur 47 Xelife bir nece gun sonra oz vezifesine geri qayitsa da sonraki illerdeki siyasi veziyyet cevrilisler ve eks cevrilisler ile xarakterize olunmus ve 932 ci ilde Muqtedirin Munis terefinden devrilmesi ve oldurulmesi ile yekunlasmisdir 21 Bu hadise veziyyeti sabitlesdirmemis sadece olaraq herbcilerin saray siyasetinde oynaya bileceyi rolu vurgulamisdir Sonraki onilliklerde bir sira ordu xadimleri ve regional serkerdeler artiq faktiki olaraq selahiyyetsiz qalmis xelifeler Bagdada nezaret ve Iraqin gelirleri ucun bir biri ile mubarize aparmisdilar Bu dovran 945 ci ilde Bagdaddaki hakimiyyetin Buveyhiler sulalesi terefinden ele kecirilmesi ile sona catmisdir 48 Qeydler Redakte Dovrun menbelerine gore ordu siyahisinda 42 min esgerin adi qeyd olunmusdu Muasir tarixciler siyahiya Munis ve diger yuksek rutbeli komandirlerin elece de Ebulheycinin komandanligi altinda olan bedevi quvvelerinin ehemiyyetli sexsi meiyyetinin elave edildiyine inanirlar 2 Menbe RedakteIstinadlar Redakte 1 2 3 4 Kennedy 2013 seh 37 1 2 3 Kennedy 2001 seh 163 Halm 1991 seh 37 38 Daftary 2007 seh 116 117 121 Madelung 1996 seh 24 29 Kennedy 2004 seh 285 287 1 2 Kennedy 2004 seh 287 Halm 1991 seh 176 225 226 Halm 1991 seh 176 225 1 2 3 Halm 1991 seh 226 Daftary 2007 seh 121 147 148 1 2 Daftary 2007 seh 148 Kennedy 2004 seh 191 1 2 Kennedy 2013 seh 34 Kennedy 2013 seh 35 36 Kennedy 2013 seh 33 34 Halm 1991 seh 226 227 1 2 3 4 Halm 1991 seh 227 Kennedy 2013 seh 34 35 Kennedy 2013 seh 35 1 2 3 4 Kennedy 2004 seh 192 1 2 3 4 Daftary 2007 seh 149 1 2 Kennedy 2013 seh 36 Kennedy 2001 seh 161 162 Kennedy 2013 seh 37 38 1 2 3 4 5 Halm 1991 seh 228 1 2 3 Kennedy 2013 seh 38 Kennedy 2001 seh 160 162 Halm 1991 seh 227 228 Kennedy 2013 seh 38 39 1 2 3 4 5 6 7 Kennedy 2013 seh 39 Kennedy 2001 seh 163 164 Kennedy 2001 seh 162 Halm 1991 seh 228 229 Kennedy 2001 seh 162 163 Halm 1991 seh 229 Halm 1991 seh 229 230 Halm 1991 seh 230 231 Daftary 2007 seh 150 Daftary 2007 seh 97 98 Halm 1991 seh 231 Halm 1991 seh 231 235 1 2 3 Daftary 2007 seh 151 Halm 1991 seh 236 Daftary 2007 seh 149 150 Kennedy 2004 seh 288 289 Kennedy 2013 seh 39 41 Kennedy 2004 seh 193 197 Edebiyyat Redakte Daftary Farhad The Ismaʿi li s Their History and Doctrines ingilis Second ed Kembric Cambridge University Press 2007 ISBN 978 0 521 61636 2 Halm Heinz Das Reich des Mahdi Der Aufstieg der Fatimiden alman Munhen C H Beck 1991 ISBN 3 406 35497 1 Kennedy Hugh The Armies of the Caliphs Military and Society in the Early Islamic State ingilis London ve Nyu York Routledge 2001 ISBN 0 415 25093 5 Kennedy Hugh The Prophet and the Age of the Caliphates The Islamic Near East from the 6th to the 11th Century ingilis Second ed Harlout Longman 2004 ISBN 978 0 582 40525 7 Kennedy Hugh The Reign of al Muqtadir 295 320 908 32 A History Crisis and Continuity at the Abbasid Court Formal and Informal Politics in the Caliphate of al Muqtadir 295 320 908 32 ingilis Leyden Brill 2013 13 47 ISBN 978 90 04 25271 4 Madelung Wilferd The Fatimids and the Qarmatis of Bahrayn In Daftary Farhad ed Mediaeval Isma ili History and Thought ingilis Cambridge University Press 1996 21 73 ISBN 978 0 521 00310 0 Menbe https az wikipedia org w index php title Qermetilerin Iraqa yurusu amp oldid 6479034 Kufe doyusu, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.