fbpx
Wikipedia

Hüququn aliliyi

Avqust 08, 2021

Hüququn aliliyi — hüququn cəmiyyətdə ali mövqedə olması, xüsusilə də fərdi və institusional davranışa təsir etməsi, eləcə də hökumət də daxil olmaqla cəmiyyətin bütün üzvlərinin eyni dərəcədə hüquq normalarına tabe olması. "Hüququn aliliyi" ifadəsi hər hansı xüsusi hüquq norması ilə bağlı deyil və siyasi situasiyalarla əlaqədar işlədilir.

Hüququn qanuni və hüquqi aspektlərini əks etdirən mozaika. Taxtda əyləşən qadın bir əlində günahkarları cəzalandırmaq üçün qılınc, digər əlində isə layiq şəxsləri mükafatlandırmaq üçün palma budağı tutmuşdur. Şöhrət onun başını əhatə edir və Minervanın himayəsi salehlik və müdriklik qalxanını simvolizə edir.

Bu ifadənin istifadəsi XVI əsr Britaniyasına qədər gedib çıxır. XVII əsrdə isə şotland ilahiyyatçısı Samuel Rezerford bu ifadədən kralların ilahidən gələn hüquqlarını tənqid edərkən istifadə etmişdir. Con Lokk yazırdı ki, cəmiyyətdəki azadlıq hər kəsə tətbiq olunan və qanunverici orqan tərəfindən yaradılan qanunlara hər kəsin tabe olması deməkdir; bu zaman şəxs onun azadlığı üzərində istər dövlət, istərsə də şəxsi məhdudiyyətlərdən qurtulmuş olur. "Hüququn aliliyi" daha sonra XIX əsrdə Britaniyalı hüquqşünas Albert Venn Daysi tərəfindən geniş istifadə olunmağa başladı. Halbuki, ifadə özü olmasa da, prinsip etibarilə qədim mütəfəkkirlər tərəfindən elmə gətirilmişdir. Məsələn, Aristotel yazırdı ki, "Hər hansı vətəndaş tərəfindən idarə edilməkdənsə, qanuna tabe olmaq daha məqsədəuyğundur".

Hüququn aliliyi konsepsiyasına görə, hüquq normalarını yaradanlar, hüquq-mühafizə orqanları və hakimlər də daxil olmaqla hər kəs qanunun tələblərinə tabe olmalıdır. Bu mənada o, idarəçilərinin hüquqdan üstün olduğu monarxiya və oliqarxiya ilə ziddiyyət təşkil edir. Hüququn aliliyinə riayət edilməməsinə həm demokratik dövlətlərdə, həm də monarxiyalarda rast gəlinə bilər; məsələn, belə ki, qanunun normalarının inkar edilməsi, onlara laqeyd münasibət göstərilməsi hallarında dövlətin hüququ bərpa mexanizmləri kifayət qədər effektiv olmadıqda hüququn aliliyi daha çox pozulur.

Tarixi

"Hüququn aliliyi" ifadəsi müasir dövrdə Albert Venn Daysi sayəsində məşhurluq qazansa da, bu hüquqi konsepsiyanın inkişafı qədim tarixə malikdir və Qədim Yunanıstan, Çin, Mesopotamiya, Hindistan və Roma da daxil olmaqla bir çox qədim sivilizasiyalara gedib çıxır.

Antik dövr

Qərbdə qədim yunanlar ilk növbədə ən yaxşı hökumət formasını ən yaxşı insanlar tərəfindən idarə olunan hökumət kimi qiymətləndirirdilər. Platon ideal və qanundan üstün olan hökmdar-filosof tərəfindən idarə edilən monarxiya quruluşunu müdafiə edirdi. "Qanunlar" dialoqunda Platon yazırdı: "Hansı dövlətdə qanun kiminsə təsiri altındadır və heç bir qüvəsi yoxdur, fikrimcə, həmin dövlətin məhvi çox da uzaq deyil; lakin qanunun hakimlər üzərində hökmran, hakimlərin isə onun qulları olduğu yerdə dövlətin xilasını və tanrıların dövlətə verə biləcəkləri bütün rifahı görürəm."

Romalı siyasi xadim Siseron isə tez-tez qeyd edirdi ki, "Biz hamımız azad olmaq üçün qanunların köləsiyik." Roma Respublikası dövründə mübahisəli magistratlar xidmət illəri başa çatdıqda mühakimə edilirdilər. Roma İmperiyası zamanında isə suveren şəxsi immunitetə (legibus solutus) malik olsa da, şikayəti olanlar iddia qaldıra bilərdilər.

Çində e.ə. III əsrdə leqizm məktəbinin nümayəndələri hüquqdan idarəçilik aləti kimi istifadə etməyi dəstəkləyirdilər, lakin onlar "hüququn aliliyi" əvəzinə "hüquq vasitəsilə alilik" tezisini müdafiə edirdilər; bu isə aristokratların və imperatorun hüquqdan yuxarı mövqedə qəbul edilməsi mənasına gəlirdi. Bunun əksinə, Daosizmin Huan-Lao məktəbi təbii hüququ müdafiə edərək hüquqi pozitivizmi inkar edir, hətta hökmdarın da hüquqa tabe olmalı olduğunu iddia edirdi.

Son zamanlar Bibliyanın Qərb Konstitusiya hüququna təsirini yenidən nəzərdən keçirmək üçün səy göstərilir. Əhdi-Ətiqin ikinci kitabında kralın üzərində müəyyən məhdudiyyətlər qoyulur: bu məhdudiyyətlər kralın xanımlarının və öz şəxsi məqsədləri üçün əldə edə biləcəyi atların sayı ilə bağlıdır. Professor Bernard M. Levinsona görə, "Bu qanunvericilik öz dövründə o qədər utopik idi ki, onun heç bir zaman tətbiq edilməyəcəyi düşünülürdü..."

Orta əsrlər

İslam hüququnda hüququn aliliyi VII əsrdə formalaşdırılmışdır: heç bir məmur, hətta xəlifə belə qanundan üstün olduğunu iddia edə bilməzdi. Lakin burada dünyəvi hüquq deyil, Şəriət hüququ formasında İslam dini hüququ nəzərdə tutulurdu.

IX əsr Anqlosaks kralı Böyük Alfred krallığın qanununu hazırladı və Bibliyanın əmrlərinə əsaslanan bir məcəllədə topladı. O, həmin qanunun varlı və ya kasıb, dost və ya düşmən olmasından asılı olmayaraq hər kəsə tətbiq edilməsini tələb edirdi. Bu da çox güman ki, Levitin 19:15-ci hissəsindən götürülmüşdü: "Qərarlarınızda haqsızlıq etməyin. Yazıq adamlara mərhəmət göstərməyin, varlılara isə (varlı olduqlarına görə) hörmət etməyin. Yoldaşınızı mühakimə edərkən dürüst davranın."

1215-ci ildə arxiyepiskop Stefan Lenqton İngiltərədəki baronları bir araya toplayıb vergi qarşılığında Böyük Azadlıqlar Xartiyası ilə keçmiş azadlıqlarını da qoruyub saxlayaraq, Kral Conu və gələcək hökmdarları və magistratları hüququn aliliyinə tabe olmağa məcbur etdi. Konstitusiyanın təməlini qoyan bu ideyalar daha sonra ABŞ Konstitusiyasında əks olunmuşdur.

1481-ci ildə II Ferdinandın hakimiyyəti dövründə Kataloniya Ümumi Məhkəməsi tərəfindən Nəzarət Konstitusiyası (kat. Constitució de l'Observança) qəbul edildi; sənəd məmurlar da daxil olmaqla kralın səlahiyyətlərinin Kataloniya Krallığının qanunlarına tabe olmasını nəzərdə tuturdu.

Erkən müasir dövr

Həmçinin bax: Hüquqi dövlət

"Hüququn aliliyi" ifadəsinin ingilis dilində məlum ilk istifadəsi təxminən b.e.1500-cü ilə təsadüf edir. Bu ifadəyə həmçinin 1610-cu ildə İcmalar Palatası tərəfindən I Ceymsə yazılmış ərizədə rast gəlmək olar.

Müvafiq ifadədən istifadə edən və onun başlıca nəzəri əsaslarını verən ilk müasir müəlliflərdən biri də Samuel Rezerford olmuşdur (Lex, Rex; 1644). Əsərin adı latın dilində olub "Qanun kraldır" deməkdir. Bununla da müəllif ənənəvi ifadəni ("Rex lex" - "Kral qanundur") yenisi ilə əvəz edir. Ceyms Harrinqton əsasən Aristotelin Siyasət əsərinə əsaslanan Okeana (1656) əsərində yazırdı ki, hökumət formaları arasında "Şəxslərin deyil, Qanunların İmperiyası" "Qanunların deyil, Şəxslərin İmperiyası" ilə müqayisədə daha üstündür.

Prinsip Monteskyö tərəfindən Qanunların ruhu (1748) əsərində də müzakirə edilmişdir. "Hüququn aliliyi" ifadəsi Samuel Consonun Lüğət (1755) əsərində də mövcuddur.

1776-cı ildə ABŞ dövlətinin qurulduğu dövrdə heç kəsin qanundan üstün olmaması fikri olduqca məşhur idi. Məsələn, Tomas Peyn Sağlam fikir (1776) pamfletində yazırdı ki, "Amerikada qanun kraldır. Mütləq hökumətlərdə Kral qanundur, odur ki, azad dövlətlərdə qanun kral olmalıdır; başqa cür olmamalıdır." 1780-ci ildə Con Adams "şəxslərin deyil, qanunların hökuməti"ni yaratmaq məqsədilə bu prinsipi Massaçusets Konstitusiyasında təsbit etmişdi.

Britaniya, Fransa və ABŞ-ın təsiri ilə hüququn aliliyi prinsipi digər dünya ölkələrinə də yayılmış oldu.

Dövlətlər üzrə

Avropa

İnsan hüquqları və əsas azadlıqlarının müdafiəsi haqqında Avropa Konvensiyasının preambulasında "vahid səylərlə hərəkət edən və siyasi ənənələrin, idealların, azadlığın və hüququn aliliyinin ümumi irsinə malik olan Avropa ölkələrinin hökumətləri" ifadəsi qeyd edilir.

Fransa və Almaniyada hüququn aliliyi konsepsiyaları (müvafiq olaraq Etat de droit və Rechtsstaat) konstitusiyanın aliliyi və əsas hüquqların dövlət orqanlarından, xüsusilə də qanunverici orqandan qorunması kimi prinsiplərlə oxşarlıq təşkil edir. Fransa hüququn aliliyi məsələsindəki fikirlərin öncüllərindən biri idi. Alman təfsiri daha çox "sərtdir", lakin Fransa və Birləşmiş Krallığdakı təfsirlərə oxşardır.

Finlandiya Konstitusiyası "dövlət orqanlarının səlahiyyətlərinin icrası qanuna əsaslanmalıdır. Dövlət fəaliyyətinin bütün növlərində qanunlara ciddi əməl olunmalıdır." ifadəsini qeyd etməklə əslində hüququn aliliyini açıq-aşkar tələb edir.

Amerika

ABŞ

Birləşmiş Ştatların bütün dövlət məmurları, o cümlədən prezident, Ali Məhkəmənin hakimləri, dövlət hakimləri və qanunverici hakimiyyətin nümayəndələri və Konqresin bütün üzvləri ilk növbədə Konstitusiyaya əməl etməlidirlər. Bu isə hüququn aliliyinin hər hansı liderin aliliyindən üstün olduğunu göstərir.

Asiya

Şərqi Asiya mədəniyyətləri iki fəlsəfi məktəbin təsirinə məruz qalmışdır: xeyirxah liderlərin idarəçiliyini dəstəkləyən Konfutsiçilik və hüquqa ciddi bağlılığı təbliğ edən Leqizm. Bu fəlsəfi məktəblərdən birinin digəri üzərində hökmranlığı əsrlər boyu dəyişmişdir. Tədqiqatlardan birinin nəticəsinə görə, Şərqi Asiyada yalnız Cənubi Koreya. Sinqapur, Tayvan, Yaponiya və Honkonq hüququn tələblərinə riayət edən cəmiyyətlərə malikdirlər.

İstinadlar

  1. Cole, John et al. (1997). The Library of Congress, W. W. Norton & Company. p. 113
  2. Oxford English Dictionary online (accessed September 13, 2018; spelling Americanized). The phrase "the rule of law" is also sometimes used in other senses. See Garner, Bryan A. (Editor in Chief). Black's Law Dictionary, 9th Edition, p. 1448. (Thomson Reuters, 2009). ISBN 978-0-314-26578-4. Black's provides a five definitions of "rule of law": the lead definition is "A substantive legal principle"; the second is the "supremacy of regular as opposed to arbitrary power".
  3. ↑ Rutherford, Samuel. Lex, rex: the law and the prince, a dispute for the just prerogative of king and people, containing the reasons and causes of the defensive wars of the kingdom of Scotland, and of their expedition for the ayd and help of their brethren of England, p. 237 (1644): "The prince remaineth, even being a prince, a social creature, a man, as well as a king; one who must buy, sell, promise, contract, dispose: ergo, he is not regula regulans, but under rule of law...."
  4. Aristotel, Siyasət 3.16
  5. ↑ Wormuth, Francis. The Origins of Modern Constitutionalism, p. 28 (1949).
  6. Bingham, Thomas. The Rule of Law, p. 3 (Penguin 2010).
  7. Black, Anthony. A World History of Ancient Political Thought (Oxford University Press 2009). ISBN 0-19-928169-6
  8. ↑ David Clarke, "The many meanings of the rule of law 2016-04-08 at the Wayback Machine" in Kanishka Jayasuriya, ed., Law, Capitalism and Power in Asia (New York: Routledge, 1998).
  9. O.E.Leyst. Siyasi və hüquqi təlimlər tarixi ("Zertsalo" nəşriyyatı 2006) ISBN 5-8078-0113-X
  10. Cooper, John et al. Complete Works By Plato, p. 1402 (Hackett Publishing, 1997).
  11. In full: "The magistrates who administer the law, the judges who act as its spokesmen, all the rest of us who live as its servants, grant it our allegiance as a guarantee of our freedom."Cicero (1975). Murder Trials. Penguin Classics. Michael Grant tərəfindən tərcümə olunub. Harmondsworth: Penguin. səh. 217. Original Latin: "Legum ministri magistratus, legum interpretes iudices, legum denique idcirco omnes servi sumus ut liberi esse possimus.""Pro Cluentio". The Latin Library. 53:146. İstifadə tarixi: 5 March 2018.
  12. Xiangming, Zhang. On Two Ancient Chinese Administrative Ideas: Rule of Virtue and Rule by Law 2017-06-17 at the Wayback Machine, The Culture Mandala: Bulletin of the Centre for East-West Cultural and Economic Studies (2002): “Although Han Fei recommended that the government should rule by law, which seems impartial, he advocated that the law be enacted by the lords solely. The lords place themselves above the law. The law is thereby a monarchical means to control the people, not the people's means to restrain the lords. The lords are by no means on an equal footing with the people. Hence we cannot mention the rule by law proposed by Han Fei in the same breath as democracy and the rule of law advocated today.”
    Bevir, Mark. The Encyclopedia of Political Theory, page 162.
    Munro, Donald. The Concept of Man in Early China. p. 4.
    Guo, Xuezhi. The Ideal Chinese Political Leader: A Historical and Cultural Perspective. p. 152.
  13. Peerenboom, Randall (1993). Law and morality in ancient China: the silk manuscripts of Huang-Lao. SUNY Press. səh. 171. ISBN 978-0-7914-1237-4.
  14. Levinson, Bernard. "The First Constitution: Rethinking the Origins of Rule of Law and Separation of Powers in Light of Deuteronomy", Cardozo Law Review, Vol. 27, No. 4, pp. 1853–1888 (2006).
  15. Weeramantry, Christopher (1997). Justice without Frontiers, p. 132 Martinus Nijhoff Publishers.
  16. Hallaq, Wael (2013). The Impossible State: Islam, Politics and Modernity's Moral Predicament. Columbia University Press.
  17. Alter, Robert (2004). The Five Books of Moses: A Translation with Commentary. W.W. Norton & Company. səh. 627. ISBN 978-0-393-01955-1.
  18. Magna Carta (1215) translation, British Library
  19. Magna Carta (1297) U.S. National Archives.
  20. Ferro, Víctor: El Dret Públic Català. Les Institucions a Catalunya fins al Decret de Nova Planta; Eumo Editorial; ISBN 84-7602-203-4
  21. Oxford English Dictionary (OED), "Rule of Law, n.", accessed April 27, 2013. According to the OED, this sentence from about 1500 was written by John Blount: "Lawes And constitutcions be ordeyned be cause the noysome Appetit of man maye be kepte vnder the Rewle of lawe by the wiche mankinde ys dewly enformed to lyue honestly." And this sentence from 1559 is attributed to William Bavand: "A Magistrate should..kepe rekenyng of all mennes behauiours, and to be carefull, least thei despisyng the rule of lawe, growe to a wilfulnes."
  22. Hallam, Henry. The Constitutional History of England, vol. 1, p. 441 (1827).
  23. . The Constitution Society. 6 October 2014 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 3 October 2014.
  24. Harrington, James (1747). Toland, John (ed.). The Oceana and other works (3). London: Millar. səh. 37 (Internet Archive: copy possessed by Con Adams).
  25. Tamanaha, Brian. On the Rule of Law, p. 47 (Cambridge University Press, 2004).
  26. Peacock, Anthony Arthur, Freedom and the rule of law, p. 24. 2010.
  27. Lieberman, Jethro. A Practical Companion to the Constitution, p. 436 (University of California Press 2005).
  28. Massachusetts Constitution, Part The First, art. XXX (1780).
  29. Winks, Robin W. (1993). World civilization: a brief history (2nd). San Diego, CA: Collegiate Press. səh. 406. ISBN 978-0-939693-28-3.
  30. Billias, George Athan (2011). American constitutionalism heard round the world, 1776–1989: a global perspective. New York: New York University Press. 53–56. ISBN 978-0-8147-2517-7.
  31. Avropa İnsan Hüquqları Konvensiyası
  32. Pech, Laurent (2006-09-10). "Rule of Law in France". Middlesex University – School of Law. SSRN 929099.
  33. Letourneur, M.; Drago, R. (1958). "The Rule of Law as Understood in France". The American Journal of Comparative Law. 7 (2): 147–177. doi:10.2307/837562. JSTOR 837562.
  34. Peerenboom, Randall (2004). "Rule of Law in France". Asian discourses of rule of law : theories and implementation of rule of law in twelve Asian countries, France and the U.S. (Digital printing.). RoutledgeCurzon. səh. 81. ISBN 978-0-415-32612-4.
  35. Rule of Law in China: A Comparative Approach. Springer. 2014. 77–78. ISBN 978-3-662-44622-5.
  36. Zurn, Michael; Nollkaemper, Andre; Peerenboom, Randy, eds. (2012). Rule of Law Dynamics: In an Era of International and Transnational Governance. Cambridge University Press. 116–117. ISBN 978-1-139-51097-4.
  37. Vile, Josh (2006). A Companion to the United States Constitution and its Amendments. Greenwood Publishing Group. p. 80
  38. Chu, Yun-Han et al. How East Asians View Democracy, pp. 31–32.

Avqust 08, 2021
hüququn, aliliyi, hüququn, cəmiyyətdə, mövqedə, olması, xüsusilə, fərdi, institusional, davranışa, təsir, etməsi, eləcə, hökumət, daxil, olmaqla, cəmiyyətin, bütün, üzvlərinin, eyni, dərəcədə, hüquq, normalarına, tabe, olması, ifadəsi, hər, hansı, xüsusi, hüqu. Huququn aliliyi huququn cemiyyetde ali movqede olmasi xususile de ferdi ve institusional davranisa tesir etmesi elece de hokumet de daxil olmaqla cemiyyetin butun uzvlerinin eyni derecede huquq normalarina tabe olmasi 2 Huququn aliliyi ifadesi her hansi xususi huquq normasi ile bagli deyil ve siyasi situasiyalarla elaqedar isledilir Huququn qanuni ve huquqi aspektlerini eks etdiren mozaika Taxtda eylesen qadin bir elinde gunahkarlari cezalandirmaq ucun qilinc diger elinde ise layiq sexsleri mukafatlandirmaq ucun palma budagi tutmusdur Sohret onun basini ehate edir ve Minervanin himayesi salehlik ve mudriklik qalxanini simvolize edir 1 Bu ifadenin istifadesi XVI esr Britaniyasina qeder gedib cixir XVII esrde ise sotland ilahiyyatcisi Samuel Rezerford bu ifadeden krallarin ilahiden gelen huquqlarini tenqid ederken istifade etmisdir 3 Con Lokk yazirdi ki cemiyyetdeki azadliq her kese tetbiq olunan ve qanunverici orqan terefinden yaradilan qanunlara her kesin tabe olmasi demekdir bu zaman sexs onun azadligi uzerinde ister dovlet isterse de sexsi mehdudiyyetlerden qurtulmus olur Huququn aliliyi daha sonra XIX esrde Britaniyali huquqsunas Albert Venn Daysi terefinden genis istifade olunmaga basladi Halbuki ifade ozu olmasa da prinsip etibarile qedim mutefekkirler terefinden elme getirilmisdir Meselen Aristotel yazirdi ki Her hansi vetendas terefinden idare edilmekdense qanuna tabe olmaq daha meqsedeuygundur 4 Huququn aliliyi konsepsiyasina gore huquq normalarini yaradanlar huquq muhafize orqanlari ve hakimler de daxil olmaqla her kes qanunun teleblerine tabe olmalidir Bu menada o idarecilerinin huquqdan ustun oldugu monarxiya ve oliqarxiya ile ziddiyyet teskil edir Huququn aliliyine riayet edilmemesine hem demokratik dovletlerde hem de monarxiyalarda rast geline biler meselen bele ki qanunun normalarinin inkar edilmesi onlara laqeyd munasibet gosterilmesi hallarinda dovletin huququ berpa mexanizmleri kifayet qeder effektiv olmadiqda huququn aliliyi daha cox pozulur Mundericat 1 Tarixi 1 1 Antik dovr 1 2 Orta esrler 1 3 Erken muasir dovr 2 Dovletler uzre 2 1 Avropa 2 2 Amerika 2 2 1 ABS 2 3 Asiya 3 IstinadlarTarixi Redakte Huququn aliliyi ifadesi muasir dovrde Albert Venn Daysi 5 6 sayesinde meshurluq qazansa da bu huquqi konsepsiyanin inkisafi qedim tarixe malikdir ve Qedim Yunanistan Cin Mesopotamiya Hindistan ve Roma da daxil olmaqla bir cox qedim sivilizasiyalara gedib cixir 7 Antik dovr Redakte Qerbde qedim yunanlar ilk novbede en yaxsi hokumet formasini en yaxsi insanlar terefinden idare olunan hokumet kimi qiymetlendirirdiler 8 Platon ideal ve qanundan ustun olan hokmdar filosof terefinden idare edilen monarxiya qurulusunu mudafie edirdi 8 Qanunlar dialoqunda 9 Platon yazirdi Hansi dovletde qanun kiminse tesiri altindadir ve hec bir quvesi yoxdur fikrimce hemin dovletin mehvi cox da uzaq deyil lakin qanunun hakimler uzerinde hokmran hakimlerin ise onun qullari oldugu yerde dovletin xilasini ve tanrilarin dovlete vere bilecekleri butun rifahi gorurem 10 Romali siyasi xadim Siseron ise tez tez qeyd edirdi ki Biz hamimiz azad olmaq ucun qanunlarin kolesiyik 11 Roma Respublikasi dovrunde mubahiseli magistratlar xidmet illeri basa catdiqda muhakime edilirdiler Roma Imperiyasi zamaninda ise suveren sexsi immunitete legibus solutus malik olsa da sikayeti olanlar iddia qaldira bilerdiler 5 Cinde e e III esrde leqizm mektebinin numayendeleri huquqdan idarecilik aleti kimi istifade etmeyi destekleyirdiler lakin onlar huququn aliliyi evezine huquq vasitesile alilik tezisini mudafie edirdiler bu ise aristokratlarin ve imperatorun huquqdan yuxari movqede qebul edilmesi menasina gelirdi 12 Bunun eksine Daosizmin Huan Lao mektebi tebii huququ mudafie ederek huquqi pozitivizmi inkar edir hetta hokmdarin da huquqa tabe olmali oldugunu iddia edirdi 13 Son zamanlar Bibliyanin Qerb Konstitusiya huququna tesirini yeniden nezerden kecirmek ucun sey gosterilir Ehdi Etiqin ikinci kitabinda kralin uzerinde mueyyen mehdudiyyetler qoyulur bu mehdudiyyetler kralin xanimlarinin ve oz sexsi meqsedleri ucun elde ede bileceyi atlarin sayi ile baglidir Professor Bernard M Levinsona gore Bu qanunvericilik oz dovrunde o qeder utopik idi ki onun hec bir zaman tetbiq edilmeyeceyi dusunulurdu 14 Orta esrler Redakte Islam huququnda huququn aliliyi VII esrde formalasdirilmisdir hec bir memur hetta xelife bele qanundan ustun oldugunu iddia ede bilmezdi 15 Lakin burada dunyevi huquq deyil Seriet huququ formasinda Islam dini huququ nezerde tutulurdu 16 IX esr Anqlosaks krali Boyuk Alfred kralligin qanununu hazirladi ve Bibliyanin emrlerine esaslanan bir mecellede topladi O hemin qanunun varli ve ya kasib dost ve ya dusmen olmasindan asili olmayaraq her kese tetbiq edilmesini teleb edirdi Bu da cox guman ki Levitin 19 15 ci hissesinden goturulmusdu Qerarlarinizda haqsizliq etmeyin Yaziq adamlara merhemet gostermeyin varlilara ise varli olduqlarina gore hormet etmeyin Yoldasinizi muhakime ederken durust davranin 17 1215 ci ilde arxiyepiskop Stefan Lenqton Ingilteredeki baronlari bir araya toplayib vergi qarsiliginda Boyuk Azadliqlar Xartiyasi ile kecmis azadliqlarini da qoruyub saxlayaraq Kral Conu ve gelecek hokmdarlari ve magistratlari huququn aliliyine tabe olmaga mecbur etdi 18 19 Konstitusiyanin temelini qoyan bu ideyalar daha sonra ABS Konstitusiyasinda eks olunmusdur 1481 ci ilde II Ferdinandin hakimiyyeti dovrunde Kataloniya Umumi Mehkemesi terefinden Nezaret Konstitusiyasi kat Constitucio de l Observanca qebul edildi sened memurlar da daxil olmaqla kralin selahiyyetlerinin Kataloniya Kralliginin qanunlarina tabe olmasini nezerde tuturdu 20 Erken muasir dovr Redakte Hemcinin bax Huquqi dovlet Huququn aliliyi ifadesinin ingilis dilinde melum ilk istifadesi texminen b e 1500 cu ile tesaduf edir 21 Bu ifadeye hemcinin 1610 cu ilde Icmalar Palatasi terefinden I Ceymse yazilmis erizede rast gelmek olar 22 Muvafiq ifadeden istifade eden ve onun baslica nezeri esaslarini veren ilk muasir muelliflerden biri de Samuel Rezerford olmusdur Lex Rex 1644 3 Eserin adi latin dilinde olub Qanun kraldir demekdir Bununla da muellif enenevi ifadeni Rex lex Kral qanundur yenisi ile evez edir 23 Ceyms Harrinqton esasen Aristotelin Siyaset eserine esaslanan Okeana 1656 eserinde yazirdi ki hokumet formalari arasinda Sexslerin deyil Qanunlarin Imperiyasi Qanunlarin deyil Sexslerin Imperiyasi ile muqayisede daha ustundur 24 Prinsip Monteskyo terefinden Qanunlarin ruhu 1748 eserinde de muzakire edilmisdir 25 Huququn aliliyi ifadesi Samuel Consonun Luget 1755 eserinde de movcuddur 26 1776 ci ilde ABS dovletinin quruldugu dovrde hec kesin qanundan ustun olmamasi fikri olduqca meshur idi Meselen Tomas Peyn Saglam fikir 1776 pamfletinde yazirdi ki Amerikada qanun kraldir Mutleq hokumetlerde Kral qanundur odur ki azad dovletlerde qanun kral olmalidir basqa cur olmamalidir 27 1780 ci ilde Con Adams sexslerin deyil qanunlarin hokumeti ni yaratmaq meqsedile bu prinsipi Massacusets Konstitusiyasinda tesbit etmisdi 28 Britaniya Fransa ve ABS in tesiri ile huququn aliliyi prinsipi diger dunya olkelerine de yayilmis oldu 29 30 Dovletler uzre RedakteAvropa Redakte Insan huquqlari ve esas azadliqlarinin mudafiesi haqqinda Avropa Konvensiyasinin preambulasinda vahid seylerle hereket eden ve siyasi enenelerin ideallarin azadligin ve huququn aliliyinin umumi irsine malik olan Avropa olkelerinin hokumetleri ifadesi qeyd edilir 31 Fransa ve Almaniyada huququn aliliyi konsepsiyalari muvafiq olaraq Etat de droit ve Rechtsstaat konstitusiyanin aliliyi ve esas huquqlarin dovlet orqanlarindan xususile de qanunverici orqandan qorunmasi kimi prinsiplerle oxsarliq teskil edir 32 33 Fransa huququn aliliyi meselesindeki fikirlerin oncullerinden biri idi 34 Alman tefsiri daha cox sertdir lakin Fransa ve Birlesmis Kralligdaki tefsirlere oxsardir 35 36 Finlandiya Konstitusiyasi dovlet orqanlarinin selahiyyetlerinin icrasi qanuna esaslanmalidir Dovlet fealiyyetinin butun novlerinde qanunlara ciddi emel olunmalidir ifadesini qeyd etmekle eslinde huququn aliliyini aciq askar teleb edir Amerika Redakte ABS Redakte Birlesmis Statlarin butun dovlet memurlari o cumleden prezident Ali Mehkemenin hakimleri dovlet hakimleri ve qanunverici hakimiyyetin numayendeleri ve Konqresin butun uzvleri ilk novbede Konstitusiyaya emel etmelidirler Bu ise huququn aliliyinin her hansi liderin aliliyinden ustun oldugunu gosterir 37 Asiya Redakte Serqi Asiya medeniyyetleri iki felsefi mektebin tesirine meruz qalmisdir xeyirxah liderlerin idareciliyini destekleyen Konfutsicilik ve huquqa ciddi bagliligi teblig eden Leqizm Bu felsefi mekteblerden birinin digeri uzerinde hokmranligi esrler boyu deyismisdir Tedqiqatlardan birinin neticesine gore Serqi Asiyada yalniz Cenubi Koreya Sinqapur Tayvan Yaponiya ve Honkonq huququn teleblerine riayet eden cemiyyetlere malikdirler 38 Istinadlar Redakte Cole John et al 1997 The Library of Congress W W Norton amp Company p 113 Oxford English Dictionary online accessed September 13 2018 spelling Americanized The phrase the rule of law is also sometimes used in other senses See Garner Bryan A Editor in Chief Black s Law Dictionary 9th Edition p 1448 Thomson Reuters 2009 ISBN 978 0 314 26578 4 Black s provides a five definitions of rule of law the lead definition is A substantive legal principle the second is the supremacy of regular as opposed to arbitrary power 1 2 Rutherford Samuel Lex rex the law and the prince a dispute for the just prerogative of king and people containing the reasons and causes of the defensive wars of the kingdom of Scotland and of their expedition for the ayd and help of their brethren of England p 237 1644 The prince remaineth even being a prince a social creature a man as well as a king one who must buy sell promise contract dispose ergo he is not regula regulans but under rule of law Aristotel Siyaset 3 16 1 2 Wormuth Francis The Origins of Modern Constitutionalism p 28 1949 Bingham Thomas The Rule of Law p 3 Penguin 2010 Black Anthony A World History of Ancient Political Thought Oxford University Press 2009 ISBN 0 19 928169 6 1 2 David Clarke The many meanings of the rule of law Arxivlesdirilib 2016 04 08 at the Wayback Machine in Kanishka Jayasuriya ed Law Capitalism and Power in Asia New York Routledge 1998 O E Leyst Siyasi ve huquqi telimler tarixi Zertsalo nesriyyati 2006 ISBN 5 8078 0113 X Cooper John et al Complete Works By Plato p 1402 Hackett Publishing 1997 In full The magistrates who administer the law the judges who act as its spokesmen all the rest of us who live as its servants grant it our allegiance as a guarantee of our freedom Cicero 1975 Murder Trials Penguin Classics Michael Grant terefinden tercume olunub Harmondsworth Penguin seh 217 Original Latin Legum ministri magistratus legum interpretes iudices legum denique idcirco omnes servi sumus ut liberi esse possimus Pro Cluentio The Latin Library 53 146 Istifade tarixi 5 March 2018 Xiangming Zhang On Two Ancient Chinese Administrative Ideas Rule of Virtue and Rule by Law Arxivlesdirilib 2017 06 17 at the Wayback Machine The Culture Mandala Bulletin of the Centre for East West Cultural and Economic Studies 2002 Although Han Fei recommended that the government should rule by law which seems impartial he advocated that the law be enacted by the lords solely The lords place themselves above the law The law is thereby a monarchical means to control the people not the people s means to restrain the lords The lords are by no means on an equal footing with the people Hence we cannot mention the rule by law proposed by Han Fei in the same breath as democracy and the rule of law advocated today Bevir Mark The Encyclopedia of Political Theory page 162 Munro Donald The Concept of Man in Early China p 4 Guo Xuezhi The Ideal Chinese Political Leader A Historical and Cultural Perspective p 152 Peerenboom Randall 1993 Law and morality in ancient China the silk manuscripts of Huang Lao SUNY Press seh 171 ISBN 978 0 7914 1237 4 Levinson Bernard The First Constitution Rethinking the Origins of Rule of Law and Separation of Powers in Light of Deuteronomy Cardozo Law Review Vol 27 No 4 pp 1853 1888 2006 Weeramantry Christopher 1997 Justice without Frontiers p 132 Martinus Nijhoff Publishers Hallaq Wael 2013 The Impossible State Islam Politics and Modernity s Moral Predicament Columbia University Press Alter Robert 2004 The Five Books of Moses A Translation with Commentary W W Norton amp Company seh 627 ISBN 978 0 393 01955 1 Magna Carta 1215 translation British Library Magna Carta 1297 U S National Archives Ferro Victor El Dret Public Catala Les Institucions a Catalunya fins al Decret de Nova Planta Eumo Editorial ISBN 84 7602 203 4 Oxford English Dictionary OED Rule of Law n accessed April 27 2013 According to the OED this sentence from about 1500 was written by John Blount Lawes And constitutcions be ordeyned be cause the noysome Appetit of man maye be kepte vnder the Rewle of lawe by the wiche mankinde ys dewly enformed to lyue honestly And this sentence from 1559 is attributed to William Bavand A Magistrate should kepe rekenyng of all mennes behauiours and to be carefull least thei despisyng the rule of lawe growe to a wilfulnes Hallam Henry The Constitutional History of England vol 1 p 441 1827 The Rule of Law The Constitution Society 6 October 2014 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 3 October 2014 Harrington James 1747 Toland John ed The Oceana and other works 3 London Millar seh 37 Internet Archive copy possessed by Con Adams Tamanaha Brian On the Rule of Law p 47 Cambridge University Press 2004 Peacock Anthony Arthur Freedom and the rule of law p 24 2010 Lieberman Jethro A Practical Companion to the Constitution p 436 University of California Press 2005 Massachusetts Constitution Part The First art XXX 1780 Winks Robin W 1993 World civilization a brief history 2nd San Diego CA Collegiate Press seh 406 ISBN 978 0 939693 28 3 Billias George Athan 2011 American constitutionalism heard round the world 1776 1989 a global perspective New York New York University Press 53 56 ISBN 978 0 8147 2517 7 Avropa Insan Huquqlari Konvensiyasi Pech Laurent 2006 09 10 Rule of Law in France Middlesex University School of Law SSRN 929099 Letourneur M Drago R 1958 The Rule of Law as Understood in France The American Journal of Comparative Law 7 2 147 177 doi 10 2307 837562 JSTOR 837562 Peerenboom Randall 2004 Rule of Law in France Asian discourses of rule of law theories and implementation of rule of law in twelve Asian countries France and the U S Digital printing RoutledgeCurzon seh 81 ISBN 978 0 415 32612 4 Rule of Law in China A Comparative Approach Springer 2014 77 78 ISBN 978 3 662 44622 5 Zurn Michael Nollkaemper Andre Peerenboom Randy eds 2012 Rule of Law Dynamics In an Era of International and Transnational Governance Cambridge University Press 116 117 ISBN 978 1 139 51097 4 Vile Josh 2006 A Companion to the United States Constitution and its Amendments Greenwood Publishing Group p 80 Chu Yun Han et al How East Asians View Democracy pp 31 32 Menbe https az wikipedia org w index php title Huququn aliliyi amp oldid 5730242, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.