fbpx
Wikipedia

Histologiya

Histologiya orqanizmi təşkil edən toxumaların morfoloji-funksional xüsusiyyətlərini öyrənir. Xüsusi histologiya yaxud mikroskopik anatomiya ayrı-ayrı orqanların mikroskopik quruluşunu öyrənir.

Ağciyər toxumasının hematoksilin və eozinlə boyanmış bir bölümü.Bu nümunə bir empisema xəstəsindən alınmışdır.

İlk dəfə bitki toxumaları və hüceyrələri haqqında anlayışı 1665-ci ildə fizik Robert Huk irəli sürmüşdür. Sonralar bitki və heyvan toxumalarının hüceyrəvi quruluşunu 1671-1695-ci illərdə M.Malpigi, N. Gryu və Antoni van Levenhuk təsvir etmişdir.

Antoni van Levenhuk 300 dəfə böyüdən mikroskop ilə eritrositlərin kapilyarlarda hərəkətini, spermanı, eninə zolaqlı əzələ liflərini, sinir liflərini və s. quruluşunu öyrənmişdir. XVII-XVIII əsrlərdə mikroskopiki tətqiqatların müvəffəqiyyətlərinə baxmayaraq, mikroskopların aşağı keyfiyyətdə olması və preformasiya nəzəriyyəsinə görə bu tədqiqatlar geniş yayılmadı. Bu nəzəriyyəyə görə təbiətdə heç bir şey yenidən əmələ gəlmir, orqanizmin inkişafı cinsiyyət hüceyrələrində əvvəlcədən qoyulmuş mayaların hesabına olur. Preformistlər spermada kiçik formalaşmış insanı axtarırdılar. Bəziləri qeyd edirdilər ki, Adəmin (ə. s.) həyat yoldaşı Həvva xanımın yumurtalığında 300 trilyon gələcək insan rüşeym olmuşdur. Bunlar üzvi aləmin inkişafını və dəyişikliyini inkar edirdilər. Preformizm cərəyanı metafizik cərəyan idi və bu cərəyanın başçısı Hanler idi. Bu cərəyan inkişaf prosesində keyfiyyət dəyişiklikləri inkar edir, kəmiyyət dəyişikliklərinə üstünlük verirdi. Bu nəzəriyyəyə görə bütün canlılar kainat yaradılarkən ilahi qüvvə tərəfindən yaradılmışdır. Aristotelin irəli sürdüyü epikinez nəzəriyyəsi preformizmin əksinə oldu. 1759-cu ildə "Volf həyatın mənşəyi" əsərində epikinezi elmi cəhətdən əsaslandırmış və göstərmişdir ki, orqanizm yenidən inkişaf edir, inkişafın əvvəlində heç bir orqan mövcud olmur, yalnız rüşeym vərəqləri əmələ gəlir. Epikinez nəzəriyyəsi inkişaf prosesində keyfiyyət və kəmiyyət dəyişikliklərini etiraf etdi. Volf ilk dəfə cücələrin rüşeymində ürəyin, bağırsaqların və böyrəklərin inkişafını izləmiş, bunların rüşeym vərəqlərindən yarandığını göstərmişdir. 1768-ci ildə K.Volf Almaniyadan Peterburq akademiyasına dəvət olunur. 1782-ci ildə A.Şumlyanski ilk dəfə sırf histoloji tətqiqatlar aparmış, böyrəyin qıvrım kanallarının, damar yumaqcığının və onu əhatə edən zarın mikroskopik quruluşunu öyrənmişdir. XIX əsrin əvvəllərindən etibarən histologiya sərbəst elm kimi inkişaf etmişdir. 1784-cü ildə H. Epinus tərəfindən axromatik mikroskopun kəşf edilməsi bu inkişafı sürətləndirdi. Bu dövrdə macar alimi Jan Purkina öz şagirdləri ilə bir yerdə mikroskopu təkmilləşdirmiş, histoloji kəsiklərin hazırlanması, boyanması və aydınlaşdırılması kimi mikroskopik tədqiqat üsulları icad etmişdir.

1825-1827-ci illərdə ilk dəfə Jan Purkina heyvan hüceyrəsini və nüvəni təsvir etmiş, toyuq yumurtasında nüvəni rüşeym qovuqcuğu adlandırmışdır. Nüvə terminini ilk dəfə 1831-ci ildə bitki hüceyrəsində Braun, protoplazma ifadəsini isə ilk dəfə 1840-cı ildə Jan Purkina işlətmişdir. Jan Purkina ilk dəfə mikrotom termini, histoloji kəsiyin cisim şüşəsinə bərkidilməsi, örtücü şüşəni cisim şüşəsinə Kanada balzam ilə təsbit edilməsini irəli sürmüşdür.

M. Şleyden 1838 bitki orqanizminin hüceyrə yığımı olması fikrini irəli sürmüşdür. J. Purkina, Q. Valentin və M. Şleydenin işləri hüceyrə nəzəriyyəsinin yaranmasına səbəb olmuşdur. 1839-cu ildə Teodor Şvann hüceyrə nəzəriyyəsini irəli sürdü. Hüceyrə nəzəriyyəsi biologiyanın inkişafına güclü təkan verdi. Bu nəzəriyyəyə görə bütün canlılar hüceyrəvi quruluşa malikdirlər. Yeni hüceyrənin əmələ gəlməsi onun bölünməsi ilə olur və bütün canlı aləm vahid mənşəyə malikdir. R. Virxov, A. Zavarzini, Xlopin və s. alimlərin də elmin inkişafında böyük rolu olmuşdur. Hüceyrə nəzəriyyəsinin çatışmayan cəhəti onların hüceyrəyə tam orqanizmin ayrılmaz hissəsi kimi yox, müstəqil varlıq kimi baxmasıdır. Hüceyrə nəzəriyyəsi təsviri histologiyanın inkişafına təkan verdi. XIX əsrin ortalarında Leydiq və R. Virxov toxumaların inkişafını və quruluşunu öyrənmişlər. İlk histologiya kitabları Avropada nəşr edildi və kitabda toxumaların təsnifatı verildi. 1856-cı ildə R. Virxov hüceyrə patologiyası əsərində göstərdi ki, heç bir hüceyrə yenidən yaranmır, bölünmə yolu ilə hüceyrədən əmələ gəlir. 1874- cü ildə rus botaniki Çistyakov bitkilərdə kariokinez bölünməni kəşf etdi, alman alimi Strasburq isə onun təsvirini vermişdir. 1878-ci ildə Peremenko və Flemining heyvan hüceyrəsində karioginezin mərhələlərini təsvir etdi. 1879-cu ildə Hertvic və Van Bendel hüceyrə mərkəzini, 1898-ci ildə Holci lövhəli kompleksi, Bende isə mitoxondriləri təsvir etdi. Əsrin sonunda epiteli hüceyrələrində tonofibrillər, əzələ hüceyrəsində mieofibrillər kəşf edildi. 1892-ci ildə ilk dəfə Strasburq protoplazma terminini sitoplazma və karioplazmaya ayırdı.

Histologiya (1950)

XIX əsrin sonunda və XX əsrin əvvəllərində Ramon və Kaxal sinir hüceyrələrinin liflərinin və uclarının qurluşunu öyrənmişlər. M. M. Jakubovski, M. D. Lavdovski, A. S. Dogel, A. J. Smirnov və başqa alimlər sinir sisteminin quruluşunu öyrənmişlər. Mecnikov və Maksimov birləşdirici toxuma hüceyrələrinin mənşəyini və funksiyasını öyrənmək üçün orqanizmə yad cisimlər yeritmək, Heldenhayn isə neytral boyalar yeritmək metodlarını təklif etmişlər. 1892-ci ildə Meçnikov özünün faqositoz nəzəriyyəsini irəli sürmüşdür. 1884-cü ildə Skvortsov toxuma kulturası hazırlamaq metoduna təklif etməklə hüceyrədə gedən həyatı proseslərin öyrənilməsi başladı. 1928-1931-ci ildə Ruska, Knoll və Barriye ilk elektron mikroskopu yaratdılar. 1945-ci ildə Parter, Klod, Fullmana bu mikroskopla sitoplazmada endoplazmatik toru kəşf etdilər. Şestroid və Polade sitoplazmada ribosomları kəşf etdilər .XVIII əsrin birinci rübündə I Pyotr Hollandiyaya səfərə çıxmış Antoni van Levenhukun ona bağışladığı mikroskopu Peterburq akademiyasına hədiyyə vermiş və onun təklifi ilə Peterburq akademiyasında ilk optik emalatxana yaradılmışdır. 1774-cü ildə Eyler axromatik obyektiv yaratmış, ilk rus mikrokopu isə Kulibin hazırlamışdır. 1784-cü ildə akdemik Elinus ilk dəfə axromatik mikroskopu yaratmışdır.

İlk müstəqil histoloji kafedralar XIX əsrin 60-cı illərində PeterburqMoskva Universitetlərində təşkil olunmuşdur. 1884-cü ildə Peterburq universitetində təşkil olunmuş histologiya kafedrasının müdiri akademik Ovsyannikov olmuş və ilkin histoloji tətqiqatlar onun adı ilə bağlıdır.

Histologiya fəninin tədrisi Ber və Yakobovikin adları ilə bağlıdır. 1866-cı ildə akademiyada müstəqil histologiya və embrologiya kafedrası yaradılmış, kafedraya əvvəl Zavarlgin sonra isə zavdovski rəhbərlik etmişlər. Laydovski ganglioz hüceyrələrin quruluşunu, travmadan sonra sinir liflərinin degenerasiya və regenerasiyasını öyrənmişdir. 1887-ci ildə Lavdovski və Ovsyannikov ilk histologiya kitabı nəşr etmişdir. Moskva universietində təşkil edilmiş, histologiya kafedrasına əvvəl A.K.Babuxin sonra isə İ.F. Oqnev rəhbərlik etmişdir. Bunlar əzələ, sinir toxumalarının histogenezini və fiziologiyasını öyrəmişlər. 1868-ci ildə Kiyev universitetində Peremesjkonun rəhbərliyi ilə müstəqil histologiya kafedrası yaradılmışdır. Bu kafedranın əməkdaşları göz, qaraciyər, dalaq, qalxanabənzər, böyrəküstü, mədəaltı vəzilərin, əzələ toxumasının, sümük iliyinin, qan damarlarının və s. orqanların histoloji quruluşunu öyrənmişlər. 1867-ci ildə Xarkovda, 1871-ci ildə Kazanda histologiya kafedraları yarandı. Kazan histoloqları sinir sisteminin filoqenezini və bir çox orqanlarda sinir uçlarının quruluşunu öyrənmişlər. Embriologiyanın inkişaf tarixi rus alimlərindən K. F. Volf, X. S. Panderin adı ilə bağlıdır. Volf cücədə rüşeym vərəqlərinin, ürək və böyrəklərin inkşafını, Pander isə rüşeym ox orqanlarının iki rüşeym vərəqindən sonra üçüncü vərəqin əmələ gəldiyini müşahidə etmişdir. Ber məməlilərdə rüşeym vərəqlərindən müxtəlif orqanların əmələ gəldiyini öyrənmişdir. Meçnikov və Kovalevski onurğasız heyvanlarda və aşağı sinif onurğalılarda rüşeymin inkişafını, rüşeym vərəqlərinin yaranmasını, diferensasiyasını öyrənmişdir. Azərbaycanda ilk histologiya kafedrası 1919-cu ildə Bakıda universitetin tibb fakültəsinin nəzdində yaranmışdır. Kafedraya iki il rəhbərlik etmiş Milman karioginezin neyrogen nəzəriyyəsini, böyümə, qocalma və ölümün trofik nəzəriyyəsini irəli sürmüşdür. Rus histologi B.İ. Lavrentyev orqan və toxumaların innervasiyasını öyrənmək üçün deinervasiya üsulu tətbiq etməklə vegetativ sinir sisteminin histofiziologiyasını, neyronlar arası sinapsları və müxtəlif reseptorları öyrənməklə neyrofiziologiyanın əsasını qoymuşdur. B.Q. Klliseyev müxtəlif orqanların birləşdirici toxumalarının histofiziologiyasını, onların sinir və endokrin amillərin təsiri altında dəyişilrilməsini öyrənmişlər. A. A. Zavarzin müxtəlif toxumaların filogenetik inkişaf qanunlarını öyrənməklə təkamül histologiyasının əsasını qoymuşdur. Bu alim toxumaların təsnifatında funksional və struktur prinsipləri əsas götürmüşdür. İ. G. Xlopin toxumaların divergent təkamülü nəzəriyyəsini öyrənərək toxumaların, orqanın inkişafı ilə əlaqədar təkamül prosesində və ontogenezdə, divergent istiqamətdə getdiyini göstərmişdir. Bu alim epiteli, damar və endotel üzərində histoloji tədqiqatlar aparmışdır. Sitologiya, hitofiziologiya və sitokimyanın inkişafında D. N. Nasorov, A. V. Rumyansev, Q. K. Ruskin və A. N. Şabadaş geniş tədqiqatlar apararaq paranekroz nəzəriyyəsini irəli sürmüşdür.

Histologiyanın qarşısında duran vəzifələr və məqsədi.

Bu vəzifələr aşağıdakılardır:

1.Hüceyrə və toxumaların qurluşunu, funksiyasını, sito və histogenezin qanunauyğunluqlarını öyrənmək.

2.Toxumaların differensasiyası və regenrasiyası qanunauyğunluqlarını öyrənmək.

3.Hüceyrə, toxuma və orqanların morfogenezində sinir, endokrin və immun sistemlərin rolunu aydınlanlaşdır.

4. Hüceyrə, toxuma və orqanlarda yaşla əlaqədar dəyişiklikləri öyrənmək.

5. Hüceyrə, toxuma və orqanların müxtəlif bioloji, fiziki və kimyəvi amillərə adaptasiyasını öyrənmək.

6. Ana döl sistemində morfogenez prosesləri öyrənmək.

7. Embriogenezin xüsusiyyətlərini öyrənmək.

Histologiyanın məqsədi yuxarıda qeyd edilən vəzifələri dərindən öyrənib, baytarlıqda və təbabətdə müəyyən praktiki məqsədlərdə tətbiq etməkdir.

Histologiyanın tədqiqat metodları və tədqiqat obyektləri

Histologiyanın tədqiqat obyektlərinə müxtəlif növ heyvanların hüceyrələri, toxumaları və orqanları aiddir. Bunların mikroskopiki quruluşunu öyrənmək üçün həmin obyektlərin tamlığını saxlamaqla müxtəlif histoloji tədqiqat metodlarından istifadə edilir. Bu metodlar histoloji obyektlərin quruluş və histokimyəvi analizini mikroskopiki və submikroskopiki səviyyələrdə aparmağa imkan verir. Ən geniş istifadə olunan üsul mikroskopiki üsuldur. Bu üsulla histoloji müayinənin aparılması aşağıdakı mərhələlərlə yerinə yetirilir.

1. Orqan və toxumalardan histoloji nümunələrin götürülməsi, nümunələrə 1 sm3 həcmində forma verilməsi və nömrələnmiş etiketlərin nümunələrə tikilməsidir.

2. Nümunələrin çürüməməsi üçün onlar formalində, spirtdə yaxud asetonda təsbit olmalıdır. Təsbit üçün 10-20% formalin, etil spirti və mürəkkəb təsbit edicilər istifadə oluna bilər.

3. Formalində təsbit olunmuş nümunələr adi sn ilə yuyularaq, artıq təsbit edici məhluldan azad edilməsi.

4. Nümunələrdəki boşluqların parafinlə və ya selloidinlə hopdurulması, sonra nömrələnmiş taxta kubiklərə yapışdırıması, spirt efir qarışığında ağzı şüşə bankada saxlanılması.

5. Mikrotomla 1-10 mkm qalınlığında kəsiklərin hazırlanması, kəsiklərin boyanması, histoloji preparatın hazırlanması və mikroskopiki müayinə.

Kəsikləri boyamaq üçün istifadə edilən boyalar turş, əsası və xüsusi olur. Turş boyalara eozin, azokarmin, floksin, pirkin turşusu və s. aiddir. Turş boyalarla boyanan strukturlar asidofil adlanır. Əsası boyalara safronin, pironin və tionin aiddir. Bu boyalarla boyanan strukturlar bazofil adlanır. Xüsusi boyalara sudan III və osmiom turşusu aiddir. Bu boyalarla yağlar və yağabənzər maddələr təyin edilir. Hazır histoloji preparatlar aşağıdakı mikroskopiya üsulları ilə müayinə edilir.

1. İşıq mikroskopları. Müasir işıq mikroskopları işıq şüalarının görünən spektirindən istifadəsinə əsaslanır 0,2 mkm məsafə 2000-2500 dəfə böyüdür. İşıq mikroskoplarına fazakontraslı, flurosentli və ultrabənövşəyi mikroskoplar aiddir. Fazakontraslı mikroskopiya işıq dalğaları fazalarının dəyişirilməsinə və başqa amplitudalı dalğalara çevrilməsinə əsaslanır. Bu üsuldan canlı hüceyrə və toxumaların mikroskopiyası üçün istifadə olunur. Flurosent mikroskopiya müayinə edilən obyektin şüa enerjisi ilə qıçıqlanmasına əsaslanır. Bunun üçün ultrabənövşəyi, bənöşəyi və mavi şüalardan istifadə olunur. Xüsusi və müxtəlif boyalara (floroxrom) nüfuz edilmiş fluresensiya mövcuddur. Bu üsuldan canlı toxuma və hüceyrələrin mikroskopiyası zamanı istifadə edilir. Ultrabənövşəyi mikroskopiya 0,2 mkm uzunluqda dalğası olan qısa ultrabənöşəyi şüalardan istifadə olmasına əsaslanır.

Bu zaman alınan əks ekranda yaxud fotoplyonkada görünür. Elektron mikroskopiya zamanı submikroskopiki hissəciklər müayinə edilir, bunun üçün görünən işığın dalğalarının uzunluğundan 100 min dəfə qısa elektromaqnit dalğaları işlədilir. 5-10A0 qalınlığında oöyektləri müayinə edir. Aftoradiaqrafiya üsulu hüceyrə və toxumalarda toplanmış, nişanlanmış radioaktiv izotopları təyin etməyə imkan verir. Bu üsul hüceyrə zülalların tərkibini, müəyyən maddəlrin sintezini və onların nəqli yolları öyrənir. Histokimyəvi müayinə metodları hüceyrə və toxumaların quruluş elementlərinin təbiətini təyin edir. Bu üsulla toxumalarda zülal, amin turşuları, müxtəlif karbohidratlar, lipidlər və fermentlərin fəallığı təyin edilir. Histoloji tədqiqat metodlarından biri də canlı kulturanın yetişdirilməsidir. Orqanizmi xaricində xüsusi qida mühitlərində və şəraitdə canlı hüceyrə və toxumalar yetişdirilir. Bu yolla hüceyrələrin hərəkətini, boy inkişafını, çoxalmasını və müxtəlif amillərin hüceyrəyə təsirini öyrənmək olur. Canlı kulturada hüceyrənin quruluşu və həyat fəaliyyəti mikrokino çəkmə və ya fotoqrafiya üsulları ilə öyrənilir. Toxumaların çoxaldılması orqanizmə süngərvari divarı olan müəyyən kameralar yerləşdirməklə həyata keçirmək olar. Canlı toxumaların boyanması üsulu zamanı müəyyən dozalarda qeyri toksiki olan boyalardan (metilenabısı, tripanblao və s.) canlı heyvanın qanına yeritməklə toxumaların quruluşunu öyrənmək olar.

Histologiyanın digər boloji elmlərlə əlaqəsi.

Histologiya bir sıra bioloji elmlərlə və kliniki fənlərlə sıx əlaqədardır. Anatomiya orqanizmin makroskopiki quruluşunu, histologiya isə mikroskopiki quruluşunu öyrənir. Anatomiyanı bilmədən histologiyanı bilmək olmaz. Fiziologiya orqanların normal funksiyasını öyrənir. Histologiya isə hüceyrə strukturlarının, toxumalar və orqanların quruluşundan asılı olaraq funksiyasını təyin edir. Histologiya hüceyrə və toxumalarda gedən biokimyəvi prosesləri və onların biokimyəvi tərkibini öyrəndiyi üçün biokimya ilə əlaqədardır. Patoloji anatomiya müxtəlif xəstəliklər zamanı orqan, toxuma və hüceyrələrdə gedən pataloji dəyişirikləri öyrənir. Həmin dəyişikləri təyin etmək üçün mütləq hüceyrə toxuma və orqanın normal mikroskopiki quruluşunu bilmək lazımdır. Patoloji fiziologiya xəstəliklər zamanı hüceyrə, toxuma və orqanların xüsusiyyətlərinin dəyişirirməsini öyrənin. Mamalıq, süni mayalanma, dölün inkişafı və mamalıq xəstəliklərini öyrənir. Histologiya da cinsiyyət hüceyrələrinin quruluşunu, inkişafını və dölün inkişaf mərhələlərini öyrənir. Histologiya qanın formalı elementlərini, böyrəyin qıvrım kanalcıqlarının, böyrək ləyəninin divarında yerləşən epiteli hüceyrələrinin normal quruluşunu öyrənir. Klinik diaqnostika və terapiya həmin orqanlarda və hüceyrələrdə gedən dəyişirikləri təyin edir.

Mənbə

  • Гистологический сайт
  • Архив рисунков гистологических препаратов человека, выполненный студентами ВГМУ, согласно образовательной программе[ölü keçid]
  • Гистология печени, видео.
  • Словарь гистологических терминов 2016-11-30 at the Wayback Machine

histologiya, orqanizmi, təşkil, edən, toxumaların, morfoloji, funksional, xüsusiyyətlərini, öyrənir, xüsusi, histologiya, yaxud, mikroskopik, anatomiya, ayrı, ayrı, orqanların, mikroskopik, quruluşunu, öyrənir, ağciyər, toxumasının, hematoksilin, eozinlə, boya. Histologiya orqanizmi teskil eden toxumalarin morfoloji funksional xususiyyetlerini oyrenir Xususi histologiya yaxud mikroskopik anatomiya ayri ayri orqanlarin mikroskopik qurulusunu oyrenir Agciyer toxumasinin hematoksilin ve eozinle boyanmis bir bolumu Bu numune bir empisema xestesinden alinmisdir Ilk defe bitki toxumalari ve huceyreleri haqqinda anlayisi 1665 ci ilde fizik Robert Huk ireli surmusdur Sonralar bitki ve heyvan toxumalarinin huceyrevi qurulusunu 1671 1695 ci illerde M Malpigi N Gryu ve Antoni van Levenhuk tesvir etmisdir Antoni van Levenhuk 300 defe boyuden mikroskop ile eritrositlerin kapilyarlarda hereketini spermani enine zolaqli ezele liflerini sinir liflerini ve s qurulusunu oyrenmisdir XVII XVIII esrlerde mikroskopiki tetqiqatlarin muveffeqiyyetlerine baxmayaraq mikroskoplarin asagi keyfiyyetde olmasi ve preformasiya nezeriyyesine gore bu tedqiqatlar genis yayilmadi Bu nezeriyyeye gore tebietde hec bir sey yeniden emele gelmir orqanizmin inkisafi cinsiyyet huceyrelerinde evvelceden qoyulmus mayalarin hesabina olur Preformistler spermada kicik formalasmis insani axtarirdilar Bezileri qeyd edirdiler ki Ademin e s heyat yoldasi Hevva xanimin yumurtaliginda 300 trilyon gelecek insan ruseym olmusdur Bunlar uzvi alemin inkisafini ve deyisikliyini inkar edirdiler Preformizm cereyani metafizik cereyan idi ve bu cereyanin bascisi Hanler idi Bu cereyan inkisaf prosesinde keyfiyyet deyisiklikleri inkar edir kemiyyet deyisikliklerine ustunluk verirdi Bu nezeriyyeye gore butun canlilar kainat yaradilarken ilahi quvve terefinden yaradilmisdir Aristotelin ireli surduyu epikinez nezeriyyesi preformizmin eksine oldu 1759 cu ilde Volf heyatin menseyi eserinde epikinezi elmi cehetden esaslandirmis ve gostermisdir ki orqanizm yeniden inkisaf edir inkisafin evvelinde hec bir orqan movcud olmur yalniz ruseym vereqleri emele gelir Epikinez nezeriyyesi inkisaf prosesinde keyfiyyet ve kemiyyet deyisikliklerini etiraf etdi Volf ilk defe cucelerin ruseyminde ureyin bagirsaqlarin ve boyreklerin inkisafini izlemis bunlarin ruseym vereqlerinden yarandigini gostermisdir 1768 ci ilde K Volf Almaniyadan Peterburq akademiyasina devet olunur 1782 ci ilde A Sumlyanski ilk defe sirf histoloji tetqiqatlar aparmis boyreyin qivrim kanallarinin damar yumaqciginin ve onu ehate eden zarin mikroskopik qurulusunu oyrenmisdir XIX esrin evvellerinden etibaren histologiya serbest elm kimi inkisaf etmisdir 1784 cu ilde H Epinus terefinden axromatik mikroskopun kesf edilmesi bu inkisafi suretlendirdi Bu dovrde macar alimi Jan Purkina oz sagirdleri ile bir yerde mikroskopu tekmillesdirmis histoloji kesiklerin hazirlanmasi boyanmasi ve aydinlasdirilmasi kimi mikroskopik tedqiqat usullari icad etmisdir 1825 1827 ci illerde ilk defe Jan Purkina heyvan huceyresini ve nuveni tesvir etmis toyuq yumurtasinda nuveni ruseym qovuqcugu adlandirmisdir Nuve terminini ilk defe 1831 ci ilde bitki huceyresinde Braun protoplazma ifadesini ise ilk defe 1840 ci ilde Jan Purkina isletmisdir Jan Purkina ilk defe mikrotom termini histoloji kesiyin cisim susesine berkidilmesi ortucu suseni cisim susesine Kanada balzam ile tesbit edilmesini ireli surmusdur M Sleyden 1838 bitki orqanizminin huceyre yigimi olmasi fikrini ireli surmusdur J Purkina Q Valentin ve M Sleydenin isleri huceyre nezeriyyesinin yaranmasina sebeb olmusdur 1839 cu ilde Teodor Svann huceyre nezeriyyesini ireli surdu Huceyre nezeriyyesi biologiyanin inkisafina guclu tekan verdi Bu nezeriyyeye gore butun canlilar huceyrevi qurulusa malikdirler Yeni huceyrenin emele gelmesi onun bolunmesi ile olur ve butun canli alem vahid menseye malikdir R Virxov A Zavarzini Xlopin ve s alimlerin de elmin inkisafinda boyuk rolu olmusdur Huceyre nezeriyyesinin catismayan ceheti onlarin huceyreye tam orqanizmin ayrilmaz hissesi kimi yox musteqil varliq kimi baxmasidir Huceyre nezeriyyesi tesviri histologiyanin inkisafina tekan verdi XIX esrin ortalarinda Leydiq ve R Virxov toxumalarin inkisafini ve qurulusunu oyrenmisler Ilk histologiya kitablari Avropada nesr edildi ve kitabda toxumalarin tesnifati verildi 1856 ci ilde R Virxov huceyre patologiyasi eserinde gosterdi ki hec bir huceyre yeniden yaranmir bolunme yolu ile huceyreden emele gelir 1874 cu ilde rus botaniki Cistyakov bitkilerde kariokinez bolunmeni kesf etdi alman alimi Strasburq ise onun tesvirini vermisdir 1878 ci ilde Peremenko ve Flemining heyvan huceyresinde karioginezin merhelelerini tesvir etdi 1879 cu ilde Hertvic ve Van Bendel huceyre merkezini 1898 ci ilde Holci lovheli kompleksi Bende ise mitoxondrileri tesvir etdi Esrin sonunda epiteli huceyrelerinde tonofibriller ezele huceyresinde mieofibriller kesf edildi 1892 ci ilde ilk defe Strasburq protoplazma terminini sitoplazma ve karioplazmaya ayirdi Histologiya 1950 XIX esrin sonunda ve XX esrin evvellerinde Ramon ve Kaxal sinir huceyrelerinin liflerinin ve uclarinin qurlusunu oyrenmisler M M Jakubovski M D Lavdovski A S Dogel A J Smirnov ve basqa alimler sinir sisteminin qurulusunu oyrenmisler Mecnikov ve Maksimov birlesdirici toxuma huceyrelerinin menseyini ve funksiyasini oyrenmek ucun orqanizme yad cisimler yeritmek Heldenhayn ise neytral boyalar yeritmek metodlarini teklif etmisler 1892 ci ilde Mecnikov ozunun faqositoz nezeriyyesini ireli surmusdur 1884 cu ilde Skvortsov toxuma kulturasi hazirlamaq metoduna teklif etmekle huceyrede geden heyati proseslerin oyrenilmesi basladi 1928 1931 ci ilde Ruska Knoll ve Barriye ilk elektron mikroskopu yaratdilar 1945 ci ilde Parter Klod Fullmana bu mikroskopla sitoplazmada endoplazmatik toru kesf etdiler Sestroid ve Polade sitoplazmada ribosomlari kesf etdiler XVIII esrin birinci rubunde I Pyotr Hollandiyaya sefere cixmis Antoni van Levenhukun ona bagisladigi mikroskopu Peterburq akademiyasina hediyye vermis ve onun teklifi ile Peterburq akademiyasinda ilk optik emalatxana yaradilmisdir 1774 cu ilde Eyler axromatik obyektiv yaratmis ilk rus mikrokopu ise Kulibin hazirlamisdir 1784 cu ilde akdemik Elinus ilk defe axromatik mikroskopu yaratmisdir Ilk musteqil histoloji kafedralar XIX esrin 60 ci illerinde Peterburq ve Moskva Universitetlerinde teskil olunmusdur 1884 cu ilde Peterburq universitetinde teskil olunmus histologiya kafedrasinin mudiri akademik Ovsyannikov olmus ve ilkin histoloji tetqiqatlar onun adi ile baglidir Histologiya feninin tedrisi Ber ve Yakobovikin adlari ile baglidir 1866 ci ilde akademiyada musteqil histologiya ve embrologiya kafedrasi yaradilmis kafedraya evvel Zavarlgin sonra ise zavdovski rehberlik etmisler Laydovski ganglioz huceyrelerin qurulusunu travmadan sonra sinir liflerinin degenerasiya ve regenerasiyasini oyrenmisdir 1887 ci ilde Lavdovski ve Ovsyannikov ilk histologiya kitabi nesr etmisdir Moskva universietinde teskil edilmis histologiya kafedrasina evvel A K Babuxin sonra ise I F Oqnev rehberlik etmisdir Bunlar ezele sinir toxumalarinin histogenezini ve fiziologiyasini oyremisler 1868 ci ilde Kiyev universitetinde Peremesjkonun rehberliyi ile musteqil histologiya kafedrasi yaradilmisdir Bu kafedranin emekdaslari goz qaraciyer dalaq qalxanabenzer boyrekustu medealti vezilerin ezele toxumasinin sumuk iliyinin qan damarlarinin ve s orqanlarin histoloji qurulusunu oyrenmisler 1867 ci ilde Xarkovda 1871 ci ilde Kazanda histologiya kafedralari yarandi Kazan histoloqlari sinir sisteminin filoqenezini ve bir cox orqanlarda sinir uclarinin qurulusunu oyrenmisler Embriologiyanin inkisaf tarixi rus alimlerinden K F Volf X S Panderin adi ile baglidir Volf cucede ruseym vereqlerinin urek ve boyreklerin inksafini Pander ise ruseym ox orqanlarinin iki ruseym vereqinden sonra ucuncu vereqin emele geldiyini musahide etmisdir Ber memelilerde ruseym vereqlerinden muxtelif orqanlarin emele geldiyini oyrenmisdir Mecnikov ve Kovalevski onurgasiz heyvanlarda ve asagi sinif onurgalilarda ruseymin inkisafini ruseym vereqlerinin yaranmasini diferensasiyasini oyrenmisdir Azerbaycanda ilk histologiya kafedrasi 1919 cu ilde Bakida universitetin tibb fakultesinin nezdinde yaranmisdir Kafedraya iki il rehberlik etmis Milman karioginezin neyrogen nezeriyyesini boyume qocalma ve olumun trofik nezeriyyesini ireli surmusdur Rus histologi B I Lavrentyev orqan ve toxumalarin innervasiyasini oyrenmek ucun deinervasiya usulu tetbiq etmekle vegetativ sinir sisteminin histofiziologiyasini neyronlar arasi sinapslari ve muxtelif reseptorlari oyrenmekle neyrofiziologiyanin esasini qoymusdur B Q Klliseyev muxtelif orqanlarin birlesdirici toxumalarinin histofiziologiyasini onlarin sinir ve endokrin amillerin tesiri altinda deyisilrilmesini oyrenmisler A A Zavarzin muxtelif toxumalarin filogenetik inkisaf qanunlarini oyrenmekle tekamul histologiyasinin esasini qoymusdur Bu alim toxumalarin tesnifatinda funksional ve struktur prinsipleri esas goturmusdur I G Xlopin toxumalarin divergent tekamulu nezeriyyesini oyrenerek toxumalarin orqanin inkisafi ile elaqedar tekamul prosesinde ve ontogenezde divergent istiqametde getdiyini gostermisdir Bu alim epiteli damar ve endotel uzerinde histoloji tedqiqatlar aparmisdir Sitologiya hitofiziologiya ve sitokimyanin inkisafinda D N Nasorov A V Rumyansev Q K Ruskin ve A N Sabadas genis tedqiqatlar apararaq paranekroz nezeriyyesini ireli surmusdur Mundericat 1 Histologiyanin qarsisinda duran vezifeler ve meqsedi 2 Histologiyanin tedqiqat metodlari ve tedqiqat obyektleri 3 Histologiyanin diger boloji elmlerle elaqesi 4 MenbeHistologiyanin qarsisinda duran vezifeler ve meqsedi RedakteBu vezifeler asagidakilardir 1 Huceyre ve toxumalarin qurlusunu funksiyasini sito ve histogenezin qanunauygunluqlarini oyrenmek 2 Toxumalarin differensasiyasi ve regenrasiyasi qanunauygunluqlarini oyrenmek 3 Huceyre toxuma ve orqanlarin morfogenezinde sinir endokrin ve immun sistemlerin rolunu aydinlanlasdir 4 Huceyre toxuma ve orqanlarda yasla elaqedar deyisiklikleri oyrenmek 5 Huceyre toxuma ve orqanlarin muxtelif bioloji fiziki ve kimyevi amillere adaptasiyasini oyrenmek 6 Ana dol sisteminde morfogenez prosesleri oyrenmek 7 Embriogenezin xususiyyetlerini oyrenmek Histologiyanin meqsedi yuxarida qeyd edilen vezifeleri derinden oyrenib baytarliqda ve tebabetde mueyyen praktiki meqsedlerde tetbiq etmekdir Histologiyanin tedqiqat metodlari ve tedqiqat obyektleri RedakteHistologiyanin tedqiqat obyektlerine muxtelif nov heyvanlarin huceyreleri toxumalari ve orqanlari aiddir Bunlarin mikroskopiki qurulusunu oyrenmek ucun hemin obyektlerin tamligini saxlamaqla muxtelif histoloji tedqiqat metodlarindan istifade edilir Bu metodlar histoloji obyektlerin qurulus ve histokimyevi analizini mikroskopiki ve submikroskopiki seviyyelerde aparmaga imkan verir En genis istifade olunan usul mikroskopiki usuldur Bu usulla histoloji muayinenin aparilmasi asagidaki merhelelerle yerine yetirilir 1 Orqan ve toxumalardan histoloji numunelerin goturulmesi numunelere 1 sm3 hecminde forma verilmesi ve nomrelenmis etiketlerin numunelere tikilmesidir 2 Numunelerin curumemesi ucun onlar formalinde spirtde yaxud asetonda tesbit olmalidir Tesbit ucun 10 20 formalin etil spirti ve murekkeb tesbit ediciler istifade oluna biler 3 Formalinde tesbit olunmus numuneler adi sn ile yuyularaq artiq tesbit edici mehluldan azad edilmesi 4 Numunelerdeki bosluqlarin parafinle ve ya selloidinle hopdurulmasi sonra nomrelenmis taxta kubiklere yapisdirimasi spirt efir qarisiginda agzi suse bankada saxlanilmasi 5 Mikrotomla 1 10 mkm qalinliginda kesiklerin hazirlanmasi kesiklerin boyanmasi histoloji preparatin hazirlanmasi ve mikroskopiki muayine Kesikleri boyamaq ucun istifade edilen boyalar turs esasi ve xususi olur Turs boyalara eozin azokarmin floksin pirkin tursusu ve s aiddir Turs boyalarla boyanan strukturlar asidofil adlanir Esasi boyalara safronin pironin ve tionin aiddir Bu boyalarla boyanan strukturlar bazofil adlanir Xususi boyalara sudan III ve osmiom tursusu aiddir Bu boyalarla yaglar ve yagabenzer maddeler teyin edilir Hazir histoloji preparatlar asagidaki mikroskopiya usullari ile muayine edilir 1 Isiq mikroskoplari Muasir isiq mikroskoplari isiq sualarinin gorunen spektirinden istifadesine esaslanir 0 2 mkm mesafe 2000 2500 defe boyudur Isiq mikroskoplarina fazakontrasli flurosentli ve ultrabenovseyi mikroskoplar aiddir Fazakontrasli mikroskopiya isiq dalgalari fazalarinin deyisirilmesine ve basqa amplitudali dalgalara cevrilmesine esaslanir Bu usuldan canli huceyre ve toxumalarin mikroskopiyasi ucun istifade olunur Flurosent mikroskopiya muayine edilen obyektin sua enerjisi ile qiciqlanmasina esaslanir Bunun ucun ultrabenovseyi benoseyi ve mavi sualardan istifade olunur Xususi ve muxtelif boyalara floroxrom nufuz edilmis fluresensiya movcuddur Bu usuldan canli toxuma ve huceyrelerin mikroskopiyasi zamani istifade edilir Ultrabenovseyi mikroskopiya 0 2 mkm uzunluqda dalgasi olan qisa ultrabenoseyi sualardan istifade olmasina esaslanir Bu zaman alinan eks ekranda yaxud fotoplyonkada gorunur Elektron mikroskopiya zamani submikroskopiki hissecikler muayine edilir bunun ucun gorunen isigin dalgalarinin uzunlugundan 100 min defe qisa elektromaqnit dalgalari isledilir 5 10A0 qalinliginda ooyektleri muayine edir Aftoradiaqrafiya usulu huceyre ve toxumalarda toplanmis nisanlanmis radioaktiv izotoplari teyin etmeye imkan verir Bu usul huceyre zulallarin terkibini mueyyen maddelrin sintezini ve onlarin neqli yollari oyrenir Histokimyevi muayine metodlari huceyre ve toxumalarin qurulus elementlerinin tebietini teyin edir Bu usulla toxumalarda zulal amin tursulari muxtelif karbohidratlar lipidler ve fermentlerin fealligi teyin edilir Histoloji tedqiqat metodlarindan biri de canli kulturanin yetisdirilmesidir Orqanizmi xaricinde xususi qida muhitlerinde ve seraitde canli huceyre ve toxumalar yetisdirilir Bu yolla huceyrelerin hereketini boy inkisafini coxalmasini ve muxtelif amillerin huceyreye tesirini oyrenmek olur Canli kulturada huceyrenin qurulusu ve heyat fealiyyeti mikrokino cekme ve ya fotoqrafiya usullari ile oyrenilir Toxumalarin coxaldilmasi orqanizme sungervari divari olan mueyyen kameralar yerlesdirmekle heyata kecirmek olar Canli toxumalarin boyanmasi usulu zamani mueyyen dozalarda qeyri toksiki olan boyalardan metilenabisi tripanblao ve s canli heyvanin qanina yeritmekle toxumalarin qurulusunu oyrenmek olar Histologiyanin diger boloji elmlerle elaqesi RedakteHistologiya bir sira bioloji elmlerle ve kliniki fenlerle six elaqedardir Anatomiya orqanizmin makroskopiki qurulusunu histologiya ise mikroskopiki qurulusunu oyrenir Anatomiyani bilmeden histologiyani bilmek olmaz Fiziologiya orqanlarin normal funksiyasini oyrenir Histologiya ise huceyre strukturlarinin toxumalar ve orqanlarin qurulusundan asili olaraq funksiyasini teyin edir Histologiya huceyre ve toxumalarda geden biokimyevi prosesleri ve onlarin biokimyevi terkibini oyrendiyi ucun biokimya ile elaqedardir Patoloji anatomiya muxtelif xestelikler zamani orqan toxuma ve huceyrelerde geden pataloji deyisirikleri oyrenir Hemin deyisikleri teyin etmek ucun mutleq huceyre toxuma ve orqanin normal mikroskopiki qurulusunu bilmek lazimdir Patoloji fiziologiya xestelikler zamani huceyre toxuma ve orqanlarin xususiyyetlerinin deyisirirmesini oyrenin Mamaliq suni mayalanma dolun inkisafi ve mamaliq xesteliklerini oyrenir Histologiya da cinsiyyet huceyrelerinin qurulusunu inkisafini ve dolun inkisaf merhelelerini oyrenir Histologiya qanin formali elementlerini boyreyin qivrim kanalciqlarinin boyrek leyeninin divarinda yerlesen epiteli huceyrelerinin normal qurulusunu oyrenir Klinik diaqnostika ve terapiya hemin orqanlarda ve huceyrelerde geden deyisirikleri teyin edir Menbe RedakteGistologicheskij sajt Arhiv risunkov gistologicheskih preparatov cheloveka vypolnennyj studentami VGMU soglasno obrazovatelnoj programme olu kecid Gistologiya pecheni video Slovar gistologicheskih terminov Arxivlesdirilib 2016 11 30 at the Wayback MachineMenbe https az wikipedia org w index php title Histologiya amp oldid 6067064, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.