fbpx
Wikipedia

Erməni terror dəstələri

September 18, 2021

XIX əsrin sonu XX əsrin əvvəllərində ermənilər terror dəstələri yaradaraq Osmanlı Dövlətinin əraziləri hesabına özlərinin dövlətini yaratmaq istəyirdilər. Bu işdə ermənilərə Osmanlı dövlətinin mövcudluğunu istəməyən böyük dövlətlər tərəfindən köməklik edilirdi. Erməni terror dəstələrinin yaradılması və fəaliyyəti haqqında yazılmış ədəbiyyat və faktlarla tanış olmadan öncə türk-erməni, rus-erməni və türk-rus münasibətlərini nəzərdən keçirməyimiz məqsədə uyğundur.

Səlcuq türkləri tərəfindən Anadolu fəth edildikdən sonra ermənilərə geniş hürriyyət, dini inam və ibadətlərində sərbəstlik verildi.

Osmanlı idarəçiliyi dövründə də ermənilərə qarşı münasibət dəyişməmişdir. Sultan Mehmet Fateh İstanbulu fəth etdikdən sonra 1461-ci ildə Bursadakı erməni patriarxı Avakimi bir sıra erməni ailəsi ilə birlikdə İstanbula dəvət etmiş və Samatyadakı "Sulmanastır" adlanan kilsədə erməni patriarxlığını təsis etdirmişdir. İstanbulda patriarxlıq təsis edildikdən sonra burada böyük bir erməni koloniyası yaradılmışdı. XX əsrin axırlarına yaxın İstanbulda 150 min nəfərə yaxın erməni yaşayırdı. Hətta uzun müddət Ərzurumda rus konsulu olmuş general Mayevski Türkiyədə ermənilərin yaxşı həyat şəraitinə malik olduqlarını etiraf etməli olmuşdur. O yazırdı ki, Türkiyədəki şəhərli ermənilər həmişə kifayət qədər azadlığı, təhlükəsizliyə və firavanlığa malik olmuşlar; kəndli ermənilər, həmişə kifayət qədər ərzaq məhsullarına malik olmuşlar, onların maddi rifah halı Rusiyanın orta hissəsində rus kəndlilərinin maddi rifah səviyyəsindən yüksək olmuşdur.

Ermənilərin Osmanlı dövlətindən ilk ayrılıq hərəkatları 1828-1829-cu illər Osmanlı-Rus müharibəsində ortaya çıxdı. Müharibə zamanı ermənilər Osmanlı qoşunlarının mövqeyi və durumu haqqında Rus ordusuna məlumat verərək Şərqi Anadolunun işğalının asanlaşmasında yardımçı oldular. Ancaq onu qeyd etmək lazımdır ki, erməni-rus əməkdaşlığının taixi Rus çarı I Pyotrun dövrünə təsadüf edir. Rusiyanın XVIII əsrin sonlarından bu günə qədər davam edən cənub siyasəti, Qara dənizdən və Rumelidən irəliləyib boğazları zəbt edərək Aralıq (Ağ) dənizinə çıxmağı, Qafqaza təriqi ilə də İsgəndərun körfəzindən Aralıq dənizinə, Mesopotamiyaya və İrandan irəliləyərək Bəsirdə Hind okeanından qarışmağı nəzərdə tuturdu. Bu siyasətin əsasını qoymuş I Pyotr Cənubi Qafqazı ələ keçirmək üçün və Osmanlı imperiyasına qarşı mübarizədə ermənilərdən istifadə etməyə çalışırdı. I Pyotrdan sonra gələn bütün rus çarları da onun açdığı yolla irəliləyərək ermənilərlə bağlı fəaliyyəti gücləndirmişlər. 1816-cı ildə Moskvada "Erməni Şərq Dilləri İnstitutu"nun yaradılması buna bir daha sübutdur.

1828-1829-cu il Osmanlı-Rus müharibəsində baş vermiş hadisələrin təkrarına 24 aprel 1877-ci ildə başlanmış Osmanlı-Rus müharibəsində yenidən rast gəlindi. Ruslar din qardaşlarının köməkliyi ilə fəaliyyətini asanlaşdırmış oldular. Rus ordusunda xidmət edən erməni əsgərləri və xüsusən də erməni generalı Lozarev müharibənin gedişində dini müsəlman-türk əhlinin məhv edilməsində və ermənilərin ruslar tərəfindən çıxış etməsində böyük rolu olmuşdur. Müharibənin gedişində işğal edilən Şərqi Anadoluda yaşayan ermənilər arasında milliyyətçilik duyğularını hərəkətə gətirən təbliğatlar edilirdi. Ruslarin bu xidmətindən təsir altına düşmüş ermənilər arasındakı məzhəb problemini bir kənara qoyaraq birgə fəaliyyətə üstünlük verdilər. Şərqi Anadolunu əlində saxlamağı planlaşdıran Rusiya müstəqil Ermənistan fikrinin tərəfdarı deyildi. Onun məqsədi, Osmanlı ermənilərinin eyni Balkan millətlərində olduğu kimi rəğbətini qazanmaq idi. Rusiyanın gerçək niyyətini anlaya bilməyən ermənilər müharibə zamanı ruslara etdikləri xidmətin mükafatını almaq üçün hərəkətə başladılar. Erməni patriarxı Nerses Varjeberdiyan və İzmurilyanın rəhbərliyi ilə "Erməni Milləti" məclisində ermənilər öz istəklərini dəqiqləşdirdilər. Ermənilər Şərqi Anadoluda Fərat çayına qədər olan bölgələrin Türkiyəyə verilməsi və bunların Ararat vilayəti ilə birləşdirilərək Rusiyaya tabe Ermənistanın yaradılmasını, bu olmadığı halda Bolqarıstan və bolqar millətinə veriləcək imtiyazların erməni millətinə verilməsini, işğal edilmiş torpaqlar boşaldılacağı halda isə Osmanlı hökumətində islahat keçirilməsi üçün maddi bir təminat alınmasını və bu islahatın sona çatacağı vaxta qədər Rus əsgərlərinin işğal etdikləri torpaqları boşaltmamalarını istəyirdilər.

3 mart 1878-ci ildə San-Stefano müqaviləsində erməni istəkləri nəzərə alınaraq, onların yaşadıqları vilayətlərdə islahat keçirməyi və Rusiyanın bu işdə nəzarəti olacağı nəzərə alnıdı. Bu San-Stefano müqaviləsinin 16-cı maddəsində öz əksini tapdı. Ermənistan adlanan bir məmləkətin varlığının rəsmi sənəddə qeyd edilməsi ermənilər üçün çox böyük nailiyyət idi. Bununla yanaşı islahat tamamlanana qədər Rus qoşunlarının burada qalması rusların çox xeyrinə idi. Ancaq bu müqavilənin şərtləri İngiltərənin istəklərinin əksinə idi. İngilis ticarəti üçün həyati əhəmiyyət kəsb edən ticarət yollarıın Rusiya təsir altına keçməsi İngiltərəni heç cürə qane edə bilməzdi. Bu səbəbdən İngiltərə son razılaşmanın 1856-cı ildə bağlanmış Paris müqaviləsinin şərtlərini pozduğunu bəhanə edərək yeni bir konfransın təşkil edilməsini təklif etdi. Rusiya müharibədən yorğun çıxdığı üçün yeni bir müharibənin başlanmasını istəməyərək İngiltərənin təklifini qəbul etməyə məcbur oldu. 13 iyun 1978-ci ildə toplanan Berlin konfransına erməni kilsəsi də bir heyət göndərdi. Keçmiş patriarx Hrimyan, Beşiktaş baş yepiskopu Noren Narbey, Stephan Papazyan və Minoş Çerezdən ibarət erməni heyəti Avropa paytaxtlarını gəzərək maraqlı dövlətlərin yardımını istəməklə işə başladılar. Berlin konfransında memorandiumla çıxış etmiş ermənilərin müstəqillik iddiaları konqresə sədrlik edən Bismark üçün göndərilməz olmuş, o, buna qətiyyən maraq göstərməmişdir. Müzakirələrin sonunda San-Stefano müqaviləsinin 16-cı maddəsi Berlin konqresinin 61-ci maddəsi kimi qəbul edildi. Rusiya isə işğal etdiyi ərazilərin çoxunu Osmanlı dövlətinə qaytarmalı oldu.

Rusiya ilə İngiltərə arasında rəqabət, erməni mövzusunu dövlətlər arası məsələyə çevirdi. Bu vəziyyətdən cəsarətlənən ermənilər təşkilatlanma işlərini sürətləndirməyə və fəaliyyətlərinin miqyasını artırmağa başladılar. Ermənilər tərəfindən ilk cəmiyyət 1860-cı ildə İstanbulda yaradılmışdır. Bu cəmiyyətin adı "Xeyirsevər Cəmiyyəti" (Benevolent Union) kimi qeyd edilir. Cəmiyyətin əsas məqsədi Kilikyanın müstəqilləşdirilməsi olmuşdur. 1870-ci il ilə 1880-ci illər arasında Vanda "Araratlı", Muşta "Məktəbsevənlər" və "Şərq", Ərzurumda "Milliyətçi Qadınlar" adlı dərnəklər meydana çıxmışdı. "Araratlı"; "Məktəbsevənlər" və "Şərq" cəmiyyətləri daha sonra birləşərək "Ermənilərin Birləşmiş Cəmiyyəti"ni qurmuşlar. 1872-ci ildə Vanda yaradılmış "Qara Xaç Cəmiyyəti" Amerikadakı "Clu Clux Clan" təşkilatının bənzəri idi. Bu cəmiyyətlərin məqsədi milli mənafelərə nail olmaq, gənclərin silahlandırılması və silahlı üsyanların təşkil edilməsi idi.28 1881-ci ildə Ərzurumda "Ana Vətən müdafiəsi" (Pashtpon Haireniats) təşkilatı yaradıldı. Bu təşkilat erməniləri silahlandıraraq üsyana hazırlamaq məqsədi güdmüş və Rusiyanın dəstəyi ilə öz fəaliyətini Muş və Vana qədər genişləndirə bilmişdi. Xaçatur Krekçiyan, Karapet Nişkiyan, Haqop İşqalatsiyan, Aleksan Yetelikyon, Hovannes Asturyan və Yeğişe Tursunyan tərəfindən qurulmuş və təşkilat Ərzurum episkopu Osmanyan və İstanbuldakı erməni patriarxı Nerses tərəfindən də dəstəklənmişdir. Cəmiyyət, 1882-ci ildə aralıq ayında, üzvləri həbs olduqdan sonra fəaliyyətini dayandırmalı olmuşdur.

İnqilabçı partiya kimi yaranan ilk təşkilat isə "Armenekan" partiyası olmuşdur. Partiya Vanda müəllimlik fəaliyyəti ilə məşğul olmuş, sonralar isə Vanda qalması qadağan edilmiş Mıqırdıç Portakalyanın 9 tələbəsi tərəfindən 1885-ci ilin payızında təsis edilmişdir. Partiyanın adı Portakalyan tərəfindən nəşr edilən "Armenia" qəzetindən götürülmüşdür. Bu cəmiyyət inqilab yolu ilə ermənilərin özünüidarəsinə nail olmağı qarşısına məqsəd qoymuş və faəliyyət göstərdiyi müddətdə çoxlu cinayətlər törətmişdr. Partiyanın proqramı əllə 7-8 nüsxə yazılmış və ilk dəfə İkinci dünya müharibəsindən sonra nəşr edilmişdir. "Armenakan" məqsədinə çatmaq üçün əhali içərisində geniş millətçi təbliğat aparmağı, hərbi təhsil verməyi, silahlı dəstələr təşkil etməyi, sonra Avropa dövlətlərinin münasibətləri əlverişli olarsa Türkiyə əleyhinə çıxış etməyi lazım bilirdi. Bu partiyanın fəaliyyəti Qafqazdakı Rusiya hakimiyyət orqanları tərəfindən şirnikləndirilirdi. Lakin "Armenekan" partiyası erməni əhalisinin geniş dairələrini cəlb edə bilmədi və onun fəaliyyəti yalnız Türkiyənin bir neçə Şərq vilayəti ilə məhdudlaşdı.

Daha fəal və daha kütləvi "Hnçak" və "Daşnaksütyun" partiyalarının meydana gəlməsi ilə "Armenikan"ın nüfuzu heç dərəcəsinə endi. "Hnçak" ("Zəng") partiyası 1887-ci ildə Cenevrədə Avetis Nazarbekyan və millətçi erməni tələbə mühacirləri tərəfindən təşkil edilmişdir. Avetis Nazarbekyan "Armenia" qəzetində çox radikal yazılar çap etdirməklə erməni oxucular içərisində rəğbət qazanmışdı. O, 1886-cı ilin yay aylarında nişanlısı və silahdaşı Marian Vardanjan ilə Cenevrəyə gəldi və burada Rusiyadan olan erməni tələbələr Qabriel Kafian, Ruben Hanarad, Nikoli Martinyan və Mkrtıç Manuçaryanla tanış oldu. Elə həmin ilin sonunda partiyanın proqramının əsas müddəalarını hazırladılar. Yuxarıda dediyimiz kimi partiya 1887-ci ilin avqust ayında yaradılsa da, partiyaya "Hnçak" adı 1890-cı ildə verildi. Bu ad 1887-ci ildə ermənicə çap edilən və partiyanın orqanı olan "Hnçak" qəzetinin adından götürülmüşdür. Parityanın proqramı 1888-ci ildə "Hnçak" qəzetinin oktyabr-noyabr sayında çap edilmişdir. "Hnçak" partiyasının ilk və yaxın hədəfi Türkiyə Ermənistanının siyasi və milli müstəqilliyini əldə etmək daha sonra isə İran və Rusiya Ermənistanını bura birləşdirərək Federativ bir Ermənistan yaratmaq idi. Partiya hər an istifadə etmək üçün xüsusi hazırlanmış dəstələrə malik olmuşdu və çoxlu üsyan və qırğınlara təşkilatçılıq etmişdir. Partiyanın 1910, 1911, 1912, 1913-cü il qərar dəstələri ilə yaxından tanış olduqda məlum olur ki, Şərqi Anadoluda fəaliyyət göstərmiş Orsfan Canq, Qoçnak, Pençak, Badami, Tejehenk, Maro və Parot adlı terror dəstələrinin qurulmasını və idarəsini bu təşkilat həyata keçirmişdir.

I Cahan müharibəsində Rusiya tərəfindən çıxış edərək Osmanlıya qarşı döyüşən "Hnçak" könüllüləri müsəlman əhalini öldürməklə yanaşı onlara maddi yardım göstərməkdən imtina edən varlı erməniləri də öldürmüşlər.

"Hnçak" partiyası ilə yanaşı fəaliyyət göstərmiş və erməni təşkilatları bir arada birləşdirməyi qarşısına məqsəd qoymuş, "Daşnaktsutyun" partiyasının yaranma tarixi və fəaliyyəti bizlərə məsələni daha yaxşı anlamağımızda yardımçı olacaq. Daşnaktsutyun kəlməsi Ermənicədə Federasiya mənasını daşıyır. Əsasən Rusiyada olan erməni qruplarının bir araya gəlməsi ilə yarandığı üçün federasiya adı verilmişdir. 1890-cı ilin yayında bu birləşməni həyata keçirənlərin başında Kristapor Mikealian, Stephan Zarian və Simon Zavarian adlı 3 kişinin olduğunu və "Hnçak" partiyasından isə Ruben Hanradın toplantılarda iştirak etdiyi tədqiqatçılar tərəfindən təsdiqlənir. Başlanğıcda işlərin Cenevrədə yerləşən gizli bürodan idarə edildiyi söylənilir. Əslində Cenevrədəki mərkəz çox gizli saxlanılırdı və fəaliyyətin əsas mərkəzi Tbilisi hesab edilirdi. Bu fikri söyləyən Nalbandian sözlərinə belə davam edir. "Mərkəzi komitəsi 5 kişidən təşkil edilmişdir və onların çoxu Tbilisidə oturmağa üstünlük verirdilər. Məkrəzi komitəyə seçilən bu insanlar Kristapor Nikaelian, S.Zavarion, Abraham Dastakian, H.Loris Malokian və Levan Sarkişian idi".

1890-cı ildə "Daşnaktsutyun" partiyası ortaya çıxdıqdan sonra "Hnçak" partiyasında buraya qoşulması hesab edilirdi. İlk anda bu baş tutsada, bu birlik çox davam etmədi. 5 iyun 1891-ci ildə Hnçaklar Daşnaklarla əlaqəni kəsdilər. Hnçakların buradan ayrılması və bununla əlaqədar bir çox partiya layihəsinin də bu aksiyaya qoşulması Daşnakstyunda sıxıntılar yaratdı. Bu sıxıntını aradan qaldırmaq üçün 1892-ci ilin yayında konqres keçirməsi qərara alındı. Elə həmin vaxtdan etibarən Daşnakların rəsmi qəzeti "Droşak" qəzetinin nəşrinə başlandı. Daşnakların proqramı da bu konqresdə üzə çıxdı.50 Proqramda partiyanın üsyan yolu ilə istədiyinə çatmağını göstərməklə yanaşı, xüsusi terror dəstələri quracaqları və Rus nihilistlərinin yolunda gedəcəkləri göstərilirdi. Proqramda Daşnakların aşağıdakı metodlardan istifadə edəcəkləri qərara alınmışdır.

- Terror dəstələri təşkil etmək və onları fəaliyyətə hazırlamaq

- Bütün yollardan istifadə etməklə xalqın mənəviyyatını və fəaliyyətini artırmaq

- Xalqı silahlandırmaq üçün hər vasitədən istifadə etmək. – Təşkilatı Komitələr təşkil edib, aralarında sıx əlaqələri qurmaq

- İğtişaşların baş verməsi üçün çalışmaq və s.

Bütün bu söylədiyimiz faktlardan çox aydın məlum olur ki, Daşnak da bir terror partiyası idi. Sadəcə olaraq Daşnak öz proqramında Hnçakdan fərqli olaraq Türk-Rus-İran Ermənistanlarının birləşdirilməsini nəzərdə tutmurdu. Yalnız 1919-cu ildə "Daşnaktsutyun" partiyasının IX konqresində Daşnaklar proqramlarına dəyişiklik edərək Türk və Rus Ermənistanlarının birləşdirilərək müstəqil Ermənistan yaradılması fikrinə gəlmişlər. "Hnçak" və "Daşnaktsutyun" partiyaları Türkiyə ermənilərinin silahlanmasında və üsyanların baş verməsində təşkilatçılıq etmişlər. Berlin konqresindən sonra ermənilər arasında silahlanma sürətlənmişdir. İngiltərənin Van Yüzbaşı Claytonun 12 sentyabr 1880-ci il raportunda Rusiya Ermənistanında Türkiyə ermənilərinə silah göndərmək üçün cəmiyyət qurulduğu və silahların paylanılması üçün fəaliyyətlər göstərildiyi bildirilir. Ərzurum konsulu Yüzbaşı Everett 24 noyabr 1880-ci ildə Türkiyə ermənilərinə paylatmaq üçün Rusiyada silah yığıldığı xəbərini söyləyirdi.

Həmçinin bax

Erməni terrorizmi

September 18, 2021
erməni, terror, dəstələri, məqaləni, vikiləşdirmək, lazımdır, lütfən, məqaləni, ümumvikipediya, redaktə, qaydalarına, uyğun, şəkildə, tərtib, edin, əsrin, sonu, əsrin, əvvəllərində, ermənilər, terror, dəstələri, yaradaraq, osmanlı, dövlətinin, əraziləri, hesab. Bu meqaleni vikilesdirmek lazimdir Lutfen meqaleni umumvikipediya ve redakte qaydalarina uygun sekilde tertib edin XIX esrin sonu XX esrin evvellerinde ermeniler terror desteleri yaradaraq Osmanli Dovletinin erazileri hesabina ozlerinin dovletini yaratmaq isteyirdiler Bu isde ermenilere Osmanli dovletinin movcudlugunu istemeyen boyuk dovletler terefinden komeklik edilirdi Ermeni terror destelerinin yaradilmasi ve fealiyyeti haqqinda yazilmis edebiyyat ve faktlarla tanis olmadan once turk ermeni rus ermeni ve turk rus munasibetlerini nezerden kecirmeyimiz meqsede uygundur Selcuq turkleri terefinden Anadolu feth edildikden sonra ermenilere genis hurriyyet dini inam ve ibadetlerinde serbestlik verildi Osmanli idareciliyi dovrunde de ermenilere qarsi munasibet deyismemisdir Sultan Mehmet Fateh Istanbulu feth etdikden sonra 1461 ci ilde Bursadaki ermeni patriarxi Avakimi bir sira ermeni ailesi ile birlikde Istanbula devet etmis ve Samatyadaki Sulmanastir adlanan kilsede ermeni patriarxligini tesis etdirmisdir Istanbulda patriarxliq tesis edildikden sonra burada boyuk bir ermeni koloniyasi yaradilmisdi XX esrin axirlarina yaxin Istanbulda 150 min nefere yaxin ermeni yasayirdi Hetta uzun muddet Erzurumda rus konsulu olmus general Mayevski Turkiyede ermenilerin yaxsi heyat seraitine malik olduqlarini etiraf etmeli olmusdur O yazirdi ki Turkiyedeki seherli ermeniler hemise kifayet qeder azadligi tehlukesizliye ve firavanliga malik olmuslar kendli ermeniler hemise kifayet qeder erzaq mehsullarina malik olmuslar onlarin maddi rifah hali Rusiyanin orta hissesinde rus kendlilerinin maddi rifah seviyyesinden yuksek olmusdur Ermenilerin Osmanli dovletinden ilk ayriliq herekatlari 1828 1829 cu iller Osmanli Rus muharibesinde ortaya cixdi Muharibe zamani ermeniler Osmanli qosunlarinin movqeyi ve durumu haqqinda Rus ordusuna melumat vererek Serqi Anadolunun isgalinin asanlasmasinda yardimci oldular Ancaq onu qeyd etmek lazimdir ki ermeni rus emekdasliginin taixi Rus cari I Pyotrun dovrune tesaduf edir Rusiyanin XVIII esrin sonlarindan bu gune qeder davam eden cenub siyaseti Qara denizden ve Rumeliden irelileyib bogazlari zebt ederek Araliq Ag denizine cixmagi Qafqaza teriqi ile de Isgenderun korfezinden Araliq denizine Mesopotamiyaya ve Irandan irelileyerek Besirde Hind okeanindan qarismagi nezerde tuturdu Bu siyasetin esasini qoymus I Pyotr Cenubi Qafqazi ele kecirmek ucun ve Osmanli imperiyasina qarsi mubarizede ermenilerden istifade etmeye calisirdi I Pyotrdan sonra gelen butun rus carlari da onun acdigi yolla irelileyerek ermenilerle bagli fealiyyeti guclendirmisler 1816 ci ilde Moskvada Ermeni Serq Dilleri Institutu nun yaradilmasi buna bir daha subutdur 1828 1829 cu il Osmanli Rus muharibesinde bas vermis hadiselerin tekrarina 24 aprel 1877 ci ilde baslanmis Osmanli Rus muharibesinde yeniden rast gelindi Ruslar din qardaslarinin komekliyi ile fealiyyetini asanlasdirmis oldular Rus ordusunda xidmet eden ermeni esgerleri ve xususen de ermeni generali Lozarev muharibenin gedisinde dini muselman turk ehlinin mehv edilmesinde ve ermenilerin ruslar terefinden cixis etmesinde boyuk rolu olmusdur Muharibenin gedisinde isgal edilen Serqi Anadoluda yasayan ermeniler arasinda milliyyetcilik duygularini herekete getiren tebligatlar edilirdi Ruslarin bu xidmetinden tesir altina dusmus ermeniler arasindaki mezheb problemini bir kenara qoyaraq birge fealiyyete ustunluk verdiler Serqi Anadolunu elinde saxlamagi planlasdiran Rusiya musteqil Ermenistan fikrinin terefdari deyildi Onun meqsedi Osmanli ermenilerinin eyni Balkan milletlerinde oldugu kimi regbetini qazanmaq idi Rusiyanin gercek niyyetini anlaya bilmeyen ermeniler muharibe zamani ruslara etdikleri xidmetin mukafatini almaq ucun herekete basladilar Ermeni patriarxi Nerses Varjeberdiyan ve Izmurilyanin rehberliyi ile Ermeni Milleti meclisinde ermeniler oz isteklerini deqiqlesdirdiler Ermeniler Serqi Anadoluda Ferat cayina qeder olan bolgelerin Turkiyeye verilmesi ve bunlarin Ararat vilayeti ile birlesdirilerek Rusiyaya tabe Ermenistanin yaradilmasini bu olmadigi halda Bolqaristan ve bolqar milletine verilecek imtiyazlarin ermeni milletine verilmesini isgal edilmis torpaqlar bosaldilacagi halda ise Osmanli hokumetinde islahat kecirilmesi ucun maddi bir teminat alinmasini ve bu islahatin sona catacagi vaxta qeder Rus esgerlerinin isgal etdikleri torpaqlari bosaltmamalarini isteyirdiler 3 mart 1878 ci ilde San Stefano muqavilesinde ermeni istekleri nezere alinaraq onlarin yasadiqlari vilayetlerde islahat kecirmeyi ve Rusiyanin bu isde nezareti olacagi nezere alnidi Bu San Stefano muqavilesinin 16 ci maddesinde oz eksini tapdi Ermenistan adlanan bir memleketin varliginin resmi senedde qeyd edilmesi ermeniler ucun cox boyuk nailiyyet idi Bununla yanasi islahat tamamlanana qeder Rus qosunlarinin burada qalmasi ruslarin cox xeyrine idi Ancaq bu muqavilenin sertleri Ingilterenin isteklerinin eksine idi Ingilis ticareti ucun heyati ehemiyyet kesb eden ticaret yollariin Rusiya tesir altina kecmesi Ingiltereni hec cure qane ede bilmezdi Bu sebebden Ingiltere son razilasmanin 1856 ci ilde baglanmis Paris muqavilesinin sertlerini pozdugunu behane ederek yeni bir konfransin teskil edilmesini teklif etdi Rusiya muharibeden yorgun cixdigi ucun yeni bir muharibenin baslanmasini istemeyerek Ingilterenin teklifini qebul etmeye mecbur oldu 13 iyun 1978 ci ilde toplanan Berlin konfransina ermeni kilsesi de bir heyet gonderdi Kecmis patriarx Hrimyan Besiktas bas yepiskopu Noren Narbey Stephan Papazyan ve Minos Cerezden ibaret ermeni heyeti Avropa paytaxtlarini gezerek maraqli dovletlerin yardimini istemekle ise basladilar Berlin konfransinda memorandiumla cixis etmis ermenilerin musteqillik iddialari konqrese sedrlik eden Bismark ucun gonderilmez olmus o buna qetiyyen maraq gostermemisdir Muzakirelerin sonunda San Stefano muqavilesinin 16 ci maddesi Berlin konqresinin 61 ci maddesi kimi qebul edildi Rusiya ise isgal etdiyi erazilerin coxunu Osmanli dovletine qaytarmali oldu Rusiya ile Ingiltere arasinda reqabet ermeni movzusunu dovletler arasi meseleye cevirdi Bu veziyyetden cesaretlenen ermeniler teskilatlanma islerini suretlendirmeye ve fealiyyetlerinin miqyasini artirmaga basladilar Ermeniler terefinden ilk cemiyyet 1860 ci ilde Istanbulda yaradilmisdir Bu cemiyyetin adi Xeyirsever Cemiyyeti Benevolent Union kimi qeyd edilir Cemiyyetin esas meqsedi Kilikyanin musteqillesdirilmesi olmusdur 1870 ci il ile 1880 ci iller arasinda Vanda Araratli Musta Mektebsevenler ve Serq Erzurumda Milliyetci Qadinlar adli dernekler meydana cixmisdi Araratli Mektebsevenler ve Serq cemiyyetleri daha sonra birleserek Ermenilerin Birlesmis Cemiyyeti ni qurmuslar 1872 ci ilde Vanda yaradilmis Qara Xac Cemiyyeti Amerikadaki Clu Clux Clan teskilatinin benzeri idi Bu cemiyyetlerin meqsedi milli menafelere nail olmaq genclerin silahlandirilmasi ve silahli usyanlarin teskil edilmesi idi 28 1881 ci ilde Erzurumda Ana Veten mudafiesi Pashtpon Haireniats teskilati yaradildi Bu teskilat ermenileri silahlandiraraq usyana hazirlamaq meqsedi gudmus ve Rusiyanin desteyi ile oz fealiyetini Mus ve Vana qeder genislendire bilmisdi Xacatur Krekciyan Karapet Niskiyan Haqop Isqalatsiyan Aleksan Yetelikyon Hovannes Asturyan ve Yegise Tursunyan terefinden qurulmus ve teskilat Erzurum episkopu Osmanyan ve Istanbuldaki ermeni patriarxi Nerses terefinden de desteklenmisdir Cemiyyet 1882 ci ilde araliq ayinda uzvleri hebs olduqdan sonra fealiyyetini dayandirmali olmusdur Inqilabci partiya kimi yaranan ilk teskilat ise Armenekan partiyasi olmusdur Partiya Vanda muellimlik fealiyyeti ile mesgul olmus sonralar ise Vanda qalmasi qadagan edilmis Miqirdic Portakalyanin 9 telebesi terefinden 1885 ci ilin payizinda tesis edilmisdir Partiyanin adi Portakalyan terefinden nesr edilen Armenia qezetinden goturulmusdur Bu cemiyyet inqilab yolu ile ermenilerin ozunuidaresine nail olmagi qarsisina meqsed qoymus ve faeliyyet gosterdiyi muddetde coxlu cinayetler toretmisdr Partiyanin proqrami elle 7 8 nusxe yazilmis ve ilk defe Ikinci dunya muharibesinden sonra nesr edilmisdir Armenakan meqsedine catmaq ucun ehali icerisinde genis milletci tebligat aparmagi herbi tehsil vermeyi silahli desteler teskil etmeyi sonra Avropa dovletlerinin munasibetleri elverisli olarsa Turkiye eleyhine cixis etmeyi lazim bilirdi Bu partiyanin fealiyyeti Qafqazdaki Rusiya hakimiyyet orqanlari terefinden sirniklendirilirdi Lakin Armenekan partiyasi ermeni ehalisinin genis dairelerini celb ede bilmedi ve onun fealiyyeti yalniz Turkiyenin bir nece Serq vilayeti ile mehdudlasdi Daha feal ve daha kutlevi Hncak ve Dasnaksutyun partiyalarinin meydana gelmesi ile Armenikan in nufuzu hec derecesine endi Hncak Zeng partiyasi 1887 ci ilde Cenevrede Avetis Nazarbekyan ve milletci ermeni telebe muhacirleri terefinden teskil edilmisdir Avetis Nazarbekyan Armenia qezetinde cox radikal yazilar cap etdirmekle ermeni oxucular icerisinde regbet qazanmisdi O 1886 ci ilin yay aylarinda nisanlisi ve silahdasi Marian Vardanjan ile Cenevreye geldi ve burada Rusiyadan olan ermeni telebeler Qabriel Kafian Ruben Hanarad Nikoli Martinyan ve Mkrtic Manucaryanla tanis oldu Ele hemin ilin sonunda partiyanin proqraminin esas muddealarini hazirladilar Yuxarida dediyimiz kimi partiya 1887 ci ilin avqust ayinda yaradilsa da partiyaya Hncak adi 1890 ci ilde verildi Bu ad 1887 ci ilde ermenice cap edilen ve partiyanin orqani olan Hncak qezetinin adindan goturulmusdur Parityanin proqrami 1888 ci ilde Hncak qezetinin oktyabr noyabr sayinda cap edilmisdir Hncak partiyasinin ilk ve yaxin hedefi Turkiye Ermenistaninin siyasi ve milli musteqilliyini elde etmek daha sonra ise Iran ve Rusiya Ermenistanini bura birlesdirerek Federativ bir Ermenistan yaratmaq idi Partiya her an istifade etmek ucun xususi hazirlanmis destelere malik olmusdu ve coxlu usyan ve qirginlara teskilatciliq etmisdir Partiyanin 1910 1911 1912 1913 cu il qerar desteleri ile yaxindan tanis olduqda melum olur ki Serqi Anadoluda fealiyyet gostermis Orsfan Canq Qocnak Pencak Badami Tejehenk Maro ve Parot adli terror destelerinin qurulmasini ve idaresini bu teskilat heyata kecirmisdir I Cahan muharibesinde Rusiya terefinden cixis ederek Osmanliya qarsi doyusen Hncak konulluleri muselman ehalini oldurmekle yanasi onlara maddi yardim gostermekden imtina eden varli ermenileri de oldurmusler Hncak partiyasi ile yanasi fealiyyet gostermis ve ermeni teskilatlari bir arada birlesdirmeyi qarsisina meqsed qoymus Dasnaktsutyun partiyasinin yaranma tarixi ve fealiyyeti bizlere meseleni daha yaxsi anlamagimizda yardimci olacaq Dasnaktsutyun kelmesi Ermenicede Federasiya menasini dasiyir Esasen Rusiyada olan ermeni qruplarinin bir araya gelmesi ile yarandigi ucun federasiya adi verilmisdir 1890 ci ilin yayinda bu birlesmeni heyata kecirenlerin basinda Kristapor Mikealian Stephan Zarian ve Simon Zavarian adli 3 kisinin oldugunu ve Hncak partiyasindan ise Ruben Hanradin toplantilarda istirak etdiyi tedqiqatcilar terefinden tesdiqlenir Baslangicda islerin Cenevrede yerlesen gizli burodan idare edildiyi soylenilir Eslinde Cenevredeki merkez cox gizli saxlanilirdi ve fealiyyetin esas merkezi Tbilisi hesab edilirdi Bu fikri soyleyen Nalbandian sozlerine bele davam edir Merkezi komitesi 5 kisiden teskil edilmisdir ve onlarin coxu Tbiliside oturmaga ustunluk verirdiler Mekrezi komiteye secilen bu insanlar Kristapor Nikaelian S Zavarion Abraham Dastakian H Loris Malokian ve Levan Sarkisian idi 1890 ci ilde Dasnaktsutyun partiyasi ortaya cixdiqdan sonra Hncak partiyasinda buraya qosulmasi hesab edilirdi Ilk anda bu bas tutsada bu birlik cox davam etmedi 5 iyun 1891 ci ilde Hncaklar Dasnaklarla elaqeni kesdiler Hncaklarin buradan ayrilmasi ve bununla elaqedar bir cox partiya layihesinin de bu aksiyaya qosulmasi Dasnakstyunda sixintilar yaratdi Bu sixintini aradan qaldirmaq ucun 1892 ci ilin yayinda konqres kecirmesi qerara alindi Ele hemin vaxtdan etibaren Dasnaklarin resmi qezeti Drosak qezetinin nesrine baslandi Dasnaklarin proqrami da bu konqresde uze cixdi 50 Proqramda partiyanin usyan yolu ile istediyine catmagini gostermekle yanasi xususi terror desteleri quracaqlari ve Rus nihilistlerinin yolunda gedecekleri gosterilirdi Proqramda Dasnaklarin asagidaki metodlardan istifade edecekleri qerara alinmisdir Terror desteleri teskil etmek ve onlari fealiyyete hazirlamaq Butun yollardan istifade etmekle xalqin meneviyyatini ve fealiyyetini artirmaq Xalqi silahlandirmaq ucun her vasiteden istifade etmek Teskilati Komiteler teskil edib aralarinda six elaqeleri qurmaq Igtisaslarin bas vermesi ucun calismaq ve s Butun bu soylediyimiz faktlardan cox aydin melum olur ki Dasnak da bir terror partiyasi idi Sadece olaraq Dasnak oz proqraminda Hncakdan ferqli olaraq Turk Rus Iran Ermenistanlarinin birlesdirilmesini nezerde tutmurdu Yalniz 1919 cu ilde Dasnaktsutyun partiyasinin IX konqresinde Dasnaklar proqramlarina deyisiklik ederek Turk ve Rus Ermenistanlarinin birlesdirilerek musteqil Ermenistan yaradilmasi fikrine gelmisler Hncak ve Dasnaktsutyun partiyalari Turkiye ermenilerinin silahlanmasinda ve usyanlarin bas vermesinde teskilatciliq etmisler Berlin konqresinden sonra ermeniler arasinda silahlanma suretlenmisdir Ingilterenin Van Yuzbasi Claytonun 12 sentyabr 1880 ci il raportunda Rusiya Ermenistaninda Turkiye ermenilerine silah gondermek ucun cemiyyet quruldugu ve silahlarin paylanilmasi ucun fealiyyetler gosterildiyi bildirilir Erzurum konsulu Yuzbasi Everett 24 noyabr 1880 ci ilde Turkiye ermenilerine paylatmaq ucun Rusiyada silah yigildigi xeberini soyleyirdi Hemcinin bax RedakteErmeni terrorizmiMenbe https az wikipedia org w index php title Ermeni terror desteleri amp oldid 3752421, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.