fbpx
Wikipedia

Böyrəküstü vəzilər

Avqust 06, 2021

Böyrəküstü vəzilər - lat. glandulae suprarenales cüt daxili sekresiya vəzilərindən olub, böyrəklərin yuxarı ucları üzərində yerləşmişdir. Sağ vəzi üçbucağa və sol vəzi ayparaya bənzəyir; səthləri qabarıqdır, rəngləri sarımtıl və konsinstensiyaları yumuşaqdır. Böyüklərdə hər vəzinin çəkisi 11-18 q (ya 7-20 q) olur; uzunluğu 4-6 sm, eni 2-3 sm və qalınlığı 3–6 mm-dir.

Böyrəküstü vəzilər
Endokrin sistemi
Böyrəküstü vəzilər
Latınca Glandula suprarenalis
Qrey subyekt 277 1278
Sistem Endokrin
Üzv Daxili sekresiya
Arteriya lat. art. suprarenalis superior, media et inferior
Vena lat. v. centtralis, v. suprarenalis
Sinir lat. plexus celiacus, renalis et suprarenalis
Limfa lat. nodi. lymphatici paraaorticae, nodi. lymphatici retrovenosa, nodi. limphatici mediastinales posteriores
Embrional Seyloma epiteli
MeSH Adrenal+Glands
Dorlands/Elsevier Adrenal gland
  • bax
  • müzakirə
  • redaktə

Quruluşu

Böyrəküstü vəzinin ön səthi - lat. facies anterior, dal səthi - lat. facies posterior və aşağı basıq - böyrək səthi - lat. facies renalis vardır. Ön səthi qonşu üzvlərə söykənmiş; bunun üzərində damarlara məxsus qapısı - lat. hilus vardır, dal səthi zəif surətdə diafraqmanın bel hissəsinə və böyrək səthi böyrəyin yuxarı ucuna söykənmişdir. Bunalardan başqa hər vəzin iki kənarı - lat. margo superior et medialis vardır. Böyrəküstü vəzi piy təbəqəsindən başqa lifli kapsul ilə əhatə olunmuşdur. Kapsul lifli birləşdirici toxumadan təşkil olaraq, vəzin daxilinə çıxıntılar buraxır və beləliklə onun stromasını əmələ gətirir. Stroma arasında isə vəzi elementləri (parenxim) yerləşmişdir. parenxim özü iki maddədən təşkil olmuşdur; qabıq maddə - lat. cortex və beyin maddə - lat. medulla. Qabıq maddə beyin maddədən sərt və qalındır; mikroskopik qurluşu cəhətcə üç məntəqədən təşkil olunmuşdur:

  1. xarici yumaqcıqlı məntəqə - lat. zona glomerulosa qrup ilə düzülmüş kürəvi hüceyrələrdən ibarətdir;
  2. orta dəstəli məntəqə - lat. zona fasciculata uzunsov və paralel dəstələr əmələ gətirir;
  3. daxili tor məntəqə - lat. zona reticularis bir çox çarpazlaşmış hüceyrələrdən əmələ gəlmişdir.

Bu məntəqələri təşkil edən hüceyrələrin daxilində lipoid vardır. Beyin maddə olduqca böyük poliqonal hüceyrələrdən ibarətdir; bunlar adacıq və ya zolaq şəklində qruplar əmələ gətirərək, beyin maddəsinə enli ilgək toru şəklini verir. beyin maddəni təşkil edən hüceyrələrin protoplazmasında kiçik dənəciklər vardır; bunlar xrom duzları ilə sarı rəngə boyandıqları üçün xromaffin bə ya fenoxrom hüceyrələri adını alır. Beyin maddədə bir çox simpatik sinir hüceyrələri də vardır. Qabıq və beyin maddələrini təşkil edən hüceyrələrin arası böyrəküstü vəzi stroması ilə tutulmuşdur.

Topoqrafiyası

Böyrəküstü vəzilər peritondan xaric üzvlərdən olub, qabırğaaltı nahiyədə on birinci döş fəqərəsinin bərabərində peritonarxası piy təbəqəsində yerləşmişdir və böyrəklərlə bərabər lat. fascia renalis ilə əhatə olunmuşdur; ancaq böyrəklər ilə böyrəküstü vəzi arasında nazik piy təbəqəsi vardır. sağ böyrəküstü vəzi qaraciyərin arxasına söykənmişdir və çox vaxt periton ilə örtülü olmur, bəzən isə kaudal hissəsi parietal periton ilə örtülür. Sol böyrəküstü vəzinin yuxarı hissəsi periton ilə örtülü olub, mədəyə, dalağa və aşağı hissəsi mədəaltı vəzinin quyruğuna söykənmişdir.

İnkişaf və anomaliyaları

Vəzi təşkil edən qabıq və beyin maddələr müxtəlif mənbələrdən inkişaf edir. Qabıq maddə böyrəkarası (interrenal) sistemə aid olub 6 mm boyunda olan embrionda arxa ümumi bağırsaq çözünün yanlarında ikinci bədən boşluğunun (seylomanın) epitelindən inkişaf edir. İlk embrional dövrdə vəzin mayası təkcə qabıq maddəsindən ibarət olur. Beyin maddə xromaffin ya adrenal sistemə aid olub 19 mm boyunda olan embrionda simpatik kötüyün mayasındakı simpatoqonilərdən (bunlardan diferansasiya edən xromaffinoblastlardan) inkişaf edir və tədricən böyrəküstü vəzinin qabıq maddəsinin mayasına içəri tərəfdən daxil olur və beləliklə bütöv bir üzv əmələ gəlir. Aşağı sinif heyvanlarda beyin və qabıq maddələrin hər biri müstəqil üzv təşkil edir. İnterrenal və xromaffin sistemlər yalnız böyrəküstü vəzilərini təşkil etmir; bunların bir sıra qalıqlarına təsadüf edilir. İnterrenal sistemin qalıqları əlavə böyrəküstü vəziləri - lat. glandulae suprarenales accessoriae adı ilə məlumdur. Bu törəmələr vəzilərin ətrafında peritonarxası birləşdirici toxuma daxilində, böyrəklərin ətrafında və daxilində, vəzi damarlarının aşağı boş vena divarlarında, uşaqlığın enli bağında, yumurtalıqlarda, toxum ciyəsində və xayalarda təsadüf edilir. Xromaffin sisteminin qalıqlarına xromaffin üzvləri ya paraqanqlionlar - lat. paraganglia adlanan xüsusi törəmələr aiddir. Anomaliyalarına yuxarda qeyd olunanlardan başqa birtərəfli ya ikitərəfli inkişaf etməməsi təsadüf edilir.

Yaş xüsusiyyətləri

Böyrəküstü vəzilər müxtəlif dövrlərdə çəkisinin müxtəlif olmasını görürük. Embrional dövrdə vəzi ilə böyrəyin ölçüləri bərabər olur; yenidoğulmuşun böyrəküstü vəzisinin çəkisi böyrəyin çəkisinə nisbətən 1:3 və böyüklərdə 1:20 bərabərindədir.Yeni doğulmuşun böyrəküstü vəzisinin çəkisi 6 q, böyüklərdə isə 11-18 q olur. Anadan olandan sonra qabıq maddə beyin maddədən çox olur, sonra beyin maddə artır, böyüklərdə hər ikisinin miqdarı bərabərləşir. Qocalarda isə beyin maddə qabıq maddədən iki dəfə artıq olur.

Vaskulyarizasiya və innervasiyası

Arteriya

Böyrəküstü vəzinin kiçik olmasına baxmayaraq, arteriyalarını bir neçə mənbədən alır:

  1. lat. art. suprarenalis superior diafraqmanın aşağı arteriyasından;
  2. lat. art. suprarenalis media qarın aortasından;
  3. lat. art. suprarenalis inferior böyrək arteriyasından;

bunlar kapsulu dərərək, qabıq və beyin maddədə kapilyar sisteminə keçir.

Vena

Kapilyar sistemindən venoz qan mərkəzi venaya - lat. v. centralis yığışır. Bu damar böyrəküstü vəzinin qapısından xaricə çıxaraq lat. v. suprarenalis adlanır və soltərəfdə sol böyrək venasına və sağ tərəfdə aşağı boş venaya açılır.

Limfa

Limfa damarlar qabıq və beyin maddədə bir neçə kələf təşkil edərək qan damarları ilə bərabər xaricə çıxır. Bunların vasitəsilə yığılan limfa aorta ətrafındakı lat. nodi lymphatici paraaorticae (sağ tərəfdə aşağı boş venanın arxasındakı lat. nodi lymphatici retrovenosa) və dal orta divardakı düyünlərə lat. nodi lymphatici mediastinales posteriores axır. Bunlardan başqa vəzin limfa damarları böyrəyin limfa damarları ilə birləşir.

Sinir

Vəzi öz sinirlərini qarın, böyrək, və böyrəküstü kələflərdən (lat. plexus celiacus, renalis et suprarenalis) alır və bu kələflərin tərkibində olan simpatik və parasimpatik (azan sinirdən gələn) sinir liflərilə innervasiya olunur. Sinir lifləri parenximə daxil olaraq, orada tor təşkil edir. Vəzilər diafraqma sinirindən də şaxələr alır.

Vəzin vəzifəsi

Böyrəküstü vəzilərin quruluşu mürəkkəb olduğu üçün vəzifəsi də çox əhəmiyyətlidir. Əgər bir heyvanın böyrəküstü vəziləri çıxarılsa , nəticədə qan təzyiqinin azalması, ürəkdöyünmə, temperaturun aşağı düşməsi, ümumi zəiflik, həzm pozğunluğu, arıqlama və apatiya olur; axırda heyvan tələf olur. Beyinmaddə adrenalin ifraz edir və bu simpatik sinir sistemini qıcıqlandıraraq qandamarlarının daralması ya yığılması hesabına qantəzyiq artırır. Adrenalin damarların tonusunu tənzim edir.

qabıq madənin vəzifəsi lipoidlər ( xüsusən lesitin və xolesterin) ifraz edərək qida mübadiləsindən və əzələ yorğunluğundan hasil olan zəhərli maddələri neytralizə etməkdir. Deməli beyin maddə bədəndə angiotonik və qabıq maddə antitoksik vəzifə ifa edir. Qabıq maddədən bir də xolin ifraz olunur; bu parasimpatik sinir sisteminə qıcıqlandırıcı təsir edir. Qabıq maddədə bir sıra başqa hormonlar da: kortikosteron, kortizon, aldosteron ekstron ifraz olunurlar. Bu hormonlar orqanizmin karbohidrat, su-duz, mineral mübadiləsində mühüm rol oynayırlar. Qabıq maddənin hiperfunksiyası zamanı cinsiyyət üzvlərində və ikincili cinsi əlamətlərdə bir sıra dəyişikliklər meydana çıxır, əgər hiperfunksiya embrional dövrdə olarsa yalançı xonsalıq əmələ gəlir; uşaqlıq dövründə olarsa qasıq nahiyəsində vaxtından qabaq tüklərin çıxması, bığın və saqqalın zahir olması və nəhayət hiperfunksiya həddi-büluğ dövründə olarsa - virilizm (səsin kobudlaşması, aybaşının kəsilməsi) və tüklülük (lat. hirsutismus) meydana çıxır. Qabıq maddəsi vücudda bir də piqment mübadiləsini tənzimləyir. Odur ki, bu vəzilər patologiyaya uğradıqda Adisson və ya bürünc xəstəliyi meydana çıxır. Bu zaman dəri quru və bürünc rəngində olur, zəiflik, qan təzyiqinin azalması, həzm və qan dövranı pozğunluğu, ürək zəifliyi müşahidə olunur. Adi hallarda qabıq və beyin maddələri bir-birindən ayrı olaraq fəaliyyətdə olur. Orqanizmin qeyri adi hallarında (məsələn aclıq zamanı, qanitirmədə, şiddətli ağrılar zamanı) onlar birlikdə fəaliyyətdə olub pozulmuş müvazinəti bərpa edir.

İstinadlar

Mənbələr

  • Prof. Kamil Əbdülsalam oğlu Balakişiyevin, İnsanın Normal Anatomiyası, II cild, "MAARİF" Nəşriyyatı, Bakı - 1979
  • Р. Д. Синельников. Атлас анатомии человека (4 тома)
  • Anatomy: Embryologie[ölü keçid]

Xarici keçidlər

Həmçinin bax

Avqust 06, 2021
böyrəküstü, vəzilər, glandulae, suprarenales, cüt, daxili, sekresiya, vəzilərindən, olub, böyrəklərin, yuxarı, ucları, üzərində, yerləşmişdir, sağ, vəzi, üçbucağa, vəzi, ayparaya, bənzəyir, səthləri, qabarıqdır, rəngləri, sarımtıl, konsinstensiyaları, yumuşaqd. Boyrekustu veziler lat glandulae suprarenales cut daxili sekresiya vezilerinden olub boyreklerin yuxari uclari uzerinde yerlesmisdir Sag vezi ucbucaga ve sol vezi ayparaya benzeyir sethleri qabariqdir rengleri sarimtil ve konsinstensiyalari yumusaqdir Boyuklerde her vezinin cekisi 11 18 q ya 7 20 q olur uzunlugu 4 6 sm eni 2 3 sm ve qalinligi 3 6 mm dir Boyrekustu vezilerEndokrin sistemiBoyrekustu vezilerLatinca Glandula suprarenalisQrey subyekt 277 1278Sistem EndokrinUzv Daxili sekresiyaArteriya lat art suprarenalis superior media et inferiorVena lat v centtralis v suprarenalisSinir lat plexus celiacus renalis et suprarenalisLimfa lat nodi lymphatici paraaorticae nodi lymphatici retrovenosa nodi limphatici mediastinales posterioresEmbrional Seyloma epiteliMeSH Adrenal GlandsDorlands Elsevier Adrenal glandbaxmuzakireredakte Mundericat 1 Qurulusu 2 Topoqrafiyasi 3 Inkisaf ve anomaliyalari 4 Yas xususiyyetleri 5 Vaskulyarizasiya ve innervasiyasi 5 1 Arteriya 5 2 Vena 5 3 Limfa 5 4 Sinir 6 Vezin vezifesi 7 Istinadlar 8 Menbeler 9 Xarici kecidler 10 Hemcinin baxQurulusu RedakteBoyrekustu vezinin on sethi lat facies anterior dal sethi lat facies posterior ve asagi basiq boyrek sethi lat facies renalis vardir On sethi qonsu uzvlere soykenmis bunun uzerinde damarlara mexsus qapisi lat hilus vardir dal sethi zeif suretde diafraqmanin bel hissesine ve boyrek sethi boyreyin yuxari ucuna soykenmisdir Bunalardan basqa her vezin iki kenari lat margo superior et medialis vardir Boyrekustu vezi piy tebeqesinden basqa lifli kapsul ile ehate olunmusdur Kapsul lifli birlesdirici toxumadan teskil olaraq vezin daxiline cixintilar buraxir ve belelikle onun stromasini emele getirir Stroma arasinda ise vezi elementleri parenxim yerlesmisdir parenxim ozu iki maddeden teskil olmusdur qabiq madde lat cortex ve beyin madde lat medulla Qabiq madde beyin maddeden sert ve qalindir mikroskopik qurlusu cehetce uc menteqeden teskil olunmusdur xarici yumaqciqli menteqe lat zona glomerulosa qrup ile duzulmus kurevi huceyrelerden ibaretdir orta desteli menteqe lat zona fasciculata uzunsov ve paralel desteler emele getirir daxili tor menteqe lat zona reticularis bir cox carpazlasmis huceyrelerden emele gelmisdir Bu menteqeleri teskil eden huceyrelerin daxilinde lipoid vardir Beyin madde olduqca boyuk poliqonal huceyrelerden ibaretdir bunlar adaciq ve ya zolaq seklinde qruplar emele getirerek beyin maddesine enli ilgek toru seklini verir beyin maddeni teskil eden huceyrelerin protoplazmasinda kicik denecikler vardir bunlar xrom duzlari ile sari renge boyandiqlari ucun xromaffin be ya fenoxrom huceyreleri adini alir Beyin maddede bir cox simpatik sinir huceyreleri de vardir Qabiq ve beyin maddelerini teskil eden huceyrelerin arasi boyrekustu vezi stromasi ile tutulmusdur Topoqrafiyasi RedakteBoyrekustu veziler peritondan xaric uzvlerden olub qabirgaalti nahiyede on birinci dos feqeresinin beraberinde peritonarxasi piy tebeqesinde yerlesmisdir ve boyreklerle beraber lat fascia renalis ile ehate olunmusdur ancaq boyrekler ile boyrekustu vezi arasinda nazik piy tebeqesi vardir sag boyrekustu vezi qaraciyerin arxasina soykenmisdir ve cox vaxt periton ile ortulu olmur bezen ise kaudal hissesi parietal periton ile ortulur Sol boyrekustu vezinin yuxari hissesi periton ile ortulu olub medeye dalaga ve asagi hissesi medealti vezinin quyruguna soykenmisdir Inkisaf ve anomaliyalari RedakteVezi teskil eden qabiq ve beyin maddeler muxtelif menbelerden inkisaf edir Qabiq madde boyrekarasi interrenal sisteme aid olub 6 mm boyunda olan embrionda arxa umumi bagirsaq cozunun yanlarinda ikinci beden boslugunun seylomanin epitelinden inkisaf edir Ilk embrional dovrde vezin mayasi tekce qabiq maddesinden ibaret olur Beyin madde xromaffin ya adrenal sisteme aid olub 19 mm boyunda olan embrionda simpatik kotuyun mayasindaki simpatoqonilerden bunlardan diferansasiya eden xromaffinoblastlardan inkisaf edir ve tedricen boyrekustu vezinin qabiq maddesinin mayasina iceri terefden daxil olur ve belelikle butov bir uzv emele gelir Asagi sinif heyvanlarda beyin ve qabiq maddelerin her biri musteqil uzv teskil edir Interrenal ve xromaffin sistemler yalniz boyrekustu vezilerini teskil etmir bunlarin bir sira qaliqlarina tesaduf edilir Interrenal sistemin qaliqlari elave boyrekustu vezileri lat glandulae suprarenales accessoriae adi ile melumdur Bu toremeler vezilerin etrafinda peritonarxasi birlesdirici toxuma daxilinde boyreklerin etrafinda ve daxilinde vezi damarlarinin asagi bos vena divarlarinda usaqligin enli baginda yumurtaliqlarda toxum ciyesinde ve xayalarda tesaduf edilir Xromaffin sisteminin qaliqlarina xromaffin uzvleri ya paraqanqlionlar lat paraganglia adlanan xususi toremeler aiddir Anomaliyalarina yuxarda qeyd olunanlardan basqa birterefli ya ikiterefli inkisaf etmemesi tesaduf edilir Yas xususiyyetleri RedakteBoyrekustu veziler muxtelif dovrlerde cekisinin muxtelif olmasini goruruk Embrional dovrde vezi ile boyreyin olculeri beraber olur yenidogulmusun boyrekustu vezisinin cekisi boyreyin cekisine nisbeten 1 3 ve boyuklerde 1 20 beraberindedir Yeni dogulmusun boyrekustu vezisinin cekisi 6 q boyuklerde ise 11 18 q olur Anadan olandan sonra qabiq madde beyin maddeden cox olur sonra beyin madde artir boyuklerde her ikisinin miqdari beraberlesir Qocalarda ise beyin madde qabiq maddeden iki defe artiq olur Vaskulyarizasiya ve innervasiyasi RedakteArteriya Redakte Boyrekustu vezinin kicik olmasina baxmayaraq arteriyalarini bir nece menbeden alir lat art suprarenalis superior diafraqmanin asagi arteriyasindan lat art suprarenalis media qarin aortasindan lat art suprarenalis inferior boyrek arteriyasindan bunlar kapsulu dererek qabiq ve beyin maddede kapilyar sistemine kecir Vena Redakte Kapilyar sisteminden venoz qan merkezi venaya lat v centralis yigisir Bu damar boyrekustu vezinin qapisindan xarice cixaraq lat v suprarenalis adlanir ve solterefde sol boyrek venasina ve sag terefde asagi bos venaya acilir Limfa Redakte Limfa damarlar qabiq ve beyin maddede bir nece kelef teskil ederek qan damarlari ile beraber xarice cixir Bunlarin vasitesile yigilan limfa aorta etrafindaki lat nodi lymphatici paraaorticae sag terefde asagi bos venanin arxasindaki lat nodi lymphatici retrovenosa ve dal orta divardaki duyunlere lat nodi lymphatici mediastinales posteriores axir Bunlardan basqa vezin limfa damarlari boyreyin limfa damarlari ile birlesir Sinir Redakte Vezi oz sinirlerini qarin boyrek ve boyrekustu keleflerden lat plexus celiacus renalis et suprarenalis alir ve bu keleflerin terkibinde olan simpatik ve parasimpatik azan sinirden gelen sinir liflerile innervasiya olunur Sinir lifleri parenxime daxil olaraq orada tor teskil edir Veziler diafraqma sinirinden de saxeler alir Vezin vezifesi RedakteBoyrekustu vezilerin qurulusu murekkeb oldugu ucun vezifesi de cox ehemiyyetlidir Eger bir heyvanin boyrekustu vezileri cixarilsa neticede qan tezyiqinin azalmasi urekdoyunme temperaturun asagi dusmesi umumi zeiflik hezm pozgunlugu ariqlama ve apatiya olur axirda heyvan telef olur Beyinmadde adrenalin ifraz edir ve bu simpatik sinir sistemini qiciqlandiraraq qandamarlarinin daralmasi ya yigilmasi hesabina qantezyiq artirir Adrenalin damarlarin tonusunu tenzim edir qabiq madenin vezifesi lipoidler xususen lesitin ve xolesterin ifraz ederek qida mubadilesinden ve ezele yorgunlugundan hasil olan zeherli maddeleri neytralize etmekdir Demeli beyin madde bedende angiotonik ve qabiq madde antitoksik vezife ifa edir Qabiq maddeden bir de xolin ifraz olunur bu parasimpatik sinir sistemine qiciqlandirici tesir edir Qabiq maddede bir sira basqa hormonlar da kortikosteron kortizon aldosteron ekstron ifraz olunurlar Bu hormonlar orqanizmin karbohidrat su duz mineral mubadilesinde muhum rol oynayirlar Qabiq maddenin hiperfunksiyasi zamani cinsiyyet uzvlerinde ve ikincili cinsi elametlerde bir sira deyisiklikler meydana cixir eger hiperfunksiya embrional dovrde olarsa yalanci xonsaliq emele gelir usaqliq dovrunde olarsa qasiq nahiyesinde vaxtindan qabaq tuklerin cixmasi bigin ve saqqalin zahir olmasi ve nehayet hiperfunksiya heddi bulug dovrunde olarsa virilizm sesin kobudlasmasi aybasinin kesilmesi ve tukluluk lat hirsutismus meydana cixir Qabiq maddesi vucudda bir de piqment mubadilesini tenzimleyir Odur ki bu veziler patologiyaya ugradiqda Adisson ve ya burunc xesteliyi meydana cixir Bu zaman deri quru ve burunc renginde olur zeiflik qan tezyiqinin azalmasi hezm ve qan dovrani pozgunlugu urek zeifliyi musahide olunur Adi hallarda qabiq ve beyin maddeleri bir birinden ayri olaraq fealiyyetde olur Orqanizmin qeyri adi hallarinda meselen acliq zamani qanitirmede siddetli agrilar zamani onlar birlikde fealiyyetde olub pozulmus muvazineti berpa edir Istinadlar RedakteMenbeler RedakteProf Kamil Ebdulsalam oglu Balakisiyevin Insanin Normal Anatomiyasi II cild MAARIF Nesriyyati Baki 1979 R D Sinelnikov Atlas anatomii cheloveka 4 toma Anatomy Embryologie olu kecid Xarici kecidler RedakteAdrenal Gland Arxivlesdirilib 2004 04 04 at the Wayback MachineHemcinin bax RedakteDaxili sekresiya vezileriMenbe https az wikipedia org w index php title Boyrekustu veziler amp oldid 5723383, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.