F.Brentanoya (1838 – 1917) görə “fenomenologiya varlığın içərisində fəlsəfə, varlıqdan kənarda psixologiyadır”. Fenomenologiyanın ikili xarakteri onun mahiyyətini mürəkkəbləşdirir, fəlsəfə ilə psixologiyanın əlaqə nöqtəsində, daha doğrusu, idrakın və təxəyyülün astanasında - liminalitidə yerləşən fenomenologiya öz məzmununu fəlsəfə və psixologiya arasında paylaşmaq məcburiyyətindədir. Hegel (1770-1831) fenomenologiyanı “Mütləq ruhun Qolqofu” (Schädelstätte) (qədim ibrani dilində – edam yeri, kəllə yeri deməkdir. İncil, Yəhyadan, 17, 19) adlandırırdı. Mütləq ruh, sanki idrakın və təxəyyülün astanasında şüur və şüursuzluğun arasında iki yerə bölünür və elə “qətl meydanında” fenomenologiya hər iki sahədən özünə əbədi miras götürür. Fenomenologiya ruhun bölündüyü yerdə təkcə özünə qapansaydı, varlığını itirmək təhlükəsi ilə qarşılaşardı. Subyektivizm və obyektivizmin təbəddülatında öz fəlsəfi məzmununu qoruyan fenomenologiya, əslində “yoxluğa” və “varlığa” münasibətin ən sadə formasıdır. Elə buna görə də fenomenologiyanın bir elmi metod kimi E. Hüsserlin (1859-1938) psixoloji tədqiqatlarından meydana çıxması təsadüfi deyildi. Necə ki, predmetə, əşyaya kənardan və daxili məzmunu baxımından yanaşan İ. Kant (1724-1804) “noumen” və “fenomen” anlayışlarını köklü şəkildə əsaslandıra bilmişdi, eyzən də həmin cür, E. Hüsserl ad və onun məna yükünün fəlsəfə və psixologiyada fərqli məzmununu “noema” və “noezis” də, “real”da və “ideal”da qəti şəkildə dəqiqləşdirdi. “Predmetə qayıtmaq”, əslində “Hegelə qayıtmaq”- “şüurun morfologiyasına”, “Kanta qayıtmaq” isə “xalis zəkaya” qayıtmaq idi. Lakin E. Hüsserl Hegelə və Kanta genetik bir məzmunda “hissiyyat” və “digəri üçün mövcudluq” əlavə etmişdi, başqa sözlə desək, predmetdən kənara çıxıb adın mahiyyətindəki yeni əlaqə anlarını, ideyanın arxasındakı “intensionallığı” kəşf etmişdi. Bir var ki, hər hansı bir əşyanın sıralanmaq məqsədi ilə, tanınması üçün onun müəyyən bir simvolik çərçivəyə salınması, nə ilə isə işarələnməsi (desiqnat), yaxud qəti bir semantik ölçüdə yerləşdirilməsi, (yəni əşyanın hər hansı bir ad daşıyıcısı kimi qəbul edilməsi) bir də var ki, predmetin daxilindəki məzmunun adda ifadə olunması, adın nəyin isə konkret daşıyıcısı olaraq tanınması, “özlüyündəki şey”in ifadəçisi olması. Predmetin hər hansı bir “özündəki şey”in təqdimatı kimi qəbul edilməsi, onun daşıdığı nominal adla (denotatla) adekvat olmaya da bilər. Və fenomenologiyanın dolaşıq təfərrüatlarının əsası, zatən elə bu fikir üzərində qurulur. Daha doğrusu, söhbət ondan gedir ki, ad predmetin “özlüyündəki şey”in, (hansı ki, bizim onun görüb dərk etməyimizdən asılı olmayaraq mövcuddur) yalnız mühüm əlamətlərinin konkret daşıyıcısıdırmı, yoxsa ad ifadəsi mümkün olmayan daha əlavə bir şeylərin də mahiyyətini özündə cəmləyir? Hər hansı bir adın öz məzmununun tam ifadəçisi olması üçün şübhəsiz ki, onun bir isim kimi hallanması lazımdır, yəni ad obyektiv gerçəklikdən görünən məzmununu təqdim etmək üçün hal şəkilçilərinin bütün suallarına cavab verməlidir. Lakin məsələ bununla bitmir. Predmetin, əşyanın “özlüyündəki şey”i nə dərəcədə doğru, dürüst, əhatəli təqdim, yaxud təmsil etməsi məsələsi, subyektiv yanaşmanın əhatə dairəsindən də asılıdır. Buna görə də bəşəri məntiq obyektivizmdən kənara çıxan kimi dirənir, ilişib qalır, düşüncədə irrasional tərəf işıqlanır və şüursuzluq fenomeninin əksər suallara izahsız cavab tapması məhz bununla bağlıdır. E. Hüsserlin “intersubyektivizm” inin mahiyyətini təşkil edən, “qeyri bir “Mən” adlandırdığı ideal genetik əlaqə, məhz bu mərhələdə özünü doğruldur: “Mənə analoji şəkildə keçmiş “Mən”im, transsendentləşdirilmiş məxsusi sferamın modifikasiyası olan indiki “Mən”im kimi verilmişdi” E.Husserlin “bilik” və “mülahizə” anlayışlarına məxsusi yanaşması və biliyi aprioridən azad etməsi anlaşılandır. Lakin müasir fenomenologiyada məsələnin əsas cəhəti yalnız bu deyildir. Ən önəmlisi odur ki, subyektiv yanaşmadan, intensionallıqdan doğan “fenomen”, bəzən çox asanlıqla “noumen”ə çevrilir, daha doğrusu, onların genetik əlaqəsi - kauzallığı fenomenoloq üçün maraq doğurur. Ayrı-ayrılıqda fenomenlər qədim dövrlərdən bəri həmişə mövcud olmuşdur, buna görə də insanların dünyanı qavraması hadisələrə və faktlara əsaslanmışdır. Çünki insan dünyanı bütövlükdə görmür. Biz dünyanı fraqmentar şəkildə görür, faktlar və hadisələr vasitəsilə dərk edirik. Hadisə bütün hallarda bədii məzmun daşıyır. Bəzən ad öz məzmunundan, bəzən isə məzmun ifadə etdiyi addan güclü təsir bağışlayır, eyzən fakt və hadisədə reallaşan düşüncə kimi...
Mənbə
AFSEA- nın Fəlsəfə və sosial – siyasi elmlər jurnalı, 2012, №1 İdrakın və təxəyyülün astanasında fenomenologiya, səh. 21 - 34.
Avqust 05, 2021
fenomenologiya, məqaləni, vikiləşdirmək, lazımdır, lütfən, məqaləni, ümumvikipediya, redaktə, qaydalarına, uyğun, şəkildə, tərtib, edin, brentanoya, 1838, 1917, görə, fenomenologiya, varlığın, içərisində, fəlsəfə, varlıqdan, kənarda, psixologiyadır, nın, ikili. Bu meqaleni vikilesdirmek lazimdir Lutfen meqaleni umumvikipediya ve redakte qaydalarina uygun sekilde tertib edin F Brentanoya 1838 1917 gore fenomenologiya varligin icerisinde felsefe varliqdan kenarda psixologiyadir Fenomenologiyanin ikili xarakteri onun mahiyyetini murekkeblesdirir felsefe ile psixologiyanin elaqe noqtesinde daha dogrusu idrakin ve texeyyulun astanasinda liminalitide yerlesen fenomenologiya oz mezmununu felsefe ve psixologiya arasinda paylasmaq mecburiyyetindedir Hegel 1770 1831 fenomenologiyani Mutleq ruhun Qolqofu Schadelstatte qedim ibrani dilinde edam yeri kelle yeri demekdir Incil Yehyadan 17 19 adlandirirdi Mutleq ruh sanki idrakin ve texeyyulun astanasinda suur ve suursuzlugun arasinda iki yere bolunur ve ele qetl meydaninda fenomenologiya her iki saheden ozune ebedi miras goturur Fenomenologiya ruhun bolunduyu yerde tekce ozune qapansaydi varligini itirmek tehlukesi ile qarsilasardi Subyektivizm ve obyektivizmin tebeddulatinda oz felsefi mezmununu qoruyan fenomenologiya eslinde yoxluga ve varliga munasibetin en sade formasidir Ele buna gore de fenomenologiyanin bir elmi metod kimi E Husserlin 1859 1938 psixoloji tedqiqatlarindan meydana cixmasi tesadufi deyildi Nece ki predmete esyaya kenardan ve daxili mezmunu baximindan yanasan I Kant 1724 1804 noumen ve fenomen anlayislarini koklu sekilde esaslandira bilmisdi eyzen de hemin cur E Husserl ad ve onun mena yukunun felsefe ve psixologiyada ferqli mezmununu noema ve noezis de real da ve ideal da qeti sekilde deqiqlesdirdi Predmete qayitmaq eslinde Hegele qayitmaq suurun morfologiyasina Kanta qayitmaq ise xalis zekaya qayitmaq idi Lakin E Husserl Hegele ve Kanta genetik bir mezmunda hissiyyat ve digeri ucun movcudluq elave etmisdi basqa sozle desek predmetden kenara cixib adin mahiyyetindeki yeni elaqe anlarini ideyanin arxasindaki intensionalligi kesf etmisdi Bir var ki her hansi bir esyanin siralanmaq meqsedi ile taninmasi ucun onun mueyyen bir simvolik cerciveye salinmasi ne ile ise isarelenmesi desiqnat yaxud qeti bir semantik olcude yerlesdirilmesi yeni esyanin her hansi bir ad dasiyicisi kimi qebul edilmesi bir de var ki predmetin daxilindeki mezmunun adda ifade olunmasi adin neyin ise konkret dasiyicisi olaraq taninmasi ozluyundeki sey in ifadecisi olmasi Predmetin her hansi bir ozundeki sey in teqdimati kimi qebul edilmesi onun dasidigi nominal adla denotatla adekvat olmaya da biler Ve fenomenologiyanin dolasiq teferruatlarinin esasi zaten ele bu fikir uzerinde qurulur Daha dogrusu sohbet ondan gedir ki ad predmetin ozluyundeki sey in hansi ki bizim onun gorub derk etmeyimizden asili olmayaraq movcuddur yalniz muhum elametlerinin konkret dasiyicisidirmi yoxsa ad ifadesi mumkun olmayan daha elave bir seylerin de mahiyyetini ozunde cemleyir Her hansi bir adin oz mezmununun tam ifadecisi olmasi ucun subhesiz ki onun bir isim kimi hallanmasi lazimdir yeni ad obyektiv gerceklikden gorunen mezmununu teqdim etmek ucun hal sekilcilerinin butun suallarina cavab vermelidir Lakin mesele bununla bitmir Predmetin esyanin ozluyundeki sey i ne derecede dogru durust ehateli teqdim yaxud temsil etmesi meselesi subyektiv yanasmanin ehate dairesinden de asilidir Buna gore de beseri mentiq obyektivizmden kenara cixan kimi direnir ilisib qalir dusuncede irrasional teref isiqlanir ve suursuzluq fenomeninin ekser suallara izahsiz cavab tapmasi mehz bununla baglidir E Husserlin intersubyektivizm inin mahiyyetini teskil eden qeyri bir Men adlandirdigi ideal genetik elaqe mehz bu merhelede ozunu dogruldur Mene analoji sekilde kecmis Men im transsendentlesdirilmis mexsusi sferamin modifikasiyasi olan indiki Men im kimi verilmisdi E Husserlin bilik ve mulahize anlayislarina mexsusi yanasmasi ve biliyi aprioriden azad etmesi anlasilandir Lakin muasir fenomenologiyada meselenin esas ceheti yalniz bu deyildir En onemlisi odur ki subyektiv yanasmadan intensionalliqdan dogan fenomen bezen cox asanliqla noumen e cevrilir daha dogrusu onlarin genetik elaqesi kauzalligi fenomenoloq ucun maraq dogurur Ayri ayriliqda fenomenler qedim dovrlerden beri hemise movcud olmusdur buna gore de insanlarin dunyani qavramasi hadiselere ve faktlara esaslanmisdir Cunki insan dunyani butovlukde gormur Biz dunyani fraqmentar sekilde gorur faktlar ve hadiseler vasitesile derk edirik Hadise butun hallarda bedii mezmun dasiyir Bezen ad oz mezmunundan bezen ise mezmun ifade etdiyi addan guclu tesir bagislayir eyzen fakt ve hadisede reallasan dusunce kimi Menbe RedakteAFSEA nin Felsefe ve sosial siyasi elmler jurnali 2012 1 Idrakin ve texeyyulun astanasinda fenomenologiya seh 21 34 Menbe https az wikipedia org w index php title Fenomenologiya amp oldid 5154150, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,
ne axtarsan burda
, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.
